Банк және банкілік қызметі лекция тезистері
1 лекция Тақырыбы: Банк .банкілік жүйенің элементі ретінде.
2 лекция Тақырыбы: Банкілік құқық .құқық саласы ретінде.
3 лекция. Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қықтық жағдайы.
4 лекция Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді құқықтық реттеу.
5 лекция Тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
6 лекция Тақырыбы: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларын құқықтық реттеу.
7 лекция Тақырыбы: Заем шарты
8 лекция Тақырыбы: Ақшалай талапты беріп қаржыландыру
9 лекция Тақырыбы: Банктік қызмет көрсету (Төлем айналымына жәрдемдесетін шарттар).
10 лекция Тақырыбы: Есеп айырысу қатынастары
11 лекция Тақырыбы: Банктердің валюталық операцияларын құқықтық реттеу.
2 лекция Тақырыбы: Банкілік құқық .құқық саласы ретінде.
3 лекция. Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қықтық жағдайы.
4 лекция Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді құқықтық реттеу.
5 лекция Тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
6 лекция Тақырыбы: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларын құқықтық реттеу.
7 лекция Тақырыбы: Заем шарты
8 лекция Тақырыбы: Ақшалай талапты беріп қаржыландыру
9 лекция Тақырыбы: Банктік қызмет көрсету (Төлем айналымына жәрдемдесетін шарттар).
10 лекция Тақырыбы: Есеп айырысу қатынастары
11 лекция Тақырыбы: Банктердің валюталық операцияларын құқықтық реттеу.
Лекцияның мақсаты: Қазақстан Республикасында банк түсінігін және банк жүйесін, банкілік құқық нормаларын қолдану мәселелерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банкілік құқық дегеніміз банктерді ұйымдастыратын және банкілік қызметті реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын қолдану үшін банк түсінігіне анықтама беріп өтудің маңызы зор. Банк дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды ақылы, мерзімділік және қайтарып беру шартымен тарту және орналастыру үшін құрылған ұйым. Банктің негізгі міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және сатып алушы мен сатушы арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты іске асыру. Нарықтық қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды банктермен қатар инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік фирмалар және т.б. қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық тәуекел субъектісі ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын екі белгісі бар. Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі жақты шартқа отыру тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін орналастырады (депозиттер, салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және т.б.). Осы негізде жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және бағалы қағаздарға орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің қарықдық міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден ажыратады. Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір мөлшердегі қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы: клиенттің қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік сертификаттарды шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан ерекшеленеді.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банкілік құқық дегеніміз банктерді ұйымдастыратын және банкілік қызметті реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын қолдану үшін банк түсінігіне анықтама беріп өтудің маңызы зор. Банк дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды ақылы, мерзімділік және қайтарып беру шартымен тарту және орналастыру үшін құрылған ұйым. Банктің негізгі міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және сатып алушы мен сатушы арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты іске асыру. Нарықтық қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды банктермен қатар инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік фирмалар және т.б. қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық тәуекел субъектісі ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын екі белгісі бар. Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі жақты шартқа отыру тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін орналастырады (депозиттер, салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және т.б.). Осы негізде жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және бағалы қағаздарға орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің қарықдық міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден ажыратады. Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір мөлшердегі қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы: клиенттің қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік сертификаттарды шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан ерекшеленеді.
1. 1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2. 2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының заңы
3. 3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31 тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
4. 1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва. 1991;
5. 2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
6. 3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва. 1994;
7. 1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
8. 2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами. Москва.1995;
9. 3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
10. 1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва. 1991;
11. 2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
12. Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва. 1994
2. 2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының заңы
3. 3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31 тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
4. 1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва. 1991;
5. 2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
6. 3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва. 1994;
7. 1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
8. 2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами. Москва.1995;
9. 3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
10. 1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва. 1991;
11. 2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
12. Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва. 1994
4. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1 лекция Тақырыбы: Банк -банкілік жүйенің элементі ретінде.
Жоспары: 1.1. Банк және банкілік қызметтің түсінігі.
1.2. Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу тәртібі.
Лекцияның мақсаты: Қазақстан Республикасында банк түсінігін және банк
жүйесін, банкілік құқық нормаларын қолдану мәселелерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банкілік құқық дегеніміз банктерді
ұйымдастыратын және банкілік қызметті реттейтін құқықтық нормалардың
жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын қолдану үшін банк түсінігіне анықтама
беріп өтудің маңызы зор. Банк дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды
ақылы, мерзімділік және қайтарып беру шартымен тарту және орналастыру үшін
құрылған ұйым. Банктің негізгі міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және
сатып алушы мен сатушы арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты
іске асыру. Нарықтық қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды
банктермен қатар инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік
фирмалар және т.б. қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық
тәуекел субъектісі ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын
екі белгісі бар. Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі
жақты шартқа отыру тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін
орналастырады (депозиттер, салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және
т.б.). Осы негізде жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және
бағалы қағаздарға орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің
қарықдық міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден
ажыратады. Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір
мөлшердегі қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы:
клиенттің қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік
сертификаттарды шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан
ерекшеленеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Банк құқығының құқық жүйесіндегі орны ?
2. Банк дегеніміз не ?
3. Банк құқығының ерекшеліктері ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1.Банк түсінігі.
2.Банкілік қызметтің түсінігі.
3.Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу тәртібі.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы.30.08. 1995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Найманбаев С.М. Банктік құқық: Оқу құралы. – Алматы, Жеті жарғы, 2005.
2 лекция Тақырыбы: Банкілік құқық –құқық саласы ретінде.
Жоспары: 2.1. Банкілік құқықтың пәні мен принциптері.
2.2. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық қатынастардың
түсінігі.
Лекция мақсаты: Банк құқығының құқық саласы ертінде ерекшеліктерін, банк
құқығының пәнімен принциптерін, элементтерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында
банкілік құқық проблемаларымен байланысты көптеген өзгерістер болуда. Атап
айтқанда:
- үнемді және ыңғайлы болып табылатын, қолма-қол ақшасыз есептесудің
ролі артуда және сонымен қатар, есептесудің жаңа формалары қолдануда;
- ақша мен бағалы қағаздар меншік иесінен одан әрі бөліне түсуде: бұл
тәуекелді азайтады, мысалы: ұрлап кету тәуекелі инфляциямен ауысады;
- ақша айналым реттейтін институттардың ролі артып, кеңейе түсуде,
ақша айналымен іске асыруға компьютерлік технология енгізілуде;
- болашақ ақшалардың маңыздылығы артуда;
- биліктің үш тармағына құқықтық жағынан заң шығарушы да, атқарушы да,
сот билігі де болып табылмайтын, жаңа банкілік – қаржылық билік қосылуда.
Бақылау сұрақтары:
1. Банк құқығының қандай ерекшеліктері бар ?
2. Банк құқығы қандай элементтерден тұрады ?
3. Банк құқығының ерекше құралдарына нелер жатады ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банкілік құқықтың пәні.
2. Банк құқығының принциптері.
3. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық қатынастардың түсінігі.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы,
Жеті жарғы, 2004 ж.
3 лекция. Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
құқықтық жағдайы.
Жоспары:3.1. Ұлттық Банктің түсінігі.
3.2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
Лекция мақсаты:Ұлттық банк мәртебесін, мемлекет өмірінде алатын орнын,
қызметі мен негізгі міндеттерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк
жүйесі қалыптасқан. Ұлттық Банк – Қазақстан Республикасының орталық банкісі
болып табылады және Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы
деңгейін білдіреді. 1995 жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге
сәйкес, Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне ҚР Ұлттық Банкі
туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші
бар Жарлықпен және тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-
шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк
туралы ережемен белгіленген шектерде есеп береді.
Бақылау сұрақтары:
1. Ұлттық банк мәртебесі ?
2. Ұлттық банктың негізгі қызметі қандай ?
3. Ұлттық банк кім алдында жауап береді ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Ұлттық Банктің түсінігі.
2. Ұлттық Банктің қызметі .
3. Ұлттық Банктің негізгі міндеттері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы
Қазақстан Республикасының заңы
3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31
тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
4 лекция Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы коммерциялық
банктерді құқықтық реттеу.
Жоспары: 4.1. Коммерциялық банктің түсінігі.
4.2. Коммерциялық банктердің мүлкінің құқықтық жағдайы.
4.3. Коммерциялық банктердің операцияларының түсінігі мен
түрлері.
Лекция мақсаты:Қазақстан Республикасында коммерциялық банктерді құқықтық
реттеудің ерекшеліктерін, олардың мүліктік жағдайын және жүзеге асыратын
операцияларын оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Коммерциялық банк дегеніміз – ақша
қаражаттарымен болатын операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген
басқа да банк операцияларын жүргізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме.
Коммерциялық банктер банк жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк
туралы заңдарда коммерциялық банк атауына біріктірілген коммерциялық,
кооперативтік және жеке меншік банктер.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасында коммерциялық банктерді құқықтық реттеудің
ерекшеліктері неде ?
2. Коммерциялық банк түсінігі ?
3. Банктің өзіндік қаражаттарына нелер жатады ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1.Коммерциялық банктің түсінігі.
2.Коммерциялық банктердің мүлкінің құқықтық жағдайы.
3.Коммерциялық банктердің операцияларының түсінігі мен
түрлері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право РК. Алматы. 2000;
2.Банки и банковские операции. Под ред. Жукова Москва. 1997;
3.Банковское дело . под ред. Лаврушина. Москва. 1992;
5 лекция Тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
Жоспары: 5.1. Банктердің депозиттік операциялары: түрлері, принциптері,
құқықтық негіздері.
2. Банктік депозит шарты және банктік депозиттік құқықтық
қатынастар.
Лекция мақсаты: Банктердің депозиттік операцияларының түрлері,
принциптері, құқықтық негіздерімен, депозит шарты және депозиттік құқықтық
қатынастарды оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Депозит (латын тіліндегі мағынасы depositium –
сақтауға берілген, қойылған зат) банк клиентінің банктік депозиттік
(салымдық) шарт негізінде өз банкіне уақытша пайдалануына ақша қаражатын
беруіне байланысты туындайтын банктік (экономикалық) қатынасты білдіреді.
Қазақстан Республикасының заң шығарушысы депозит деп депозитордың
қайтарымдылық шарттылығымен оның алғашқы талап етуі бойынша немесе
белгіленген мерзім өткеннен кейін толық мөлшерде бірден не болмаса бөліп-
бөліп банктік депозит шартында келісілген үстемесімен не ондай үстемесіз
(процентсіз) қайтарылуға тиіс банкке беретін ақша қаражатын есептеген.
Бақылау сұрақтары:
1. депозиттік операциялардың қандай түрлерін білесіз ?
2. Депозит дегеніміз не ?
3. Депозит шартының тараптары ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктердің депозиттік операцияларының түрлері.
2. Банктердің депозиттік операцияларының принциптері,
3. Банктік депозит шарты.
4. банктік депозиттік құқықтық қатынастар.
Қажетті әдебиеттер:
1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва.
1991;
2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва.
1994;
6 лекция Тақырыбы: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын
операцияларын құқықтық реттеу.
Жоспары :6.1. Банктердің бағалы қағаздаомен жасайтын операциялары:
түрлері, нормативтік құқықтық базасы.
6.2. Банктердің эмиссиялық, инвестициялық және өзге де
операциялары, кәсіби қызметтері; ерекшеліктері, құқықтық
негіздері.
Лекция мақсаты: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының
түрлерін, нормативтік құқықтық базасын, банк операцияларының ерекшеліктерін
оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар
рыногында (қор биржасында) айналыста болатын құжатты және құжатсыз,
эмиссиялық және эмиссиялық емес, атамалы, ұсынбалы және ордерлік бағалы
қағаздар тиісті тұлғаның (жеке тұлғаның, заңды тұлғаның немесе өзге де
тұлғаның) мүліктік құқығын куәландырады.Бағалы қағаздарға Қазақстан
Республикасы Азаматтық кодексінің 136, 139-баптарында және Бағалы қағаздар
туралы Қазақстан Республикасы заңының 11, 12, 15-18-баптарында және өзге
де заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерде айқындалған
акциялар, облигациялар, Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді валюталық
ноталары, қазақстандық депозиторлық қолхат және т.б. жатады.
Бақылау сұрақтары:
1. Бағалы қағаздар рыногы қандай заңнамалық актілермен реттеледі ?
2. Бағалы қағаздар рыногының объектілеріне нелер жатады ?
3. Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару ерекшеліктері ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының түрлері.
2. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының нормативтік
құқықтық базасы.
3. Банктердің эмиссиялық, инвестициялық және өзге де операциялары, кәсіби
қызметтері; ерекшеліктері, құқықтық негіздері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва.
1991;
2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва.
1994;
7 лекция Тақырыбы: Заем шарты
Жоспары: 7.1. Заем шартының мазмұны.
Лекция мақсаты: Заем шартының түсінігін, ерекшеліктерін,оның тараптарын,
тараптардың құқықтары мен міндеттерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Заем шарты бойынша бір тарап (заем беруші) басқа
тараптың (заемшының) меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына)
ақша немесе тектік белгілермен айқындалған заттарды береді (беруге
міндеттенеді), ал заемшы заем берушіге дәл осындай ақша сомасын немесе осы
тектегі және сападағы заттардың тең мөлшерін уақытында қайтаруға
міндеттенеді.Заем шарты реалды шарт болып табылады, заңнамамен көзделген
жағдайларда, ол консенсуалды болуы мүмкін. Реалды заем шарты ақша немесе
заттарды беру туралы келісімге қол жеткізілген сәттен бастап бекітілді деп
саналады (заңнамада мәнді жағдайдың не болып табылатындығы туралы арнайы
жағдайлар жоқ, бірақ, Азаматтық кодекс нормаларының мәнісі бойынша, бәрінен
де бұрын оған оның пәні туралы жағдай жатады). Егер шарт тараптардың алдын
ала келісіміне негізделсе, онда ол консенсуалды болып табылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Заем шарты мәмілелердің қандай түрлеріне жатады ?
2. Мемлекеттік заем шарты дегеніміз не ?
3. Заем шарты тараптарының құқықтары мен міндеттерінің ерекшеліктері неде
?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Заем шартының түсінігі.
2. Заем шартының мазмұны.
3. Заем шартының тараптары.
Қажетті әдебиеттер:
1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами.
Москва.1995;
3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
8 лекция Тақырыбы: Ақшалай талапты беріп қаржыландыру
(факторинг шарты)
Жоспары : 8.1. Факторинг шартының мазмұны, элементтері.
8.2. Қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Лекция мақсаты:Факторинг шартының түсінігін, қасиеттерін, мазмұнын және де
элементтерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Факторинг шарты екі түрлі қасиетке ие, оның
мазмұны цессия (талап етуді беру) сияқты міндеттемедегі адамдардың
ауыстырылу нысанын еске салады. Екінші жағынан, онда агенттің арнайы
сипаттағы қызметтерді көрсетуімен сипатталатын агенттік кеолісімнің де
элементтері бар. Факторингтің мәнісі – қаржылық немесе өзге ұйымның тауар
сатушысын сатып алу бағасын алудан босату арқылы оның жағдайын елеуді түрде
жақсартуында болып табылады. Сатушы бұл кезде оның кәсіби құзірет аясымен
қамтылатын функцияларды ғана атқарады, ол тауарлар мен құжаттарды жөнелтуді
және т.б. жүзеге асырады.
Бақылау сұрақтары:
1.Факторинг шартының түсінігі ?
2.Факторинг шартының қасиеттері ?
3. Факторинг шарты қандай заңнамалық актілермен реттеледі ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Факторинг шартының мазмұны.
2. Факторинг шартының элементтері.
3.Факторинг шартына қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами.
Москва.1995;
3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
9 лекция Тақырыбы: Банктік қызмет көрсету (Төлем айналымына
жәрдемдесетін шарттар).
Жоспары : 9.1. Банктік қызмет көрсету.
9.2. Банктік шот шарты.
9.3. Ақша аудару туралы шарт.
9.4. Банк салымы туралы шарты.
Лекция мақсаты: Банктік қызмет көрсету аясындағы шарттармен танысу, олардың
түрлері мен ерекшеліктерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банктік қызмет көрсету шарттын ажыратудың
маңыздылығы – оны жүзеге асыру барысында банк пен шаруашылық жүргізуші
субъектілер арасындағы есеп айырысу несие қатынастарының кем дегенде бір
қатысушысының өзара қарым-қатынастарының мәселелері шешілетінгінде.
Осылайша, бұл шарттар есеп айырысу және несие қатынастарының алғы шарттары
болып табылады және бірқатар жағдайларда оларды жүзеге асырудың тікелей
тәртібін анықтайды.
ҚР Азаматтық кодексі банктік қызмет көрсету шарттарының төмендегідей
түрлерінің тізімін келтіреді:
1) Банктік шот шарты;
2) ақша аудару шарты;
3) банк салымы шарты, ол негізінен несиелік қатынастарды қамтамасыз
ететін болғандықтан жоғарыда қарастырылып өткен;
4) заңнамамен немесе тараптар келісімімен көзделген өзге де шарт
түрлері. Өз қаражаттарына меншік құқығын жүзеге асыру мүмкіндігін клиенттің
кедергісіз жүзеге асыру кепілдігін құрған жағдайда банк шоттағы ақшаны
пайдалана алады және төлем айналымына жәрдемдесетін шарттарды жүзеге асыру
барысында несиелік сипаттағы қатынастар пайда болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Банктік қызмет көрсету шарттарының қандай түрлерін білесіз ?
2. Банктік шот элементтеріне нелер жатады ?
3. Банктік қызмет көрсету аясындағы шарттардың қандай ерекшіліктерін
байқадыңыз ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктік қызмет көрсету.
2. Банктік шот шарты.
3. Ақша аудару туралы шарт.
4. Банк салымы туралы шарт.
Қажетті әдебиеттер:
1.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
2.Банковское дело. Под ред. Сейткасимова. Алматы.1996;
10 лекция Тақырыбы: Есеп айырысу қатынастары
Жоспары: 10.1. Қолма-қол ақшаны беру.
10.2. Төлем тапсырыс талаптарымен есеп айырысу.
10.3. Чектермен есеп айырысу.
10.4. Вексельдердi пайдаланумен төлемдер жүргiзу.
Лекция мақсаты:Банктік есеп айырысудың құқықтық қатынастарының түсінігін
және құқықтық табиғатын, банктік есеп айырысудың жекелеген түрлерінің
құқықтық негіздерін оқып үйрену .
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Банк саласындағы есеп айырысу – ақша
қатынастары нарықтық экономиканың аса маңызды элементі болып табылады. Есеп
айырысулардың мағынасы борышкердің шартқа немесе басқабір заңдық фактіге
негізделген өзінің міндеттемелерін ақшалай қаражатын кредит берушіге беру
немесе аудару арқылы орындауы, яғни ақша міндеттемесінің тоқтатылуы
(жабылуы) дегенді білдіреді.
Есеп айырысулар әр алуан түрлерге бөлінеді, оның үстіне есеп айырысуларды
жіктеудің іс жүзінде де, теориялық та үлкен маңызы бар. Есеп айырысулар
қолма-қол ақшамен есеп айырысу және қолма-қол ақшасыз есеп айырысу деп
бөлінеді. Қазақстан Республикасының Төлемдер және ақша аударымдары туралы
Заңына сәйкес ҚР аумағында төлемдерді және ақша аударымдарын жүзеге
асырудың келесідей тәсілдері қолданылады: қолма-қол ақша беру; төлем
тапсырмаларын ұсыну; чектер беру; вексельдер беру немесе оларды индоссамент
бойынша беру; төлем карточкаларын (оның ішінде микропроцессорлық төлем
карточкаларын) пайдалану; банктік шотты тікелей дебеттеу; төлемдік талап-
тапсырмалар ұсыну; инкассо өкімдерін ұсыну және ҚР заңдарында белгіленген
басқадай тәсілдер.
Бақылау сұрақтары:
1. Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысу қалай аталады?
2. Чектермен есеп айырысу қандай негізде туындайды?
3. Вексельдердің қандай түрлерін білесіз?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Қолма-қол ақшаны беру.
2. Төлем тапсырыс талаптарымен есеп айырысу.
3. Чектермен есеп айырысу.
4. Вексельдердi пайдаланумен төлемдер жүргiзу.
Қажетті әдебиеттер:
1.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
2.Банковское дело. Под ред. Сейткасимова. Алматы.1996;
11 лекция Тақырыбы: Банктердің валюталық операцияларын
құқықтық реттеу.
Жоспары : 11.1. Банктердің валюталық операциялары: түрлері, лицензиялану
ерекшеліктері, құқықтық негіздері.
11.2. Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстан Даму Банкінің және
коммерциялық банктердің валюталық операциялары: маңызы,
мақсаты, құқықтық негіздері.
Лекция мақсаты: Қазақстан Республикасындағы банктердің жүзеге асыратын
валюталық операцияларының түрлерін, оларды лицензиялаудың ерекшеліктерін
және де құқықтық негіщздерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Валюта (итальян тіліндегі valuta – құн
мағынасында айтылады) қандай болмасын мемлекеттің ақша бірлігін (ұлттық
валютасын) немесе шет мемлекеттің ақша бірлігін (шетелдік валютаны)
білдіреді. Қазақстан Республикасының заң шығарушы Валюталық реттеу және
валюталық бақылау туралы Қазақстан Республикасы заңының 1-бабының 2-
тармақшасында: Валюта – мемлекеттердің заңды төлем қаражаты ретінде
қабылдаған ақша бірдігі немесе банкноттар, қазыналық билеттер және
монеталар, оның ішінде қымбат металдардан жасалған монеталар (айналыстан
алынған немесе алынатын, бірақ айналыста жүрген ақша белгілеріне
айырбасталуға жататынын қоса алғанда) түріндегі қолма-қол және қолма-қол
емес ақша нысанындағы құнның ресми стандаттары, сондай-ақ шоттардағы, оның
ішінде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражат деген
ұғымды қалыптастырған.
Бақылау сұрақтары:
1. Валюта дегеніміз не ?
2. Валюталық операциялар қандай заңнамалармен реттеледі ?
3. Ұлттық Банктің валюталық операцияларды жүзеге асырудағы ролі неде?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Валюталық операциялардың түрлері.
2. Валюталық операцияларды лицензиялану ерекшеліктері.
3. Валюталық операциялардың құқықтық негіздері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Под ред.
Красавиной Л.Н. Алматы. 1994;
2.Гражданско- правовое регулирование банковской деятельности. Под ред.
Суханова Е.А. Москва. 1998.
№1 Семинар тақырыбы: Банк банкілік жүйенің элементі ретінде.
Сабақ жоспары: 1.1. Банк және банкілік қызметтің түсінігі.
1.2. Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу
тәртібі.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Банкілік құқық дегеніміз банктерді ұйымдастыратын және банкілік
қызметті реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын
қолдану үшін банк түсінігіне анықтама беріп өтудің маңызы зор. Банк
дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды ақылы, мерзімділік және қайтарып
беру шартымен тарту және орналастыру үшін құрылған ұйым. Банктің негізгі
міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және сатып алушы мен сатушы
арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты іске асыру. Нарықтық
қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды банктермен қатар
инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік фирмалар және т.б.
қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық тәуекел субъектісі
ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын екі белгісі бар.
Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі жақты шартқа отыру
тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін орналастырады (депозиттер,
салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және т.б.). Осы негізде
жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және бағалы қағаздарға
орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің қарықдық
міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден ажыратады.
Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір мөлшердегі
қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы: клиенттің
қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік сертификаттарды
шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан ерекшеленеді.
Банк коммерциялық ұйым болып табылады. Ол Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің лицензия негізінде қайтарып беру шартымен занды және жеке
тұлғалардың ақшалай қаражаттары мен басқа да кұндылықтарын ақылылық,
мерзімділік және қайтарып беру шартымен өз атынан орналстырады, сондай-ақ,
есептік және басқа да банкілік операцияларды іске асырады.
Банкілік реформаның екінші кезеңі барысында банктердің құрылымы ғана
өзгеріп қойған жоқ, сонымен бірге, кредиттік қатынастар саласы да күрделі
өзгерістерге ұшырады. Нәтижесінде Қазақстанда екі деңгейлі банкілік жүйе
қалыптасты. Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, екінші
деңгей – қалған банктердің барлығы. Оларға төмендегі банктер жатады:
- Мемлекеттік банк – Қазақстан Республикасының Үкіметінің шешімі
негізінде құрылған. Оның Жарғылық қорын иеленуші Қазақстан Республикасының
Үкіметі болып табылады.
- Депозиттік банк – депозиттер қабылдау және заңмен тиым салынбаған
басқа да банкілік операцияларды іске асыруға құқығы бар банк.
- Инвестициялық банк – портфельді және тікелей инвестицияларды іске
асыру атаулы банктердің қызметінің негізгі түрі.
- Шет мемлекеттер қатысатын банктер – акцияларының үштен бірінен көбі.
- Мемлекетаралық банк – халықаралық шарт негізінде құрылған және сол
шарт негізінде қызмет ететін банктер.
Банкілік қызмет дегеніміз - өздерінің ссудалық және басқа да ақшалай
қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру кезендегі
банктердің іс-әрекеттері.
Банкілік қызметтің өз әдістері бар. Олар банктердің өз ақша қорларын
қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру кезінде жүзеге асырылатын
нақты жолдармен тәсілдер.
Банкілік қорларды қалыптастырудың негізгі әдістері мыналар:
- міндетті және ерікті түрдегі кредиттердің негізінде қаражаттарды
тарту, яғни, біреуге қарыз беру үшін басқадан қарыз ал деген мағынада;
- бюджеттік дотациялар, жарғылық қорлар мен резервтік қорларды
қалыптастыруға берілетін жәрдем ақшалар;
- мүшелікке кіру жарналары мен пайлық үлестік жарналарды пайдалану.
Банкілік қорларды бөлудің негізгі әдістері:
- банкілік кредиттеу, яғни банкілік несие беру;
- банкілік сақтандыру және резервтік қорларды кұру;
Банк дегеніміз Қазақстан Республикасы Президентінің Банк және банкілік
қызмет туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес, банкілік қызметті іске
асыратын коммерциялық ұйым, заңды тұлға болып табылады. Банктің басқармасы
орналасқан жер банктің орналасқан жері болып табылады.
Банктер акция шығаруға құқығы жоқ жабық түрдегі акционерлік қоғам
формасында құрылады. Банкті ашық түрдегі акционерлік қоғам ретінде қайта
құруға Ұлттық Банктен лицензия алған сәттен бастап календарлық бір жылдың
ішінде шығынсыз қызмет еткен жағдайда және осы жыл ішінде Ұлттық Банк
бекіткен міндетті нормалар мен шектеулерді сақтаған жағдайда жол беріледі.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы.30.08. 1995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Найманбаев С.М. Банктік құқық: Оқу құралы. – Алматы, Жеті жарғы, 2005.
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Банкілік құқық дегеніміз нені білдіреді?
2. Банк дегеніміз не ?
3. Банктің негізгі міндеті?
4. Қазақстанда қанша деңгейлі банкілік жүйе қалыптасты?
5. Бірінші деңгейге қандай банктер жатады?
№ 2 Семинар тақырыбы:Банкілік құқық- құқық саласы ретінде.
Сабақ жоспары: 2.1. Банкілік құқықтың пәні мен принциптері.
2.2. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық
қатынастардың түсінігі.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында банкілік құқық
проблемаларымен байланысты көптеген өзгерістер болуда. Атап айтқанда:
- үнемді және ыңғайлы болып табылатын, қолма-қол ақшасыз есептесудің
ролі артуда және сонымен қатар, есептесудің жаңа формалары қолдануда;
- ақша мен бағалы қағаздар меншік иесінен одан әрі бөліне түсуде: бұл
тәуекелді азайтады, мысалы: ұрлап кету тәуекелі инфляциямен ауысады;
- ақша айналым реттейтін институттардың ролі артып, кеңейе түсуде,
ақша айналымен іске асыруға компьютерлік технология енгізілуде;
- болашақ ақшалардың маңыздылығы артуда;
- биліктің үш тармағына құқықтық жағынан заң шығарушы да, атқарушы да,
сот билігі де болып табылмайтын, жаңа банкілік – қаржылық билік қосылуда.
Банкілік құқық мынадай элементтерден тұрады:
1. банкілік құқықтық қатынастарға қатысушылардың күзіретін және банкілік
қызметті іске асыру тәртібін анықтайтын құқықтық нормалар;
2. іскерлік банкілік айналымның дәстүрлері, яғни, банкілік қызмет пен
құқықтық қатынастарды іске асырудың қалыптасқан тәртібі мен ережелері;
3. қарама-қайшылық сипаты бар банкілік құқықтық тәжірибе мен мәдениет;
4. сот шешімдерінен көрінетін банкілік соттық тәжірибе;
5. банкілік құқықтық ой сана.
Банкілік құқықтың ерекше құралдарына:
- принциптер мен презумпциялардың өнделген жүйесі;
- іскерлік лайналым дәстүрлерін кең көлемде енгізу;
- диспозитивтілікті дамыту;
- банкілік қызметтің құқықтық тәртіптерін субъектілері мен объектілері
бойынша дифферециялау;
- сақтандыру нормалары;
- тәукелдердің құқықтық анықтамалары;
- банкілік қызметтің субъектілерін қорғау туралы нормалар;
- ұйымдастыру – құрылымдық нормалар;
- процедуралық нормалар;
- стандарттар және т.б. жатады.
Банкілік құқықтың құрылымы:
- банкілік жүйенің құрамы мен элементтерін реттейтің, оның ішкі
арақатанасының деңгейін, құрылымын және принциптерін анықтайтын нормаларды;
- банктерге атқарушы және сот биліктерінің бақылау жүргізуі туралы
нормаларды;
- банк акционерлерінің мүдделерін есепке алу және банктерді басқару
органдары туралы нормаларды;
- банктер пайдаланатын мүліктер туралы, өзіндік және тартылған
қаражаттардың құқықтық режимі туралы; банктердің мүліктік және заттық
құқықтарлы туралы нормаларды;
- банкілік операциялар мен мемлелер туралы нормаларды;
- банктің клиенттері мен үшінші мүдделі тұлғалар туралы, олардың
құқықтық жағдайы, құқықтары мен заңды мүдделері туралы нормаларды;
- банкілік құқықтық қытанастардың субъектілерінің жаупкершілігі туралы
нормаларды қамтиды.
Банкілік құқықтық қатынастар дегеніміз – ақша мен басқа да қаржылық
құралдарды айналым, жинақтау құралдары және товар ретінде қолданатын,
өзінің ерекше құқықтық мәртебесін жүзеге асыратын банктер мен басқа да
несиелік ұйымдардың қызметі барысында қалыптасатын, жалпы және құқықтың
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар.
Банкілік құқықтық қатынастар субъектілердің құрамына қарай:
- банктер мен клиенттер арасындағы құқықтық қатынастар;
- екі коммерциялық банктердің арасындағы банкілік операциялар
жөніндегі құқықтық қатынастар;
- Ұлттық банк пен басқа банктердің арасындағы құқықтық қатынастар;
- Банктер арасындағы одақтар, ассоциялар және тағы да басқа туынды
құрылымдар құру жөніндегі – мүшелік құқықтық қатынастар;
- Ұлттық банк пен Үкімет арасындағы - өзара өкілдік қатынастары;
- Ұлттық банк пен жоғарғы өкілді билік органдары арасындағы –
тағайындау және есеп беру жөніндегі құқықтық қатынастар деп
бөлінеді.
Банкілік құқықтық қатынастар банкілік операциялардың сипатына қарай да
классификацилануы мүмкін:
- пассивті банкілік операциялар, мұнда банктер борышқор ретінде
болады, - банкілік, салым, банкілік шот институты, бағалы қағаздар шығару;
- активті банкілік операциялар, мұнда банк кредитор – қарыз беруші
болады, - несиелік шарттар және ақшалай талапты ұсыну туралы шарттар;
- делдалдық банкілік операциялар – есептесу жөніндегі құқықтық
қатынастар;
- қосалқы (көмекші) банкілік операциялар – ақпараттық және басқа
қызметтер көрсету жөніндегі құқықтық қатынастар.
Мазмұнына қарай құқықтық қатынастар төмендегідей классификацияланады:
- мүлік түрі ретіндегі ақша қаржыларымен байланысты мүліктік құқықтық
қатынастар;
- банкілік құпия режімін қамтамасыз етумен, қандай да бір атауларды
пайдаланумен, банктің іскерлік абыройын қорғаумен байланысты мүліктік емес
құқықтық қатынастар;
- банктің және бүтіндей банкілік жүйенің ішкі ұйымдастырушылық
құрылымын қалыптастырумен байланысты ұйымдастырушылық құқықтық қатынастар.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы,
Жеті жарғы, 2004 ж.
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Банкілік құқықтық қатынастарға қатысушылардың күзіретін және банкілік
қызметті іске асыру тәртібін анықтайтын құқықтық нормалар банкілік құқық
элементтерден тұрады ма?
2. Банкілік құқықтық ой сана банкілік құқық элементтерден тұрады ма?
3. Банкілік құқықтың ерекше құралдарына не жатады?
4. Сақтандыру нормалары банкілік құқықтың ерекше құралдарына жатады ма?
№ 3 Семинар тақырыбы:Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
құқықтық жағдайы.
Сабақ жоспары: 3.1. Ұлттық Банктің түсінігі.
3.2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі
міндеттері.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптасқан.
Ұлттық Банк – Қазақстан Республикасының орталық банкісі болып табылады және
Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995
жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк
Қазақстан Республикасының Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар
Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және
тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ,
Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген
шектерде есеп береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
- Парламенттің келісімімен президенттің Ұлттық Банк төрағасын тағайындауы,
сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
- Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын қызметке
тағайындауы және босатуы;
- Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
- Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайының концепциясын бекітуі;
- Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің
беруге өкілеттігі бар.
Ұлттық Банктің негізгі міндеті – Қазақстан Республикасы Ұлттық
валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ұлттық Банкке
мынадай міндеттер жүктеледі:
- республиканың экономикалық даму мақсатына жетуге және дүниежүзілік
экономикаға кіруге ықпал ететін ақша айналымы, кредит, банк есебін
ұйымдастыру және валюталық қатынастар саласындағы мемлекет саясатын
жүргізу;
- тұрақты ақша, кредит және банк жүйесін қамтамасыз етуге ықпал ету;
- банк қызметін реттейтін нормативтік- құқықтық актілер шығару және
оларды орындауда бақылау арқылы кредиторлар мен банк клиенттерінің
мүддесін қорғау;
Өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Ұлттық Банк мынадай қызмет
атқарады:
- Қазақстан Республикасында, мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу;
- Банктің, Үкімет агентінің және басқа да мемлекеттік органдардың
қызметін атқару;
- Банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды, олардың қызметін
реттеуді іске асыру;
- Валюталық реттеуді және валюталық бақылауды іске асыру;
- Алтын-валюталық қорды басқару.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканы дамыту жөніндегі
мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу мақсатында Ұлттық Банк:
- айналымдағы ақша массасының мөлшерін реттейді;
- ресми ставкаларды өзгерту жолымен банкілік процентік ставкалардың
деңгейін реттеуді іске асырады;
- чектерді, бірінші кезектегі эмитеттерді, жәй және ауыспалы
вексельдерді сатады, сатып алады;
- өзінің бағалы қағаздарын шығарады. Ұлттық Банк шығаратын бағалы
қағаздар мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады және олар
бойынша Ұлттық Банк жауапкершілік атқарады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатады, сатып алады;
- облигациялар, депозитті сертификаттар, процентті бағалы қағаздар
сатады және сатып алады;
- қаржылық құралдармен жүргізілетін операцияларды іске асырады;
- кез келген валютада чектер мен вексельдер шығарады;
- мемлекеттік бағалы қағаздар шыгару және мемлекеттік қарызды өтеу
кестесінің мәселелері бойынша Қаржы министлігіне ұсыныстар жасайды;
- ақша массасының айналымдағы бір немесе бірнеше көрсеткіштерінің
мақсатты өсу бағатын бекітеді;өзінің операциялары бойынша проценттік
ставкаларды бекітеді;
- валюта нарқында интервенцияны іске асырады;
- Ұлттық Банкке салынатын міндетті минимальды қор нормативтерін
бекітеді;
- Республика территориясында айналымда бар төлем құралдарының түрлерін
анықтайды және олардың айналымының ережесін бекітеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолма-қол ақша қаражаттарын
шығару және олардың айналымын ұйымдастыру қызметін атқаруда монополист
болып табылады. Ұлттық Банктің функциялары:
1. Номинал структурасын банкноттар мен монеталардың дизайының,
банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтайды, оларды жасауды
қамтамасыз етеді;
2. Бұрын пайдаланылған банкноттар мен монеталарды ауыстыру,
айналымнан шығару, сақтау және жоюды анықтау тәртібін бекіту;
3. Қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау,
тасымалдау ережелерін бекітеді. Тасымалдауды, сақтауды қамтамасыз етуге
қатысады. Банкноттар мен монеталардың резервтік мемлекеттік қорларын
құрады.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы
Қазақстан Республикасының заңы
3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31
тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Ұлттық Банктің негізгі міндеті ?
2. Ұлттық банк төрағасын кім тағайындайды ?
3. Ұлттық Банктің жылдық есебін кім бекітеді?
4. Ұлттық Банктің жылдық есепке не кіреді?
5. Номинал структурасын банкноттар мен монеталардың дизайының, банкноттар
мен монеталардың қажетті санын анықтау, оларды жасауды қамтамасыз ету
Ұлттық Банктің функцияларна жатады ма?
№ 4 Семинар тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы
коммерциялық банктерді
құқықтық реттеу.
Сабақ жоспары: 4.1. Коммерциялық банктің түсінігі.
4.2. Коммерциялық банктердің мүлкінің
құқықтық
жағдайы.
4.3. Коммерциялық банктердің операцияларының
түсінігі
мен түрлері.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Коммерциялық банк дегеніміз – ақша қаражаттарымен болатын
операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген басқа да банк операцияларын
жүргізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме. Коммерциялық банктер банк
жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк туралы заңдарда коммерциялық
банк атауына біріктірілген коммерциялық, кооперативтік және жеке меншік
банктер.
Жалпы қазіргі шетел тәжірибесінде банктер өздері көрсететін қызметтің
сипатына қарай классификацияланады. Осы принцип бойынша кредит жүйесінің
маңызды үш элементін айтуға болады:
1. Орталық эмиссиялық банк;
2. Коммерциялық банк;
3. Арнайы қаржылық мекемелер (сақтандыру, ипотекалық, жинақ).
Банктердің атқаратын негізгі операцияларына мыналар жатады:
1. депозит қабылдау;
2. ақша төлемін және есептесуді іске асыру;
3. несие беру.
Банк ресурстарына банктің өзіндік қаражаттары, заемдық және тартылған
қаражаттар кіреді. Осылардың жиынтығы актив операцияларды іске асыру үшін
қолданылады. Банктің өзіндік қаражаттарына мыналар жатады:
- Жарғылық қор,
- резервтік қор,
- банктің пайдасы арқылы қалыптасатын басқа қорлар және жыл бойы
бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор – құрылтайшылардың жарнасын немесе акцияларын сату арқылы
қалыптасады.
Резервтік қор – пайдадан жыл бойына бөлініп отырылатын қаражаттардан
қалыптасады. Резервтік қордың минимальді мөлшерін Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі бекітеді. Оның максимальді мөлшері банктің жарғысында
белгіленеді (жарғылық қордың 25%-нен 100%ке дейін). Сонан соң ол жарғылық
қорға аударылып қайта жиналады.
Банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
1. депозиттер;
2. банкаралық рынокта заем алу;
3. бағалы қағаздарды сатып алу;
4. орталық банктен ссуда алу, вексельдерді тіркеу;
5. коммерциялық қағаздар шығару;
6. евродоллар рыногында заем алу;
7. облигациялар шығару.
Коммерциялық банктер кредиттік, есептік және қаржылық операциялардың
барлық түрлерімен айналысады. Банкілік операциялар клиенттердің мүдделерін
қорғау үшін жүргізіледі. Олар активті, пассивті және комиссиялық болады.
Активті операциялар – бұл пайда табу және айналымға жіберу мақсатында
қаржылық ресурстарды орналастыру.
Пассивті операциялар – бұл өз шоттарына ақша ресурстарын тарту.
Комиссиялық операциялар – клиенттердің тапсырмасын белгілі бір ақы
үшін орындау.
Банкілік операциялардың түрлері:
1. Жеке және заңды тұлғалардан депозит қабылдау.
2. Банкілік корреспонденттік шоттарды ашу.
3. Кассалық операциялар.
4. Аудармалы операциялар.
5. Есептеу операциялар.
6. Ссудалық операциялар.
7. Сенімділік операциялары.
8. Сейфтік операциялар.
9. Ломбардтық операциялар.
10. Шетел валютасын ауыстыру операциялары.
11. Төлем карточкаларын шығару.
12. Жеке және заңды тұлғалардың тапсырмасы бойынша есеп жасау.
13. Банкноттарды, монеталарды және басқа да құндылықтарды қайта жіберу
және инкассациялау.
Коммерциялық банктердің кредиттік операциялары.
Кредит дегеніміз жеке және заңды тұлғалар арасында болатын, қайтарып
берілуі, ақылы болуы және мерзімділігі анықталған ақша және вексельдердің
құнын тапсыру кезінде пайда болатын экономикалық қатынастар. Банкілік
кредиттердің мынадай ерекшеліктері бар:
1. Құқықтық қатынастар арнайы субъектілер құрамымен сипатталады: несие
беруші – банк немесе несиелік мекеме болуы керек;
2. Коммерциялық банктер беретін несие тек ақшалай формада болады;
3. Коммерциялық банктер мен клиенттер арасында жасалатын несиелік
шарттардың ерекшеліктері – олардың қайтарылатындыңында.
Банкілік кредиттеудің негізгі принциптері:
1. Қайтарылатындығы;
2. Мерзімділігі;
3. Ақылылығы,
4. Қамтамасыз етілуі;
5. Нысаналы мақсатының болуы;
Қайтарылатындығы дегеніміз – несие түрінде алынған ақша қаражаттарының
несие алушы үшін қаржының уақытша көзі екендігін және оның банкке
қайтарылуы керектігін білдіреді.
Мерзімділік принципі – несие бекітілген мерзімде қайтарылуы керектігін
көрсетеді. Кез келген несие белгілі бір мерзімге ғана беріледі. Мерзімінде
қайтармау құқықтық санкцияларды қолдануды қажет етеді.
Ақылылық принципін іске асыру банктердің кредит беру кезінде көрсететін
қызметтерінің қайтарылатын сипатына негізделеді. Банкілік несие бергені
үшін процент түріндегі ақы төленеді. Проценттік ставканың мөлшері
тараптардың несиелік шарты бойынша анықталады.
Қамтамасыз етілу принципі – банктер өзі берген несиені қайтарып алу
мақсатында оны қамтамасыз етудің әртүрлі формасымен береді (кепіл, ипотека,
кепілдік).
Банкілік несие мақсаттар үшін беріледі. Несиені мақсатына сай
пайдаланбау банкілік кредиттің нысаналы мақсаты принципін бұзады және
тиісінше санкциялардың қолданылуына әкеліп соғады.
Банкілік-несиелік операциялар актив және пассив болып бөлінеді. Пассив
операциялар кезінде банк депозит түрінде қарыз алушы болады, ал актив
операциялар барысында банк қарыз беруші болады.
Коммерциялық банктердің несиелік операцияларының екі түрі болады:
1) ақшалай ссуда – мұнда банк қарыз алышуға белгілі бір мерзімге ақша
қаражатын береді;
2) банктің клиентке несие беру жолымен оның төлем ақы төлеуіне кепілдік
беру міндеті (кепілдік операциялар) – мұнда банк қарыз алышуға ақшалай
ссуда бермейді, бірақ, оның төлем ақыларын төлеуге уәде беріп,
міндеттенеді.
Кредиттік операциялардың мынадай түрлері болады:
1 Мерзімі бойынша:
- қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
- орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін);
- үзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).
2 Қамтамасыз етілуіне қарай:
- қамтамасыз етілмеген;
- қамтамасыз етілген.
3 Мөлшері бойынша:
- ұсақ;
- орташа;
- ірі.
4 Банкілік несие беру тәсілі бойынша:
- компенсациялық;
- төлемдік.
5Жою тәсілдеріне байланысты:
- бірте-бірте жою;
- бірден жою.
6 Пайдалану мерзіміне байланысты:
- сұрағанға дейін;
- мерзімді.
7 Мақсатына қарай:
- тұтынушылық;
- өнеркәсіптік;
- саудалық;
- инвестициялық;
- ауыл шаруашылық;
- бюджеттік.
Кредиттік операциялар кредиттік шарт негізінде іске асырылады.
Азаматтық заңдар негіздерінің 113 бабына сәйкес кредиттік шарт қарыз беру
шартының бір түрі. Қарыз беру шарты бойынша қарыз беруші қарыз алушыға
меншігіне ақша немесе зат береді. Ал қарыз алушы сол ақшаны немесе затты
кажетті мөлшерде уақытылы қайтаруға міндеттенеді.
Кредиттік шартты жасау үшін кредит беру жөніндегі банктің келісімі
керек және қарыз алушыға ақша берілуі қажет. Кредиттеу процесі оны
уақытында қайтаруға мүмкіндік бермейтін көптеген тәуекелдердің болуымен
байланысты. Сол себепті қарыз беретін банк қарыз алушының кредиттік
қабілеттілігін тексереді.
Кредиттік мәмленің басты элементтерінің бірі – қарыз алушының қарызды
қамтамасыз ете алатындай қандай активінің бар екендігінде. Қамтамасыз ету
банк үшін соңғы қорғаныс шебі және ссуда беру жөніндегі шешім
қаржыландырылатын жобаларға негізделуі керек. Егер, кредиттік мәмленің
негізі жоғарғы дәрежедегі тәуекелмен байланысты болса, ол жақсы қамтамасыз
етілгеніне қарамастан кредит беру қателік болар еді. Дегенмен қамтамасыз
етілмейтін кредит беруге қарызды жою негізі сенімді болса ғана болады.
Қалған жағдайларда банктер қамтамасыз етілмейтін кредиттерді бермейді.
Әдебиеттер:
1.Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право РК. Алматы. 2000;
2.Банки и банковские операции. Под ред. Жукова Москва. 1997;
3.Банковское дело . под ред. Лаврушина. Москва. 1992;
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Коммерциялық банк дегеніміз не ?
2. Жарғылық қор дегеніміз не?
3. Резервтік қор дегеніміз?
4. Активті операцияларға нелер жатады?
5. Пассивті операциялар нелер жатады?
6. Ақшалай ссуда нені білдіреді?
№ 5 Семинар тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
Сабақ жоспары: 5.1. Банктердің депозиттік операциялары: түрлері,
принциптері, құқықтық негіздері.
2. Банктік депозит шарты және банктік депозиттік
құқықтық қатынастар.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қандай болмасын банктің кредиттік ресурстарын негізінен аланда банк
клиенттерінен тартылып жұмылдырылған депозиттер (заңды және жеке
тұлғалардың банкке сақтауға салған уақытша бос ақша қаражаттары) құрайды.
Депозит (латын тіліндегі мағынасы depositium – сақтауға берілген,
қойылған зат) банк клиентінің банктік депозиттік (салымдық) шарт негізінде
өз банкіне уақытша пайдалануына ақша қаражатын беруіне байланысты
туындайтын банктік (экономикалық) қатынасты білдіреді.
Қазақстан Республикасының заң шығарушысы депозит деп депозитордың
қайтарымдылық шарттылығымен оның алғашқы талап етуі бойынша немесе
белгіленген мерзім өткеннен кейін толық мөлшерде бірден не болмаса бөліп-
бөліп банктік депозит шартында келісілген үстемесімен не ондай үстемесіз
(процентсіз) қайтарылуға тиіс банкке беретін ақша қаражатын есептеген.
Демек, депозит банк клиентінің кез келген уақытта талап етуін және
банктік депозит шартында көзделген мерзімнің аяқталуына орай толығымен
немесе бөліп-бөліп, процентімен не процентсіз өзіне қайтару шартталығымен
өз банкіне сақтауға беретін ақша қаражаты болып табылады.
Банктер капиталының 90 процентке жуығын әдетте, клиенттерден тартылған
ақша қаражаттары құрайды. Нарықтық қатынастар аясындағы заңды немесе жеке
тұлғалардың уақытша бос және өзге де қаражаттарын депозит (салымдар)
ретінде банкке тарту депозиттік операциялар деп аталады.
Банктер үшін депозиттік операциялар олардың пассивті операцияларының
басты түрі, ал осындай операциялардың нәтижесінде жұмылдырылған депозиттер
(ақша қаражаттары) активті банктік операциялар жүргізудің негізгі ресурсы
болып саналады.
Банкке қолма-қол және қолма-қол емес нысанда, ұлттық немесе шетелдік
валютада белгілі бір мән-жайлары көздеп меншщік иесі (клиент) берген
депозиттер банктегі ақшалар ретінде өзінің иесіне ақшасын қандай болмасын
түрде жұмсауына әрі капитал ретінде проценттік табыс алуына мүмкігдік
береді.
Банктік депозиттер:
1) талап етілгенге дейінгі (талап етілмелі) депозит;
2) мерзімді депозит;
3) шарттылы депозит болып бөлінеді.
Талап етілгенге дейінгі депозит депозитордың өз ақша қаражатын банктен
бірінші талап етуі бойынша бірден (толығымен) немесе ішінара (бөліп-бөліп)
қайтарылады.
Мерзімді депозит банктік депозит шартында көзделген мерзімге салынады
және осы келісілген мерзім өткеннен (аяқталғаннан) кейін қайтарылады.
Шарттылы депозит банктік депозит шартында белгіленген мән-жайлары
туындағанға дейін салынады.
Талап етіліп алынатын депозит банкті алдын ала хабардар етпей
(ескертпей) кез келген уақытта (сәтте) талап ету арқылы алынатын ақша
қаражаттары болып табылады.
Бұл ретте талап етіліп алынатын депозитке ағымдағы, есеп айырысу,
бюджеттік және т.б. шоттардағы есеп айырысуға немесе белгіленген мақсатқа
пайдалануға арналған қаражаттар жатады.
Ағымдағы есеп айырысуға арналған талап етілмелі депозиттердің банктер
арқылы қозғалысы қолма-қол ақшамен, чекпен, аудару жолымен және т.б.
құжзаттармен рәсімделеді.
Банктердің корреспонденттік шоттарындағы (Қазақстан Ұлттық Банкінің
Есеп айырысу-кассалық орталығындағы немесе корреспондент (коммерциялық)
банктегі) қаражаттар да талап етілмелі депозит болып табылады.
Дүниежүзілік банктік практикада пайдаланылатын контокорренттік
(ағымдағы) шоттардағы қаражаттар да талап етілмелі депозитке жатады. Осы
орайда көрініс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 лекция Тақырыбы: Банк -банкілік жүйенің элементі ретінде.
Жоспары: 1.1. Банк және банкілік қызметтің түсінігі.
1.2. Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу тәртібі.
Лекцияның мақсаты: Қазақстан Республикасында банк түсінігін және банк
жүйесін, банкілік құқық нормаларын қолдану мәселелерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банкілік құқық дегеніміз банктерді
ұйымдастыратын және банкілік қызметті реттейтін құқықтық нормалардың
жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын қолдану үшін банк түсінігіне анықтама
беріп өтудің маңызы зор. Банк дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды
ақылы, мерзімділік және қайтарып беру шартымен тарту және орналастыру үшін
құрылған ұйым. Банктің негізгі міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және
сатып алушы мен сатушы арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты
іске асыру. Нарықтық қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды
банктермен қатар инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік
фирмалар және т.б. қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық
тәуекел субъектісі ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын
екі белгісі бар. Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі
жақты шартқа отыру тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін
орналастырады (депозиттер, салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және
т.б.). Осы негізде жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және
бағалы қағаздарға орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің
қарықдық міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден
ажыратады. Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір
мөлшердегі қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы:
клиенттің қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік
сертификаттарды шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан
ерекшеленеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Банк құқығының құқық жүйесіндегі орны ?
2. Банк дегеніміз не ?
3. Банк құқығының ерекшеліктері ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1.Банк түсінігі.
2.Банкілік қызметтің түсінігі.
3.Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу тәртібі.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы.30.08. 1995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Найманбаев С.М. Банктік құқық: Оқу құралы. – Алматы, Жеті жарғы, 2005.
2 лекция Тақырыбы: Банкілік құқық –құқық саласы ретінде.
Жоспары: 2.1. Банкілік құқықтың пәні мен принциптері.
2.2. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық қатынастардың
түсінігі.
Лекция мақсаты: Банк құқығының құқық саласы ертінде ерекшеліктерін, банк
құқығының пәнімен принциптерін, элементтерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында
банкілік құқық проблемаларымен байланысты көптеген өзгерістер болуда. Атап
айтқанда:
- үнемді және ыңғайлы болып табылатын, қолма-қол ақшасыз есептесудің
ролі артуда және сонымен қатар, есептесудің жаңа формалары қолдануда;
- ақша мен бағалы қағаздар меншік иесінен одан әрі бөліне түсуде: бұл
тәуекелді азайтады, мысалы: ұрлап кету тәуекелі инфляциямен ауысады;
- ақша айналым реттейтін институттардың ролі артып, кеңейе түсуде,
ақша айналымен іске асыруға компьютерлік технология енгізілуде;
- болашақ ақшалардың маңыздылығы артуда;
- биліктің үш тармағына құқықтық жағынан заң шығарушы да, атқарушы да,
сот билігі де болып табылмайтын, жаңа банкілік – қаржылық билік қосылуда.
Бақылау сұрақтары:
1. Банк құқығының қандай ерекшеліктері бар ?
2. Банк құқығы қандай элементтерден тұрады ?
3. Банк құқығының ерекше құралдарына нелер жатады ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банкілік құқықтың пәні.
2. Банк құқығының принциптері.
3. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық қатынастардың түсінігі.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы,
Жеті жарғы, 2004 ж.
3 лекция. Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
құқықтық жағдайы.
Жоспары:3.1. Ұлттық Банктің түсінігі.
3.2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
Лекция мақсаты:Ұлттық банк мәртебесін, мемлекет өмірінде алатын орнын,
қызметі мен негізгі міндеттерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк
жүйесі қалыптасқан. Ұлттық Банк – Қазақстан Республикасының орталық банкісі
болып табылады және Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы
деңгейін білдіреді. 1995 жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге
сәйкес, Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне ҚР Ұлттық Банкі
туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші
бар Жарлықпен және тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-
шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк
туралы ережемен белгіленген шектерде есеп береді.
Бақылау сұрақтары:
1. Ұлттық банк мәртебесі ?
2. Ұлттық банктың негізгі қызметі қандай ?
3. Ұлттық банк кім алдында жауап береді ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Ұлттық Банктің түсінігі.
2. Ұлттық Банктің қызметі .
3. Ұлттық Банктің негізгі міндеттері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы
Қазақстан Республикасының заңы
3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31
тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
4 лекция Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы коммерциялық
банктерді құқықтық реттеу.
Жоспары: 4.1. Коммерциялық банктің түсінігі.
4.2. Коммерциялық банктердің мүлкінің құқықтық жағдайы.
4.3. Коммерциялық банктердің операцияларының түсінігі мен
түрлері.
Лекция мақсаты:Қазақстан Республикасында коммерциялық банктерді құқықтық
реттеудің ерекшеліктерін, олардың мүліктік жағдайын және жүзеге асыратын
операцияларын оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Коммерциялық банк дегеніміз – ақша
қаражаттарымен болатын операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген
басқа да банк операцияларын жүргізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме.
Коммерциялық банктер банк жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк
туралы заңдарда коммерциялық банк атауына біріктірілген коммерциялық,
кооперативтік және жеке меншік банктер.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасында коммерциялық банктерді құқықтық реттеудің
ерекшеліктері неде ?
2. Коммерциялық банк түсінігі ?
3. Банктің өзіндік қаражаттарына нелер жатады ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1.Коммерциялық банктің түсінігі.
2.Коммерциялық банктердің мүлкінің құқықтық жағдайы.
3.Коммерциялық банктердің операцияларының түсінігі мен
түрлері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право РК. Алматы. 2000;
2.Банки и банковские операции. Под ред. Жукова Москва. 1997;
3.Банковское дело . под ред. Лаврушина. Москва. 1992;
5 лекция Тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
Жоспары: 5.1. Банктердің депозиттік операциялары: түрлері, принциптері,
құқықтық негіздері.
2. Банктік депозит шарты және банктік депозиттік құқықтық
қатынастар.
Лекция мақсаты: Банктердің депозиттік операцияларының түрлері,
принциптері, құқықтық негіздерімен, депозит шарты және депозиттік құқықтық
қатынастарды оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Депозит (латын тіліндегі мағынасы depositium –
сақтауға берілген, қойылған зат) банк клиентінің банктік депозиттік
(салымдық) шарт негізінде өз банкіне уақытша пайдалануына ақша қаражатын
беруіне байланысты туындайтын банктік (экономикалық) қатынасты білдіреді.
Қазақстан Республикасының заң шығарушысы депозит деп депозитордың
қайтарымдылық шарттылығымен оның алғашқы талап етуі бойынша немесе
белгіленген мерзім өткеннен кейін толық мөлшерде бірден не болмаса бөліп-
бөліп банктік депозит шартында келісілген үстемесімен не ондай үстемесіз
(процентсіз) қайтарылуға тиіс банкке беретін ақша қаражатын есептеген.
Бақылау сұрақтары:
1. депозиттік операциялардың қандай түрлерін білесіз ?
2. Депозит дегеніміз не ?
3. Депозит шартының тараптары ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктердің депозиттік операцияларының түрлері.
2. Банктердің депозиттік операцияларының принциптері,
3. Банктік депозит шарты.
4. банктік депозиттік құқықтық қатынастар.
Қажетті әдебиеттер:
1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва.
1991;
2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва.
1994;
6 лекция Тақырыбы: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын
операцияларын құқықтық реттеу.
Жоспары :6.1. Банктердің бағалы қағаздаомен жасайтын операциялары:
түрлері, нормативтік құқықтық базасы.
6.2. Банктердің эмиссиялық, инвестициялық және өзге де
операциялары, кәсіби қызметтері; ерекшеліктері, құқықтық
негіздері.
Лекция мақсаты: Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының
түрлерін, нормативтік құқықтық базасын, банк операцияларының ерекшеліктерін
оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар
рыногында (қор биржасында) айналыста болатын құжатты және құжатсыз,
эмиссиялық және эмиссиялық емес, атамалы, ұсынбалы және ордерлік бағалы
қағаздар тиісті тұлғаның (жеке тұлғаның, заңды тұлғаның немесе өзге де
тұлғаның) мүліктік құқығын куәландырады.Бағалы қағаздарға Қазақстан
Республикасы Азаматтық кодексінің 136, 139-баптарында және Бағалы қағаздар
туралы Қазақстан Республикасы заңының 11, 12, 15-18-баптарында және өзге
де заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерде айқындалған
акциялар, облигациялар, Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді валюталық
ноталары, қазақстандық депозиторлық қолхат және т.б. жатады.
Бақылау сұрақтары:
1. Бағалы қағаздар рыногы қандай заңнамалық актілермен реттеледі ?
2. Бағалы қағаздар рыногының объектілеріне нелер жатады ?
3. Эмиссиялық бағалы қағаздар шығару ерекшеліктері ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының түрлері.
2. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларының нормативтік
құқықтық базасы.
3. Банктердің эмиссиялық, инвестициялық және өзге де операциялары, кәсіби
қызметтері; ерекшеліктері, құқықтық негіздері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Каценеленбаум З.С. К вопросу о сущности банковского депозита. Москва.
1991;
2.Деньги, кредит, банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы. 1996;
3.Агарков М.М. Основы банковского права. Учение о ценных бумагах. Москва.
1994;
7 лекция Тақырыбы: Заем шарты
Жоспары: 7.1. Заем шартының мазмұны.
Лекция мақсаты: Заем шартының түсінігін, ерекшеліктерін,оның тараптарын,
тараптардың құқықтары мен міндеттерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Заем шарты бойынша бір тарап (заем беруші) басқа
тараптың (заемшының) меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына)
ақша немесе тектік белгілермен айқындалған заттарды береді (беруге
міндеттенеді), ал заемшы заем берушіге дәл осындай ақша сомасын немесе осы
тектегі және сападағы заттардың тең мөлшерін уақытында қайтаруға
міндеттенеді.Заем шарты реалды шарт болып табылады, заңнамамен көзделген
жағдайларда, ол консенсуалды болуы мүмкін. Реалды заем шарты ақша немесе
заттарды беру туралы келісімге қол жеткізілген сәттен бастап бекітілді деп
саналады (заңнамада мәнді жағдайдың не болып табылатындығы туралы арнайы
жағдайлар жоқ, бірақ, Азаматтық кодекс нормаларының мәнісі бойынша, бәрінен
де бұрын оған оның пәні туралы жағдай жатады). Егер шарт тараптардың алдын
ала келісіміне негізделсе, онда ол консенсуалды болып табылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Заем шарты мәмілелердің қандай түрлеріне жатады ?
2. Мемлекеттік заем шарты дегеніміз не ?
3. Заем шарты тараптарының құқықтары мен міндеттерінің ерекшеліктері неде
?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Заем шартының түсінігі.
2. Заем шартының мазмұны.
3. Заем шартының тараптары.
Қажетті әдебиеттер:
1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами.
Москва.1995;
3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
8 лекция Тақырыбы: Ақшалай талапты беріп қаржыландыру
(факторинг шарты)
Жоспары : 8.1. Факторинг шартының мазмұны, элементтері.
8.2. Қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Лекция мақсаты:Факторинг шартының түсінігін, қасиеттерін, мазмұнын және де
элементтерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Факторинг шарты екі түрлі қасиетке ие, оның
мазмұны цессия (талап етуді беру) сияқты міндеттемедегі адамдардың
ауыстырылу нысанын еске салады. Екінші жағынан, онда агенттің арнайы
сипаттағы қызметтерді көрсетуімен сипатталатын агенттік кеолісімнің де
элементтері бар. Факторингтің мәнісі – қаржылық немесе өзге ұйымның тауар
сатушысын сатып алу бағасын алудан босату арқылы оның жағдайын елеуді түрде
жақсартуында болып табылады. Сатушы бұл кезде оның кәсіби құзірет аясымен
қамтылатын функцияларды ғана атқарады, ол тауарлар мен құжаттарды жөнелтуді
және т.б. жүзеге асырады.
Бақылау сұрақтары:
1.Факторинг шартының түсінігі ?
2.Факторинг шартының қасиеттері ?
3. Факторинг шарты қандай заңнамалық актілермен реттеледі ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Факторинг шартының мазмұны.
2. Факторинг шартының элементтері.
3.Факторинг шартына қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Рынок ценных бумаг. Под ред. Галанова В.А.Москва. 1996;
2.Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами.
Москва.1995;
3.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
9 лекция Тақырыбы: Банктік қызмет көрсету (Төлем айналымына
жәрдемдесетін шарттар).
Жоспары : 9.1. Банктік қызмет көрсету.
9.2. Банктік шот шарты.
9.3. Ақша аудару туралы шарт.
9.4. Банк салымы туралы шарты.
Лекция мақсаты: Банктік қызмет көрсету аясындағы шарттармен танысу, олардың
түрлері мен ерекшеліктерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Банктік қызмет көрсету шарттын ажыратудың
маңыздылығы – оны жүзеге асыру барысында банк пен шаруашылық жүргізуші
субъектілер арасындағы есеп айырысу несие қатынастарының кем дегенде бір
қатысушысының өзара қарым-қатынастарының мәселелері шешілетінгінде.
Осылайша, бұл шарттар есеп айырысу және несие қатынастарының алғы шарттары
болып табылады және бірқатар жағдайларда оларды жүзеге асырудың тікелей
тәртібін анықтайды.
ҚР Азаматтық кодексі банктік қызмет көрсету шарттарының төмендегідей
түрлерінің тізімін келтіреді:
1) Банктік шот шарты;
2) ақша аудару шарты;
3) банк салымы шарты, ол негізінен несиелік қатынастарды қамтамасыз
ететін болғандықтан жоғарыда қарастырылып өткен;
4) заңнамамен немесе тараптар келісімімен көзделген өзге де шарт
түрлері. Өз қаражаттарына меншік құқығын жүзеге асыру мүмкіндігін клиенттің
кедергісіз жүзеге асыру кепілдігін құрған жағдайда банк шоттағы ақшаны
пайдалана алады және төлем айналымына жәрдемдесетін шарттарды жүзеге асыру
барысында несиелік сипаттағы қатынастар пайда болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Банктік қызмет көрсету шарттарының қандай түрлерін білесіз ?
2. Банктік шот элементтеріне нелер жатады ?
3. Банктік қызмет көрсету аясындағы шарттардың қандай ерекшіліктерін
байқадыңыз ?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Банктік қызмет көрсету.
2. Банктік шот шарты.
3. Ақша аудару туралы шарт.
4. Банк салымы туралы шарт.
Қажетті әдебиеттер:
1.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
2.Банковское дело. Под ред. Сейткасимова. Алматы.1996;
10 лекция Тақырыбы: Есеп айырысу қатынастары
Жоспары: 10.1. Қолма-қол ақшаны беру.
10.2. Төлем тапсырыс талаптарымен есеп айырысу.
10.3. Чектермен есеп айырысу.
10.4. Вексельдердi пайдаланумен төлемдер жүргiзу.
Лекция мақсаты:Банктік есеп айырысудың құқықтық қатынастарының түсінігін
және құқықтық табиғатын, банктік есеп айырысудың жекелеген түрлерінің
құқықтық негіздерін оқып үйрену .
Лекцияның мәтіні (қысқаша). Банк саласындағы есеп айырысу – ақша
қатынастары нарықтық экономиканың аса маңызды элементі болып табылады. Есеп
айырысулардың мағынасы борышкердің шартқа немесе басқабір заңдық фактіге
негізделген өзінің міндеттемелерін ақшалай қаражатын кредит берушіге беру
немесе аудару арқылы орындауы, яғни ақша міндеттемесінің тоқтатылуы
(жабылуы) дегенді білдіреді.
Есеп айырысулар әр алуан түрлерге бөлінеді, оның үстіне есеп айырысуларды
жіктеудің іс жүзінде де, теориялық та үлкен маңызы бар. Есеп айырысулар
қолма-қол ақшамен есеп айырысу және қолма-қол ақшасыз есеп айырысу деп
бөлінеді. Қазақстан Республикасының Төлемдер және ақша аударымдары туралы
Заңына сәйкес ҚР аумағында төлемдерді және ақша аударымдарын жүзеге
асырудың келесідей тәсілдері қолданылады: қолма-қол ақша беру; төлем
тапсырмаларын ұсыну; чектер беру; вексельдер беру немесе оларды индоссамент
бойынша беру; төлем карточкаларын (оның ішінде микропроцессорлық төлем
карточкаларын) пайдалану; банктік шотты тікелей дебеттеу; төлемдік талап-
тапсырмалар ұсыну; инкассо өкімдерін ұсыну және ҚР заңдарында белгіленген
басқадай тәсілдер.
Бақылау сұрақтары:
1. Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысу қалай аталады?
2. Чектермен есеп айырысу қандай негізде туындайды?
3. Вексельдердің қандай түрлерін білесіз?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Қолма-қол ақшаны беру.
2. Төлем тапсырыс талаптарымен есеп айырысу.
3. Чектермен есеп айырысу.
4. Вексельдердi пайдаланумен төлемдер жүргiзу.
Қажетті әдебиеттер:
1.Березина М.П. Крупенов Ю.С. Межбанковские расчеты. Москва. 1993;
2.Банковское дело. Под ред. Сейткасимова. Алматы.1996;
11 лекция Тақырыбы: Банктердің валюталық операцияларын
құқықтық реттеу.
Жоспары : 11.1. Банктердің валюталық операциялары: түрлері, лицензиялану
ерекшеліктері, құқықтық негіздері.
11.2. Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстан Даму Банкінің және
коммерциялық банктердің валюталық операциялары: маңызы,
мақсаты, құқықтық негіздері.
Лекция мақсаты: Қазақстан Республикасындағы банктердің жүзеге асыратын
валюталық операцияларының түрлерін, оларды лицензиялаудың ерекшеліктерін
және де құқықтық негіщздерін оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні (қысқаша).Валюта (итальян тіліндегі valuta – құн
мағынасында айтылады) қандай болмасын мемлекеттің ақша бірлігін (ұлттық
валютасын) немесе шет мемлекеттің ақша бірлігін (шетелдік валютаны)
білдіреді. Қазақстан Республикасының заң шығарушы Валюталық реттеу және
валюталық бақылау туралы Қазақстан Республикасы заңының 1-бабының 2-
тармақшасында: Валюта – мемлекеттердің заңды төлем қаражаты ретінде
қабылдаған ақша бірдігі немесе банкноттар, қазыналық билеттер және
монеталар, оның ішінде қымбат металдардан жасалған монеталар (айналыстан
алынған немесе алынатын, бірақ айналыста жүрген ақша белгілеріне
айырбасталуға жататынын қоса алғанда) түріндегі қолма-қол және қолма-қол
емес ақша нысанындағы құнның ресми стандаттары, сондай-ақ шоттардағы, оның
ішінде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражат деген
ұғымды қалыптастырған.
Бақылау сұрақтары:
1. Валюта дегеніміз не ?
2. Валюталық операциялар қандай заңнамалармен реттеледі ?
3. Ұлттық Банктің валюталық операцияларды жүзеге асырудағы ролі неде?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖтапсырмалары:
1. Валюталық операциялардың түрлері.
2. Валюталық операцияларды лицензиялану ерекшеліктері.
3. Валюталық операциялардың құқықтық негіздері.
Қажетті әдебиеттер:
1.Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Под ред.
Красавиной Л.Н. Алматы. 1994;
2.Гражданско- правовое регулирование банковской деятельности. Под ред.
Суханова Е.А. Москва. 1998.
№1 Семинар тақырыбы: Банк банкілік жүйенің элементі ретінде.
Сабақ жоспары: 1.1. Банк және банкілік қызметтің түсінігі.
1.2. Банктердің құқықтық жағдайы және олардың құрылу
тәртібі.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Банкілік құқық дегеніміз банктерді ұйымдастыратын және банкілік
қызметті реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Банкілік құқық нормаларын
қолдану үшін банк түсінігіне анықтама беріп өтудің маңызы зор. Банк
дегеніміз өз атынан ақшалай қаражаттарды ақылы, мерзімділік және қайтарып
беру шартымен тарту және орналастыру үшін құрылған ұйым. Банктің негізгі
міндеті – қарыз алушы мен қарыз беруші және сатып алушы мен сатушы
арасындағы ақша қаражаттарын аударуда делдалдықты іске асыру. Нарықтық
қатынастар жағдайында ақшалай қаражаттарды аударуды банктермен қатар
инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік фирмалар және т.б.
қаржылық мекемелер іске асырады. Бірақта, қаржылық тәуекел субъектісі
ретінде банктердің оны басқа субъектілерден ажырататын екі белгісі бар.
Біріншіден, банктер үшін қарыздық міндеттемелерден екі жақты шартқа отыру
тән: олар өздерінің қарыздық міндеттемелерін орналастырады (депозиттер,
салымдық куәліктер, жинақ сертификаттары және т.б.). Осы негізде
жинақталған қаржыларды қарыздық міндеттемелерге және бағалы қағаздарға
орналастырады. Бұл банктерді қаржылық салада өзінің қарықдық
міндеттемелерін шығармайтын қаржылық брокерлер мен диллерлерден ажыратады.
Екіншіден, банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгілі бір мөлшердегі
қарызға шартсыз міндеттемелерді өз мойнына алуы. Мысалы: клиенттің
қаражатын шотқа енгізу (клиентке шот ашу) және депозиттік сертификаттарды
шығару. Осылайша банктер әр түрлі инвестициялық корлардан ерекшеленеді.
Банк коммерциялық ұйым болып табылады. Ол Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің лицензия негізінде қайтарып беру шартымен занды және жеке
тұлғалардың ақшалай қаражаттары мен басқа да кұндылықтарын ақылылық,
мерзімділік және қайтарып беру шартымен өз атынан орналстырады, сондай-ақ,
есептік және басқа да банкілік операцияларды іске асырады.
Банкілік реформаның екінші кезеңі барысында банктердің құрылымы ғана
өзгеріп қойған жоқ, сонымен бірге, кредиттік қатынастар саласы да күрделі
өзгерістерге ұшырады. Нәтижесінде Қазақстанда екі деңгейлі банкілік жүйе
қалыптасты. Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, екінші
деңгей – қалған банктердің барлығы. Оларға төмендегі банктер жатады:
- Мемлекеттік банк – Қазақстан Республикасының Үкіметінің шешімі
негізінде құрылған. Оның Жарғылық қорын иеленуші Қазақстан Республикасының
Үкіметі болып табылады.
- Депозиттік банк – депозиттер қабылдау және заңмен тиым салынбаған
басқа да банкілік операцияларды іске асыруға құқығы бар банк.
- Инвестициялық банк – портфельді және тікелей инвестицияларды іске
асыру атаулы банктердің қызметінің негізгі түрі.
- Шет мемлекеттер қатысатын банктер – акцияларының үштен бірінен көбі.
- Мемлекетаралық банк – халықаралық шарт негізінде құрылған және сол
шарт негізінде қызмет ететін банктер.
Банкілік қызмет дегеніміз - өздерінің ссудалық және басқа да ақшалай
қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру кезендегі
банктердің іс-әрекеттері.
Банкілік қызметтің өз әдістері бар. Олар банктердің өз ақша қорларын
қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру кезінде жүзеге асырылатын
нақты жолдармен тәсілдер.
Банкілік қорларды қалыптастырудың негізгі әдістері мыналар:
- міндетті және ерікті түрдегі кредиттердің негізінде қаражаттарды
тарту, яғни, біреуге қарыз беру үшін басқадан қарыз ал деген мағынада;
- бюджеттік дотациялар, жарғылық қорлар мен резервтік қорларды
қалыптастыруға берілетін жәрдем ақшалар;
- мүшелікке кіру жарналары мен пайлық үлестік жарналарды пайдалану.
Банкілік қорларды бөлудің негізгі әдістері:
- банкілік кредиттеу, яғни банкілік несие беру;
- банкілік сақтандыру және резервтік қорларды кұру;
Банк дегеніміз Қазақстан Республикасы Президентінің Банк және банкілік
қызмет туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес, банкілік қызметті іске
асыратын коммерциялық ұйым, заңды тұлға болып табылады. Банктің басқармасы
орналасқан жер банктің орналасқан жері болып табылады.
Банктер акция шығаруға құқығы жоқ жабық түрдегі акционерлік қоғам
формасында құрылады. Банкті ашық түрдегі акционерлік қоғам ретінде қайта
құруға Ұлттық Банктен лицензия алған сәттен бастап календарлық бір жылдың
ішінде шығынсыз қызмет еткен жағдайда және осы жыл ішінде Ұлттық Банк
бекіткен міндетті нормалар мен шектеулерді сақтаған жағдайда жол беріледі.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы.30.08. 1995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Найманбаев С.М. Банктік құқық: Оқу құралы. – Алматы, Жеті жарғы, 2005.
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Банкілік құқық дегеніміз нені білдіреді?
2. Банк дегеніміз не ?
3. Банктің негізгі міндеті?
4. Қазақстанда қанша деңгейлі банкілік жүйе қалыптасты?
5. Бірінші деңгейге қандай банктер жатады?
№ 2 Семинар тақырыбы:Банкілік құқық- құқық саласы ретінде.
Сабақ жоспары: 2.1. Банкілік құқықтың пәні мен принциптері.
2.2. Банкілік құқықтық нормалар мен құқықтық
қатынастардың түсінігі.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында банкілік құқық
проблемаларымен байланысты көптеген өзгерістер болуда. Атап айтқанда:
- үнемді және ыңғайлы болып табылатын, қолма-қол ақшасыз есептесудің
ролі артуда және сонымен қатар, есептесудің жаңа формалары қолдануда;
- ақша мен бағалы қағаздар меншік иесінен одан әрі бөліне түсуде: бұл
тәуекелді азайтады, мысалы: ұрлап кету тәуекелі инфляциямен ауысады;
- ақша айналым реттейтін институттардың ролі артып, кеңейе түсуде,
ақша айналымен іске асыруға компьютерлік технология енгізілуде;
- болашақ ақшалардың маңыздылығы артуда;
- биліктің үш тармағына құқықтық жағынан заң шығарушы да, атқарушы да,
сот билігі де болып табылмайтын, жаңа банкілік – қаржылық билік қосылуда.
Банкілік құқық мынадай элементтерден тұрады:
1. банкілік құқықтық қатынастарға қатысушылардың күзіретін және банкілік
қызметті іске асыру тәртібін анықтайтын құқықтық нормалар;
2. іскерлік банкілік айналымның дәстүрлері, яғни, банкілік қызмет пен
құқықтық қатынастарды іске асырудың қалыптасқан тәртібі мен ережелері;
3. қарама-қайшылық сипаты бар банкілік құқықтық тәжірибе мен мәдениет;
4. сот шешімдерінен көрінетін банкілік соттық тәжірибе;
5. банкілік құқықтық ой сана.
Банкілік құқықтың ерекше құралдарына:
- принциптер мен презумпциялардың өнделген жүйесі;
- іскерлік лайналым дәстүрлерін кең көлемде енгізу;
- диспозитивтілікті дамыту;
- банкілік қызметтің құқықтық тәртіптерін субъектілері мен объектілері
бойынша дифферециялау;
- сақтандыру нормалары;
- тәукелдердің құқықтық анықтамалары;
- банкілік қызметтің субъектілерін қорғау туралы нормалар;
- ұйымдастыру – құрылымдық нормалар;
- процедуралық нормалар;
- стандарттар және т.б. жатады.
Банкілік құқықтың құрылымы:
- банкілік жүйенің құрамы мен элементтерін реттейтің, оның ішкі
арақатанасының деңгейін, құрылымын және принциптерін анықтайтын нормаларды;
- банктерге атқарушы және сот биліктерінің бақылау жүргізуі туралы
нормаларды;
- банк акционерлерінің мүдделерін есепке алу және банктерді басқару
органдары туралы нормаларды;
- банктер пайдаланатын мүліктер туралы, өзіндік және тартылған
қаражаттардың құқықтық режимі туралы; банктердің мүліктік және заттық
құқықтарлы туралы нормаларды;
- банкілік операциялар мен мемлелер туралы нормаларды;
- банктің клиенттері мен үшінші мүдделі тұлғалар туралы, олардың
құқықтық жағдайы, құқықтары мен заңды мүдделері туралы нормаларды;
- банкілік құқықтық қытанастардың субъектілерінің жаупкершілігі туралы
нормаларды қамтиды.
Банкілік құқықтық қатынастар дегеніміз – ақша мен басқа да қаржылық
құралдарды айналым, жинақтау құралдары және товар ретінде қолданатын,
өзінің ерекше құқықтық мәртебесін жүзеге асыратын банктер мен басқа да
несиелік ұйымдардың қызметі барысында қалыптасатын, жалпы және құқықтың
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар.
Банкілік құқықтық қатынастар субъектілердің құрамына қарай:
- банктер мен клиенттер арасындағы құқықтық қатынастар;
- екі коммерциялық банктердің арасындағы банкілік операциялар
жөніндегі құқықтық қатынастар;
- Ұлттық банк пен басқа банктердің арасындағы құқықтық қатынастар;
- Банктер арасындағы одақтар, ассоциялар және тағы да басқа туынды
құрылымдар құру жөніндегі – мүшелік құқықтық қатынастар;
- Ұлттық банк пен Үкімет арасындағы - өзара өкілдік қатынастары;
- Ұлттық банк пен жоғарғы өкілді билік органдары арасындағы –
тағайындау және есеп беру жөніндегі құқықтық қатынастар деп
бөлінеді.
Банкілік құқықтық қатынастар банкілік операциялардың сипатына қарай да
классификацилануы мүмкін:
- пассивті банкілік операциялар, мұнда банктер борышқор ретінде
болады, - банкілік, салым, банкілік шот институты, бағалы қағаздар шығару;
- активті банкілік операциялар, мұнда банк кредитор – қарыз беруші
болады, - несиелік шарттар және ақшалай талапты ұсыну туралы шарттар;
- делдалдық банкілік операциялар – есептесу жөніндегі құқықтық
қатынастар;
- қосалқы (көмекші) банкілік операциялар – ақпараттық және басқа
қызметтер көрсету жөніндегі құқықтық қатынастар.
Мазмұнына қарай құқықтық қатынастар төмендегідей классификацияланады:
- мүлік түрі ретіндегі ақша қаржыларымен байланысты мүліктік құқықтық
қатынастар;
- банкілік құпия режімін қамтамасыз етумен, қандай да бір атауларды
пайдаланумен, банктің іскерлік абыройын қорғаумен байланысты мүліктік емес
құқықтық қатынастар;
- банктің және бүтіндей банкілік жүйенің ішкі ұйымдастырушылық
құрылымын қалыптастырумен байланысты ұйымдастырушылық құқықтық қатынастар.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Тасыбаева А.С. Банкілік құқық: оқу құралы. Алматы, 1999.
3.Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Алматы,
Жеті жарғы, 2004 ж.
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Банкілік құқықтық қатынастарға қатысушылардың күзіретін және банкілік
қызметті іске асыру тәртібін анықтайтын құқықтық нормалар банкілік құқық
элементтерден тұрады ма?
2. Банкілік құқықтық ой сана банкілік құқық элементтерден тұрады ма?
3. Банкілік құқықтың ерекше құралдарына не жатады?
4. Сақтандыру нормалары банкілік құқықтың ерекше құралдарына жатады ма?
№ 3 Семинар тақырыбы:Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
құқықтық жағдайы.
Сабақ жоспары: 3.1. Ұлттық Банктің түсінігі.
3.2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі
міндеттері.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптасқан.
Ұлттық Банк – Қазақстан Республикасының орталық банкісі болып табылады және
Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995
жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк
Қазақстан Республикасының Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар
Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және
тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ,
Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген
шектерде есеп береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
- Парламенттің келісімімен президенттің Ұлттық Банк төрағасын тағайындауы,
сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
- Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын қызметке
тағайындауы және босатуы;
- Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
- Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайының концепциясын бекітуі;
- Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің
беруге өкілеттігі бар.
Ұлттық Банктің негізгі міндеті – Қазақстан Республикасы Ұлттық
валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ұлттық Банкке
мынадай міндеттер жүктеледі:
- республиканың экономикалық даму мақсатына жетуге және дүниежүзілік
экономикаға кіруге ықпал ететін ақша айналымы, кредит, банк есебін
ұйымдастыру және валюталық қатынастар саласындағы мемлекет саясатын
жүргізу;
- тұрақты ақша, кредит және банк жүйесін қамтамасыз етуге ықпал ету;
- банк қызметін реттейтін нормативтік- құқықтық актілер шығару және
оларды орындауда бақылау арқылы кредиторлар мен банк клиенттерінің
мүддесін қорғау;
Өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Ұлттық Банк мынадай қызмет
атқарады:
- Қазақстан Республикасында, мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу;
- Банктің, Үкімет агентінің және басқа да мемлекеттік органдардың
қызметін атқару;
- Банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды, олардың қызметін
реттеуді іске асыру;
- Валюталық реттеуді және валюталық бақылауды іске асыру;
- Алтын-валюталық қорды басқару.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканы дамыту жөніндегі
мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу мақсатында Ұлттық Банк:
- айналымдағы ақша массасының мөлшерін реттейді;
- ресми ставкаларды өзгерту жолымен банкілік процентік ставкалардың
деңгейін реттеуді іске асырады;
- чектерді, бірінші кезектегі эмитеттерді, жәй және ауыспалы
вексельдерді сатады, сатып алады;
- өзінің бағалы қағаздарын шығарады. Ұлттық Банк шығаратын бағалы
қағаздар мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады және олар
бойынша Ұлттық Банк жауапкершілік атқарады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатады, сатып алады;
- облигациялар, депозитті сертификаттар, процентті бағалы қағаздар
сатады және сатып алады;
- қаржылық құралдармен жүргізілетін операцияларды іске асырады;
- кез келген валютада чектер мен вексельдер шығарады;
- мемлекеттік бағалы қағаздар шыгару және мемлекеттік қарызды өтеу
кестесінің мәселелері бойынша Қаржы министлігіне ұсыныстар жасайды;
- ақша массасының айналымдағы бір немесе бірнеше көрсеткіштерінің
мақсатты өсу бағатын бекітеді;өзінің операциялары бойынша проценттік
ставкаларды бекітеді;
- валюта нарқында интервенцияны іске асырады;
- Ұлттық Банкке салынатын міндетті минимальды қор нормативтерін
бекітеді;
- Республика территориясында айналымда бар төлем құралдарының түрлерін
анықтайды және олардың айналымының ережесін бекітеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолма-қол ақша қаражаттарын
шығару және олардың айналымын ұйымдастыру қызметін атқаруда монополист
болып табылады. Ұлттық Банктің функциялары:
1. Номинал структурасын банкноттар мен монеталардың дизайының,
банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтайды, оларды жасауды
қамтамасыз етеді;
2. Бұрын пайдаланылған банкноттар мен монеталарды ауыстыру,
айналымнан шығару, сақтау және жоюды анықтау тәртібін бекіту;
3. Қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау,
тасымалдау ережелерін бекітеді. Тасымалдауды, сақтауды қамтамасыз етуге
қатысады. Банкноттар мен монеталардың резервтік мемлекеттік қорларын
құрады.
Әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.081995 ж.
2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. 1995 ж. 30 наурыздағы
Қазақстан Республикасының заңы
3.Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995 жылы 31
тамыздағы Қазақстан Республикасының заңы
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Ұлттық Банктің негізгі міндеті ?
2. Ұлттық банк төрағасын кім тағайындайды ?
3. Ұлттық Банктің жылдық есебін кім бекітеді?
4. Ұлттық Банктің жылдық есепке не кіреді?
5. Номинал структурасын банкноттар мен монеталардың дизайының, банкноттар
мен монеталардың қажетті санын анықтау, оларды жасауды қамтамасыз ету
Ұлттық Банктің функцияларна жатады ма?
№ 4 Семинар тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы
коммерциялық банктерді
құқықтық реттеу.
Сабақ жоспары: 4.1. Коммерциялық банктің түсінігі.
4.2. Коммерциялық банктердің мүлкінің
құқықтық
жағдайы.
4.3. Коммерциялық банктердің операцияларының
түсінігі
мен түрлері.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Коммерциялық банк дегеніміз – ақша қаражаттарымен болатын
операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген басқа да банк операцияларын
жүргізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме. Коммерциялық банктер банк
жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк туралы заңдарда коммерциялық
банк атауына біріктірілген коммерциялық, кооперативтік және жеке меншік
банктер.
Жалпы қазіргі шетел тәжірибесінде банктер өздері көрсететін қызметтің
сипатына қарай классификацияланады. Осы принцип бойынша кредит жүйесінің
маңызды үш элементін айтуға болады:
1. Орталық эмиссиялық банк;
2. Коммерциялық банк;
3. Арнайы қаржылық мекемелер (сақтандыру, ипотекалық, жинақ).
Банктердің атқаратын негізгі операцияларына мыналар жатады:
1. депозит қабылдау;
2. ақша төлемін және есептесуді іске асыру;
3. несие беру.
Банк ресурстарына банктің өзіндік қаражаттары, заемдық және тартылған
қаражаттар кіреді. Осылардың жиынтығы актив операцияларды іске асыру үшін
қолданылады. Банктің өзіндік қаражаттарына мыналар жатады:
- Жарғылық қор,
- резервтік қор,
- банктің пайдасы арқылы қалыптасатын басқа қорлар және жыл бойы
бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор – құрылтайшылардың жарнасын немесе акцияларын сату арқылы
қалыптасады.
Резервтік қор – пайдадан жыл бойына бөлініп отырылатын қаражаттардан
қалыптасады. Резервтік қордың минимальді мөлшерін Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі бекітеді. Оның максимальді мөлшері банктің жарғысында
белгіленеді (жарғылық қордың 25%-нен 100%ке дейін). Сонан соң ол жарғылық
қорға аударылып қайта жиналады.
Банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
1. депозиттер;
2. банкаралық рынокта заем алу;
3. бағалы қағаздарды сатып алу;
4. орталық банктен ссуда алу, вексельдерді тіркеу;
5. коммерциялық қағаздар шығару;
6. евродоллар рыногында заем алу;
7. облигациялар шығару.
Коммерциялық банктер кредиттік, есептік және қаржылық операциялардың
барлық түрлерімен айналысады. Банкілік операциялар клиенттердің мүдделерін
қорғау үшін жүргізіледі. Олар активті, пассивті және комиссиялық болады.
Активті операциялар – бұл пайда табу және айналымға жіберу мақсатында
қаржылық ресурстарды орналастыру.
Пассивті операциялар – бұл өз шоттарына ақша ресурстарын тарту.
Комиссиялық операциялар – клиенттердің тапсырмасын белгілі бір ақы
үшін орындау.
Банкілік операциялардың түрлері:
1. Жеке және заңды тұлғалардан депозит қабылдау.
2. Банкілік корреспонденттік шоттарды ашу.
3. Кассалық операциялар.
4. Аудармалы операциялар.
5. Есептеу операциялар.
6. Ссудалық операциялар.
7. Сенімділік операциялары.
8. Сейфтік операциялар.
9. Ломбардтық операциялар.
10. Шетел валютасын ауыстыру операциялары.
11. Төлем карточкаларын шығару.
12. Жеке және заңды тұлғалардың тапсырмасы бойынша есеп жасау.
13. Банкноттарды, монеталарды және басқа да құндылықтарды қайта жіберу
және инкассациялау.
Коммерциялық банктердің кредиттік операциялары.
Кредит дегеніміз жеке және заңды тұлғалар арасында болатын, қайтарып
берілуі, ақылы болуы және мерзімділігі анықталған ақша және вексельдердің
құнын тапсыру кезінде пайда болатын экономикалық қатынастар. Банкілік
кредиттердің мынадай ерекшеліктері бар:
1. Құқықтық қатынастар арнайы субъектілер құрамымен сипатталады: несие
беруші – банк немесе несиелік мекеме болуы керек;
2. Коммерциялық банктер беретін несие тек ақшалай формада болады;
3. Коммерциялық банктер мен клиенттер арасында жасалатын несиелік
шарттардың ерекшеліктері – олардың қайтарылатындыңында.
Банкілік кредиттеудің негізгі принциптері:
1. Қайтарылатындығы;
2. Мерзімділігі;
3. Ақылылығы,
4. Қамтамасыз етілуі;
5. Нысаналы мақсатының болуы;
Қайтарылатындығы дегеніміз – несие түрінде алынған ақша қаражаттарының
несие алушы үшін қаржының уақытша көзі екендігін және оның банкке
қайтарылуы керектігін білдіреді.
Мерзімділік принципі – несие бекітілген мерзімде қайтарылуы керектігін
көрсетеді. Кез келген несие белгілі бір мерзімге ғана беріледі. Мерзімінде
қайтармау құқықтық санкцияларды қолдануды қажет етеді.
Ақылылық принципін іске асыру банктердің кредит беру кезінде көрсететін
қызметтерінің қайтарылатын сипатына негізделеді. Банкілік несие бергені
үшін процент түріндегі ақы төленеді. Проценттік ставканың мөлшері
тараптардың несиелік шарты бойынша анықталады.
Қамтамасыз етілу принципі – банктер өзі берген несиені қайтарып алу
мақсатында оны қамтамасыз етудің әртүрлі формасымен береді (кепіл, ипотека,
кепілдік).
Банкілік несие мақсаттар үшін беріледі. Несиені мақсатына сай
пайдаланбау банкілік кредиттің нысаналы мақсаты принципін бұзады және
тиісінше санкциялардың қолданылуына әкеліп соғады.
Банкілік-несиелік операциялар актив және пассив болып бөлінеді. Пассив
операциялар кезінде банк депозит түрінде қарыз алушы болады, ал актив
операциялар барысында банк қарыз беруші болады.
Коммерциялық банктердің несиелік операцияларының екі түрі болады:
1) ақшалай ссуда – мұнда банк қарыз алышуға белгілі бір мерзімге ақша
қаражатын береді;
2) банктің клиентке несие беру жолымен оның төлем ақы төлеуіне кепілдік
беру міндеті (кепілдік операциялар) – мұнда банк қарыз алышуға ақшалай
ссуда бермейді, бірақ, оның төлем ақыларын төлеуге уәде беріп,
міндеттенеді.
Кредиттік операциялардың мынадай түрлері болады:
1 Мерзімі бойынша:
- қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
- орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін);
- үзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).
2 Қамтамасыз етілуіне қарай:
- қамтамасыз етілмеген;
- қамтамасыз етілген.
3 Мөлшері бойынша:
- ұсақ;
- орташа;
- ірі.
4 Банкілік несие беру тәсілі бойынша:
- компенсациялық;
- төлемдік.
5Жою тәсілдеріне байланысты:
- бірте-бірте жою;
- бірден жою.
6 Пайдалану мерзіміне байланысты:
- сұрағанға дейін;
- мерзімді.
7 Мақсатына қарай:
- тұтынушылық;
- өнеркәсіптік;
- саудалық;
- инвестициялық;
- ауыл шаруашылық;
- бюджеттік.
Кредиттік операциялар кредиттік шарт негізінде іске асырылады.
Азаматтық заңдар негіздерінің 113 бабына сәйкес кредиттік шарт қарыз беру
шартының бір түрі. Қарыз беру шарты бойынша қарыз беруші қарыз алушыға
меншігіне ақша немесе зат береді. Ал қарыз алушы сол ақшаны немесе затты
кажетті мөлшерде уақытылы қайтаруға міндеттенеді.
Кредиттік шартты жасау үшін кредит беру жөніндегі банктің келісімі
керек және қарыз алушыға ақша берілуі қажет. Кредиттеу процесі оны
уақытында қайтаруға мүмкіндік бермейтін көптеген тәуекелдердің болуымен
байланысты. Сол себепті қарыз беретін банк қарыз алушының кредиттік
қабілеттілігін тексереді.
Кредиттік мәмленің басты элементтерінің бірі – қарыз алушының қарызды
қамтамасыз ете алатындай қандай активінің бар екендігінде. Қамтамасыз ету
банк үшін соңғы қорғаныс шебі және ссуда беру жөніндегі шешім
қаржыландырылатын жобаларға негізделуі керек. Егер, кредиттік мәмленің
негізі жоғарғы дәрежедегі тәуекелмен байланысты болса, ол жақсы қамтамасыз
етілгеніне қарамастан кредит беру қателік болар еді. Дегенмен қамтамасыз
етілмейтін кредит беруге қарызды жою негізі сенімді болса ғана болады.
Қалған жағдайларда банктер қамтамасыз етілмейтін кредиттерді бермейді.
Әдебиеттер:
1.Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право РК. Алматы. 2000;
2.Банки и банковские операции. Под ред. Жукова Москва. 1997;
3.Банковское дело . под ред. Лаврушина. Москва. 1992;
Білімді пысықтауға арналған сұрақтар :
1. Коммерциялық банк дегеніміз не ?
2. Жарғылық қор дегеніміз не?
3. Резервтік қор дегеніміз?
4. Активті операцияларға нелер жатады?
5. Пассивті операциялар нелер жатады?
6. Ақшалай ссуда нені білдіреді?
№ 5 Семинар тақырыбы: Банктердің депозиттік операциялары.
Сабақ жоспары: 5.1. Банктердің депозиттік операциялары: түрлері,
принциптері, құқықтық негіздері.
2. Банктік депозит шарты және банктік депозиттік
құқықтық қатынастар.
Қысқаша теориялық мәліметтер:
Қандай болмасын банктің кредиттік ресурстарын негізінен аланда банк
клиенттерінен тартылып жұмылдырылған депозиттер (заңды және жеке
тұлғалардың банкке сақтауға салған уақытша бос ақша қаражаттары) құрайды.
Депозит (латын тіліндегі мағынасы depositium – сақтауға берілген,
қойылған зат) банк клиентінің банктік депозиттік (салымдық) шарт негізінде
өз банкіне уақытша пайдалануына ақша қаражатын беруіне байланысты
туындайтын банктік (экономикалық) қатынасты білдіреді.
Қазақстан Республикасының заң шығарушысы депозит деп депозитордың
қайтарымдылық шарттылығымен оның алғашқы талап етуі бойынша немесе
белгіленген мерзім өткеннен кейін толық мөлшерде бірден не болмаса бөліп-
бөліп банктік депозит шартында келісілген үстемесімен не ондай үстемесіз
(процентсіз) қайтарылуға тиіс банкке беретін ақша қаражатын есептеген.
Демек, депозит банк клиентінің кез келген уақытта талап етуін және
банктік депозит шартында көзделген мерзімнің аяқталуына орай толығымен
немесе бөліп-бөліп, процентімен не процентсіз өзіне қайтару шартталығымен
өз банкіне сақтауға беретін ақша қаражаты болып табылады.
Банктер капиталының 90 процентке жуығын әдетте, клиенттерден тартылған
ақша қаражаттары құрайды. Нарықтық қатынастар аясындағы заңды немесе жеке
тұлғалардың уақытша бос және өзге де қаражаттарын депозит (салымдар)
ретінде банкке тарту депозиттік операциялар деп аталады.
Банктер үшін депозиттік операциялар олардың пассивті операцияларының
басты түрі, ал осындай операциялардың нәтижесінде жұмылдырылған депозиттер
(ақша қаражаттары) активті банктік операциялар жүргізудің негізгі ресурсы
болып саналады.
Банкке қолма-қол және қолма-қол емес нысанда, ұлттық немесе шетелдік
валютада белгілі бір мән-жайлары көздеп меншщік иесі (клиент) берген
депозиттер банктегі ақшалар ретінде өзінің иесіне ақшасын қандай болмасын
түрде жұмсауына әрі капитал ретінде проценттік табыс алуына мүмкігдік
береді.
Банктік депозиттер:
1) талап етілгенге дейінгі (талап етілмелі) депозит;
2) мерзімді депозит;
3) шарттылы депозит болып бөлінеді.
Талап етілгенге дейінгі депозит депозитордың өз ақша қаражатын банктен
бірінші талап етуі бойынша бірден (толығымен) немесе ішінара (бөліп-бөліп)
қайтарылады.
Мерзімді депозит банктік депозит шартында көзделген мерзімге салынады
және осы келісілген мерзім өткеннен (аяқталғаннан) кейін қайтарылады.
Шарттылы депозит банктік депозит шартында белгіленген мән-жайлары
туындағанға дейін салынады.
Талап етіліп алынатын депозит банкті алдын ала хабардар етпей
(ескертпей) кез келген уақытта (сәтте) талап ету арқылы алынатын ақша
қаражаттары болып табылады.
Бұл ретте талап етіліп алынатын депозитке ағымдағы, есеп айырысу,
бюджеттік және т.б. шоттардағы есеп айырысуға немесе белгіленген мақсатқа
пайдалануға арналған қаражаттар жатады.
Ағымдағы есеп айырысуға арналған талап етілмелі депозиттердің банктер
арқылы қозғалысы қолма-қол ақшамен, чекпен, аудару жолымен және т.б.
құжзаттармен рәсімделеді.
Банктердің корреспонденттік шоттарындағы (Қазақстан Ұлттық Банкінің
Есеп айырысу-кассалық орталығындағы немесе корреспондент (коммерциялық)
банктегі) қаражаттар да талап етілмелі депозит болып табылады.
Дүниежүзілік банктік практикада пайдаланылатын контокорренттік
(ағымдағы) шоттардағы қаражаттар да талап етілмелі депозитке жатады. Осы
орайда көрініс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz