Жоспарлау мен болжаудың түсінігі

Жоспар
Кіріспе

1. Жоспарлау мен болжаудың түсінігі және маңызы
2. Жоспарлау мен болжаудың методологиясы
3. Жоспарлау жүйесі және жоспар мен болжаудың түрлері
4. Мемлекеттің даму жоспарлары

Экономиканың обьетивті түрде өсуі өндірушілер мен еңбек күшінің бөлінісін толық, әрі жоспарлы түрде зерттеуден басталады. «Анти-Дюринг» еңбегінде Ф. Энгельс дамыған қоғам туралы: «Өндірістегі анархия енді қоғамдық қажеттіліктерді қамтамасыз ететін және қоғамның әр мүшесінің қажеттіліктерін қамтитын жүйемен алмасады» деп жазды. Өз заманында К. Маркс та қоғамдық жүйені өзгертуді, соның ішінде еңбек бөлінісін дұрыс ұйымдастыруға шақырды.
Жалпы экономикада халықаралық, халық шаруашылығы, салааралық, әр саланың саланың өз ішінде, өндірісаралық және аймақтық жүйелер арасында белгілі бір тепе-теңдік пен тығыз байланыс бар. Бұл көрсетілгендердің барлығы бір-біріне тәуелді болып келеді және бұлардың барлығы халық шаруашылығының жоспарлы түрде дамуына және жоспардың жасалуына алып келетін алғышарттардың бірі болып табылады. Олар экономиканың өсу қарқынын, тұрақтылығын, қоғамдық еңбек бөлінісі мен өнімділікті анықтайтын, экономиканың өсу қарқынын көрсететін, белгілі бір уақытта жоспарланған жоспардың орындалуын көрсетеді. Сонымен жоспарлау мен болжау адамдардың саналы түрде, белгілі бір экономикалық заңдарға бағына отырып, бір-бірімен тығыз байланысты өндіруші жүйелерді ұйымдастыруы мен қолдану қызметін атқарады. Сондықтан жоспарлау халық шаруашылығында үлкен маңызға ие. Мақсаты, экономиканың өсу кезеңіндегі жағымсыз және белгісіз әсер етуші факторлардың алдын алу болып табылады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
1.     Жоспарлау мен болжаудың түсінігі және маңызы
2.     Жоспарлау мен болжаудың методологиясы
3.     Жоспарлау жүйесі және жоспар мен болжаудың түрлері
4.     Мемлекеттің даму жоспарлары

       Экономиканың обьетивті түрде өсуі өндірушілер мен еңбек күшінің
бөлінісін   толық, әрі жоспарлы түрде зерттеуден басталады. Анти-Дюринг
еңбегінде Ф. Энгельс дамыған қоғам туралы: Өндірістегі анархия енді
қоғамдық қажеттіліктерді қамтамасыз ететін және қоғамның әр мүшесінің
қажеттіліктерін қамтитын жүйемен алмасады деп жазды. Өз заманында К. Маркс
та қоғамдық жүйені өзгертуді, соның ішінде еңбек бөлінісін дұрыс
ұйымдастыруға шақырды.
       Жалпы экономикада халықаралық, халық шаруашылығы, салааралық, әр
саланың саланың өз ішінде, өндірісаралық және аймақтық жүйелер арасында
белгілі бір тепе-теңдік пен тығыз байланыс бар. Бұл көрсетілгендердің
барлығы бір-біріне тәуелді болып келеді және бұлардың барлығы халық
шаруашылығының жоспарлы түрде дамуына және жоспардың жасалуына алып келетін
алғышарттардың бірі болып табылады. Олар экономиканың өсу қарқынын,
тұрақтылығын, қоғамдық еңбек бөлінісі мен өнімділікті анықтайтын,
экономиканың өсу қарқынын көрсететін, белгілі бір уақытта жоспарланған
жоспардың орындалуын көрсетеді. Сонымен жоспарлау мен болжау адамдардың
саналы түрде, белгілі бір экономикалық заңдарға бағына отырып, бір-бірімен
тығыз байланысты өндіруші жүйелерді ұйымдастыруы мен қолдану қызметін
атқарады. Сондықтан жоспарлау халық шаруашылығында үлкен маңызға ие.
Мақсаты, экономиканың өсу кезеңіндегі жағымсыз және белгісіз әсер етуші
факторлардың алдын алу болып табылады.
        Жаңа шаруашылық қатынастар кезеңінде, яғни әміршіл-әкімшіл жүйеден
нарыққа ауысуынан жоспарлау жаңадан өзіне тән бағыт-бағдар мен міндеттерді
алады. Сапалы жоспарлаудың бір қыры ол әкімшілік тарапынан ғана емес,
сондай-ақ басшылықтың келісімімен қатар, аймақтық, жергілікті ұйымдармен
қоса кәсіпорындар тарапынан да қызу талқыға салынады. Яғни, жоспарлау
процесіне барлық мүшелер қатысады деген сөз. Нарық өнімділікті жомпарлауда
бірден-бір сарапшы және тексеруші рөлін атқарады және барлық субьектілермен
тығыз қарым-қатынас жасауға бағыттайды. Мысалға, аймақтық және жергілікті
ұйымдардың кәсіпорындармен қарым-қатынасы.
       Нарықтық экономика жүйесінде бәсекелестік пен жеке меншік толықтай
дамыған кезеңде мемлекет экономиканы өсіру үшін жоспарлауды да қолданады.
Нарық жүйесінде мемлекеттен бастап барлық субьектілер өніиділік пен өнімді
жоспарлаусыз жұмыс істей алмайды.
Нарықтық бостандықта ешқанда да декларация немесе кодекстер емес, тек
жоспарлау ғана көптеген елдерде тиімді жұмыс істеп келеді. Жоспарлау мен
болжаудың қажеттігі келесідей себептерден туындайды:

Біріншіден, экономиканың өсу қарқынымен қатар ҒТР, жаңа технологиялар дамып
келе жатыр. Өнім арттырудың инновациялық, ұтымды тәсілдері, еңбек күшінің
техникамен алмастырылуы қарқынды өсіп келе жатқандықтан, нәтежиесін
жоспарлау мен болжау қажет,
Екіншіден, жоспарлау мен болжау экономиканы реттеу үшін мемлекет тарапынан
жиі қолданылады. Экономикалық циклді реттеп отыру үшін қажетті. Халықтың
әлсіз топтарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін де мемлекетке тиімді.
Үшіншіден, нарықта кез-келген фирма өзінің саласына қарамастан, белгілі бір
нәтежиеге жету үшін, жұмысқа кіріспес бұрын алға қойған мақсаттары мен
жоспарын, кәсіпкерлік стратегияын жасауға міндетті. Дұрыс бағыт-бағдар
таңдау арқылы ғана экономиканың қажетті түрде дамуына болады.
Жоспарлау – атқарылатын іске бағытталған, ақпаратты саналы түрде талдау
процесі. Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсатқа жетуі, ғылыми немесе
логикалық тұрғыдан нәтежиесін болжаудың әсерінен болады. Болжау болашақта
туындауы мүмкін қиындықтар мен жағдайларды алдын-ала қарастыруға мүмкіндік
береді. Сонымен, болжаудың екі түрі болады: теориялық-танымдылық және
басқарушылық болжау.
Жоспарлау мен болжау – бұл, Экономиканың обьективті тәуелділігі мен себеп-
салдар нәтежиесінде, әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогрессте, қоғамдық
өнімділіктің дамуы мен нәтежиесін алдын-ала ғылыми тұрғыдан көре білу.
       Зерттелетін процеске қарамастан болжаудың үш сатысы болады:

        Алға қойған мақсаттың орындалуында жоспарлау мен болжау келесідей
жолдармен жүзеге асырылады:
Экономиканың даму бағытын анықтау
Мақсатқа жету үшін ұтымды жолдар мен шешімдер табу
Нәтежиеге қажетті ресурстарды анықтау

Жоспардың өзіне тән қасиеттері:
Біріншіден, жоспарда нақты мәліметтер, өндіріс құрамы мен қызметі, мақсатты
тапсырмалары және оларды шешу тәсілдері толығымен жазылады;
Екіншіден, экономиканың даму инфрақұрылымын қарастыра отырып, жоспарларда
еңбек күші, материялдық және қаржылық ресурстары толығымен көрсетіледі.
Үшіншіден, жоспар – бұл нарық субьектілерінің арасындағы келісім жасайтын
тиімді құрал және ол қоғамға мемлекеттің экономикалық саясаты туралы
ақпарат беру қызметін атқарады.
Төртіншіден, экономиканың дамуы үшін жоспарларда экономикалық болжау
жасалынады.
Осының нәтежиесінде, мемлекет жоспар көрсеткіштері арқылы экономикалық
өзгерістерді және жеке кәсіпкерлік фирмалардың даму қарқыны туралы
мәліметтер алып отырады.

       Болжау мен жоспарлаудың әдістеріне негізінен экономикалық заңдардың
толық есебі, ғылыми тұжырымдар, әртүрлі жағдайлар, жоспарлау мен болжаудың
мақсатқа сай жасалуы, жүйелер, құрылымдар, логика және ұйымдастыру жатады.
Болжаудың негізгі принципі – жоспарлық есептің ғылыми негізделуі және нақты
шама болуы.Бұл барлық экономикалық заңдылықтарды, ғылымның жаңа
жетістіктерін қолдануды, техника мен технологиялық жетістіктерді меңгеруді
өнімділікті ұйымдастыра білу мен басқарудан құралады.
Экономикалық тепе теңдікті сактау және талдау жасай білу керек. Яғни,
нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың көрсеткіштерін толық зерттеу. Соған сай
жоспар мен болжамды икемдеу керек.
Жоспарлаудың тағы да бір маңызды принципі бұл – мемлекеттің, қоғамның,
шаруашылық субьектілерінің, салааралық, аймақтық ұйымдардың көзқарастары
мен мүдделерін де қарастыру.
Жоспар жасауда ең бірінші айналысатын саладағы тиімді және ұтымды
шешімдерді қарастыру керек. Бұл болашақта әр кәсіпорынның, әр саланың,
шаруашылықтың дұрыс дамуына мүмкіндік жасайды.
Жоспар жасалу барысында, тексеріле отырып, түзетулер мен толықтырулар
енгізілуі мүмкін.
      Бүгінгі таңда ғалымдардың есептеуі бойынша жоспарлау мен болжау
жасаудың 150-ден астам әдісі бар. Бірақ тәжерибе жүзінде негізінен соның
ішінде 15-20әдісі қолданылып келеді.

Сонымен қатар, болжалдау мен жоспарлауда келесідей әдістер де қолданылады:
1.     Экономикалық-статистикалық әдістер
экономикалық салыстыру әдісі
орташа шамалар әдісі
динамикалық қатарлар
тотау әдісі
2.     Математикалық-статистикалық әдістер
корреляциялық әдіс
регрессиялық әдіс
3.     Баланстық әдіс
4.     Нормативтік әдіс
5.     Монографиялық әдіс
6.     Эксперттік бағалау әдісі
7.     Эксперементалдық әдісі
8.     Экономикалық математикалық модельдеу
9.     Абстрактылы-логикалық әдіс
10. Әлеуметтік
Болжау мен жоспар жасағанда бірнеше әдісті бірден қолдана аламыз. Бұл
әдістер бірін-бірі толықтырылып, байланыстырылып тұруы керек.
Кең қолданылатын маңызды әдістердің бірі болып баланстық әдісті
қарастырамыз. Бұл әдісте материялдық және ақшалай ресурстардың қорлары мен
қажеттіліктері және жоспар элементтерімен байланыстары қарастырылады.
Баланстық әдісті дұрыс қолдана білу республикалық, кәсіпорындық әртүрлі
салалармен қарым қатынасты, ресурстардың тиімді жұмсалуын, дамуды дұрыс
жоспарлауға мүмкіндік береді. Бұл әдісте көбінесе материалдық ресурстар
балансы, жұмыс күші, жер көлемі, т.б, баланстық өлшемдер есепке толығымен
алынады.
Жеке баланстық есептерді және халық шаруашылық балансын есемтеуде
экономикалық математикалық модельдеу әдісі мен есептеуіш техника кеңінен
қолданылуда.
Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтерді келесідей топтарға
бөлеміз:
Қоғамдық еңбек өнімділігінің нормасы
Отын-энегргия және еңбек ресурстарының нормасы
Өнімділік қарқынының нормасы
Инвестиция және капитал салымдарының нормасы
Қаржылық нормалар

Кәсіпорын өзінің даму жоспарын жасамас бұрын өндірілетін өнім немесе
көрсетілетін қызмет түрлеріне сұранысты, кәсіпорынның экономикалық-
әлеуметтік қамтамасыз етілуін, жұмыспен қамтылуын, еңбек өнімділігі мен
күшін толық есепке алуы керек.
Пайдаланған әдебиет:

1.     Сундетов Ж. Планирование и прогназиравание в условиях рыночной
экономики; Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2004
2.     Стратегичечский план развития Республики Казахстан до 2010г
3 Назарбаев Н. А. Казахстан-2030-1997 жыл
Жоспарлау қызметі
Мазмұны
Беті

1. Стартегиялық жоспары

2. Тиімді менеджмент стратегиясы

3. Тактикалық жоспарлау

4. Рынок сыйымдылығы және өткізу көлемін жоспарлау

5. Фирма ішіндегі деректерді талдау

6. Рынок туралы деректерді талдау

7. Жарнаманы жоспарлау

8. Тауар өткізудің ақырғы жоспары

9. Пайданы жоспарлау

1. Стратегиялық жоспарлау
Көп жылдан бері әскери басшылар стратегия терминін қолданып келеді.
Стратегия гректің – генерал өнері деген сөзінен шыққан. Стратегия
термині осы уақытқа дейін жарыс, бәсеке мағынасында қолданылып келгенмен,
қазіргі кезде бұл атау кәсіпорын қызметінің жалпы концепциясын білдіреді.
Стратегия дегеніміз ұйымның міндетті ісін орындауды және мақсатына жетуді
қамтамасыз ететін жан-жақты жоспар жиынтығы болып саналады.
Стратегиялық жоспарлау дегеніміз басшы қабылдаған әрекеттер мен шешімдер
жиынтығы, сол арқылы ұйымның өз мақсатына жетуі үшін басшы арнайы
стратегияны іздестіреді.
Стратегиялық жоспарлау басқару шешімін қабылдауға қажетті құрал болып
саналады. Оның басты міндеті – ұйымдағы жаңадан енгізілгендерді жеткілікті
дәрежеде қамтамасыз ету. Стратегиялық жоспарлау басқару қызметінің төрт
түрін қамтиды: ресурстарды бөлу, сыртқы ортаға бейімделу, ішкі үйлестіру
және ұйымдық стратегиялық болжамдау.
Стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері.
1. Стратегияны көпшілік жағдайда жоғарғы басшылар тұжырымдайды, және
жасайды, алайда оны жүзеге асыруға басқарудың барлық деңгейіндегілердің
қатысуы көзделеді.
2. Стратегиялық жоспар жеке бір ұйымға ғана емес, бүкіл корпорацияның
болашағы үшін жасалады.
3. Стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректкрмен
негізделуі тиіс. Қазіргі әлемдегі бизнесмен тиімді бәсекелесу үшін, фирма
сапа, рынок, бәсеке және басқадай факторлар туралы толып жатқан ақпаратты
ұдайы жинауы, әрі талдауы тиіс.
4. Стратегиялық жоспар фирманың айқындылығын, дербестілігін білдіреді,
мұның өзі олардың белгілі бір жұмыскерлерді тартуына ықпал етеді.
5. Стртегиялық жоспарды жасағада, ұзақ уақыт бойы тұтастығын сақтаумен
қоса, қажет болған жағдайда жетілдіруді және қайта бағыттауды жүзеге
асыратындай икемді болуы тиіс.

1-схема. Стратегиялық жоспарлау моделі

Схемада ең елеулі басқару функциялары келтірілген сол арқылы жоспарлар
жүзеге асырылады

2. Тиімді менеджмент стратегиясы

Жапон менеджерлері 70-жылдың орта тұсында өздеріне мынадай сұрақтар
қойды: Компанияның ұзақ мерзімдік мақсаты қандай?, Компания орта
өзгерісіне қалайша бейімделеді?, Жұмыскерлерді қалайша тиімді пайдалануға
болады?.
Қойылған сұрақтардың жауаптарын мынадай негізгі қағидалардан аңғаруға
болады:
1.Тиянақты шешім стратегиясы. Америка мен Жапонияның таңдаулы фирмалары
өндірісті ұдайы жетілдіріп, жұмысты ең жаңа және таңдаулы әдістермен
орындау үшін ақша бөледі, берілген, жақсы үйретілген ұжымның өсуі мен
дамуына күрделі қаржы жұмсайды.
2. Тәуекел стратегиясы. Біз ең таңдаулы адамдарды таңдап аламыз жәнеде
олар қателескен жағдайда көмектесіп, іскерлікті одан әрі дамытуға ықпал
етеміз.
3. Менеджмент идеясының стратегиясы. Әрбір бизнесте ең бағалысы ақша,
тауар, жабдық немесе ғимарат емес, идея бағалы.
Инновациялық фирманың жоғарғы басшысы қонымды идеяны үнемі көтермелеп
отырады. Істе сәтсіздік болған жағдайда шыдамдылық танытады.
4. Стратегия әсерлілігі фирмаға тамаша жұмыс қабілетін сақтауға мүмкіндік
береді. Менеджерлердің ықпал етушілігі тиімді басқару шешімдерін қабылдай
білуіне байланысты. Бұл жағынан қарастырғанда жапондықтар ең тиімді шешім
қабылдайтындарға жатады. Американдық немесе европалық шешім қабылдаудан,
жапондық шешім қабылдаудың басты өзгешелігі – мұнда шешім қабылдау
дегеніміз, қойылған сұраққа жауап беру.
5. Машықтанған мамандарды таңдау стратегиясы – қарапайым адамдарға
әдеттен тыс жұмыстарды орындауына ықпал ету.
Менеджмент тиімділігінің және машықтанған мамандар стратегиясы
тиімділігінің басты мақсаты – мақсат айқындалғаннан оның өлшем әдісі мен
ақы төлеу әдісі белгілегеннен кейін фирманың әрбір қызметшісінің дербес
әрекет етуіне ықпал ету, яғни фирмада тиімді жұмыс істейтін машықтанған
қызметшілер құрамының болуын қамтамасыз ету.
6. Жеңілдету стратегиясы – барлық жағдайды мүмкіндігінше қарапайым
қалпында сақтау, төрешілдікке жол бермеу. Басқару құрылысын оңайлату.
7. Сапа стратагиясы. 50 жылдары проффессор Деминг американдық бақылау
саласындағы мамандықтарды американдық басқару амалдарына үйретті. Осы
жылдары жапондық менеджерлер, өз кезегінде, басқару амалдарын орташа және
төменгі деңгейдегі мамандарға үйретпестен бұрын әуелі фирмадағы барлық
деңгейдегі қызметшілерге үйретті.
8. Адалдық және берілгендік стратегиясы – жекелеген қызметкерлердің
қойылған мақсатты түсінуіне және өз еркіме жүзеге асырылуына жәрдемдесу,
әрі қызметкерлердің фирмаға адал, шын берілгендігін талап ету.
9. Ынтымақтасу стратегиясы – барлық қызметшілердің шешім қабылдауға
қатысуы.
Жапонияда еңбек өнімділігін арттыру үшін, бірлесіп әрекет ету мен
бәсекелестікті тиімді пайдаланады. Компаниялардың өзара бәсекелесін,
әлемдік рынокқа шығуы көтермелеп отырады, ал компания ішіндегі
бәсекелестікке жол берілмейді.
3. Тактикалық жоспарлау

Барлық басқару функциясының ішінде жоспарлау ең елеулісі болып
табылады, өйткені мұның өзі кез-келген балама әрекеттерді таңдап
алуға байланысты. Жоспарлау кәсіпорын басшылығындағы негзгі
функциялардың бірі ғана емес, оның өзі жеке төрт функцияда
(ұйымдастыру, кадрлармен жұмыс істек, басшылық, жетекшілік және бақылау)
көрініс табады. Сонымен, басшы ұйымдастырады, кадрлармен жұмыс
істейді, бағыттайды және басшылық етеді, сондай-ақ жоспарға сәйкес
көзделген мақсатқа жету үшін бақылайды.
Жоспарлау ұғымына мақсатты айқындау және оған жету жолдары
енеді: батыста кәсіпорынның әрекетін жоспарлау, өткізу, қаржы, өндіріс
және сатып алу секілді маңызды бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Мұндайда, әрине, барлық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Жоспарлау процессінің өзі төрт кезеңінен тұрады:
- жалпы мақсатты ойластыру;
- белгіленген біршама уақыт кезеңіне (2, 5, 10 жылға) арналған
нақтылы мақсатты айқындау;
- оған жетудің жолдары мен амалдарын айқындау;
- жоспарлы көрметкіштерді нақты көрсеткіштермен салыстыру арқылы
қойылған мақсатқа жетуді бақылау.

Ірі бағдарламаны шешкен кезде, кезеңдері мен жоспарлануы біршама
ауқымды блады. Мәселен, жоспралаудың мынадай кезеңдері ажыратылады:
- бар мүмкіндікті бағалау;
- басты міндет немесе мақсат;
- жоспарлы ұсыныстар;
- баламалар (альтернативтер);
- баламаларды қойылған мақсаттармен салыстыру;
- баламаларды таңдау;
- қосалқы жоспарлауды тұжырымдау;
- жоспарды цифр түрінде көрсету.
Жоспарлау әрқашанда бұрынғы деректерге сүйенеді, алайда кәсіпорынның
болашақтағы дамуын айқындауға және бақылауға тырысады. Сондықта да,
жоспарлаудың сенімділігі бұрынға нақты көрсеткіштердің дәлдігіне
тәуелді. Мұндай сеімділікті қамтамасыз ету бухгалтерлік дәл есепсіз және
ауқымды статистикалық қажетті базаға ие болмай мүмкін еместігі
айқын.
Кәсіпорын әрқашанда жалпы рыноктың шағын бөлігі ғана болып
саналатыдықтан, ел экономикасын дәл жоспарлау үшін дәл ақпаратты
мүмкіндігінше көбірек алу қажет.
Егер кәсіпорынның дамуы нақты елдегі жалпы экономикалық дамуымен
қатар өтуі міндетті болмаса, онда рынок көрсеткіші кәсіпорынды
жоспарлаудың бастапқы деректері болып саналады. Кәсіпорын неғұрлым ірі
болса, әдетте, жоспарлау, соғұрлым оңайырақ болады. Дегенмен, ірі
кәсіпорындарға қарағанда, ұсақ кәсіпорындарда басшылар үшін кейбір
факторлар едәуір айқынырақ болады.
Тағы бір атап көрсететін жайт, тұтастай экономиклық кейбір
жағдайлары, мәселен экономикалық дағдарыстарды, ереуілдерді, т.б.
жоспарлау тіптен мүмкін емес. Болашақтың даму барысын дәл болжаудың
мүмкін болмайтындығы секілді, тұтастай рынок туралы, бірінші кезекте,
бәсекелестер қызметіне тиісті маңызды деректерді күні бұрын алу
мүмкін емес.
Демек, кәсіпорындағы кез келген жоспарлау толық емес деректерге
сүйенеді. Кәсіпорында жоспар жасау үшін, қажетті ақпараттар толық
болмағандықтан, ал кейбіреуі мүлдем белгісіз болғандықтан, кейбір
деректер жетіпейтіндіктен, жоспарлау сатысы көбіесе қызметкерлердің өз
ісін қаншалықты жетік білетіндігіне байланысты.
Осыған орай, жоспар жасаған кезде барлық көрсеткіштер толық
пайдалануы, сонымен қоса жоспар жасағанд а өзгеріс енгізетіндігі
ойластырылуы, ал жоспардың өзі жоспардың өзгеруіне қарай үйлестіріліп
отыруы тиіс. Сондықтан да, жоспарда резервтер ескеріледі. Алайда,
резервтің көп болуы жоспардың көптігіне нұқсан келтіреді, ал шамалы
резервтер жоспарды жиі-жиі өзгертуге мәжбүр етеді. Жоспар
көрсеткітерін ақтық басшының билігінде, оның орындалуын үйлестіру мен
бақылау да соның игілігінде.
Демек, кәсіпорынның жоспарлы жүйесі, кәсіпорынның сан түрлі
саласының қызметі бір-бірінен айқын шектелген, жекелеген жоспардан
тұрады (2-схеманы қараңыз).
Қойылған мақсатқа жетуді көздеу үшін жоспарлау кәсіпорын
қызметінің барлық маңызды учаскелерін қамтитындығын тағыда атап
көрсетеміз. Мұның өзі барлық кәсіпорында қолданылады.
Жоспардың екінші сатысы – кәсіпорын учаскелері өндірісінің нақты
бағыттары бойынша жоспар жасау. Ода жекелеген міндеттер қойылып,
ақша, сондай – ақ сандық көрсеткіштері айқындалады. Мұнда жоспарлау
кезінде осал орындар, басқаша айтқанда, кәсіпорын қызметінің
маневрлігін, демек істің даму мүмкіндігін шектейтін салалар
қатыстырылмауы тиіс.
Батыста соңғы жылдары әдетте осал орынға өткізу, қаржылар немесе
жұмысшы күштері жатады.
Барлық жоспардың табыс және шығын бөліктерінің сальдосы (акив пен
пассив жиынтығы) бюджетке, яғни шығын мен табыс жоспарына енгізіледі,
өйткені мұндайда негізгі бғыт өтімділігі – кәсіпорынның төлем
қабілетін сақтау болып саналады. Әдетте, жеклеген жоспарлар тек сандық
көрсеткіштер бойынша жасалады, оларды өзара байланыстырғаннан кейін ғана
ақша көрсеткіштерін есептейді.

4. Рынок сыйымдылығы және өткізу көлемін жоспарлау

Батыс кәсіпорындары қызметінің осал тұстары, сату саласы болып
саналады, сондықтан да кәсіпкерлік пен басқарудың барлық негізгі
салаларында рынок сыйымдылығы мен өткізу көлемін болжалдау негізгі
роль атқарады.
Кез-келген қаржы жоспарының ақтық бағасы өнімді сату көлемінің
мүмкіндігін болжалдауға немесе өткізуден түскен пайда көлемін
болжалдауға байланысты. Сол себепте де рынок сыйымдылығы мен өткізу
көлемін болжалдау маркетингте және өткізу ісінде айрықша роль атқарып
қоймай, басқа да іс-әрекет бағытында шешуші фактор болып саналады.
Мәселен, өндірісте - өндірістік қуат ауқымын жоспарлағанда, жабдықтауда –
шикізат қажетін, ал қаржы саласында – ақша айналымы мен күрделі
қаржыны жоспарлағанда болжалдау ерекше қажет.
Маркетинг пен өткізу саласында жоспарлаудың ең шешуші пункт мынадай
көрсеткіштерді анықтау болып саналады:
- қысқа мерзімдік: өнімнің әр түрін өткізу (көлемі және құны),
географиялық бағыт бойынша өткізу (көлемі және құны),
бәсекелестер бағасы, сауда қызметкерлеріне қойылатын мақсатты
нұсқаулар, қор деңгейі;
- орташа мерзімдік: өнім категориясы бойынша өткізудің жалпы
өткізу, бағалар, жалпы экономикалық жағдай, рынокқа тауар
жеткізілуінің ерекшеліктері, жаңа өнімдерді енгізу;
- ұзақ мерзімдік: өнім категориясы бойынша өткізудің жалпы көлемі,
рынок орындарына тауарды толтыру, жаңа өнімдерді енгізу, рыноктағы
бұрынға өнімдерді әкету, маркетингті зерттеудің маңызды
ерекшеліктері, т.б.
Болжалдаған кезе, тек қысқа мерзімді ғана емес, сондай ақ орташа
және ұзақ мерзімді бағалау ма болжалдауды ескеру керек. Соңғы екі
уақыт мүмкіндігіне жататын факторлар ішінара болуы мүмкін, алайда
олар қысқа мерзімдік болжалдауға елеулі ықпал етеді (мәселен,
технологияның өзгеруі, кез келген артық материалдардың қолайлылығы,
т.б.).
Рынок сыйымдылығы, өткізу көлемі мен бюджет аралықтарындағы
байланыстарды үш түрлі тәсілмен анықтауға болады:
- рынок пен өткізу болжамы дегеніміз, нақты тауар мен қызметтің
заттай түрінде болашақта өткізілуі (өткізудің сандық көрсеткіштің
болжамы) және нақты, әрі потенциалды клиенттердің белгілі бір уақыт
аралығында (қысқа, орташа және ұзақ мерзімде) тауарды өткізуден
түскен пайда құнының болжамы;
- бюджет дегеніміз, табыстардың, шығындардың және белгілі бір уақыт
кезеңінде сатылған өнім санының болжамы (мүмкіндігі) туралы қаржы
құжаты (документ);
- рынок сыйымдылығы мен өткізу көлемінің болжамы сол уақытта
бюджет болады, егер оны компаниядағы жалпы қызметке жауаптылар қарап,
бекітетін болса.
Жоспар жасаудың алғашқы қадамы бастапқы ақпарат жинау болып
саналады, өйткені мұның өзі рынок туралы толық мағлұмат береді.

1-схема. Кәсіпорындарда жоспарлаудың құрылымдық схемасы
5. Фирма ішіндегі деректерді талдау

Өткен жылдардағы айналымды талдау әдетте кесте түрінде беріледі
де, мұның өзі көп жылғы кезеңді қамтиды. Кестеде мыналар көрсетілуі
тиіс:
1. сату айналымы (саны);
2. сату құны (айналымы);
3. сату бағасы (өз өнімдері, бәсеке өнімдері);
4. өз өнімдерінің өткізу болжамы;
5. өткен жылдары орын алған жоспарлы және нақтылы көрсеткіштердің
арасындағы ауытқулар.
Әр ай сайынғы көрсеткіштерді осылайша мұқият талдау және барлық
ауытқу түрлерін мұқият қарастыру мүмкіндіктері өткізудің болашақтағы
деректерін болжауға ықпал етеді. Өткізу статистикасы мынадай
өзгерістер бойынша айқындалады:
1. тауарлар және тауар топтары;
2. сауда есебі, және өкілдіктер (сатушылар) есебі;
3. сатып алушылар тобы;
4. тапсырыс (заказ) саны мен жиілігі;
5. сату жиілігі.
Тауарларды тобы бойынша айыру өте қажетті, өйткені сауда
бағдарламасы көбінесе едәуір ауқымды. Оның үстіне тауарлардың кейбір
түрлеріне сыртқы жағдайдың әр түрлі әсері ықпал етеді.
Сауда аудандары және аудан өкілдіктері бойынша айыру жекелеген
аудандарда тауарлардың өткізілуінің дамуын көрсетуге, сауда
қызметкерлерінің арасындағы өзара байланысты жарнамалардың және
жарнама құралдарының тиімділігін талдауға, сондай ақ сатушылардың
жалақы деңгейін белгілеуге мүмкіндік береді.
Барлық 5 пункт бойынша өткізудің жүйесі деректері өткізудің
деректері мен мазмұны туралы мағлұмат береді. Тұтастацй алғанда фирма
ішіндегі деректер өткізу жолдарын көрсетуге, әрі оған жұмсалатын
шығындарды белгілеуге мүмкінді береді
6. Рынок туралы деректерді талдау

Рынок туралы деректерді алу өте қажет, өйткені бұрынғы өткізу
қызметінің көрсеткіштері болашақта өткізілуге тиісті тауарларды
бағалауға мүмкіндік бере қоймайды. Тек айналым көлемі мен рынок
факторларының әрекеті арасындағы ара қатынасты талдау, оның болашақта
дамуын нақты бағалауға мүмкіндік береді.
Батыс кәсіпорындарында мынадай көрсеткіштер талданады:
1. аудандарға және жас топтарына бөлінген тұрғын халық санының
динамикасы. Мұндай мәлімет халық тұтанатын тауарларды сатуда
ұйымдастыруда айрықша маңызы бар;
2. әр жан басына есептегенде тауар тұтынылуы. Мұндай деректерді
талдау тұтынушылардың талғам тілегіндегі өзгерістерді анықтауға
мүмкіндік береді;
3. халық (сатып алушылар) табысының динамикасы. Мұндай мәлімет
шығынның бір түрінен екінші түріне ауысуын көрсетеді;
4. сатып алу қабілетінің динамикасы;
5. рыноктағы барлық салыстырмалы тауарларға тұтастай сұраныс
динамикасы. Мұндай деректерді нақты өнеркәсіптік саладағы
өндірістік қуаттың пайдалану статистикасы бойынша алуға болады.
Осындай талдау өзара алмасытырылатын тауарлардың пайдалануының
ауысу мүмкіндігін көрсетеді;
6. бәсекелестердің өндірстік қуатының немесе нақты салада жұмыс
істейтіндер санының өзгеру динамикасы.
1-3 пунктер бойынша қандай мәліметтердің алғанына қарай, кәсіпорын
өзінің өндірістік бағдарламасын өзгертеді.
4-6 пунткегі деректерді талдау, тауарларды 3-тпқа бөлуге мүмкіндк
береді:
- өскелең сұранысқа ие тауарлар;
- бейтарап тауарлар;
- сұранысы кеміген тауарлар;
Рынок бойынша деректерді тұтастай талдау, оларды фирма ішіндегі
деректермен салстыру, рынок динамикасы мен кәсіпорын меншігіндегі
динамика аралығында қалыптасқан пропорцияны бейнелейді.

7. Жарнаманы жоспарлау

Жарнаманы жоспарлау товарды өткізу жоспарымен бірге жасалады да,
мұнда рынокты зерттеу нәтижесі және бәсекелестер қабылдаған шаралар
ескеріледі. Өнімді өткізуде жарнаманың тиімділігін дәл анықтау
ешқашанда мүмкін болмайтындықтан, кәсіпорын жарнама құралдарын
пайдаланған кезде қалауынша еркін әрекет ете алады.
Дегенмен, жарнама бюджетін анықтауда мынандай тәсілдер анықталады:
1.айналым процессін анықтау;
2. бәсекелестер жұмсаған қаржыны анықтау;
3. өзінде жұмсалған жарнама қаржыларын бағалау.
Әдетте бірінші және үшінші тәсілдермен жарнама құралдарының жалпы
сомасы, ал екіншісімен - бөлінісі анықталады. Жоспарлар резервтерді
ескере отырып жасалады.
Жарнама шараларының жоспарына жататыны:
1. күнделікті жарнама шараларын өткізу жоспары;
- жарнама құралдары бойынша;
- жекелеген шараларды өткізу уақыты бойынша;
2. көрмелер мен экспозициларға қатысу жоспары;
3. жарнама шараларының қорытынды жалпы жоспары, бұған резервтер де
жатады.
4. арнайы жарнама науқандарын өткізудің жеке жоспары.
Ірі американдық фирманың қожайыны жарнама бюджетін талқылаған кезде
былай деген көрінеді: осыған жұмсалған ақшаның жартысына жуығы
желге ұшқанын білемін, бірақ оның неге тектен – тек жұмсалғанын
білмеймін. Көп жағдайда мұы өмірдің өзі дәлелдеп отыр.
Өткізу деңгейін сақтау, содан кейін арттыру үшін, жарнама
шараларымен бір мезетте кәсіпорын имиджін (мәртебесін) сақтау және
жақсарту мақсатында шаралар жоспарын қабылдау қажет. Мұның өзі
өкілеттік шығындарға байланысты (журналистерді шақыру, қабылдау,
газеттер мен журналдарға хабарландырулар жіберу, т.б.). Осының
барлығының қоғамдағы байлансы қызметіне (паблик рилейшнс) тікелей
қатысы бар.
Батыс рыноктары ауытқуын бағалағанда байқалатыны, фирмаларда баға
үнемі өсіп, тұрақтанған, коньюктурасы жоғарылаған сайын, олар жарнамаға
ақшаны аямай жұмсайды, ал тоқырау кезеңінде, үнемдей мақсатында
жарнама бюджетін әдетте қысқартады. Мұны циклды жарнама деп атайды.
Дұрысында төмен коньюктура кезеңінде жарнама қызметін жандандыруы,
яғни оны антициклы ету қажет еді.

8. Тауар өткізудің ақырғы жоспары

Оның негізгі алынған деректерімен және болашақта өткізу болжамымен
қаланады. Тауар өткізуді әр айға және аптаға жоспарланады. Егер
тауарларды қайта бөлу тенденциясы байқалмаса, онда басты негіз
ретінде тауарларды уақытша қайта бөліп өткізуді пайдаланады.
Мұндайда жлдық мөлшер шамасын 100% етіп алады да, айлық айналымды
жылдық айналымның бөлігі ретінде есептейді.
Бұл жылдық жоспар өндіріс жоспарына ықпал етеді, өйткені өндіріс
процессі, әдетте, тауар өткізумен қатар жүреді. Дұрыстап бақылау
үшін, тауар өткізу жоспарын тауар өткізу статистикасымен жасайды.
Жоспарды сандық көрсеткіштермен жасағаннан кейін, құндық
көрсеткіштердің есебін жүзеге асырады, мұндайда әдетте орташа бағаға
сүйенеді.
Содан кейін өнімнің жекелеген түрлері, тауар өткізу аудандары
мен сатып алушылар тобы бойынша өткізу шығындарының жоспары жасалады.
Осыдан кейін, өндіріс құны мен сату бағасының ең төменгі деңгейі
бойынша жоспарлы пайданы анықтайды. Мұнда ең көп жеңілдікті және
төлем жағдайын анықтау керек.
Осы жоспарларға сәйкес жоспарлы тапсырмалар мен барлық сатушылар
үшін қосымша нұсқаулар жасалады.
Сонымен, тауар өткізу жоспары қалған барлық жоспарларды жасаудың
негізі болып саналады және де әрдайым бұған мыналар енеді:
- мөлшерлік (сандық) жоспар;
- құн жоспары;
- жеңілдіктер, мерзімдер және төлем жағдайлары туралы нұсқаулар.

9. Пайданы жоспарлау

Пайданы (кірісті) жоспарлау – кәсіпорынды басқарудың негізгі құралы.
Кәсіпорын стратегиясы әдетте пайда табуға тырысатындықтан, бұл жоспар
ең өзектісі болып табылады.
Пайдаы жоспарлаудың алуан түрлі тәсілдері болады, соның төртеуі
неғұрлым кең тараған.
1. Тиімділікті болжалдау. Жұмсалған капиталдың тиімділігін есептеу
үшін айналым капиталы шамасы мен жұмсалған капиталдың түскен
пайда мөлшерінің (%) мәнін табады. Мұнда мынадай формуланы
пайдаланады:

Айналым қаржысы + күрделі қаржы-жұмсалған капитал;

АҚШ-та формула кеңінен, тіпті өнімнің жекелеген түрлері бойынша да
қолданылады.
2. Тиімділік лимитін талдау. Бұл тәсіл график арқылы жоспарлы
пайданы, әрі капитал айналымы кезінде шығын амасының ауытқуы
бойынша кәсіпорынның икемділігін көрсетуге мүмкіндік береді.
Бұл талдауда өлі нүкте (шығынды жабу үшін ең аз йналым) ме
жоспарланған айналымның арасындағы қабыспаушылықтың зор мәні бар.
Тек осының өзі ғана капитал айналымын жоспарлағанда кәсіпорынның
еркін әрекет етуін көрсетедеі.
3. Өтімділікті жабуды талдау (тиімділікті талдау варианты). Өндіріс
шығындарын осы тұрғыдан қарастырғанда кәсіпорындар ақша
жұмсайтындарға бөлінеді, бұған қатысты, мәселен, амортизация ығандары
да жатады. Ақша жұмсауға сәйкес келетін құн қитсық сызығы
нүктесінің, айналым қисық сызығы нүктесімен қиылысуы, өтімділікті
сақтау үшін айналымның ең аз шамасын көрсетеді.
4. Аз айналымды регрессивтік бөлу. Аталған тәсілмен капитал
айналымының айлық өзгерісі жоспарлы пайданың мөлшеріне қандай шамада
ықпал ететіндігін бақылауға мүмкіндік береді.
Қаржылық жоспарлаудың мәні, әдістері,жүйесі мен көрсеткіштері.
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мәні, әдістері мен қағидаттары

Қаржылық жоспарлау мен болжау бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі,
саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік
экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді
және тепе теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің
барлық буындарының қызметін үлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы
қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған.
Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің
материалдық заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы
өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы
дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.
Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал
ету көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргізудің
барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын ала
үлгілеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртіпті (реттілік)
анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді
жүйесін жасауды, ақша түсімдерін жұмылдырудың прогррессивті нысандарын
қолдауды қажет етеді.

Қаржылық көрсеткіштерді, белгіленетін қаржы операцияларын негіздеп
дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің нәтижелілігі сияқты,
қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде қол жетті. Бұл өте ұқсас
ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңестіріледі. Іс
жүзінде қаржылық болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген
нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро және
микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың
мүмкіндіктерін анықтауы тиіс).
Қаржылық жоспарлаудың көмегімен белгіленетін болжамдар нақтыланады,
нақтылы жолдар, көрсеткіштер, өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске
асырудың дәйектілігі, сондай ақ таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетін
әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлау бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу,
қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге
бағытталған поцесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты
құралдарының бірі болып табылады. Ол ірі шаруашылық өзгерістерді
байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен
мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен
жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына
дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады. Әрбір жоспарда белгілі
бір мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар,қаржы және кредит
жүйелерінің буындары мен байланыстары анықталады. Қаржылық жоспарлаудың
нақтылы міндеттері қаржы саясатымен айқындалады. Бұл: жоспарлы
тапсырмаларды орындауға қажетті ақшаның көлемі мен олардын көздерін
анықтау; крістерді өсірудің, шыығындарды үнемдеудің резервтерін анықтау;
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында
қаражаттарды бөлуде оңтайлы үйлесімдерді белгілеу және басқалары.

Жоспарлау.
1) экстенсивтілігімен (әлеуметтік саяси және экономикалық құбылыстардың
кең шеңберін қамтиды)
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге
жетудің қажеттілігін білдіреді) сипатталады.
Қаржылық жоспарлаудың мына тәсілдемелер пайдаланылады:
а) автоматтық (өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі). Инфляция
кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең
қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі
кезінде пайдаланылады;
ә) статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып, өткен жылдардың
санына бөледі);
б) нөлдік база тәсілдемесі (барлық айқындамалар қайта есептелуі тиіс бұл
әдіс нақтылы қажеттіліктерді есепке алады және оларды мүмкіндіктерімен
үйлестіріледі).
Нарықтық экономика жағдайында жоспарлау басқарудың функциясы ретінде
экономикалық және әлеуметтік қызметтің барлық жақтарын жалпыға бірдей
қамту нысанын алуы тиіс. Егер жоспарлау экономикада қаржы жоспарлауда
сүйеніш бөлгіштік процестерге жасалынса, нарықтық экономикада айырбас
сферасына сүйенеді, бұл сфера арқылы тауарлар мен қызметтерді өткізу
және оларды өндіру мен өткізу кезінде қоғамдық қажетті шығындарды тану
(мойындау) жүзеге асырылады.
Демек, нарықтық экономикада тауарлар мен қызметтерді өндіру мен өткізу
процесіндегі байланыстың үстемдік және айқындаушы әдісі ақшаны, бағаны,
құн заңын, сұраным мен ұсыным заңын кіріктіретін өзінің механизмі бар
рынок болады. Нарықтық механизмінің мұндай табиғаты өндіріс пен айырбас
нәтижелерін анықтаудың әдісі ретінде, бірақ жоспарлаудың элементтері
болатын болжаудың қажеттігін анықтайды.
Қаржылық жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау,
бөлу және қайта бөлу экономикалық процестермен оңтайландырудың күні
бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде
орталықтандырылған және орталықтандырылманған ақша қорларын қалыптастыру
және пайдалану.
Қаржылық жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса
маңызды функциясы болып табылады. Оны мемлекеттік билік пен басқарудың
органдары, мекемелері және олардың жоғарғы құрылымдары жүзеге асырады.
Шаруашылықты жүргізудің нарықтық жағдайында қаржылық жоспарлау
шаруашылық жүргізудің белгіленетін түпклікті нәтижелеріне ықпал етуші
көптеген факторлардың екі ұштылығына байланысты көбінесе болжау ретінде
жүргізіледі.
Қаржылық болжау мемлекеттің мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын ала көре
білу, қаржы жоспарларының көрсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу). Болжамдар
орташа мерзімді ( жыл) және ұзақ мерзімді (жылдан астам) болуы мүмкін.
Қаржылық болжау қаржы жоспарларын жасау стадияларынан бұрын болады,
қоғам дамуының белгілі бір кезеңіне арналған қаржы саясатның тұжырымын
жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты болжанған кезеңдегі қаржы
ресурстарының шынайы мүмкін болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың
көздерін және пайдалануды анықтау болып табылады. Болжамдар қаржы
жүйесінің органдарына қаржы жүйесін (құрамын) дамыту мен жетілдірудің
түрлі нұсқауларын, қаржы саясатын іске асырудың нысандары мен әдістерін
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық болжау әр түрлі әдістерді қолдануды қажет етеді:
- экономикалық процестерді анықтайтын факторларға қарай қаржы жоспарлары
көрсеткіштерін динамикасын бейнелеп көрсететін экономикалық үлгілерді
жасау;
-корреляциялық,регрессиялық талдау;
- тікелей сараптамалық бағалау әдісі.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен бірге индикативтік,
яғни ұсынбалы (нұсқамалық) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық
үйлестіруші рөлді орындайды және қарды қызметінің субъектілеріне
эконмикалық реттеушілер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік
жоспарлау нарықтық экономиканы мемлекеттік теттеуде және экономиканы
ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталды.
Қазақстанда индикативтік жоспарлау 1993 жылдан бері қолданылады. Оны
жасау барысында батыс Еуропа және шығыс Азия елдерінің тәжірибелері
негізге алынып келеді. 1996 жылдан бері ағымдағы индикативті (жылдық)
жоспарлау негізінде мемлекеттік бюджетті жасау жұмыстары қалыптасады.
Индикативтік жоспарлаудың қазіргі кезеңдегі басты ерекшелігі зерттемелік
қасиеті. Яғни қоғамдағы тенденцияларға терең және жан жақты сараптама
жасау арқылы әлеуметтік экономикалық дамудың нысандары көзделінеді, әрі
алда тұрған небір өзекті мәселелер нақтылы белгіленеді. Арналған
индикативтік жоспардың басты мақсаты экономикада бәсекелестікті арттыру.
Индикативтік жоспардың ажырағысыз бөлігі индикативтік қаржылық жоспарлау
болып табылады, бұл жоспарлаудың басты мақсаты болжанған дамуды
қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарының шамаланған ауқымын және олардың
бағытын анықтау.
Индикативтік қаржы жоспарларының мемлекеттік секторда ғана міндетті
сипаты, ал меншіктің басқа нысандарының секторлары үшін кепілдемелік
сипаты болады. Соңғыға экономикалық тетіктерді реттелетін бағаны,
субсидияларды, кредиттрді, салық мөлшерлемелері мен жеңілдіктерін,
жеделдетілген аморизацияны және басқаларды пайдалану арқылы жетеді. Аса
маңызды индикаторларға мыналар жатады: валюта бағамы, инфляяцияның
болжанған деңгейі, Ұлттық банктің қайта қаржыландыру мөлшерлемелері,
амортизациялық аударымдарлың нормалары.
Әлеуметтік экономикалық болжау жүйесінде қаржылық жоспарлау белсенді рөл
атқарады. Қаржы жоспарлаудың әзірлеу кезінде өндірістік тапсырмалардың
қауырттылығының дәрежесі тексеріледі, өнім өндіру мен оның сапасын
жақсарту бойынша өндірістік қуаттылықтарды неғұрлым толық пайдалану
есебінен, шығындарды төмендету және өнімсіз шығасыларды қарастыру
резервтері есебінен қаржы ресурстарын көбейтудің мүмкіндіктері
анықталады. өндіріске қолда бар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.