Ғылым ретіндегі генетика. Тұқым қуалаушылық заңдары

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І. Кіріспе

Тақырыптың оқу -тәрбиелік маңызы.

ІІ. Негізгі бөлім.

2. 1. Ғылым ретінде генетика. Тұқым қуалаушылық заңдары.

2. 2. Тұқым қуалаушылықтың бірінші және екінші заңдарының цитологиялық негізі.

2. 3. Белгілердің тәуелсіз тұқым қуалау заңы.

2. 4. Эволюциялық теорияны дамытудағы тұқым қуалаушылық заңдарының маңызы.

2. 5 Белгілердің тұқым қуалауының тіркеу заңы. Жыныс генетикасы.

2. 6 Тұқым қуалаушылықтың материалдық негіздері.

2. 7 Гендердің қызмет етуі. Гендер және белгілер.

ІІІ. Қорытынды.

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер.

Тақырыптың оқу -тәрбиелік маңызы.

Тақырыптың білім беру құндылығын қазіргі жаратылыс тану ғылымындағы генетиканың алатын орны мен маңызы анықтайды. Тіршілік құрылымының әр түрлі деңгейлеріндегі тұқым қуалайтын структуралармен олардың функцияларын талдау; материя қозғалысының әр түрлі формаларынын, арақатынасын, тұқым қуалау қасиеттерінің ұрпақтарға берілуіндегі кездейсоқтық пен қажеттілікті, форма түзу процестеріндегі мүмкіншілік пен шындықты ашады. Қазіргі генетика тірі материяны зерттейтін әр түрлі амалдарды белгілі мөлшерде жинақтап қорытады және жаратылыс тану ғылымдарының ішінде жетекші бола бастады.

Бұл бөлімде клетка, көбею және жеке даму жайындағы білімдер жүйеге келтіріледі, материалдылық, тұқым қуалаудың үзілмелілік табиғаты және генетикалық құбылыстардың статистикалық сипаты, зат алмасу және форма құру процестерінің генетикалық бақыланылуы жайында біртұтас ұғым қалыптастырылып, дамытылады. Генетиканың негізгі қағидаларын білу дарвинизм бойынша ұғым- одан әрі дамыту үшін пайдаланылады.

Ғылым ретіндегі генетика. Тұқым қуалаушылық заңдары.

Ең алдымен оқушыларды генетиканың даму тарихымен таныстырған жөн. Оқушылар алдын ала хабарлар дайындайды және сабақта әңгімелеп береді. Биология ғылымында көптеген мәселелер жөнінде бірдей шешім болған емес: 1) Сыртқы орта организмдерде тұқым қуалайтын өзгерістерді тудыра ала ма? 2) Тұқым қуалайтын өзгерістер ортаның адекватты әсері арқылы жүзеге аса ма, әлде «белгісіз» болын табыла ма, яғни әр алуан бағыттарда пайда бола ма? 3) Ұрпақтарда тұқым қуалайтын белгілердің бөліну заңдылықтары қандай? 4) Тұқым қуалайтын өзгерістер қалай пайда болады және ұрпақтарға қалайша беріледі?

Бәрінен бұрын оқушылардың зейіні тұқым қуалауды, зерттеудегі Г. Мендельдің жаңа амалдарына аударылады: ол өзінен бұрынғылар сияқты белгілердің барлық комплексін емес, жекелеген белгілердің тұқым қуалауын қадағалады. Мендель өзінің тәжірибелері үшін өте қолайлы объектіні: өздігінен тозаңданатын өсімдікті, ас бұршақты таңдап алды. Гүлінің құрылысы айқаспалы тозаңдануды болдырмайды, тәжірибенің таза болуын қамтамасыз етеді. Әңгімелеу оқушылардың ас бұршақ өсімдігінің гербарийін және гүл құрылысы салынған таблицаны қарап көруімен қатар жүргізіледі. Зерттеулер бірен-саран объектілерде емес, мыңдаған өсімдіктерде жүргізілгендіктен Мендель тәжірибелерінің өте дәл екендігі атап көрсетіледі.

Ғалым бір-бірінен не түсі (сары және көк), не тұқымдарының формасы (тегіс және бұдырлы), не гүлінің түсі (қызыл және ақ) ; не өсімдіктің биіктігі (аласа және биік) және сол сияқты белгілері бойынша айырылатын особьтарды өзара шағылыстырды.

Тәжірибелердің нәтижелерін талдай отырып, Мендель будандардың бірінші ұрпағының бәрі тек сары тұқымды өсімдіктер беретінін тапты. Тәжірибенің басқа вариантындағы барлық ұрпақтардың тұқымы тек қана тегіс, үшіншісінде тек қана қызыл гүлдер болды. Тәжірибелердің нәтижелерін негізге ала отырып, Мевдель тұқым қуалаудық бірінші заңын шығарды; оқулындға ол ереже будандардың бірінші ұрпағы біркелкі болады делінген. Бұл заңди көрнекті өту үшін гербарийлер, өсімдіктердің тұқымдары, дрозофила будандарының бірінші ұрпақтары пайдаланылады. Одан соң біркелкілік заңы доминанттылық ережесі деп те айтылатынын ескерту керек, доминанттылық және «рецессивті» белгілер деген ұғымдар енгізіледі. Осымен байланысты бірінші ұрпақтағы рецессивті белгінің тағдыры жөнінде проблема қойылады. Мүмкін ол мүлдем жойылған болар, оңы доминантты белгі сіңірген болар? Будандардың бірінші ұрпағынан ұрпақтар алу деген проблеманы шешу әдісін оқушылардың өзі ұсынады. Таратпа материалдардың болуы оқушылардың өздігінен жұмыс істеуін ас бұршағының екінші ұрпағының тұқымдарына талдау жасауға оларды түсіне қарай бөлу, санау және сарылары мен көктерінің арақатынасын шығаруға мүмкіндік береді. Осыған ұқсас жұмыс дрозофиламен де (таңдау бойынша, мүмкіндігіне қарай) жүргізіледі. Оқушылар будандардың екінші ұрпағының біркелкі еместігі жөнінде, доминантты және рецессивті белгілері бар особьтар 3 : 1 арақатынасындай мөлшерде пайда борлғандығы жөнінде өздігінен оңай қорытынды шығара алады. Мендельдің ұқсас нәтижелер алғаны және белгілердің ажырауының екінші заңын шығарғаны: будандырудың екінші ұрпағында ата-аналар беліглерінің нақтылы сандық қатынаста көрінуі туралы хабарланады.

Тұқым қуалау заңдары жөніндегі оқушылардың білімін бекіту және кеңейту үшін қызыл және ақ гүлдері бар намазшам өсімдіктерінің шағылыстыруын мысалға ала отырып, аралық тұқым қуалау құбылысы қарастырылады. Оқушыларға ұрпақтардың қандай болатындығын анықтау ұсынылады. Жоғарыда қарастырылған мысалға сәйкес, оқушылар бір түсті атайды, ол көбінесе қызыл түс. Сол кезде мұғалім таблицаны немесе гербарий материалдарын демонстрациялайды: ұрпақтардың гүлдері қызғылт бірақ барлығы біркелкі екендігі байқалады, яғни гүлдердің реңі аралық сипатта болғанмен біркелкілік заңы расталады.

Проблеманы былай қоюға ойға қонымды: аралық тұқым қуалау фактілері «біріккен» тұқым қуалаушылықтың дәлелі болып табылмай ма? Проблеманы шешудің жолын мектеп оқушыларының өздері анықтайды. Олар екінші ұрпақтың белгілерінің болашағына бақылау жасауды ұсынады. Осы мақсатта оларға таблицаны немесе гербарий материалдарын қарау ұсынылады, соның негізінде аралық тұқым қуалау кезінде де ұрпақтардың әркелкі болатындығына, екінші ұрпақ белгілерінің ажырайтынына оқушылардың көзі жетеді. Мұғалім аралық тұқым қуалау кезінде сандық арақатынас 1 : 2 : 1 болатындығын хабарлайды. Мендель ашқан тұқым қуалаушылық заңдарының ақиқаттығына оқушылардың көзі осылайша жетеді.

Осы сабақта үшінші және келесі ұрпақтардың болашағына бақылау жасаған жөн. Мендель тәжірибелеріне сипаттама беріледі. Ол екінші будан ұрпақтарының тұқымдарын әр түрлі учаскелерге септі: мысалы, біреуіне -сары, екіншісіне жасыл. Үшінші ұрпақта сол сары тұқымнан алынған ұрпақтардың біркелкі болмайтындығын байқады: өсімдіктердің үш бөлігі сары тұқымды ал бір бөлігі жасыл тұқымды болды, яғни сары тұқымдардан алынған ұрпақтарда екінші ұрпақтардағы сияқты ажырау пайда болды, ал жасыл түсті тұқымнан тек қана жасыл тұқымды өсімдіктер өсыа шықты.

Аралық тұқым қуалау кезінде будандардың үшінші ұрпағының әр түрлілігі одан да көп екендігі байқалды: ақ және қызыл гүлдері бар өсімдіктер дәл өздеріндей ақ және қызыл түсті гүлдері бар ұрпақтар береді, ал қызғылт гүлдері бар өсімдіктердің ұрпақтары екінші будандық ұрпақтардағыдай 2 : 1 : 1 арақатынасында ажырайды.

Соңында ажырау заңының статистикалық сипатта болатындығына оқушылардың зейінін аударып, оныд Дарвин теориясының дұрыстығын дәлелдеудегі маңызы қарастырылады. Ата-аналар формаларына тән тұқым қуалайтын белгілер ұрпақтарыңда жойылмайды, бір-біріне әр түрлі арақатынаста (екінші ұрпақтан бастап) көрінеді. Табиғи сұрыпталуға ілінген пайдалы тұқым қуалайтын өзгерістер қашан барлық особьтарға тән болғанша түр өкілдерінщ ішіне тарай береді.

2. 2. Тұқым қуалаушылықтың бірінші және екінші заңдарының цитологиялық негізі

Одан кейінгі міндет - Мендельдің алғашқы екі заңындағы генетикалық құбылыстардың себебін түсіндіретін гамета «тазалығы» гипотезасының мәнін ашу. Оқушылардың моногибридтік тұқым қуалау заңдылықтарын білуі белгілердің бірінші ұрпақта біркелкі және екінші будан ұрпақтарында ажырау проблемасының себептерін тұжырымдауына мүмкіндік береді.

Әңгіме барысында мұғалімнің басшылығымен оқушылар Мендельдің гамета «тазалығы» гипотезасының негізі болып табылатын ең басты қағидаларды тұжырымдайды.

1. Белгілердің қалынтасуы жыныс клеткаларында материалдар нышандарының факторлардың әсерімен жүзеге асады.

2. Организмнің әр клеткасында (гаметалардан басқа) бір белгінің түзілуін қамтамасыз ететін ұқсас екі нышан (фактор) болады.

3. Будаңдарда жыныс клеткаларн пайда болған, кезде олардың әрқайсысына (организмге тән тұқым қуалайтын факторлардың әрбір жұбынан) тек бір, фактор кетеді.

Организмнін белгілерін және тұқым қуалаудың материалдық факторларын Мендель белгілегендей генетикалық символдардың көмегімен көрсетсе, гамета тазалығы гипотезасы және тұқым қуалаудың цитологиялық негіздері туралы ұғымды қалыптастыру әлдеқайда жеңілдене түседі. Оқушыларға генетикалық символдар қазіргі күнге дейін өз маңызын жойған жоқ және ғылымда кең қолданылады. Сондықтан белгілерді және материалдық факторларды (гендер) әріптердің көмегімен көрсетілетіндігі бас әріппен - доминантты, ал кіші әріппен -рецессивті белгілер және гендер туралы ұғым беріледі.

Онан соң мұғалім нақты мысалдарға талдау жасауға, Мендельдің моногибридті шағылыстыру жөніндегі тәжірибелерін қарастыруға көшеді. Ой жүгірту барысында моногибридтік шағылыстырудың схемасы тақтаға және дәптерлерге жазылып отырылады.

Бастапқы формаларда (Р) бар материалдық факторлар:

Тұқымы сарылары - АА, жасыл тұқымдылары - аа

Гаметалар - A; a

F1 будандардың бірінші ұрпағының - Аа

Ғ1 гаметалары - A; a.

Оқушыларға өздігінен ажырау заңын дәлелдеу үшін гамета тазалығы гипотезасын пайдалану керек екендігі ұсынылады. Тақтаға бір оқушы шақырылады да, оған будандық формалардың шағылысу схемасын және екінші будандық ұрпақтағы тұқым қуалаушылықтың материалдық факторларының болуы мүмкін үйлесімділіктерін жазу ұсынылады. Тапсырманы орындауды жеңілдету үшін мұғалім оқушыларды Пеннет торымен таныстырып, жоғарғы горизонталь қатар мен сол жақтағы вертикаль қатарға ата-аналар гаметаларының символын жазады, одан сон, зиготалардағы тұқым қуалаушылықтың материалдық факторларының үйлесімділігін жазу арқылы торды толтыру ұсынылады. Бұл жұмысты оқушылар оңай орындайды.

Оқушыларға Мендель уақытында гаметалардың белгілі болғаны, ұрықтану процесінін зерттелгендігі, бірақ гендердің мейоз бен митоздың ашылмағандығы хабарланады және қазіргі кездегі гендер, хромосомдар, митоз, мейоз, ұрықтану, гаметалардың хромосом жиынтықтары, зиготалар, сома клеткалары туралы белгілі білімдерді Мендель қағидаларымен салыстыру ұсынылады.

Гаметаларды тазалық гипотезасымен салыстыру негізінде қазіргі ғылыми дәлелдерге жеткізіледі. Гаметалар «тазалығының» негізі жануарлар мен көпшілік өсімдіктердін, спорларында жыныс клеткалары пайда болған кезде хромосомдар санының екі есе азаюына негіз болатынына оқушылардың көзі жетеді.

Мендель бойынша тұқым қуалау нышандары қазіргі түсінігіміз бойынша гендер сай келеді деген қорытынды жасалады. Гендер хромосомдарда орналасады. Сома клеткаларының әрқайсысында хромосомдардың қосарлы жиынтығы, демек, гендері болады. Мейозға байланысты гаметаларда хромосомдар мен гендердің гаплоидтық жиынтығы ғана қалады. Ұрықтанудын, нәтижесінде зиготада хромосомдардың диплоидты жиынтығы, гендердің жұптануы немесе Мендель бойынша тұқым қуалау нышандары қайтадан қалыптасады. Қазіргі цитология ғылымы гаметалардың тазалығын былайша түсіндіреді: гаметаларда гомологиялық хромосомдардың әр жұбының тек біреуі ғана болады, сондықтан гаметалар будан бола алмайды. Зиготаларда гомологиялық хромосомдар, гендер екіден болады да, жұп гендер онтогенез процесінде бір белгінін, пайда болуын бақылайды, сондықтан олар будан (Аа) болуы мүмкін.

Осыдан кейін гомо- және гетерозиготалар жөнінде ұғымдар қалыптастыруға көшу ойға қонымды. Будандық зигота гетерозигота ретінде қарастырылады. Оқушыларға бастапқы формалардын - АА жәнс аа және будандық ұрпақтың - Аа гаметаларын жазу, оларға талдау жасау ұсынылады. Бірдей гендер жұбы бар зигота гомозигота ретінде қарастырылады. Осыған байланысты олар гомо - немесе гетерозиготалы организмдер деп аталады.

Тұқым куалаушылық заңдарының статистикалық табиғаты туралы ұғымды дамыту үшін оқушылардың зейінін екінші будандық ұрпақтың зиготалардағы гендердің үйлесімділігіне аударады, олардың кездейсоқ сипаты атап көрсетіледі. Ұрпақтардағы особьтардыа саны неғұрлым көп болса, алынған мәліметтер теориялық есептеулерге соғұрлым жақын болады. Мендель алған тәжірибелер нәтижелерінің ақиқаттығы математикалық екі жолмен дәлелденедіз 1. Бір-біріне тәуелсіз екі құбылыстың кездесу мүмкіндігі олардың әрқайсысын бір-біріне көбейткендегі көбейтіндіге тең болатындығы жөніндегі қағидаға анализ жасау арқылы. Тәуелсіз бірінші оқиға - тұқым қуалайтын белгілі факторы бар жыныс клеткасының, болуы мүмкін екі жыныс клеткасының біреуі ретінде пайда болуы; екіншісі -ұрықтану кезінде гаметалардың кездесуі. 2. Биномның (А + а) ² таратылу нәтижелерін қарастыру арқылы. Мұнда А және а өздеріне сәйкес доминантты және рецессивті белгілердің нышандарын, ал дәреже көрсеткіші будандық ұрпақтың нөмірін көрсетеді. Көп мүшені көп мүшеге көбейту алгебра курсынан белгілі, ол әр түрлі тұқым қуалайтын нышандары бар екі типті жыныс клеткаларының үйлесу мүмкіндіктерінің нәтижелері туралы түсінік береді. Қорытынды шығарылады: Зигота түзілуге әкелетін гаметалар комбинацияларының пайда болу мүмкіндігінің әр түрлі болуы қажетті де, занды да процесс. Дегенмен, гетерозиготалы организмдердің пайда болуы ұрпақтарда тұқым қуалайтын белгілердін, ажырауына әкеліп соғатыны белгілі. Тұқым қуалайтын факторлардың қолайлы комбинациялар бүкіл түрдің бейімделуіне негіз болып саналады, олар тегінде кездейсоқ пайда болмайды. Олар табиғи сұрыпталу арқылы жасалады, оның творчестволық ролі де осыдан көрінеді. Бір түрге жататын организмдердің белгілерінің ажырауына байланысты формалардың сан алуандығы пайда болады.

Тұқым қуалаудың дискретті (үзілмелі) табиғаты қамтамасыз ететін генетикалық құбылыстардың статистикалық сипаты жайындағы ұғымды қалыптастыруға, материяның дискретті құрылысының нәтижесі ретінде, молекулалық процестердін болуы сипатын (қысым, температура мысалдарын да) ұқсас құбылыс етіп келтіру көмектеседі.

Оқушылардың алған білімдерін бекіту мақсатымен «Тұқым қуалаудың негізгі зандары «фильмінің бірінші бөлімі демонстрацияланады. Фильмді көрсетуден бұрын оқушыларға сабақ бойынша қорытынды жасап, оны дәптерге жазуға тапсырма беріледі. Генетикалық зерттеу методтары, тұқым қуалау заңдары туралы мектеп оқушыларының білімін тексеру үшін гомо- және гетерозиготаларды анықтауға жүйелі түрде есептер шығарудың үлкен маңызы бар және мына типтес сұрақтар қойылады: моногибридтік шағылыстырғанда тұқым қуалаудың қандай заңдары байқалады және оларды кім ашты? Тұқым қуалау заңдарының көрінісін Мендель гаметалардың тазалық гипотезасының көмегімен қалайша түсіндірді? Қазіргі цитология мәліметтерінің көмегімен тұқым қуалау заңдарын қалай түсіндіруге болады?

Мендельдің екінші заңын оқып біткен соң, программа бойынша «аллельді гендер», «генотип және фенотип» терминдерін енгізу қарастырылады. Мұндай шешім ойға сиымды, өйткені генотип және фенотип идеялары Мендель ашқан заңдылықтардың үшінші заңында айқын көрінеді. Әңгіме барысында мектеп оқушылары гомо- және гетерозиготалар туралы білімдерін еске түсіреді, бастапқы формалармен будандық ұрпақ зиготаларының гендік құрылысына талдау жасалады. «Аллельді гендер» термині кіргізіліп, олардың гомологиялық хромосомдарда болатындығы және бір белгінің әр түрлі көрінуін бақылайтындығы туралы түсіндіріледі. Гаметалардағы хромосомдардың гаплоидты жиынтығы ұрпақтардың белгілерінің пайда болуын қамтамасыз ететін бір комплект гендер ретінде қарастырылады. Осымен байланысты ұрықтанудын биологиялық мәні, ұрықтану процесінде гендердің екі еселенген жиынтығы қалпына келетінін және ұрықтарда әр түрлі көптеген белгілердің пайда болу мүмкіндігі арта түсетіндігі туралы білім тереңдей түседі. Бұл қағида органикалық дүние эволюциясындағы тенденция - диплоидты фазаның ұзақтығы өсе түсуін және гаплоидты фазанын, ұзақтығы қысқара түсуін түсіндіреді.

Клеткалардың гендік құрылысымен таныстыру оқушылардың генотип және фенотип туралы ұғымдарының қалыптасуына мүмкіндік береді, олардың арасындағы қайшылықты табуға көмектесіп, организмнің дамуында сыртқы ортаның ролін жете бағалай білмеушілікті болдырмайды. Тұқым қуалау құрылымы қаншалықты күрделі болғанмен сыртқы ортаның өзгерісіне өте дәл бола алмайды. Фенотип пен генотип арасындағы қайшылық эволюция барысында шешіледі. Табиғи сұрыпталу генотиптердің, организмдердің тұқым қуалау программасының жетіле беруіне әкеледі,

2. 3. Белгілердің тәуелсіз тұқын қуалау заңы.

Мендельдің үшінші заңын шығару үшін дигибридтік шағылыстыру нәтижелеріне анализ жасалады. Оқушылар Пеннет торын құруға жаттығады, ол зиготадағы болуы мүмкін гендер үйлесімділіктерін табуды жеделдетеді. Материалды түсіндіру сұрақ қоюдан басталады: бірден будандық ұрпақтың екі, үш белгілерінің болашағын бақылауға бола ма? Бұл сұраққа берілетін жауап екі, үш және көп белгілері бойынша ажыратылатын организмдерді ди-, три және полигибридті шағылыстыру туралы мағлұматтарды алдын, ала еске түсіреді. Уақыттың аздығына байланысты, оқушылар дигибридті шағылыстырумен танысады. Оқушыларға ас бұршақтың таза линияларының формасы және түсі әр түрлі тұқымдарын берген жөн, және будандардың бірінші ұрпағының фенотипімен генотипін анықтау ұсынылады, бастапқы формалары белгілі болғандықтан Пеннет торына гаметаларды- және екінші будан ұрпағының генотиптерін жазу, фенотипі бойынша особьтар санының қатынасын табу ұсынылады. Бұл жұмысты бір оқушы тақтада, ал қалғандары дәптерлеріне жазып орындайды. Қорытынды шығарылады: 1) гомозиготалы формаларды ди- және полигибридті шағылыстырғанда біркелкі бірінші ұрпақ алынады; 2) екінші ұрпақта белгілер ажырайды, организмдердің төрт фенотипті тобы пайда болады; 3) дигибридті шағылыстыруда фенотиптердің сандық қатынасы 9:3:3:1 болады. Оқушыларға әрбір цифрдың қасына тұқымдардың түсі мен формасының басқа әріптерін жазу ұсынылады: 9 ст: 3 сб; 3 жт: 3 жб, одан соң ата-аналар формаларымен ұқсас фенотипі бар ұрпақтардың асты сызылады. Белгілері жаңа үйлесімділік нәтижесінде пайда болған ұрпақтарға зейін қойылады. Оқушыларға тапсырма беріледі: тұқымдары сары және жасыл особьтарды жеке санау және арақатынасын жазу (12 : 4 немесе 3 : 1), сол сияқты тұқымдарының формасы тегіс және бұдырлы топтардың санын есептеу (12 : 4 немесе 3:1) .

Дигибридті шағылыстырудың екінші будандық ұрпағында белгілердің әрбір жұбының, гендердің әрбір аллельді жұбының тәуелсіз ажырауы байқалады деп қорытынды шығарылады. Бұл Мендельдің үшінші заңы - белгілердің тәуелсіз бөлінуі.

Полигибридті шағылыстыруда да белгілермен гендердің тәуелсіз ажырауы байқалады деп хабарланады.

Фенотипі бойынша ажырауы (3 + 1) ^п формуласы арқылы өрнектегенде п - тұқым куалауын зерттейік деп отырған белгілердің санын көрсетеді. Бұл формула ди- және полигибридті шағылыстырудан алынатын екінші ұрпақтын, ықтимал сапасын тез анықтауға мүмкіндік береді. Көп мүшелердің көбейтінділері туралы алгебрадан алған білімдері оқушыларға генотип бойынша ажырауды математикалық өрнектеуге мүмкіндік береді, дигибридті шағылыстырудағы ажырату мүмкіндігі, тәуелсіз екі моногибридті шағылысу мүмкіндігінің көбейтіндісіне тең екендігіне көздері жетеді. Дигибридтік шағылыстыруда ықтимал комбинациялардың санын алгебралық өрнектеу арқылы табу үшін екі екі мүшенін, (А + а) ² - (В + в) ² көбейтіндісін табамыз (A, B және a, e - әр түрлі екі аллельдің өздеріне сәйкес доминантты және рецесеивті гендері) .

Дигибридті шағылыстыру кезінде тәуелсіз бөліну заңының цитологиялық негізі тәжірибелерді сипаттаудан бөлініп алмай, түсіндіру барысында қарастырылады. Мейоз кезінде бір жұп гомологиялық хромосомдардың ажырауы екінші жүп хромосомдарының ажырауынан тәуелсіз түрде жүретіні анықталады. Осыған байланысты мейоз процесінде гаметалардың төрт сорты пайда болады. Генетикалық тәжірибелерден алынған мәліметтермен мейоз кезіндегі хромосомдардың қозғалысы бір-біріне сай келіп тұрғаны байқалады.

Осы сабақта тәуелсіз тұқым қуалау заңының көріну жағдайлары туралы ұғымды қалыптастырудың маңызы өте үлкен - хромосомдардың мейоз кезінде тәуелсіз бөлінуі, әр түрлі хромосом жұптарында орналасқан аллельді емес гендердің тәуелсіз бөлінуін қамтамасыз етеді.

Шағылыстыру комбинативтік өзгергіштіктің - гендері жаңадан үйлескен генотиптердің пайда болуының көзі екендігіне оқушылардың зейінін аудару қажет. Бірақ пайда болған комбинациялардың жаңалығы тек салыстырмалы түрде ғана, өйткені гендердің құрамы бұрынғыдай болып қала береді. Оған қарамастан түрдің тұқым қуалайтын әркелкілігінің пайда болуында комбинативтік өзгергіштіктің ролі өте зор. Сұрыптау қандай да болмасын түрдің генетикалық әркелкі организмдеріне әсер ететіндігін оқушылар біледі, сондықтан сұрыптау үшін 90%-тен аса материал бере алатын комбинативтік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы туралы қорытынды шығару оңай болады.

Талдаушы шағылыстыру. Өзінің генетикалық тәжірибелерінде бұл шағылыстыруды Мендель өте кең қолданды. Осыған байланысты Мендель заңдарын оқу талдаушы шағылыстырудың мәні мен маңызын қарастырумен аяқталады. AaBвXaaвв типтес шағылыстыруды мысалға ала отырып, неліктен әр түрлі төрт типті ұрпақ пайда болатынын түсіндіру керек: генотипі АаВв болатын бірінші ұрпақ будандары бірдей жиілікпен жыныс клеткаларының төрт типін туғызады - АВ, Ав, аВ, ав. Егер зерттелуші буданды, генотипі аавв болатын және жыныс клеткаларында ав гендері бар организммен шағылыстырылса, онда әр түрлі төрт типтес: AaBв, Aaвв, ааВв, aaвв ұрпақ пайда болады.

Бұл жағдайда пайда болатын фенотиптер бір-бірінен сыртқы белгілері бойынша айырылады, ол ата-аналар формаларының біреуі гетерозиготалығының индикаторы болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.