Ағзаның қартаю құбылысы

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ағзаның қартаю құбылыстары және герантология мәселелері
2. Қартаюдың морфофизиологиялық сипаттама
3. Қартаюдың негізгі теориялары
4. Ағзалардың тіршілік ұзақтығы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялык кұбылыс болып саналады. Қартаю - онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық, қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын құбылыс.
Қартаю проблемаларын зерттейтін ғылымды герантология (гр gегоn — шал) деп атайды. Герантология қартаю құбылысының негізгі зандылықтарын молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас ағза деңгейінде анықтайды, оның даму ерекшеліктерін, емдеу және аурудың алдын алу проблемаларын зерттейді
Қартаю және ұзақ өмір сүру мәселелері барлық уақытта ғалымдарды ойландырып келген мәселе. Ол әсіресе XX ғасырда халық құрамында терең демографиялық өзгерістердің белең алуына байланысты ерекше болып отыр, себебі көптеген экономикалық дамыған елдерде кәрі адамдар саны өсуде Герантологияның міндеті тек қана адам өмірін ұзарту емес, сол сияқты, кәрі адамдадардың қоғамдық өмірге және еңбек қатынастарына белсенді араласуына көмектесу, яғни олардың белсенді және толыққанды өмір сүру мүмкіншіліктерін ұзарту болып табылады

1. Қазақ энциклопедиясы
2. Бегімқұлов Б.К . Молекулалық генетика және биотехнология негіздері.
Алматы, 2001
3. Хатт. Генетика животных М,. К 1975
4. Хесин Р.Б. Непостоянство генома. М, 1984.
5. Миллер Дж. Эксперименты в молекулярной генетике. М.: 1997.
6. Сингер М., Берг П., Гены и геномы, Т1,2Москва, 1998г.
7. Сартаев А. Сәтімбеков. Р. – Биология - Алматы, 2007. - 224

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Ағзаның қартаю құбылыстары және герантология мәселелері
Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялык кұбылыс болып
саналады. Қартаю - онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық,
қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын
құбылыс.
Қартаю проблемаларын зерттейтін ғылымды герантология (гр gегоn — шал)
деп атайды. Герантология қартаю құбылысының негізгі зандылықтарын
молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас ағза деңгейінде
анықтайды, оның даму ерекшеліктерін, емдеу және аурудың алдын алу
проблемаларын зерттейді
Қартаю және ұзақ өмір сүру мәселелері барлық уақытта ғалымдарды
ойландырып келген мәселе. Ол әсіресе XX ғасырда халық құрамында терең
демографиялық өзгерістердің белең алуына байланысты ерекше болып отыр,
себебі көптеген экономикалық дамыған елдерде кәрі адамдар саны өсуде
Герантологияның міндеті тек қана адам өмірін ұзарту емес, сол сияқты, кәрі
адамдадардың қоғамдық өмірге және еңбек қатынастарына белсенді араласуына
көмектесу, яғни олардың белсенді және толыққанды өмір сүру мүмкіншіліктерін
ұзарту болып табылады

Қартаюдың морфофизиологиялық сипаттама
Қартаю — жастық өзгерістердің заңды құбылысы болып табылады. Қартаю
құбылыстары ертеден басталады және ағзаның қызмет ету мүмкіншілігін бірте-
бірте қысқартады.
Ағза денесінде қартаю белгілері әр түрлі құрылым деңгейлерде
байқалады: молекулалық жасушалық, ұлпалық, жүйелік және ағзалык. Ағзалық
деңгейде қартаю өзгерістері алдымен сыртқы белгілерден байқалады: дене
пішіні, отыруы өзгереді, дене көлемі азаяды, шаштары ағарады, түседі;
терінің созылғыштық қасиеті жойылып, әжімдер пайда болады. Ағзаның көру
және есту қабілеті нашарлайды, есте сақтауы төмендейді.
Қартаю кезенінде адам ағзасының барлық мүшелері мен мүшелер жүйесінде
айтарлықтай өзгерістер байқалады.
50 жастан кейін адам терісінде тұрақты өзгерістер — тыртықтар, меңдер,
сүйелдер, әжімдер пайда болады. Бұның негізгі себебі осы кезде тері асты
май қабаты бірте-бірте жұқарып жойылады. Бұл терінің құрғақтануына, оның
иілімділігінің төмендеуіне алып келеді.
Ас қорыту жүйесінде мынадай өзгерістер байқалады — тістер
босап, қаусап түсе бастайды, ас қорыту сөлдерінін бөлінуі азаяды.
40 жастан өткеннен кейін артерия қан қысымы жоғарылайды, қан тамырлар
қабырғасына холестерин сіңіп жинақталып, оның иілімділігі төмендейді.
Кәрілік кезенде бүйректік фильтрациялау қарқыны азаяды. 40 жастан
өткеннен кейін өкпенің тіршілік сыйымдылығы азаяды. Бұлшықеттер босап, оның
тіршілік күші төмендейді, осының нәтижесінде адам тез шаршайтын болады.
Ішкі секреция бездерінің қызметінде де айтарлықтай өзгерістер
байқалады — кейбір бездердің қызметі төмендеп гормондарды аз мөлшерде бөліп
шығарады, мысалы жыныс бездері, қалқанша безі, бүйрек үсті безі т.с.с., ал
кейбіреулерінің қызметі керісінше жоғарылайды, мысалы гипофиз.
Жас ұлғайған сайын ағзаның иммундық реакциясы өзгереді, гуморальдык
және жасушалық иммунитет төмендейді.
Жүйке жасушаларының көбейе алмайтындығын ескерсек, жас ұлғайған сайын
олардың саны бірте-бірте азаятындығы өздігінен-ақ түсінікті. Мысалы, 100
жылда мысықтың нейрондар саны 25 пайызға кеміген.
Кәрілік сатыда адамдардың барлық сезім мүшелерінің қызметтері
төмендейді.
Ағзаның қартаю кезінде тұқым қуалаушылық аппараттың құрылысында да,
қызметінде де өзгерістер болатыны анықталды. Мысалы, РНҚ, ДНҚ мөлшері
азаяды, хроматин ақуызының физикалық-химиялық қасиеттері өзгереді, гистонды
ақуыздардың ДНҚ молекуласымен байланысты қатая түседі, ал бұл көптеген
гендерді активсіз күйге көшіреді, себебі олар транскрипциялана алмайды.
Жасушалардың негізгі молекулалық генетикалык механизмдері — транскрипция,
трансляция, ДНҚ репликациясы және репарациясы бұзылады.
Қартаю кезінде жасушалық деңгейдегі өзгерістер ішінен цитоплазмада
судың азаюын, оның иондарды тасымалдау белсенділігінің өзгеруін атауға
болады. Эндоплазмалық тор құрылысы өзгереді.

Ағзаның ескі жасушаларында бірқатар ферменттердің белсенділігі азаяды,
цитоплазмада бос радикалдар жинақталады, осының салдарынан ассимиляция
диссимиляция шығындарын толық өтей алмайды.
Ұзақ уақыт бойына герантологияда мынадай пікір айтылып келген: қартаю
кезінде ағза қызметінің кері дамуы, яғни инволюциясы байқалады.
Жоғарыда келтірілген қартаю сипаттамалары шынында да осы пікірді
растайды. Дегенмен көптеген гомеостаздық құбылыстар қартаю кезеңінде шұғыл
түрде өзгермейді. Сол сияқты барлық мүшелер бірдей өзгермейді, айталық бір
мүшенің қызметі кәрілік сатысында төмендесе, екінші біреулерінің қызметі
керісінше жоғарылайды, үшіншілерінің қызмет белсенділігі айтарлықтай
өзгермейді. Мысалы. бірінші типке жүректің жиырылуын. гормондардың
белсенділігін, ішкі секреция бездерінің (қалқанша без. жыныс бездері)
қыяметін, көру, есту т.б. екінші типке гипофиз қызметін, қандағы холестерин
деңгейін, жасушалардың гуморальдық және химиялық факторларға сезімталдығын
т.б. үшінші типке қандағы қант деңгейін, эритроциттермен лейкоциттер санын.
гемоглобин мөлшерін т.б. жатқызуға болады.
Ағзаның әр түрлі мүшелері мен мүшелер жүйесінде жастық өзгерістер
онтогенездің әр түрлі кезеңдерінде бір мезгілде байқалмайды — оны
гетерохрониялық қабілеті деп атайды. Мысалы, тимустың семуі 13—15 жаста
басталса, аналық бездің қызметінің тоқталуы 48—52 жаста байқалады.

Жастық өзгерістер бір мүшенің әр түрлі құрамдық бөлімдерінде бірдей
бола бермейді, мысалы мидың әр түрлі бөлімдерінде қартаю құбылыстары бірдей
болмайды - оны гетеротопия құбылысы деп атайды.

Жастық өзгерістер бір жүйеде ерте пайда болып, жай дамыса (мысалы
сүйек ұлпасы), екінші біреулерінде кештеу байқалып, тез дамып кейінірек
алға шығады (мысалы орталық жүйке жүйесі). Жастық өзгерістердің пайда болуы
тек күнтізбелік жасқа ғана байланысты емес, ол бірқатар факторларға, оның
ішінде әлеуметтік факторларға да байланысты. Биологиялық жасты анықтау үшін
әр түрлі тесттік жүйелер пайдаланылады: артерия қысымы, қан холестеринінің
мөлшері, өкпенің тіршілік сыйымдылығы, бұлшықет күші т.б.
Ерте кездердегі герантологтердің пікірінше (Пархон) қартаю - емдеуге
болатын ауру. Бірақ қартаю - ауру емес, ол онтогенездін заңды нәтижесі
екенін естен шығармауымыз қажет.
Ғылымның негізгі мақсаты биологиялык құбылыстарды кері қайтару емес,
ол мүмкін де емес. Қартаю құбылыстарын зерттеудің негізгі мақсаты — ерте
қартаюдың алдын алу, болдырмау, адамдарға физиологиялық қартаюға дейін
толыққанды, белсенді өмір сүруге мүмкіндіктер жасау болып табылады.
Қартаюдың негізгі теориялары
Адам ағзасының қартаю себептері туралы 300-ге жуық болжамдар айтылған.
Олардың көбінің тек тарихи тұрғыдан ғана маңызы бар. Қартаю теориялары
ішінен М. Рубнердің (1908) "қуаттық қартаю теориясын" атауға болады. Бұл
теория бойынша әрбір ағзаның қуат қоры болады. Қуат қоры таусылса, сағаттың
серіппесі босағандай, тіршілік те баяулап, дүние салуға алып келеді.
Ағзаның қуат қос қорын жұмсауы дененің сыртқы мөлшеріне тәуелді болады,
яғни ағза дене сыртына жылуды қаншалықты көп шығарса, соншалықты энергия
алмасуы белсенді түрде болып, оның қоры тез таусылады және ондай ағзалар
көп өмір сүрмейді. Ұсақ жануарлардың дене салмағына қарағанда оның үстіңгі
бетінің көлемі үлкен, сондықтан да олардың тіршілік ұзақтығы қысқа болады
(мысалы, егеуқұйрық 2-3 жыл, ти 20 жыл, піл 80 жыл өмір сүреді). Бірақ бұл
тұжырымға қайшы келеді. Мысалы, егеуқұйрықтарға туыс болып келетін тиіндер
салмағы да, дене бетінің көлемі де, онымен барабар, бірақ тиіндер белсенді
қозғалып 15-20 жыл тіршілік етеді, яғни егеуқұйрықтардан 10 есе артық өмір
сүреді. Белсенді қозғалып тіршілік ететін сұр қояндар үй кроликтеріне
қарағанда екі есе артық өмір сүреді.
И.И. Мечниковтың интоксикациялық (улану) теориясы бойынша қартаю
құбылысы тек қана биологиялық факторға — физиологиялық патологиялық т.с.с.
тәуелді болмай, сол сияқты, әлеуметтік факторларға да тәуелді болады. И.И.
Мечниковтың пайымдауынша ағзаның өсуімен қатар әр түрлі заттардың алмасуы,
мысалы азоттың алмасуы нәтижесінде жинақталған ыдырау өнімдері — аммиак,
ағзаны улайды, тоқ ішекте шіру өнімдері көптеп жинақталады. Бұл теория
бойынша улы ыдырау өнім кейбір мүшелер мен ұлпаларды көбірек улайды, мысалы
бауыр, ми жасушаларын, ал дәнекер ұлпа жасушалары керісінше көбейеді. И.И.
Мечников қартаю құбылысын тек фагоцитоз ілімі негізінде түсіндірмек болды.
Ол ішекте шіру құбылысын болдырмау үшін шіріту бактерияларының тіршілігіне
қолайсыз орта жасау керек, сондықтан сүт өнімдерімен көбірек қоректену
қажет деп айтқан.
Академик А.А.Богомольц (1922) қартаю себептері ағзадағы ұлпааралық
қатыңастардың бұзылуы деп болжамдаған. Ол жасушалармен ұлпалардың
қоректенуін қамтамасыз ететін және реттейтін дәнекер ұлпалардың қартаю
құбылысындағы маңызы ерекше деп түсінген.
Қартаю құбылысының себептерін түсіну үшін И.П. Павлов (1912) ілімінің
де маңызы зор, себебі орталық жүйке жүйесі ағзаның барлық мүшелері мен
мүшелер жүйесінің қызметін реттеуші, басқарушы орталық болып табылады. Әр
түрлі тәжірибелер нәтижесінде И.П. Павлов жүйке күйзелісі мен ұзақ уақыт
жүйкенің шаршауы ерте қартаюды тудыратын факторлар анықтаған.

1940 жылы Нагорный қартаю жасушада ақуыз молекуласының синтезделуінің
бұзылуы салдарынан болады деп болжамдаған.
Қартаюдың қазіргі теориялары бойынша қартаю жасушаның генетикалық
аппаратының бұзылуы салдарынан болады. Онтогенез барысында нуклеопротеид
кешенінің сандық және сапалық өзгерістері байқалады, ал ол
тіршіліктіңтүпкілікті қасиеттерінің бірі-өзін-өзі жаңарту, ақуыз синтезі
сияқты құбылыстардың өзгеруіне алып келеді.
Қартаю кезінде гистондар мөлшері көбейеді, олардың ДНҚ молекуласымен
байланысы қатая түседі, ал бұл көптеген гендермен гендер кешенінің актив
күйінен активсіз күйіне көшуіне алып келеді. Бұл құбылысты Г.Д.Бердышев
В.Н.Никитин (1972) өз тәжірибелерінен байқаған.
ХХ ғасырдың 90 жылдары америка ғалымдары адам ағзасының "кәрілік"
генін тауып оны "клото" гені деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.