Қазіргі таңдағы мұсылмандықтағы ер мен әйелдің бір-біріне жауапкершіліктері мен орны
I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ...3
A . Дін және Ислам діні Ислам дінінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Негізгі бөлім
Б . Ислам құқығындағы әйел мәселесі ... ..
В . Ерлі зайыптың бір.біріне жауапкершіліктері мен міндеттері.
В.1. Неке мәселесі...
В.2. Бала тәрбиесі..
В.3. Ата.ана жауапкершілігі...
Г . Қазіргі таңдағы мұсылмандықтағы ер мен әйелдің бір.біріне жауапкершіліктері мен орны..
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
A . Дін және Ислам діні Ислам дінінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Негізгі бөлім
Б . Ислам құқығындағы әйел мәселесі ... ..
В . Ерлі зайыптың бір.біріне жауапкершіліктері мен міндеттері.
В.1. Неке мәселесі...
В.2. Бала тәрбиесі..
В.3. Ата.ана жауапкершілігі...
Г . Қазіргі таңдағы мұсылмандықтағы ер мен әйелдің бір.біріне жауапкершіліктері мен орны..
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қоғамдағы ең алғашқы әрі қоғамның беделі, ең маңызды мекеме – отбасы екені мәлім. Өйткені қоғамның дұрысталуы да, бұзылуы да осы отбасы жағдайымен тығыз байланысты. Сондықтан Ислам отбасы мәселесіне қатты көңіл бөледі. Бұл қамқорлықты Исламның отбасыға арнаған заңдарынан байқауға болады.
Отбасы – қоғам құрылысының алғаш қойылатын кірпіші іспеттес. Ислам отбасыны мықты іргетастың үстіне орнатуды көздейді. Ислам шариғаты отбасыға қатысты заңдарды егжей-тегжейлі баяндауды жөн көреді.
Құран Кәрімде отбасына қатысты жүзден астам аят бар. Бұл туралы жеке бір томдық кітап болатындай Хз. Пайғамбардың хадистері де бар.
Үйлену – адамзаттың көбейіп, Қиямет күніне дейін жалғасуына ықпал ететін бірден – бір дұрыс жол. Себебі, еркек пен әйел осылай отау тігіп, бала сүйіп, қыз алысып, қыз берісіп, ел мен ел араласып, өзара жақындасады. Аллаһ Тағала (ж.ж): «Ей, адам баласы! Шүбәсіз, сендерді бір ер, бір әйелден (Адам, Хауадан) жараттық және де бір-бірлеріңмен танысуларың (дос-тату болуларың) үшін сендерді әр түрлі ұлттар және ру тайпалар етіп қойдық. Әлбетте, сендердің Аллаһ алдында ең құрметтілерің - тақуаларың. Шексіз, Аллаһ толық білуші, әр нәрседен хабардар», - деген.
Адам өміріндегі ең бір қызықты да, қуанышты да ұмытылмас белең –оның үйленіп, жеке отау тігуі. Ұрпақтарының үлгілі отау құруы - сол жастардың ата-аналары мен ауыл адамдарының ғана тілек – талабы емес, қоғамдық қажеттілік. Отбасы - мемлекеттің іргетасы. Қоғамдағы әр шаңырақтың босағасы берік, мерейі үстем болмай, мемлекеттің де мықты болуы мүмкін емес.
Қазақ халқының ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойы желісін үзбей жалғасып келе жатқан өзіндік салт-дәстүрлері бар. Бұл әдет-ғұрыптар ұрпағының келешегін, нәсілінің болашағын ескеруден туындаған.
Отбасы – қоғам құрылысының алғаш қойылатын кірпіші іспеттес. Ислам отбасыны мықты іргетастың үстіне орнатуды көздейді. Ислам шариғаты отбасыға қатысты заңдарды егжей-тегжейлі баяндауды жөн көреді.
Құран Кәрімде отбасына қатысты жүзден астам аят бар. Бұл туралы жеке бір томдық кітап болатындай Хз. Пайғамбардың хадистері де бар.
Үйлену – адамзаттың көбейіп, Қиямет күніне дейін жалғасуына ықпал ететін бірден – бір дұрыс жол. Себебі, еркек пен әйел осылай отау тігіп, бала сүйіп, қыз алысып, қыз берісіп, ел мен ел араласып, өзара жақындасады. Аллаһ Тағала (ж.ж): «Ей, адам баласы! Шүбәсіз, сендерді бір ер, бір әйелден (Адам, Хауадан) жараттық және де бір-бірлеріңмен танысуларың (дос-тату болуларың) үшін сендерді әр түрлі ұлттар және ру тайпалар етіп қойдық. Әлбетте, сендердің Аллаһ алдында ең құрметтілерің - тақуаларың. Шексіз, Аллаһ толық білуші, әр нәрседен хабардар», - деген.
Адам өміріндегі ең бір қызықты да, қуанышты да ұмытылмас белең –оның үйленіп, жеке отау тігуі. Ұрпақтарының үлгілі отау құруы - сол жастардың ата-аналары мен ауыл адамдарының ғана тілек – талабы емес, қоғамдық қажеттілік. Отбасы - мемлекеттің іргетасы. Қоғамдағы әр шаңырақтың босағасы берік, мерейі үстем болмай, мемлекеттің де мықты болуы мүмкін емес.
Қазақ халқының ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойы желісін үзбей жалғасып келе жатқан өзіндік салт-дәстүрлері бар. Бұл әдет-ғұрыптар ұрпағының келешегін, нәсілінің болашағын ескеруден туындаған.
1. Ғ.Есім, А.Артемьев, С.Қанайев, Г.Біләлова «Дінтану негіздері»Алматы 2003
2. Фетхуллаһ Гүлен, «Ғаламның рақым нұры Мұхаммед пайғамбар (с.а.с)», Алматы, «Көкжиек», 2007 жыл, 655 бет.
3. Ф.М.Рифаъи, «Ислам мәдениеті», Алматы, 2007 жыл, 240 бет.
4. Садық Дана, «Жанұя бақыты», Алматы, 2006 жыл, 88 бет.
5. Халифа Алтай, «Құран -Кәрім 30-пара» Мағыналық аударма және тәпсір, Алматы, 2006 жыл.
6. Mehmet Kemal Pilavoglu, «Dinimize gore Nikah», Ankara 1987
7. Dr. Mualla Selcuk, «Cocugun egitiminde dini motifler», Ankara, 1991
8. Doc. Dr. Beyza Bilgin, «Islamda cocuk», Ankara, 1987
9. Prof. Abdel Ramim Omran, «Islam kulturunde aile planlamasi», Ankara, 1997
10. Ibrahim Cemel, «Musulman kadinin fikih kitabi», Istanbul, 1986, 488 бет
11. Халифа Алтай, «Құран кәрім»,
12. Doc.Dr. Habil Senturk, «Din Psikolocisi», Istanbul, 1997
13. Бала тәрбиесі, Республикалық қоғамдық педагогика-психологиялық басылым, Алматы, 04.2004., 22 бет.
14. Қалиев С., Оразалиев М., Қазақ салт-дәстүрі., Алматы, 1994
15. Ислам әдебі
16. Закарьянов А.Қ., Ата салтың – халықтық қалпың, Алматы, 1995,
17. Ислам энциклопедиясы, «Бала» VII том, Анкара, 2002 ж.
18. «Мектеп» ғылыми әдістемелік педагогикалық журнал – 08.2004.,
19. Х.Арғынбаев., Қазақ отбасы, Алматы – 1998
20. Қазақ энциклопедиясы,
21. Жақау Дәуренбеков, «Беташар», Алматы, Өнер- 1991, 254 бет.
22. Нысанбек Төреқұл, «Сүйіншіден көңіл айтуға дейін» Алматы, Қазақстан-1998 ж. 269 бет.
23. Yrd.doc. Huseyin Certel, «Din psikolojisi», Ankara 2003, 199 бет.
24. Yrd.doc.Dr. Mustafa Ocal, «Din egitimi ve ogretiminde metodlar», Ankara, 1991, 337 бет.
27. Имам Әбул-Аббас Ахмад ибн Абдул-Латиф әз-Зубайди, Сахих әл-Бухари, Алматы 2007, 926 бет.
28. Бажиров Нұрлан « Бес парыз » № 02. 2006. Шымкент
29. Мустафа Ериш « Пайғамбарымыздын кызлары бе кыз торунлары »
Истанбул 2005
30. Қанатбайұлы С., «Мұсылмандық күнтізбе » Алматы 2004.
31. Намди Дөндурен « Долиллериле айле ілімһі » Истанбул 2006 497 бет
32. Әломе Сәел Мұхсен Хусейн Таба Табаий « Исламдағы әйел рөлі » Алтын қазақ журналы, 2002.№ 2.
33. Әшірбек Амангелді « Ислам және Әйел » Қазақстан Республикасындағы Иран Ислам Республикасы елшілігінің мәдени өкілділігі 2002 ж.
34. Мұхиддин Исаұлы, Қайрат Жолдыбайұлы «Ислам ғылымхалы » Алматы 2003.
35. М.Ф Рифаъи «Ислам мәдениеті» Алматы 2007
36. Сыдық Дана, «Жанұя бақыты » Алматы, 2006.ж 88 бет.
37. Prof. Abdel Ramim Omran « Islam kulturunde aile planlamasi » Ankara 1997
38. Mehmet Kemel Pilavoglu, «Dinimize gone Nikah », Ankara 1987.
39. М.А. Канъан, «Жұбайлар шаттығы » Алматы 2006.
40. Фетхуллаһ Гүлен « Мұхаммед пайғамбар » Алматы 2007.
41. Prof. Vehbe Zuhayle «Fikih usulu » Istanbul 1996.
42. Prof.Dr. Hamdi Donduren, «Delilleriyle Aile ilimhali», Istanbul 2006, 497 бет.
43. М. Әл-Хашим « Мұсылмандық тәрбие » Алматы 2001
44. Ислам инциклопедиясы, VІІ т., анкара 2002
45. Осыман Қарабиық « Ислам діні » Алматы 2007
46. Алау Әділбаев « Саңлақ сахабалар » Алматы 2004
47. Әбул Аббас Ахмад ибн абдул-Латиф әз-Зубайди, Сахих Әл-Бухари, Алматы 2007
48. Мұхаммад Ахмад Канъан, «Жұбайлар шаттығы», Алматы, «Каусар», 2006 жыл, 145 бет.
2. Фетхуллаһ Гүлен, «Ғаламның рақым нұры Мұхаммед пайғамбар (с.а.с)», Алматы, «Көкжиек», 2007 жыл, 655 бет.
3. Ф.М.Рифаъи, «Ислам мәдениеті», Алматы, 2007 жыл, 240 бет.
4. Садық Дана, «Жанұя бақыты», Алматы, 2006 жыл, 88 бет.
5. Халифа Алтай, «Құран -Кәрім 30-пара» Мағыналық аударма және тәпсір, Алматы, 2006 жыл.
6. Mehmet Kemal Pilavoglu, «Dinimize gore Nikah», Ankara 1987
7. Dr. Mualla Selcuk, «Cocugun egitiminde dini motifler», Ankara, 1991
8. Doc. Dr. Beyza Bilgin, «Islamda cocuk», Ankara, 1987
9. Prof. Abdel Ramim Omran, «Islam kulturunde aile planlamasi», Ankara, 1997
10. Ibrahim Cemel, «Musulman kadinin fikih kitabi», Istanbul, 1986, 488 бет
11. Халифа Алтай, «Құран кәрім»,
12. Doc.Dr. Habil Senturk, «Din Psikolocisi», Istanbul, 1997
13. Бала тәрбиесі, Республикалық қоғамдық педагогика-психологиялық басылым, Алматы, 04.2004., 22 бет.
14. Қалиев С., Оразалиев М., Қазақ салт-дәстүрі., Алматы, 1994
15. Ислам әдебі
16. Закарьянов А.Қ., Ата салтың – халықтық қалпың, Алматы, 1995,
17. Ислам энциклопедиясы, «Бала» VII том, Анкара, 2002 ж.
18. «Мектеп» ғылыми әдістемелік педагогикалық журнал – 08.2004.,
19. Х.Арғынбаев., Қазақ отбасы, Алматы – 1998
20. Қазақ энциклопедиясы,
21. Жақау Дәуренбеков, «Беташар», Алматы, Өнер- 1991, 254 бет.
22. Нысанбек Төреқұл, «Сүйіншіден көңіл айтуға дейін» Алматы, Қазақстан-1998 ж. 269 бет.
23. Yrd.doc. Huseyin Certel, «Din psikolojisi», Ankara 2003, 199 бет.
24. Yrd.doc.Dr. Mustafa Ocal, «Din egitimi ve ogretiminde metodlar», Ankara, 1991, 337 бет.
27. Имам Әбул-Аббас Ахмад ибн Абдул-Латиф әз-Зубайди, Сахих әл-Бухари, Алматы 2007, 926 бет.
28. Бажиров Нұрлан « Бес парыз » № 02. 2006. Шымкент
29. Мустафа Ериш « Пайғамбарымыздын кызлары бе кыз торунлары »
Истанбул 2005
30. Қанатбайұлы С., «Мұсылмандық күнтізбе » Алматы 2004.
31. Намди Дөндурен « Долиллериле айле ілімһі » Истанбул 2006 497 бет
32. Әломе Сәел Мұхсен Хусейн Таба Табаий « Исламдағы әйел рөлі » Алтын қазақ журналы, 2002.№ 2.
33. Әшірбек Амангелді « Ислам және Әйел » Қазақстан Республикасындағы Иран Ислам Республикасы елшілігінің мәдени өкілділігі 2002 ж.
34. Мұхиддин Исаұлы, Қайрат Жолдыбайұлы «Ислам ғылымхалы » Алматы 2003.
35. М.Ф Рифаъи «Ислам мәдениеті» Алматы 2007
36. Сыдық Дана, «Жанұя бақыты » Алматы, 2006.ж 88 бет.
37. Prof. Abdel Ramim Omran « Islam kulturunde aile planlamasi » Ankara 1997
38. Mehmet Kemel Pilavoglu, «Dinimize gone Nikah », Ankara 1987.
39. М.А. Канъан, «Жұбайлар шаттығы » Алматы 2006.
40. Фетхуллаһ Гүлен « Мұхаммед пайғамбар » Алматы 2007.
41. Prof. Vehbe Zuhayle «Fikih usulu » Istanbul 1996.
42. Prof.Dr. Hamdi Donduren, «Delilleriyle Aile ilimhali», Istanbul 2006, 497 бет.
43. М. Әл-Хашим « Мұсылмандық тәрбие » Алматы 2001
44. Ислам инциклопедиясы, VІІ т., анкара 2002
45. Осыман Қарабиық « Ислам діні » Алматы 2007
46. Алау Әділбаев « Саңлақ сахабалар » Алматы 2004
47. Әбул Аббас Ахмад ибн абдул-Латиф әз-Зубайди, Сахих Әл-Бухари, Алматы 2007
48. Мұхаммад Ахмад Канъан, «Жұбайлар шаттығы», Алматы, «Каусар», 2006 жыл, 145 бет.
Жоспары
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
A - Дін және Ислам діні Ислам дінінің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Негізгі бөлім
Б - Ислам құқығындағы әйел
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
В - Ерлі зайыптың бір-біріне жауапкершіліктері мен
міндеттері ... ... ... ... ..
В.1. Неке
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
В.2. Бала
тәрбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
В.3. Ата-ана
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Г - Қазіргі таңдағы мұсылмандықтағы ер мен әйелдің бір-біріне
жауапкершіліктері мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Қоғамдағы ең алғашқы әрі қоғамның беделі,
ең маңызды мекеме – отбасы екені мәлім. Өйткені қоғамның дұрысталуы да,
бұзылуы да осы отбасы жағдайымен тығыз байланысты. Сондықтан Ислам отбасы
мәселесіне қатты көңіл бөледі. Бұл қамқорлықты Исламның отбасыға арнаған
заңдарынан байқауға болады.
Отбасы – қоғам құрылысының алғаш қойылатын кірпіші іспеттес. Ислам
отбасыны мықты іргетастың үстіне орнатуды көздейді. Ислам шариғаты отбасыға
қатысты заңдарды егжей-тегжейлі баяндауды жөн көреді.
Құран Кәрімде отбасына қатысты жүзден астам аят бар. Бұл туралы жеке
бір томдық кітап болатындай Хз. Пайғамбардың хадистері де бар.
Үйлену – адамзаттың көбейіп, Қиямет күніне дейін жалғасуына ықпал
ететін бірден – бір дұрыс жол. Себебі, еркек пен әйел осылай отау тігіп,
бала сүйіп, қыз алысып, қыз берісіп, ел мен ел араласып, өзара жақындасады.
Аллаһ Тағала (ж.ж): Ей, адам баласы! Шүбәсіз, сендерді бір ер, бір
әйелден (Адам, Хауадан) жараттық және де бір-бірлеріңмен танысуларың (дос-
тату болуларың) үшін сендерді әр түрлі ұлттар және ру тайпалар етіп қойдық.
Әлбетте, сендердің Аллаһ алдында ең құрметтілерің - тақуаларың. Шексіз,
Аллаһ толық білуші, әр нәрседен хабардар, - деген.
Адам өміріндегі ең бір қызықты да, қуанышты да ұмытылмас белең –оның
үйленіп, жеке отау тігуі. Ұрпақтарының үлгілі отау құруы - сол жастардың
ата-аналары мен ауыл адамдарының ғана тілек – талабы емес, қоғамдық
қажеттілік. Отбасы - мемлекеттің іргетасы. Қоғамдағы әр шаңырақтың босағасы
берік, мерейі үстем болмай, мемлекеттің де мықты болуы мүмкін емес.
Қазақ халқының ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойы
желісін үзбей жалғасып келе жатқан өзіндік салт-дәстүрлері бар. Бұл әдет-
ғұрыптар ұрпағының келешегін, нәсілінің болашағын ескеруден туындаған.
Диплом жұмысының мақсат-міндеті: Жұмысқа кірісер алдында мына
жайларды ескерген болатынмын. Әрқандай істің өзіне тән өлшемімен безбені,
мақсаты мен мұраты болатынын білеміз. Өлшеусіз өнер, мақсатсыз жұмыс
оңбайды. Сондықтан осы жұмысты жазуда белгілі бір өлшемдердің, қағида
мақсаттардың болатынын ескерсек:
• Ислам дініндегі жанұяға байланысты шариғат үкімдерін нақтылап
талдау;
• Қазақ салт-дәстүріндегі отбасын құру шарттарын көрсету;;
• Жақсы, үлгілі отбасын құру бұл ерлі-зайыптылардың бір-бірінің
алдындағы міндеттерін орындау арқылы жүзеге асатындығын талдау;
• Отбасы-бала тәрбиесіндегі алтын ұя екендігі мәлім. Сондықтан
бала тәрбиесінде біржақты болмай, өз ислам дініміздің
құндылықтары мен ата-бабамыздың сара жолымен, үлгі өнегесімен
жастайынан тәлім-тәрбие беру түрін көрсету;
• Шариғат үкімдерімен отбасын құру мен қазақ салт-дәстүрі бойынша
жанұя құру ұқсас екендігін көрсету.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы: Ислам дініндегі шариғат заңдары
мен қазақ халқының салт-дәстүрінің ұқсас екендігін, шариғат үкімдері
бойынша отбасын құру оның ішінде қызға кұда түсу, екі жақтың келісімімен
неке қидыру сияқты заңдылықтарының қазақ халқының салт-дәстүрімен ұқсас
екендігін ғылыми тұрғыда ашып көрсету.
Диплом жұмысының құрылымы: Зерттеу әдеттегідей кіріспеден, бірінші
тарау төрт бөлімнен, екінші тарау үш бөлімнен және қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен құралған.
А - Дін және Ислам діні. Ислам дінінің маңыздылығы.
Адам баласы өмірге келгенде оны әке-шешесі, жақындары немесе өмір
сүрген ортасы міндетті түрде бір сеніммен тәрбелелеп өсіреді. Ол да өзінен
кейінгі ұрпақтарын сол сенім бойынша тәрбиелеп, осылай дін ұрпақтан-ұрпаққа
жалғасады. Адамзаттың өткен тарихына көз жіберсек, дінсіз, ғибадатсыз не
халық не қауым тіпті қоғамда болмаған. Қазіргі кезде әлем халықтары түрлі
діндерді ұстануда және діндерінің сенімдері, алға қойған мақсаттары әр
түрлі.
Ал мұсылман оқырмандары дінге Құран Кәрім мен Ислам сенім негіздеріне
сүене отырып көптеген анықтамалар берген. Мысалы: Сайд Шәриф Жүржани Дін
ақыл иелерінің пайғамбарлардың баяндаған ақиқаттарын қабылдауға шақыратын
илаһи заң- деген.
Дін – ақыл есі дұрыс адамдарды өз қалауларымен дүние және ақыретте
жақсылық пен бақытқа жеткізетін илаһи (тәңірлік) заң болып табылады. Діндер
негізінен үшке бөлінеді.
1) Хақ дін. Аллаһ тарапынан пайғамбарлар арқылы адамдарға жеткізіліп,
ешқашан өзгеріске ұшырамастан және бұзылып, бұрмаланбастан қазіргі күнге
дейін жеткен дін. Бұл ерекшеліктер мен қасиеттерді өз бойына сіңірген дін –
Ислам діні .
2) Мұхарраф діндер (бұзылған, бұрмаланған діндер). Аллаһ тарапынан
пайғамбарлар арқылы білдірілгенмен кейінен адамдар тарапынан өзгертіліп,
негізі бұрмаланған діндер. Қазіргі кезде Христиандық пен Еврейлік
(иудейлік) мұхарраф діндер болып табылады.
3) Батил діндер (жалған). Адамдар тарапынан ойдан шығарылған діндер. Бұл
діндердің пайғамбарлар баяндаған діндермен ешқандай қатысы жоқ. Буддизм,
Конфуцизм сияқты діндер... [1]
Ислам дегеніміз не? Ислам - пайғамбарымыз Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.)
Аллаһ тарпынан әкеліп баяндаған нәрселерін қабылдау, мойындау, Аллаһ
Тағалаға және пайғамбарға мойынсұна отырып бұларды қабылдағанын көрсету.
Қысқасы Ислам – дұрыс сенімін өміріне енгізу деген сөз.
Ислам дінінің бес шарты бар:
1. Кәлимә-и шәһәдәт айту- Мен Аллаһтан басқа тәңір жоқ екеніне және
Хазіреті Мұхаммед (с.а.у) Аллаһтың құлы әрі елшісі екеніне куәлік
етемін- деп айту.
2. Бес уақыт намаз оқу- бір күн бес уақыт намаз оқу.
3. Ораза ұстау- әр жыл сайын рамазан оразасын ұстау.
4. Зекет беру- әл ауқатты адамдардың дүние мүлкі мен ақшасының белгілі
мөлшерін жыл сайын кедей- кепшіктерге беру.
5. Қажылыққа бару- жағдайы болғандар өмірінде бір рет қажылыққа бару
керек [2].
Ислам арабтың бағыну, мұйын ұсыну, жамандықтардан аулақ болу т.б.
деген мағыналарды беретін сөзі.
Ислам хз. Мұхаммед (с.а.у)-ке Аллаһ тарапынан уахи арқылы түсірілген
соңғы және кемелденген діннің аты. Бұл дінді ұстанатын адамды мұсылман
немесе мүсілім деп атайды.
Жалпы мұсылмандық Аллаһтың барлығына, бірдігіне, одан басқа құдайдың
жоқтығына, хз. Мұхаммед (с.а.у) оның құлы, әрі елшісі екендігіне және хз.
Мұхаммедтің жеткізген жүйесі мен сенімі бойынша амал етуден тұрады.
Құран Кәрімде: Аллаһтың қасында шынайы дін Ислам Сендерге Ислам дінін
қоштап ұнаттым [3] - дегеніндей, бұл діннің атын Аллаһ берген.
Қазіргі кезде бұл дін 1 милионнан астам адам тұтынатын әлемдік дін болып,
бір ұттың ғана емес, бүкіл адам баласына ортақ дін болып табылады. Ислам
сенімі бойынша бүкіл пайғамбаолардың адамзатқа жеткізген діні Ислам діні.
Бірақ бұл есім осылай бүкіл илаһи діндердің жалпылық аты болмағанмен, хз.
Мұхаммедтің 23 жылжық пайғамбардығынан кейін оның үмметтері ұстанатын
діннің атына айналды. Құран Кәрімде баяндалғандай ислам діні хақ дін, ең
тура дін болып табылады. Бұл дін ұлы Алланың алдында шынайы, қабыл болған
және оның разы болған діні болып есептеледі.Хз. Мұхаммед Аллаһтың елшісі
және пайғамбарлардың ең соңғысы екендігі ислам қайнарларында баяндалған.
Құран Кәрім Аллаһ (ж.ж.) тарапынан хз. Мұхаммедке (с.а.у) уахи етілген
илаһи кітап және оның ешбір сөзі өзгеріске түспеген, бұл жайында да Аллаһ
оны өзі қорғайтынын ескерткен. Бұл кітап пайғамбарымызға 23 жылда уахи
етіліп, оны пайғамбарымыз сахабаларға жаттатқан, жаздыртқан және өзі
тексеріп отырған. Осылай құранның түп нұсқасы сақталып, күнімізге дейін
жетті [4].
Ислам тек тәңіршілдік дін. Бұл дінде Аллаһты үштеу, екілеу, оған ортақ
қосу деген нәрселер атымен жоқ. Ұлы Аллаһқа берілген сипаттар адамдарға,
жануарларға, жанды-жансыз заттарға берілмейді. Бұл дінде Аллаһтан басқа
ешбір табиғатқа, табиғат құбылыстарына, қолдан жасалған мүсіндерге,
рухтарға т.б. нәрселерге табынуға тиым салынған.
Бұл дінде христиан, буддизм діндеріндегідей монахтық, құдай мен адамдар
арасынада қою, миссионерлік деген нәрселер жоқ. Ұлы Аллаһ пен құл арасында
фитиш, пұт, елші. Монах, періште саяқтылар арашысы бола алмайды. Керісінше
құл тікелей Аллаһқа жалбарынып, қалаған нәрсесін сұрап, дұға жасай алады
[5].
Исламдағы сенімдер мен негіздер адам баласына түсінікті, анық, қабылдауға
оңай, ақыл мен қисынға қонымды. Бұл дінде хулул(аватрата),
танасух(реинкорнация), тумысынан күнәһар болу сиақты адамның өмір сүруіне
қиын сенімдер кездеспейді. Ислам дінінде адамның өмір сүруіне қиыншылық
туғызатын қағидалар жоқ. Керісінше бұл діндегі барлық қағидалар адамның
жаратылысына сай етіп белгілеген. Исламда адамның барлығы тең құқылы. Бұл
дін адамның іші- тысын таза ұстауға күңіл бөлетін дін болып табылады. Бұл
діннің басты негізі, әрі мұсылмандықтың кілті, Аллаһтың барлығын, бірлігін
мойндау, оған еш серік қоспау хз. Мұхаммед оның елшісі екенін естен
шығармау болып табылады. Сондықтан ислам діні, бір дәстүр ретінде: Лә
иләһә иллаллаһ Мухаммадур-расуллул-лаһ яғни мағынасы Аллаһтан басқа құдай
жоқ, Мұхаммед оның елшісі деген сөйлемде жинақталған. Бұл қасиетті
сөйлемді айтып, жүрегімен бекіткен адам, ислам дініне кірген адам болып
есептелінеді. Мұны біз, Кәлимә таухид деп атаймыз. Ислам діні, хз.
Адамнан хз. Мұхаммедке дейінгі барлық пайғамбарлардың әкелген діні [6].
Б - Ислам құқығындағы әйел мәселесі
В - Ерлі зайыптың бір-біріне жауапкершіліктері мен міндеттері
• Мұсылман отбасы некелесу арқылы құралады.
Ислам некесіз жұпты отбасы деп есептемейтіндіктен, тек некемен
құрылған отбасын қабылдайды. Неке арқылы жезөкшелік, зина сияқты адам
жаратылысына жат әдеттер тыйылып, дүниеге таза ұрпақ келеді.
• Мұсылман отбасының Аллаһқа деген сенімі берік, ол Ислам шартына сай
өмір сүреді.
Мұсылман жанұясы мүшелерін өзара туыстық сезім мен Аллаһқа деген
сенім байланыстырады. Олар Алланың әмірін жауапкершілікпен орындайды.
Қандайда болмасын қиыншылыққа төзіп, Алла сабырлылармен бірге, [7] -
деген аятты ұран етіп ұстайды. Қожайын өзінің жанұясының иманды-ибалы болып
тәрбиеленуін қадағалайды. Бұл жайында Құран Кәрімде Ей, иман еткендер!
Өздеріңде және отбасыларыңды отына адам және тас болған тозақ отынан
сақтаңдар, - делінген.
• Мұсылман отбасы мүшелері арасында қарым-қатынас сүйіспеншілік пен
бауымашылыққа негізделген.
Әнәс бин Мәлик былай дейді: Балаларға Пайғамбармыз (с.а.у) сияқты
мейірім төккен ешкімді көрмедім. Пайғамбарымыздың (с.а.у) ұлы Ибраһим
Мәдине қаласының сырт жағында бір жерде тұратын сүт ананың қолында еді.
Пайғамбарымыз менімен бірге сол әйелдің үйіне барып, баласы Ибраһимді
құшақтап сүйіп қайтатын. Ибраһим қайтыс болған кезде Пайғамбарымыз (с.а.у):
Ибраһим менің балам. Ол емшектен шықпай тұрып о дүниелік болды. Осы
себепті оның жәннәтта екі сүт анасы бар. Олар оны емшектен шығу уақытына
дейін емізеді, - дейді. Хз. Айша анамыздың (р.а) риуаят етуі бойынша бір
араб Пайғамбарымыз (с.а.у) келіп: Сендер кішкене балаларыңды жақсы көріп,
сүйеді екенсіңдер, біз сүймейміз дегенде Пайғамбарымыз (с.а.у): Аллаһ
Тағала жүрегіңе мейірім салмаса мен не істейін?, [8] - деген.
Мұсылмен ұл – қыз ата-анасына мейірімді. Кішкентайкездерінде әке-
шешесі қалай мәпелеп баққан болса, оларда қолынан келгенше жақсылық
жасайды. Ойткені оларды Құран мен хадис солай тәрбиелейді: Аллаһ Тағала
қатаң түрде бұйырады: Онда басқа ешкімге табынбайсыңдар және әке-шешелеріңе
жақсылық жасаңдар. Олардан біреуі не екеуі қартайса, оларға Туһ деп
кейістік білдірмей, жұмсақ сөйлке. Ол екеуін қанатыңның астына алып,
Алладан: Раббым! Мені кішкентай кезімде қалай мәпелеп баққан болса, Сен де
оларды мейіріңе бөлей көр- деп тіле
Абдулла бин Масғұд (р.а.) былай дейді: Мен Пайғамбарымыз (с.а.у)
Аллаға ең сүйкімді істің қандай екенін сұрағанымда ол: Уақытылы намаз
оқу, - деп жауап берді. Мен одан кейін не екенін сұрадым. Ол (с.а.у): Әке-
шешеге жақсылық жасау, - деді. Мен тағы да не екенін сұрадым. Ол (с.а.у):
Алла жолында күш сарп ету, - деді.
Сондай-ақ, ерлі зайыпты мұсылманның арасында да сүйіспеншілік,
ілтипат бар. Пайғамбарымыз (с.а.у): Мұсылмандардың толық имандысы –
әдептісі. Сендердің жақсыларың – әйелдеріңе жақсы болғандарың [9]
дегендіктен, мұсылман ер өз жұбайына жақсы ықылас-мейірімін төгеді. Хз.
Айша анамыз (р.а.) Пайғамбарымызбен (с.а.у) қалай жарысқанын былай
әңгімеледі: Пайғамбар (с.а.у) екеуміз жүгіріп жарысқан едік, мен одан озып
кеттім. Себебі ол кезде мен біраз арықтау едім. Кейін толған уақытымда тағы
жарыстық. Бірақ бұл жолы Пайғамбар (с.а.у) озып кетті.
Ері өзінің зайыбына қолғабыс жүру керек. Зайыбы аурып, қиналған
кездерде қасынан табылуы тиіс. Зайыбын күші жетпейтін іске жұмсамағаны жөн.
Зайыбының болмашы қателіктерін бетіне баса бермегені абзал.
• Мұсылман отбасы мәдениетті.
Ислам – дамуға бейім дін. Осы себепті мұсылмандардың да физикалық
және рухани тұрғыдан дамып отырғандары жақсы. Ата-ана өздері де білім алып,
балаларын да оқытулары тиіс. Білім жинауды ешқашанда тоқтатуға болмайды.
Осылайша мұсылман отбасы білікті, мәдениетті жанұяға айналады. Өйткені
Аллаһ Тағала білімге өте көп мән берген. Алладан ең көп қорқатындардың
ғалымдар екенін айтқан: Ей, Мұхаммед, оларға былай де! Білгендер мен
білмегендер бірдей ме? Шынында, ақыл иелері ған ойланып, пікір жүргіртеді
[10]. Құлдардың ішінен ғалым болғандар ған Алладан шын қорқады Алғашқы
аятта-ақ Пайғамбарымыз (с.а.у) Оқы! - деп бұйырған Аллаһ Тағала
құлдарына оқудың маңыздылығын білдіріп тұр. Пайғамбарымыз (с.а.у) да ілім
алуға көп шақырған.
Әйелдің ерінің алдындағы ақсы.
1.Мәһірін алу. Құран кәрімде : Әйелдердің мәһірлерін ықыласпен
беріңдер..,– делінген. Алтын мәһр мислден аз болуы керек. Ал, егер мәһр
мислден аз беретін болса, қыз некеге қарсы болуға құқылы
2.Нәпақамен қамтамсыз етілу. Құран Кәрімде былай делінген: Баланың әкесіне
оларды (әйелдерін) қоғамға сай киіндіру, ризықтандыру міндет
Пайғамбарымыздан (с.а.у) бір әйелдің ақысы қандай деп сұрағанда ол (с.а.у):
Ішкеніңнен ішкізіп, кигеніңнен кигіз. Бетінен ұрушы болма. Және оның бет
әлпетін кемсітпе, одан ұзақ тұрар болсаң, тек өз үйіңде ұзақ тұр, -
деген.
3.Ерінен жақсы мәміле көру. Отбасында береке-бірлік, сүйіспеншілік,
сыйластық болуы тиіс. Ері өз әйелімен жақсы мәміледе болып, жұмсақ қарауы
керек. Шамадан келгенше ренжітпегендері дұрыс. Аллаһ Тағала: Олармен жақсы
мәміледе болыңдар, - деген. Пайғамбарымыз (с.а.у) көптеген хадистерін де
де әйелдеріге жақсы қарауды өсиет еткен. Ибн Аббас (р.а.) былай деген
екен: Маған әйелімнің қалай жақсы қарауын қаласам, әйелімеде солай жақсы
қарауды қалаймын .
4.Төсек жақындығы. Өзінің некелі әрімен төсекке баруға құқылы. Кейбір
ғалымбарымыздың пікірінше әйеліне жақындау уәжіп. Ханбали мәзһәбы бойынша
ері әйеліне төрт ай жақындасып тұруы шарт.
5.Тек алдыңғы жақтан жақындасу. Пайғамбарымыз (с.а.у) былай деген: Аллаһ
Тағала хақтан (айтудан) ұялмайды: әйелдеріңмен арқа жақтан жақындаспаңдар.
6.Бірден көп әйелі болған адамның әйелдерінің арасында тең түрде түнеуі
және нәпақалдырудағы әділеттілігі. Хз. Айша анамыз (р.а.) былай дейді:
Пайғамбарымыз әр әйеліне түні мен күнін бөлетін.
7.Тездеткен мәһрді толығымен алғанша ерінің тілін алмауы.[11]
Еркектің әйеліндегі ақысы.
1.Бой ұсыну. Ері төсекке шақырғанда сөзін екі етпеуі керек. Пайғамбарымыз
(с.а.у) былай дейді: Ері әйелін төсекке шақырса, әйелі қарсы болғаны үшін
ері ашулы күні түнесе, періштелер ол әйелге таң атқанша лағынет айтады.
Әйелдің ерінің рұқсатынсыз үйден шығуына болмайды. Бұл жайында Ибн Умра
(р.а.) былай дейді: Мен бір әйелдің Пайғамбарымызға келіп: Уа,
Расулуллаһ! Ердің әйеліндегі қақысы қандай?, - деп сұрағанын естідім.
Пайғамбарымыз (с.а.у) Оның қақысы әйелінің рұқсатсыз үйінен шықпауы,-
деді. Әйел: Уа, Пайғамбар (с.а.у) тіпті оған зұлымдық еткен болсада ма?,
- деп тағы сұрады. Пайғамбарымыз (с.а.у): Тіпті зұлымдық еткен болсада, -
деп жауап қатты.
Әйел нәпіл оразаны тек ерінің рұқсатымен ған тұтады. Пайғамбарымыз
(с.а.у) былай деген: Әйелдің ерінің көзі тірісінде оның рұқсатынсыз ораза
ұстауға болмайды. Оның рұқсатынсыз ешкімге үйге кіруіне рұқсат берілмеуі
керек
2.Ері жоқта мал жанға ие болуы керек.
3.Игі мәміле көру.
4.Әйелін жазалауға қақысы бар. Егер әйелі күнәсі жоқ істерде ерінің тілін
алмаса, оны тәрбиелеуге құқылы. Өйткені Құран Кәрімде былай делінген:
Егерде әйелдерің тіл алмаса, тыңдамаса оларға насиқат етіңдер,
төсектерінде жалғыз қалдырыңдар және жазалаңдар. Одан кейін бой ұсынса,
соңынан қазбаламаңдар. Шынында Аллаһ ұлық және үстем. Ал, араларыңда
келіспеушіліктің өршуінен сескенсіңдер, епкектің ағайындарынан бір төреші,
қыздың ағайындарынан бір төреші жіберіңдер. Екеуі татулықты қалайтын болса,
Аллаһ Тағала араларында туралық береді. Күмәнсіз Аллаһ Тағала көп білуші,
әр нәрседен хабарда [12]
➢ Аят бойынша тілін алмаған әйелін тәрбиелеу мына жолдармен болады:
❖ Жұмсақ сөзбен насиқат айтып, бой ұсыну шариғат үкімі, салихалықтың
белгісі екенін түсіндіру.
❖ Жай сөзге түсінбеген әйелінен бөлек жату. Мысалы Пайғамбарымыздыздың
(с.а.у) әйелдеріне бір ай бойы кірмей қойғаны жайында деректер бар.
❖ Зарар бермейтіндей етіп ұру. Егер өз дегенінен қайтпаса зарар
бермейтіндей етіп жазалау. Бұл жағдайларда бет, іш сияқты жанды
жерлерден сақтау керек.
Шамадан келгенше қол жұмсамастан тек қорқытып қоюмен абзал. Өйткені
Пайғамбарымыз (с.а.у) өз әйелдеріне қол көтермеген. Егер төрешінің
төрелігіне жүгіну. Жоғарыдағы шаралар нәтиже бермесе, әрі екеуі бір-біріне
жапа шектіргендерін алға тарса, онда мәселе сотқа шығады. Сот екі жақтан
төреші дайындап, ол төрешілер олардың араларын не жақсартады, не айырады.
Егер төреші мынадай сипаттарға ие болуы керек: еркін, мұсылман,
әділетті, оңды-солын таныған, осы мәселеде шариғат үкімдеріне жетік.
Төрешілер ағайын ішнен шығуы шар емес. Олар шамасы келгенінше жарастырулары
керек. Соңында қабылдаған шесімді сотқа ұсынады. Араларын айру керек болса
сот араларын айырады. Бұл айырылысу баин талақ үкімінде болады [13].
Негізі мұндай жағдайға жеткізбегені абзал. Әр нәрсені ұрыс-жанжалсыз,
келісіммен шешкен жөн.
В.1. Неке мәселесі
3. Шариғат бойынша неке қию:
Неке ұғымы және оның мәні: неке сөзі араб тілінен “нәкәха” етістігінен
туындаған сөз, еркектің әйелге үйленуі немесе онымен жыныстық қатынасқа
түсуі деген мағынаны білдіреді.
Фиқһ термині ретінде неке; шариғат бойынша үйленуге кедергісі жоқ
әйелдің, жыныстық жағынан пайдалануды еркекке мүбах ететін ерікті ант
болып табылады [14].
3.1. Неке қиюдың шарттары:
1. Неке қию бердім деп тапсырудан және алдым деп қабылдаудан
тұрады. Бірінші жақ тапсырады, екінші жақ қабылдайды. Тапсыру да қабылдау
да еркектің өзінің немесе өкілінің, әйелдің өзінің немесе өкілінің жағынан
болуы мүмкін. Ғұламалардың ортақ пікірі бойынша, қыз: саған тұрмысқа
шығуға разымын немесе қыз өкілі: қолымдағы қызды саған бердім дегеннен
кейін ғана қыз жағы неке шарттарын орындаған болып есептеледі. Ал,
екінші жақ мен қабылдадым десе және неке шарттары толық болса, осымен
неке қиылған болады.
2. Қызға мәһр (қалың мал) аталып, ол сол жерде яки кейін беріледі.
Сондай-ақ, құқыққа жататын ажырасу секілді мәселелердің шешімін
әйелдің еркіне қалдыру немесе қалдырмау туралы да осы жерде айтылуға
тиіс.
3. Кәмелет жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс, ерікті, неке сөздерін
еститін, бұның неке қию екенін толық түсінетін екі еркек куә болады
(қыз бен жігіттің әкесі, аға-інісі секілді жақын туыстары). Неке болашаққа
бағытталған жауапкершіліктерді тудыратын бір жүйе және харамды халалдан
ажырататындықтан, мұны қоғамның білуі, жасырын қалмауы және белгілі
куәгерлердің алдында болуы қажет деп саналады. Сол себепті әке-шешеден
басқа екі куәгер болмаса неке келісімі дұрыс болмайды. Дәлелі аяттар мен
хадистер. [15]
Аллаһ Тағала: “Еркектерден екі куәгер ұстаңдар. Егер екі еркек
болмаса, ол жағдайда разы болатын куәгерлерден бір еркек пен екі әйел
жеткілікті.” Аят сауда-саттыққа қатысты болумен қатар неке келісімін де
қамтиды. Келісімдерде куәгерлер, көбінесе түсініспеушілк жағдайында екі
жақтың құқықтарын қорғауда дәлелдеуді қамтамасыз етеді. Неке келісімі де
жұбайлардың пайдасына немесе зарарына құқықтық нәтижелер тудыратын келісім.
4. Жариялау. Некенің мешіттің ішінде қиылуы және реті келсе жұма
күніне дәл келуі мұстахаб. Бұл оның құлшылық жағын күшейте түседі.
Сонымен қатар үйленетін әйел немесе еркектің неке кезінде әке-шешелерінің
немесе өкілдерінің өкілдік жасауына да болады. Бірақ бұл үйленетін
жұбайлардың өздері болмаған жағдайда, әке-шешенің немесе өкілдерінің
олардың рұқсатын алған болулары керек.
Сонымен қатар саңырау-мылқау адамдар, арнайы ымдармен немесе жазу білетін
болса жазу арқылы түсінісіп үйленеді.
Үйленетін еркек пен әйелдің біреуі алыста болатын болса, үйлену ұсынысын
хат арқылы жеткізуіне болады. Бұл жазбаша ұсыныс, неке қиылған кезде
куәгерлердің көзінше оқылып, қарсы жақ мұны қабылдағандығын жеткізсе неке
келісімі іске асқан болып саналады. [16]
Мәһірдің мағынасы мен мәні: мәһір үйлену кезінде әйелге осы атпен
берілетін немесе кейіннен берілетіндігі бекітілген зат немесе ақша.
Некедегі хақылардың алғашқысы болып саналатын мәһір Құран мен сүннет
дәлелдеріне сүйенеді.
Аллаһ Тағала (ж.ж): “Алған әйелдеріңнің мәһірлерін жүрекпен қалап және
Аллаһтың сыйлығы ретінде беріңдер. Егер олар сендерге шын көңілдерімен бір
нәрсе берсе оны тәбетпен жеңдер.” Жоғарыдағы аят, мәһірдің әйелдерге тән
хақы екендігін бекіту үшін түскендігі риуаят етіледі. Басқа бір аятта
мәһір туралы: “Егер сендер бір әйелді тастап орнына басқа әйел алғыларың
келсе, олардың біріне тең-тең мәһір берген болсаңдар да олардың ешбірін
қайтарып алмаңдар”- делінеді.
Абдуллаһ б. Аббас (радиаллаһу анһүма) дан риуаят етілгені бойынша Хз.
Әли, Аллаһ елшісінің қызы Хз. Фатимаға үйленген кезде “хутами сауыты” деп
аталатын құнды бір сауытын мәһір ретінде берген болатын.
Сонымен қатар бір әйелге үйленбек болған бір сахабаға Аллаһ Расулы мәһір
ретінде бір нәрсе беруді тапсырып, бірақ еркектің пақыр екендігін көрген
кезде, “темірден жасалған жүзік болса да үйден іздеп тауып әкел” деген,
еркек мұны да тауып әкеле алмаған соң, оны білген Құраны үшін осы әйелді
үйлендірген.
Мәһірге қатысты аяттар мен хадистерді жалпы алып қарағанда мынадай нәтиже
шығады. Хз. Пайғамбар (с.а.с) қандай да бір некенің мәһірсіз қиылуына
рұқсат бермеген. Егер мәһір уәжіп болмағанда, мұны білдіру үшін анда санда
оны тәрк еткен болар еді.
Мәһір болса, керісінше еркектің әйелге оны бағалап, көңіл бөлгендігінің
символы ретінде беріледі. Мәһір, неке қиюдың үркіндері мен шарттарынан
емес, үйленгеннен кейін не алдын ала белгілену арқылы немесе еш сөз
болмаған жағдайда өздігінен пайда болатын хақылардың қатарына жатады. Сол
себепті мәһірсіз қиылған неке жарамды болып, әйел белгілі мөлшерленген
мәһірді алуға құқылы болады.
Хз. Пайғамардың (с.а.с) мәһір белгілемей-ақ үйлендірген сахабалар да
болған. Мәселен Укба б. Амрдың (р.а) риуаятында Аллаһ елшісі бір сахабаға
“сені пәлен әйелмен үйлендірейін бе?” деп сұрағанда, сахаба “иә” деген соң
сол сұрақты әлгі әйелге де қояды, әйел де қабылдаған соң оларды
үйлендіреді. Бұл жерде неке қиылған кезде ешқандай мәһір туралы сөз
болмағандығы анық. Бірақ бұл сахаба, кейін қайтыс боларының алдында
әйеліне, Хайбар соғысында өзіне олжа ретінде тиген үлесін бергендігі риуаят
етіледі.
Исламда сатуға және қолдануға тиым салмайтын барлық нәрсені мәһір
ретінде беруге болады. Жылжымалы және жылжымайтын мүліктер, әшекей
бұйымдар, тіпті жылжымайтын мүліктен пайдалану құқығы да солардың қатарынан
саналады. Бірақ Ислам діні тиым салған ішімдік, доңыз еті және арам өлген
малдың еті сияқты нәрселер мәһір ретінде берілмейді. Мұндай нәрселер мәһір
ретінде белгіленетін болса, неке мәһірсіз қиылған болып саналып, әйел сол
мөлшерде мәһір ала алады.
Үйлену тойы: Аллаһ Расулы: “Некені жариялаңдар. Оны мешітте қиыңдар
және дауылпаз ұрыңдар.”- дейді.
Хз. Айша, Есад ибн Зураренің (өл. 1622) жетім қалған қызы Фариға
(р.анһаны) қамқорлығына алып өсірген болатын. Бой жеткен соң оны Енсардан
Нәбит ибн Жабирмен (р.а) үйлендірді. Келінді, жігіттің үйіне алып
барғандардың арасында болған Хз. Айша былай дейді: “Қайтып келген соң,
Аллаһ Расулы бізден жігіт жағының бізді қалай қарсы алғандығын және не
айтылғандығын сұрады. Мен де “сәлем бердік, ізгі тілек тіледік” дедім.
Аллаһ елшісі: “Ей Айша сендер көңіл көтермедіңдер ме? Өйткені Енсар көңіл
көтегенді жақсы көреді” – деді. Шұрайқтың риуаяты мынадай: “Ей Айша!
Келінмен бірге дауылпаз ойнап ән айтатын бір күң жібермедіңдер ме?” Мен,
“Күң, не дейді” деп сұрағанда: “Сендерге келдік, сендерге келдік. Аллаһ
бізге де сендерге де өмір берсін. Қызыл алтан болмағанда, жерлеріңе
қонақтамас еді. Сары бидай болмағанда, пәк қыздарың семірмес еді,- ” деп
айтады,- дейді.
Хз. Пайғамбардың (с.а.у), той жиындарындағы сияқты, айт күндері немесе
кейбір спорттық шаралар кезінде де сыпайы көңіл көтеруге тиым салмағандығын
көруге болады.
Бірақ хадисте мереке туралы сөз болуы қарапайым, сыпайы өлеңдерді тек
қуанышты күндерде айтуға болатындығын көрсетеді. [16]
Тойда ас беру: Ислам, некенің жария етілуі, қуаныш пен шаттықтың
белгісі ретінде дауылпаз соғуға рұқсат етіп, осылайша некелескен адам мен
бойдақты, харам мен халалды бір-бірінен ажыратуды мақсат етеді. Өйткені
тұрмыс құрмаған немесе жесір әйелдің, куәгерлердің алдында неке келісімін
жасағанымен тыныш қана бір еркекпен бірге тұра бастауы айналасындағы
адамдардың күмәнін тудырып, жаман ойларға жетелеуі мүмкін. Осылайша ислам
діні, мүминдердің үйлену шарасы мен соған қоса шақырылған адамдарға
берілетін асты жан-жаққа хабарлауды қалайды.
Тойға қатысты берілген тамақты “ас” дейді. Аста қонақ, дос-жаран және
сол жердегі пақырларға тамақ беріледі. Бұл қолданым жаһилия дәуірінен бері
келе жатыр. Хз. Пайғамбар (с.а.с), алғашқы жұбайы Хз. Хадишамен үйленген
кезде екі түйе сойғызып адамдарға ас берген. Немере ағасы Әбу Талиб те осы
тойға байланысты үйінде ас беріп Хз. Пайғамбар мен Хз. Хадишаны шақырған.
Алғашқыда тек қана дәстүр болып саналатын ас беру Хз. Пайғамбардың
құптауымен сүннетке айналған. Хз. Пайғамбар, Хз. Зейнепке үйленген кезде
бір қой сойып, Сафияға (радиаллаһу анһа) үйленген кезде құрма мен кавут
ұсынған. Тойда берілетін астың мөлшері мен сапасы той иесінің ауқатына
қарай және жомарттығына байланысты өзгереді. Сондай-ақ Аллаһ елшісі
адамдардың ішіндегі ең жомарты бола тұра кейбір тойларда ет пен нанның
орнына одан да қарапайын нәрселерді ұсынған.
Хз. Пайғамбар сахабаларды да ас беруге шақырады. Сондай-ақ Абдуррахман
б. Ауфтың (өл. 32652) үйленгенін естіген кезде, оған: “Бір қой болса да
сойып, ас бер” деген.
Ханафилардың пікірінше бұл тамақ сүннет, сонымен қатар шақырылған асқа
бару да сүннет. Той тамағында харам нәрселердің берілуінен, рия және
көрсетушіліктен сақ болу керек. Сондай-ақ хадисте: “Асты алғашқы күні беру
дұрыс, екінші күні беру жақсы, үшінші күн беруде атақ-абырой қаупі бар.”
делінеді.
Сонымен қатар бұл асқа байлармен қатар кедейлерді де шақыру керек.
Хадисте:“Шақырудың ең жаманы, байлар шақырылып, пақырлар шақырылмаған ас,”-
делінеді. [17]
3.2. Некенің болу кедергілері:
Неке кедергілері үнемі және уақытша болып екіге бөлінеді. Үнемі
кедергілер, ешқашан үкімін жоймайтын және өлгенге дейін жалғасатын
кедергілер. Қан, сүт және некеден туындаған туысқандықтар осыларға жатады.
А) Үнемі үйлену кедергілері: Бұл кедергілер Құран Кәрімнің мына бір
аятында толық баяндалған: “Аналарың, қыздарың, қарындастарың, әпкелерің,
нағашы әпкелерің, інілеріңнің қыздары, қарындастарыңның қыздары, сендерді
емізген сүт аналарың сүт бауырларың, әйелдеріңнің аналары, өздеріңмен
үйленген әйелдеріңнен, қамқорлықтарыңның астындағы өгей қыздарыңмен үйлену
сендерге харам.” Бұл аятта үш топ туыстардың үнемі үйлену кедергісін
құрайтындығын бекітеді.
Қан жақындығы: Бұл қағида бойынша, бір адам атасына қарай, өзінен төмен
қарай бір атадан таралғандармен, інілерімен және олардың балаларымен, әпке,
нағашы әпкесімен үйлене алмайды. Аталарының қарындастары болып саналатын
апайларымен де үйлене алмайды. Әйелді негізге алатын болсақ, аталмыш
жақындардың еркектерімен үйленуі жайыз емес. Ата, әке, ұл, іні және
осылардың еркек балалары, нағашы аға және немере ағамен үйлене алмайды.
Сыхри жақындық: үйлену арқылы пайда болған жақындықтар “сыхри жақындық”
деп аталады. Ажырасу немесе өлім мұндай жақындықтардың аяқталуына себеп
болмайтындықтан бұл да үйленуге үнемі кедергі болады. Бұларды төрт топқа
бөлуге болады: өгей қыздар, қайын аналар, шешесі мен ұлы шешелері. Құран
Кәрімде: “Әкелеріңмен үйленген әйелге үйленбеңдер. Бірақ бұрын болған
нәрселер өтіп кеткен. Шүбәсіз ол, бір арсыздық еді, Аллаһтың Хышмына себеп
еді. Ол неткен жаман жол еді”,- делінеді.
Сонымен қоса ұрпақтардың әйелдері, “Өзіңнен тараған ұлдарыңның жұбайы...
(мен үйлену сендерге харам етілді)”-делінеді.
Бала қылып алған бала мен оны алған адам және басқа туыстары арасында
неке кедергісі тумайды. Ислам құқығы бала қылып алу салтын жойған. Хз.
Пайғамбардың өзіне бала етіп алған Зейдтің (радиаллаһу анһу) жұбайы Зейнеп
бинти Жахштан (радиаллаһу анһа) ажырасқан соң, жаһилия салты бойынша
Зейнеп, Аллаһ елшісінің келіні болып есептелгендіктен бұл Расулуллаһпен
некелесуге кедергі болып саналатын. Бірақ бұл түсініктің үкімі мына аятпен
жойылды: “Енді (Зейд) ол әйелмен байланысын үзген екен, біз оны саған жұбай
қылдық. Бұл, асырап алған балаларының олармен байланысын үзген жұбайларымен
үйленуде қиындық туындамауы үшін.”
Хз. Пайғамбар бала етіп алған Зейд, жұбайы Зейнеппен ажырасып, иддәті
біткеннен кейін онымен үйленген және осылайша тағы бір жаһилия салты осымен
аяқталады. Осы және төмендегі аят түспей тұрғанда Зәйд бин Харисаны халық
“Зәйд бин Мұхаммед (Мұхаммедтің ұлы Зәйд)” деп шақыратын.
Сүт жақындығы: Сүт жақындығы сонау жаһилия дәуірінен бері жалғасып келе
жатыр. Ертедегі арабтар, көбінесе балаларын екі жасқа дейін сүт анаға
бақтыратын.
Ислам дінінде сүт арқылы үйлену кедергілері туындайтын негіздер
бекітілген. Аллаһ Тағала “...Сендерді еміген сүт аналарың мен сүт бауырларың
(сендерге харам етілді)”- деп бұйырады. Аятта басқа сүт бауырластығы туралы
айтылмайды, Хз. Пайғамбардың мына бір хадисті бұл тақырып туралы жалпы
қағиданы белгілейді: “Қан хағынан харам болып саналатындар сүт жағынан да
харам болып есептеледі.”
Сүт жақындығының пайда болуы үшін емшек еметін жасында емуі шарт. Бұл
уақыт Әбу Ханифаның пікірі бойынша екі жарым жыл, Әбу Юсуф, Имам Мұхаммед
және басқа мәзһәб имамдарыны бастаған көпшілік ғалымдардың пікірінше екі
жыл. Бұл мәселеде Әбу Ханифаның дәлелі “...Баланың ана құрсағында жатуы мен
емшектен шығарылуы отыз ай”- деген аят. Бұл көзқарас бойынша отыз ай
дегеніміз, әрі жүктіліктің әрі емшектен шығудың жеке-жеке уақыттары.
Сүт жақыныдығында үйленуге болмайтын туыстардың қатарына жатқызылғанда
мына принциптерден жолға шығу керек: Сүт емген баланы емізген әйелдің өз
баласы сияқты қабылдасақ, өзінен туған бала сол отбасында кімдерге үйлене
алмайтын болса; сүт емген бала да сол адамдарға үйлене алмайды. Өйткені
туған баланың қан жақындары сүт емген бала үшін де сүт жақыны болып
саналады. Сүт ана, сүт әке, сүт ата, сүт апа, сүт бауыр, сүт әпке, сүт
нағашы әпке сияқты.
Ә) Уақытша Үйлену Кедергілері: Үнемі немесе нақты үйлену кедергілері
ешқандай жолмен жойылмайтын болса, уақытша үйлену кедергілері белгілі
жағдайларда жойылуы мүмкін. Діннің басқалығы, төрт йелмен үйленген болу,
үштік ажырасу (үш рет талақ деп ажырасу), екі жақын адаммен ажырасу
осылардың қатарына жатады. [18]
Дін өзгешелігі: Мұсылман әйел немесе еркек, мүшриктермен үйлене алмайды.
Мүшриктердің қатарына Аллаһтан басқа нәрселерге, яғни айға, күнге, табиғат
күштеріне табынатындармен қатар атейстер, бахайизм, кадияни бағытын
ұстанушылар да кіреді. Исламның алты иман негізінің біреуіне сенбейтіндер
де сол үкімнің ішіне кіреді. Аллаһ Тағала: “(Ей иман етушілер!) Аллаһқа
серік қосқан әйелдермен олар иман еткенге дейін үйленбеңдер. Иман еткен бір
күң, мүшрик бір әйелден –бұл сендерге ұнаса да- әлбетте артығырақ. Мүшрик
еркектерге де, олар иман еткенге дейін (мүмин әйелдерді) некелемеңдер.
Мүмин құл, мүшрик еркектен–ол сендерге ұнаса да артығырақ.”- дейді. Осы
тиымға мойынсұнбай қиылған неке жарамсыз болып табылады.
Мұсылман еркектің христиан немесе иаһуди әйелмен үйленуіне рұқсат
беріледі. Өйткені отбасының иесі отағасы болғандықтан дүнеге келетін бала
да әкесінің дініне жатады. Сонымен қатар кітап иелеріне жататын әйелдермен
үйлену Ислам дінінің таралуына көмектеседі. Құран Кәрімде: “...Сендерден
бұрын кітап берілгендерден де бас бостандығы бар және намысты әйелдер,,
сендер олардың мәһірлерін беріп некелессеңдер (сендерге халал болады)”
делінеді. Хз. Омар, жоғарыдағы аят ашық рұқсат еткеніне қарамастан, Медайын
әкімі Хузайфаға (радиаллаһу аанһу) некесіндегі иаһуди әйелмен ажыраскын
тапсырады. Мұның себебі, кітап иелері әйелдерге үйленгеннің жөні осы екен
деп мұсылман әйелдерге деген қызығушылықтың азайып кетуінен қорыққандық.
Бұл үкімді жою емес уақытша бір ұстаным. [19]
Б) Үшінші рет талақ етуден туындаған үйлену кедергісі:
а) Хулла және оның сүйенетін дәлелдері: Исламда күйеуіне, жұбайымен үш
ретке дейін ажырасу құқығын берген. Әйелімен үш рет ажырасқан болса ол
әйелмен енді қайтіп үйлену үшін ол әйел басқа бір еркекпен үйленіп осы
күйеуінен ажырасуы немесе екінші күйеуі қайтыс болған болуы керек. Күйеуі
мен бұрыңғы әйелінің ортасындағы тиымды жою үшін жасалған қатынасты “тахлил
(өзіне халал қылу)” немесе қысқаша “хулла” деп атайды. Аллаһ Тағала: “Тағы
еркек әйелін (үшіеші рет) талақ ететін болса, одан кейін әйел одан басқа
бір еркекпен некелескенге дейін оған халал емес. Сонымен қатар осы жаңа
күйеуі онымен ажырасатын болса, олар Аллаһтың шектеулеруіне мойынсұнамыз
деп ойлайтын болса, екеуінің де бір-біріне қайтуларына болады.”-деп
бұйырады.
Үш талақпен ажырасқан әйел, екінші бір еркепен үйленген соң, онымен
жыныстық қатынастың болуы шарт. Олай болмаған жағдайда бұл екінші үйленуі
қандай жолмен аяқталса да әйел бұрыңғы күйеуіне қайта алмайды. Мұның дәлелі
Усәйланың хадисі. Хз. Айшадан (р.анһа) мынадай бір риуаят бар: “Рифа әл-
Курезидің (р.а.) әйелі Пайғамбарға (с.а.у) келіп былай дейді: “Мен Рифаның
жұбайы едім, менімен үш талақпен ажырасты. Одан кейін Абдуррахман бин
Зүбәйірмен үйлендім. Бірақ оның менімен жыныстық қатынаста болатындай
жағдайы жоқ еді.” Хз. Пайғамар былай дейді: “Рифаға қайтқың келе ме? Сен
Абдуррахманмен жыныстық қатынаста болмайынша бұл болмайды.”
Хулланың дұрыс болуының шартары мынадай:
а. Бір рет немесе жеке-жеке уақытта үш рет талақ етілген әйел, иддәт
мерзімін аяқтауы керек;
ә. Әйел осыдан кейін басқа бір еркекен барлық шарттар бойынша үйленеді;
б. Үйленген екінші еркекпен жыныстық қатынаста болуы керек;
в. Өлім немесе ажырасу не болмаса некенің күшін жою жолдарымен бұл неке
аяқталуы керек;
г. Әйел екінші күйеуінен иддәтін бітіруі керек. [20]
В.2. Бала тәрбиесі
Діни тәрбиенің басты маңызды пайдаларының кейбірлерін былай көрсетуге
болады:
1) діни тәрбие адам баласына Аллаһқа сену мен өмірдің маңызын үйретеді.
Адам баласының тек қана жеп-ішуге жаратылмағандығын, керісінше Аллаһқа
құлшылық ету үшін жаратылған пенде екенін түсіндіреді.
2) діни тәрбие адам баласына жеке өмірінде жақсы өмір сүру үшін кейбір
қағидаларды үйретеді. Сол қағидалармен өмір сүретін адам жеке өмірінде де
қоғамдағы өмірінде де өз орнын таба алады.
3) дін адам баласына тура жолды көрсетеді.
4) діни тәрбие адамды әр түрлі жамандықтардан қорғап, әр түрлі
жақсылықтарды істеуге үндейді.
5) ең маңыздысы дін адамдар арасында әділеттілікті, бір-бірін сүюді,
құрметтеуді үйретеді. [21]
Балалық шақтың соңғы кезеңіне 7-11 жас арасы жатады. Бала
психологиясымен айналысатын ғалымдардың пікірінше бала 6-7 жасқа келген
кезде ол толық ойлау, пікірлеу қабілетіне ие болады. Бұл жас аралығы
баланың ғылым үйренуге бастайтын және кейбір діни үкімдерді орындауға
міндетті болған кезеңі. [ 22; 161Б]
Сол себепті Пайғамбарымыз (с.а.с) бір хадис шарифінде: Балаларыңызға
жеті жасқа келген кезде намаз оқуды үйретіңіздер деп бұйырады. Бұл
хадистен 7 жас бала үшін ғылым үйрену кезеңінің басталған шағы және кейбір
ғибадаттарды орындауға міндетті екенін үйренеміз. Бұл жастағы балаларға
діни тәрбие берген кезде осы жайттарға көңіл бөлуіміз керек. Діни
білімділігін тағы да тереңдете үйретуіміз, ғибадаттардың маңыздылығын
түсіндіруіміз, діни сана сезімін дамыту үшін діни әдебиеттерді оқуға
мүмкіншілік жасап беру қажет. Бұл жас аралығы бала үшін өтпелі кезеңнің
басталуы болып есептеледі. Сол себепті бұл жас арасындағы балалардың
тәрбиесіне айырықша мән беру керек. Тәрбие беруде істелген бір кішкентай
қателік үлкен қиыншылықтар тудыруы мүмкін.
Ислам ғалымы Имам Ғазали бұл жас аралығындағы балалар үшін былай
деген: Бала жақсы мен жаманды айыратын кезге келгенде ол баланы жақсылап
бақылау керек. Осының алғашқы белгісі ол балада ұялу сезімінің ортаға
шығуы. Бала қашан ұялғандығынан кейбір нәрселерді істемесе, бұл оның
ақылының толықсып келе жатқандығының белгісі. Осылайша кейбір нәрселерді
басқа нәрселерге қарап жақсы немесе жаман екендігін түсіне бастайды. Бұл
Аллаһ тағаланың оған берген бір сыйы. [23;67Б ]
А) Отбасы.
Баланың діни ахлақи тәрбиесі отбасы үшін ең қиын және ең маңызды
міндеттердің бірі. Пайғамбарымыздың (с.а.с): Мені Раббым тәрбие етті және
өте әдемі тәрбиеледі хадисі тәрбиенің өте маңызды және өте қасиетті жұмыс
екенін дәлелдейді. Ислам ғалымдары Аллаһ Тағаланың есімдерінен Рабб яғни
тәрбиеші есімін де бұған дәлел ретінде көрсеткен.
Діни тәрбиенің негізгі мақсаты баланы білімді, көркем мінезді, жақсы
ахлақты болуына мүмкіншілік жаратып беру. Бұл туралы Пайғамбарымыздың
(с.а.с) мына хадистерін дәлел ретінде көрсетуге болады: Әр бір ата-ана
баласына жақсы тәрбиеден де маңызды еш нәрсені мұра етіп қалдыра алмайды.
Отбасы – баланың туған, өмірге қадам басқан табиғи топ, маңызды әлеуметтік
орта. Отбасында баланың қажеттіліктері, баланың жеткіншек тұлғасының негізі
болып есептелетін тәрбие мен әдеп осы жерде беріледі. Бұл табиғи ортада
бала көргендері мен естігендеріне еліктеп, қабылдайды. Осылайша өзіндік
тұлғасын қалыптастыруға әрекет етеді. [ 24;128Б]
Олай болса бала – қабылдаушы, әуелі ата-анасы, отбасының басқа
мүшелері бала мінезінің тұрақтанған моделін жасаушы. Бұл тұрғыдан баланы
фотография аппараты, видео немесе магнитафонға ұқсата аламыз. Сонымен
отбасы ішінде ата-ана және үлкендердің балаға қатынасы, бала мінезінің
жетілуі тұрғысынан үлкен маңызға ие. Хз. Пайғамбардың төмендегі хадистің
тақырыбымызға байланыстылығын іздеп көрейік: Намаздарыңыздың кейбірін
үйлеріңізде оқыңыздар, үйлеріңізді қабірге айналдырмаңыздар. Термизи
риуаят еткен хадис былай: парыз намаздары мустесна,
намаздарыңыздың абзалы үйлеріңізде оқылған намаз.Енді ақылға салып ойланып
көрсек, Аллаһа ғибадат ету мақсатында салынған мешіттер тұрғанда, үйде
намаз оқудың мәні неде, кейін намаз оқылмаған, кең мағынасында ғибадат
етілмеген үйдің қабірге ұқсатылуының себебі неде?
Парыз намаздар мешітте жамағатпен оқылады, нәпіл намазының үйде
оқылуының себебі, риякерлікке бой бермеу үшін. Алайда жалғыз осыған
байланысты емес, мұны жан-жақты қарауға болады: психологиялық, әлеуметтік,
педагогикалық т.б тұрғыдан. Ғибадаттың тұлға жетілуіндегі атқаратын
функциясы жөнінен мынаны айтуға болады: намаз туралы Құранда: Мені еске
алду үшін намаз оқы делінеді. Ғибадаттардың әртүрлі жерлерде және әртүрлі
уақытта жиі жасалынуы, адам бойында Аллаһ сенімін оятады. Мінезіне Аллаһ
сезімі үстемдік еткен тұлға уақыты жетіп толыққанды қалыптасады және
кісілік деңгейге жеткен адам ретінде қоршаған ортасына үлгі болады.
Осылайша мешітте басқа, үйде басқа, жұмыс орнында тіпті басқа тұлғалық
бейне көрсетпейді, қоршаған ортамен байланыста бірқалыпты өмір сүру өрнегін
жасайды. Яғни барлық жерде бір деңгейде көрінеді. Діни тәрбиеге сай орта
шарттары тұрғысынан үйде оқылған намаз және басқа ғибадаттардың маңызы зор.
Діни өмірдің үйлерде де бейнеленуі сол үйде болғандардың, әсіресе
ибалалардың дінге қызығушылығын ояндыру оларды діни өмірге бой үйрету үшін
керек. Үйдегі діни өмір балаларға өз әсерін қалдырады, намазға тұратын,
Құран оқитын үлкендердің жанында діни өмірге дайындық жасалынады, әлбетте
бұл орайда балаларға ұстаным мен мінездеріміз де үлкен көлемде әсер ету
күшіне ие. бір әке баласымен ойнай бастайды, әкесінің өзіне назар аударып,
қызығушылық білдіргені баланың көңілін хош етеді. Бір уақыттан кейін ойынын
тоқтатқысы келген кезде, баласы оны жібергісі келмейді. Әкесі: Қызым мен
енді намаз оқимын дейді. Бала әкесімен қуанышта болғаны үшін олай болса
мен де оқимын, дейді. Бірге ақшам намазына тұрады. Баланың қызығушылығын
діни тәрбие тұрғысынан бір амал ретінде жоғарылатқан әке, ақшам намазының
қырағатын жария оқиды. Бала намаз аяғына дейін үлкен қызығушылықпен
бітіреді. [ 25; 160Б]
Діни қызығушылықтың оянуы және жетілуіндегі отбасының маңызы, балаға
діни өмірді сүйдіре білу, мойынсындыра білу үшін оларға махаббатқа толы,
ыстық көңілмен, жолдасы, досы секілді қатынас жасау керектігін ұмытпауымыз
тиіс. Ғибадат кезінде балалармен ойнаймыз ба, бұл ғибадат әдебіне қайшы
деушілер де табылуы мүмкін. Бұл жаңылыс түсінік. Өйткені Хз.Пайғамбар
(с.а.с) намаз уақытында болсын, намаз тысында болсын балаларға ашық қабақ
танытып, қуанышпен, мейіріммен қараған. Тіпті деректерден оның намаз оқып
жатқанында арқасына мінген немерелері Хасан мен Хусейінді, сәждеден басын
көтергенде құлап кетпеулері үшін қолымен ұстағанын көреміз.
Пайғамбарымыз (с.а.с) балаларды өте жақсы көретін және оларға өте
мейірімді болған әйелдерді мақтаныш тұту мен әйелдерді балдарын сүюге,
мейірімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
A - Дін және Ислам діні Ислам дінінің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Негізгі бөлім
Б - Ислам құқығындағы әйел
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
В - Ерлі зайыптың бір-біріне жауапкершіліктері мен
міндеттері ... ... ... ... ..
В.1. Неке
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
В.2. Бала
тәрбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
В.3. Ата-ана
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Г - Қазіргі таңдағы мұсылмандықтағы ер мен әйелдің бір-біріне
жауапкершіліктері мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Қоғамдағы ең алғашқы әрі қоғамның беделі,
ең маңызды мекеме – отбасы екені мәлім. Өйткені қоғамның дұрысталуы да,
бұзылуы да осы отбасы жағдайымен тығыз байланысты. Сондықтан Ислам отбасы
мәселесіне қатты көңіл бөледі. Бұл қамқорлықты Исламның отбасыға арнаған
заңдарынан байқауға болады.
Отбасы – қоғам құрылысының алғаш қойылатын кірпіші іспеттес. Ислам
отбасыны мықты іргетастың үстіне орнатуды көздейді. Ислам шариғаты отбасыға
қатысты заңдарды егжей-тегжейлі баяндауды жөн көреді.
Құран Кәрімде отбасына қатысты жүзден астам аят бар. Бұл туралы жеке
бір томдық кітап болатындай Хз. Пайғамбардың хадистері де бар.
Үйлену – адамзаттың көбейіп, Қиямет күніне дейін жалғасуына ықпал
ететін бірден – бір дұрыс жол. Себебі, еркек пен әйел осылай отау тігіп,
бала сүйіп, қыз алысып, қыз берісіп, ел мен ел араласып, өзара жақындасады.
Аллаһ Тағала (ж.ж): Ей, адам баласы! Шүбәсіз, сендерді бір ер, бір
әйелден (Адам, Хауадан) жараттық және де бір-бірлеріңмен танысуларың (дос-
тату болуларың) үшін сендерді әр түрлі ұлттар және ру тайпалар етіп қойдық.
Әлбетте, сендердің Аллаһ алдында ең құрметтілерің - тақуаларың. Шексіз,
Аллаһ толық білуші, әр нәрседен хабардар, - деген.
Адам өміріндегі ең бір қызықты да, қуанышты да ұмытылмас белең –оның
үйленіп, жеке отау тігуі. Ұрпақтарының үлгілі отау құруы - сол жастардың
ата-аналары мен ауыл адамдарының ғана тілек – талабы емес, қоғамдық
қажеттілік. Отбасы - мемлекеттің іргетасы. Қоғамдағы әр шаңырақтың босағасы
берік, мерейі үстем болмай, мемлекеттің де мықты болуы мүмкін емес.
Қазақ халқының ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойы
желісін үзбей жалғасып келе жатқан өзіндік салт-дәстүрлері бар. Бұл әдет-
ғұрыптар ұрпағының келешегін, нәсілінің болашағын ескеруден туындаған.
Диплом жұмысының мақсат-міндеті: Жұмысқа кірісер алдында мына
жайларды ескерген болатынмын. Әрқандай істің өзіне тән өлшемімен безбені,
мақсаты мен мұраты болатынын білеміз. Өлшеусіз өнер, мақсатсыз жұмыс
оңбайды. Сондықтан осы жұмысты жазуда белгілі бір өлшемдердің, қағида
мақсаттардың болатынын ескерсек:
• Ислам дініндегі жанұяға байланысты шариғат үкімдерін нақтылап
талдау;
• Қазақ салт-дәстүріндегі отбасын құру шарттарын көрсету;;
• Жақсы, үлгілі отбасын құру бұл ерлі-зайыптылардың бір-бірінің
алдындағы міндеттерін орындау арқылы жүзеге асатындығын талдау;
• Отбасы-бала тәрбиесіндегі алтын ұя екендігі мәлім. Сондықтан
бала тәрбиесінде біржақты болмай, өз ислам дініміздің
құндылықтары мен ата-бабамыздың сара жолымен, үлгі өнегесімен
жастайынан тәлім-тәрбие беру түрін көрсету;
• Шариғат үкімдерімен отбасын құру мен қазақ салт-дәстүрі бойынша
жанұя құру ұқсас екендігін көрсету.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы: Ислам дініндегі шариғат заңдары
мен қазақ халқының салт-дәстүрінің ұқсас екендігін, шариғат үкімдері
бойынша отбасын құру оның ішінде қызға кұда түсу, екі жақтың келісімімен
неке қидыру сияқты заңдылықтарының қазақ халқының салт-дәстүрімен ұқсас
екендігін ғылыми тұрғыда ашып көрсету.
Диплом жұмысының құрылымы: Зерттеу әдеттегідей кіріспеден, бірінші
тарау төрт бөлімнен, екінші тарау үш бөлімнен және қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен құралған.
А - Дін және Ислам діні. Ислам дінінің маңыздылығы.
Адам баласы өмірге келгенде оны әке-шешесі, жақындары немесе өмір
сүрген ортасы міндетті түрде бір сеніммен тәрбелелеп өсіреді. Ол да өзінен
кейінгі ұрпақтарын сол сенім бойынша тәрбиелеп, осылай дін ұрпақтан-ұрпаққа
жалғасады. Адамзаттың өткен тарихына көз жіберсек, дінсіз, ғибадатсыз не
халық не қауым тіпті қоғамда болмаған. Қазіргі кезде әлем халықтары түрлі
діндерді ұстануда және діндерінің сенімдері, алға қойған мақсаттары әр
түрлі.
Ал мұсылман оқырмандары дінге Құран Кәрім мен Ислам сенім негіздеріне
сүене отырып көптеген анықтамалар берген. Мысалы: Сайд Шәриф Жүржани Дін
ақыл иелерінің пайғамбарлардың баяндаған ақиқаттарын қабылдауға шақыратын
илаһи заң- деген.
Дін – ақыл есі дұрыс адамдарды өз қалауларымен дүние және ақыретте
жақсылық пен бақытқа жеткізетін илаһи (тәңірлік) заң болып табылады. Діндер
негізінен үшке бөлінеді.
1) Хақ дін. Аллаһ тарапынан пайғамбарлар арқылы адамдарға жеткізіліп,
ешқашан өзгеріске ұшырамастан және бұзылып, бұрмаланбастан қазіргі күнге
дейін жеткен дін. Бұл ерекшеліктер мен қасиеттерді өз бойына сіңірген дін –
Ислам діні .
2) Мұхарраф діндер (бұзылған, бұрмаланған діндер). Аллаһ тарапынан
пайғамбарлар арқылы білдірілгенмен кейінен адамдар тарапынан өзгертіліп,
негізі бұрмаланған діндер. Қазіргі кезде Христиандық пен Еврейлік
(иудейлік) мұхарраф діндер болып табылады.
3) Батил діндер (жалған). Адамдар тарапынан ойдан шығарылған діндер. Бұл
діндердің пайғамбарлар баяндаған діндермен ешқандай қатысы жоқ. Буддизм,
Конфуцизм сияқты діндер... [1]
Ислам дегеніміз не? Ислам - пайғамбарымыз Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.)
Аллаһ тарпынан әкеліп баяндаған нәрселерін қабылдау, мойындау, Аллаһ
Тағалаға және пайғамбарға мойынсұна отырып бұларды қабылдағанын көрсету.
Қысқасы Ислам – дұрыс сенімін өміріне енгізу деген сөз.
Ислам дінінің бес шарты бар:
1. Кәлимә-и шәһәдәт айту- Мен Аллаһтан басқа тәңір жоқ екеніне және
Хазіреті Мұхаммед (с.а.у) Аллаһтың құлы әрі елшісі екеніне куәлік
етемін- деп айту.
2. Бес уақыт намаз оқу- бір күн бес уақыт намаз оқу.
3. Ораза ұстау- әр жыл сайын рамазан оразасын ұстау.
4. Зекет беру- әл ауқатты адамдардың дүние мүлкі мен ақшасының белгілі
мөлшерін жыл сайын кедей- кепшіктерге беру.
5. Қажылыққа бару- жағдайы болғандар өмірінде бір рет қажылыққа бару
керек [2].
Ислам арабтың бағыну, мұйын ұсыну, жамандықтардан аулақ болу т.б.
деген мағыналарды беретін сөзі.
Ислам хз. Мұхаммед (с.а.у)-ке Аллаһ тарапынан уахи арқылы түсірілген
соңғы және кемелденген діннің аты. Бұл дінді ұстанатын адамды мұсылман
немесе мүсілім деп атайды.
Жалпы мұсылмандық Аллаһтың барлығына, бірдігіне, одан басқа құдайдың
жоқтығына, хз. Мұхаммед (с.а.у) оның құлы, әрі елшісі екендігіне және хз.
Мұхаммедтің жеткізген жүйесі мен сенімі бойынша амал етуден тұрады.
Құран Кәрімде: Аллаһтың қасында шынайы дін Ислам Сендерге Ислам дінін
қоштап ұнаттым [3] - дегеніндей, бұл діннің атын Аллаһ берген.
Қазіргі кезде бұл дін 1 милионнан астам адам тұтынатын әлемдік дін болып,
бір ұттың ғана емес, бүкіл адам баласына ортақ дін болып табылады. Ислам
сенімі бойынша бүкіл пайғамбаолардың адамзатқа жеткізген діні Ислам діні.
Бірақ бұл есім осылай бүкіл илаһи діндердің жалпылық аты болмағанмен, хз.
Мұхаммедтің 23 жылжық пайғамбардығынан кейін оның үмметтері ұстанатын
діннің атына айналды. Құран Кәрімде баяндалғандай ислам діні хақ дін, ең
тура дін болып табылады. Бұл дін ұлы Алланың алдында шынайы, қабыл болған
және оның разы болған діні болып есептеледі.Хз. Мұхаммед Аллаһтың елшісі
және пайғамбарлардың ең соңғысы екендігі ислам қайнарларында баяндалған.
Құран Кәрім Аллаһ (ж.ж.) тарапынан хз. Мұхаммедке (с.а.у) уахи етілген
илаһи кітап және оның ешбір сөзі өзгеріске түспеген, бұл жайында да Аллаһ
оны өзі қорғайтынын ескерткен. Бұл кітап пайғамбарымызға 23 жылда уахи
етіліп, оны пайғамбарымыз сахабаларға жаттатқан, жаздыртқан және өзі
тексеріп отырған. Осылай құранның түп нұсқасы сақталып, күнімізге дейін
жетті [4].
Ислам тек тәңіршілдік дін. Бұл дінде Аллаһты үштеу, екілеу, оған ортақ
қосу деген нәрселер атымен жоқ. Ұлы Аллаһқа берілген сипаттар адамдарға,
жануарларға, жанды-жансыз заттарға берілмейді. Бұл дінде Аллаһтан басқа
ешбір табиғатқа, табиғат құбылыстарына, қолдан жасалған мүсіндерге,
рухтарға т.б. нәрселерге табынуға тиым салынған.
Бұл дінде христиан, буддизм діндеріндегідей монахтық, құдай мен адамдар
арасынада қою, миссионерлік деген нәрселер жоқ. Ұлы Аллаһ пен құл арасында
фитиш, пұт, елші. Монах, періште саяқтылар арашысы бола алмайды. Керісінше
құл тікелей Аллаһқа жалбарынып, қалаған нәрсесін сұрап, дұға жасай алады
[5].
Исламдағы сенімдер мен негіздер адам баласына түсінікті, анық, қабылдауға
оңай, ақыл мен қисынға қонымды. Бұл дінде хулул(аватрата),
танасух(реинкорнация), тумысынан күнәһар болу сиақты адамның өмір сүруіне
қиын сенімдер кездеспейді. Ислам дінінде адамның өмір сүруіне қиыншылық
туғызатын қағидалар жоқ. Керісінше бұл діндегі барлық қағидалар адамның
жаратылысына сай етіп белгілеген. Исламда адамның барлығы тең құқылы. Бұл
дін адамның іші- тысын таза ұстауға күңіл бөлетін дін болып табылады. Бұл
діннің басты негізі, әрі мұсылмандықтың кілті, Аллаһтың барлығын, бірлігін
мойндау, оған еш серік қоспау хз. Мұхаммед оның елшісі екенін естен
шығармау болып табылады. Сондықтан ислам діні, бір дәстүр ретінде: Лә
иләһә иллаллаһ Мухаммадур-расуллул-лаһ яғни мағынасы Аллаһтан басқа құдай
жоқ, Мұхаммед оның елшісі деген сөйлемде жинақталған. Бұл қасиетті
сөйлемді айтып, жүрегімен бекіткен адам, ислам дініне кірген адам болып
есептелінеді. Мұны біз, Кәлимә таухид деп атаймыз. Ислам діні, хз.
Адамнан хз. Мұхаммедке дейінгі барлық пайғамбарлардың әкелген діні [6].
Б - Ислам құқығындағы әйел мәселесі
В - Ерлі зайыптың бір-біріне жауапкершіліктері мен міндеттері
• Мұсылман отбасы некелесу арқылы құралады.
Ислам некесіз жұпты отбасы деп есептемейтіндіктен, тек некемен
құрылған отбасын қабылдайды. Неке арқылы жезөкшелік, зина сияқты адам
жаратылысына жат әдеттер тыйылып, дүниеге таза ұрпақ келеді.
• Мұсылман отбасының Аллаһқа деген сенімі берік, ол Ислам шартына сай
өмір сүреді.
Мұсылман жанұясы мүшелерін өзара туыстық сезім мен Аллаһқа деген
сенім байланыстырады. Олар Алланың әмірін жауапкершілікпен орындайды.
Қандайда болмасын қиыншылыққа төзіп, Алла сабырлылармен бірге, [7] -
деген аятты ұран етіп ұстайды. Қожайын өзінің жанұясының иманды-ибалы болып
тәрбиеленуін қадағалайды. Бұл жайында Құран Кәрімде Ей, иман еткендер!
Өздеріңде және отбасыларыңды отына адам және тас болған тозақ отынан
сақтаңдар, - делінген.
• Мұсылман отбасы мүшелері арасында қарым-қатынас сүйіспеншілік пен
бауымашылыққа негізделген.
Әнәс бин Мәлик былай дейді: Балаларға Пайғамбармыз (с.а.у) сияқты
мейірім төккен ешкімді көрмедім. Пайғамбарымыздың (с.а.у) ұлы Ибраһим
Мәдине қаласының сырт жағында бір жерде тұратын сүт ананың қолында еді.
Пайғамбарымыз менімен бірге сол әйелдің үйіне барып, баласы Ибраһимді
құшақтап сүйіп қайтатын. Ибраһим қайтыс болған кезде Пайғамбарымыз (с.а.у):
Ибраһим менің балам. Ол емшектен шықпай тұрып о дүниелік болды. Осы
себепті оның жәннәтта екі сүт анасы бар. Олар оны емшектен шығу уақытына
дейін емізеді, - дейді. Хз. Айша анамыздың (р.а) риуаят етуі бойынша бір
араб Пайғамбарымыз (с.а.у) келіп: Сендер кішкене балаларыңды жақсы көріп,
сүйеді екенсіңдер, біз сүймейміз дегенде Пайғамбарымыз (с.а.у): Аллаһ
Тағала жүрегіңе мейірім салмаса мен не істейін?, [8] - деген.
Мұсылмен ұл – қыз ата-анасына мейірімді. Кішкентайкездерінде әке-
шешесі қалай мәпелеп баққан болса, оларда қолынан келгенше жақсылық
жасайды. Ойткені оларды Құран мен хадис солай тәрбиелейді: Аллаһ Тағала
қатаң түрде бұйырады: Онда басқа ешкімге табынбайсыңдар және әке-шешелеріңе
жақсылық жасаңдар. Олардан біреуі не екеуі қартайса, оларға Туһ деп
кейістік білдірмей, жұмсақ сөйлке. Ол екеуін қанатыңның астына алып,
Алладан: Раббым! Мені кішкентай кезімде қалай мәпелеп баққан болса, Сен де
оларды мейіріңе бөлей көр- деп тіле
Абдулла бин Масғұд (р.а.) былай дейді: Мен Пайғамбарымыз (с.а.у)
Аллаға ең сүйкімді істің қандай екенін сұрағанымда ол: Уақытылы намаз
оқу, - деп жауап берді. Мен одан кейін не екенін сұрадым. Ол (с.а.у): Әке-
шешеге жақсылық жасау, - деді. Мен тағы да не екенін сұрадым. Ол (с.а.у):
Алла жолында күш сарп ету, - деді.
Сондай-ақ, ерлі зайыпты мұсылманның арасында да сүйіспеншілік,
ілтипат бар. Пайғамбарымыз (с.а.у): Мұсылмандардың толық имандысы –
әдептісі. Сендердің жақсыларың – әйелдеріңе жақсы болғандарың [9]
дегендіктен, мұсылман ер өз жұбайына жақсы ықылас-мейірімін төгеді. Хз.
Айша анамыз (р.а.) Пайғамбарымызбен (с.а.у) қалай жарысқанын былай
әңгімеледі: Пайғамбар (с.а.у) екеуміз жүгіріп жарысқан едік, мен одан озып
кеттім. Себебі ол кезде мен біраз арықтау едім. Кейін толған уақытымда тағы
жарыстық. Бірақ бұл жолы Пайғамбар (с.а.у) озып кетті.
Ері өзінің зайыбына қолғабыс жүру керек. Зайыбы аурып, қиналған
кездерде қасынан табылуы тиіс. Зайыбын күші жетпейтін іске жұмсамағаны жөн.
Зайыбының болмашы қателіктерін бетіне баса бермегені абзал.
• Мұсылман отбасы мәдениетті.
Ислам – дамуға бейім дін. Осы себепті мұсылмандардың да физикалық
және рухани тұрғыдан дамып отырғандары жақсы. Ата-ана өздері де білім алып,
балаларын да оқытулары тиіс. Білім жинауды ешқашанда тоқтатуға болмайды.
Осылайша мұсылман отбасы білікті, мәдениетті жанұяға айналады. Өйткені
Аллаһ Тағала білімге өте көп мән берген. Алладан ең көп қорқатындардың
ғалымдар екенін айтқан: Ей, Мұхаммед, оларға былай де! Білгендер мен
білмегендер бірдей ме? Шынында, ақыл иелері ған ойланып, пікір жүргіртеді
[10]. Құлдардың ішінен ғалым болғандар ған Алладан шын қорқады Алғашқы
аятта-ақ Пайғамбарымыз (с.а.у) Оқы! - деп бұйырған Аллаһ Тағала
құлдарына оқудың маңыздылығын білдіріп тұр. Пайғамбарымыз (с.а.у) да ілім
алуға көп шақырған.
Әйелдің ерінің алдындағы ақсы.
1.Мәһірін алу. Құран кәрімде : Әйелдердің мәһірлерін ықыласпен
беріңдер..,– делінген. Алтын мәһр мислден аз болуы керек. Ал, егер мәһр
мислден аз беретін болса, қыз некеге қарсы болуға құқылы
2.Нәпақамен қамтамсыз етілу. Құран Кәрімде былай делінген: Баланың әкесіне
оларды (әйелдерін) қоғамға сай киіндіру, ризықтандыру міндет
Пайғамбарымыздан (с.а.у) бір әйелдің ақысы қандай деп сұрағанда ол (с.а.у):
Ішкеніңнен ішкізіп, кигеніңнен кигіз. Бетінен ұрушы болма. Және оның бет
әлпетін кемсітпе, одан ұзақ тұрар болсаң, тек өз үйіңде ұзақ тұр, -
деген.
3.Ерінен жақсы мәміле көру. Отбасында береке-бірлік, сүйіспеншілік,
сыйластық болуы тиіс. Ері өз әйелімен жақсы мәміледе болып, жұмсақ қарауы
керек. Шамадан келгенше ренжітпегендері дұрыс. Аллаһ Тағала: Олармен жақсы
мәміледе болыңдар, - деген. Пайғамбарымыз (с.а.у) көптеген хадистерін де
де әйелдеріге жақсы қарауды өсиет еткен. Ибн Аббас (р.а.) былай деген
екен: Маған әйелімнің қалай жақсы қарауын қаласам, әйелімеде солай жақсы
қарауды қалаймын .
4.Төсек жақындығы. Өзінің некелі әрімен төсекке баруға құқылы. Кейбір
ғалымбарымыздың пікірінше әйеліне жақындау уәжіп. Ханбали мәзһәбы бойынша
ері әйеліне төрт ай жақындасып тұруы шарт.
5.Тек алдыңғы жақтан жақындасу. Пайғамбарымыз (с.а.у) былай деген: Аллаһ
Тағала хақтан (айтудан) ұялмайды: әйелдеріңмен арқа жақтан жақындаспаңдар.
6.Бірден көп әйелі болған адамның әйелдерінің арасында тең түрде түнеуі
және нәпақалдырудағы әділеттілігі. Хз. Айша анамыз (р.а.) былай дейді:
Пайғамбарымыз әр әйеліне түні мен күнін бөлетін.
7.Тездеткен мәһрді толығымен алғанша ерінің тілін алмауы.[11]
Еркектің әйеліндегі ақысы.
1.Бой ұсыну. Ері төсекке шақырғанда сөзін екі етпеуі керек. Пайғамбарымыз
(с.а.у) былай дейді: Ері әйелін төсекке шақырса, әйелі қарсы болғаны үшін
ері ашулы күні түнесе, періштелер ол әйелге таң атқанша лағынет айтады.
Әйелдің ерінің рұқсатынсыз үйден шығуына болмайды. Бұл жайында Ибн Умра
(р.а.) былай дейді: Мен бір әйелдің Пайғамбарымызға келіп: Уа,
Расулуллаһ! Ердің әйеліндегі қақысы қандай?, - деп сұрағанын естідім.
Пайғамбарымыз (с.а.у) Оның қақысы әйелінің рұқсатсыз үйінен шықпауы,-
деді. Әйел: Уа, Пайғамбар (с.а.у) тіпті оған зұлымдық еткен болсада ма?,
- деп тағы сұрады. Пайғамбарымыз (с.а.у): Тіпті зұлымдық еткен болсада, -
деп жауап қатты.
Әйел нәпіл оразаны тек ерінің рұқсатымен ған тұтады. Пайғамбарымыз
(с.а.у) былай деген: Әйелдің ерінің көзі тірісінде оның рұқсатынсыз ораза
ұстауға болмайды. Оның рұқсатынсыз ешкімге үйге кіруіне рұқсат берілмеуі
керек
2.Ері жоқта мал жанға ие болуы керек.
3.Игі мәміле көру.
4.Әйелін жазалауға қақысы бар. Егер әйелі күнәсі жоқ істерде ерінің тілін
алмаса, оны тәрбиелеуге құқылы. Өйткені Құран Кәрімде былай делінген:
Егерде әйелдерің тіл алмаса, тыңдамаса оларға насиқат етіңдер,
төсектерінде жалғыз қалдырыңдар және жазалаңдар. Одан кейін бой ұсынса,
соңынан қазбаламаңдар. Шынында Аллаһ ұлық және үстем. Ал, араларыңда
келіспеушіліктің өршуінен сескенсіңдер, епкектің ағайындарынан бір төреші,
қыздың ағайындарынан бір төреші жіберіңдер. Екеуі татулықты қалайтын болса,
Аллаһ Тағала араларында туралық береді. Күмәнсіз Аллаһ Тағала көп білуші,
әр нәрседен хабарда [12]
➢ Аят бойынша тілін алмаған әйелін тәрбиелеу мына жолдармен болады:
❖ Жұмсақ сөзбен насиқат айтып, бой ұсыну шариғат үкімі, салихалықтың
белгісі екенін түсіндіру.
❖ Жай сөзге түсінбеген әйелінен бөлек жату. Мысалы Пайғамбарымыздыздың
(с.а.у) әйелдеріне бір ай бойы кірмей қойғаны жайында деректер бар.
❖ Зарар бермейтіндей етіп ұру. Егер өз дегенінен қайтпаса зарар
бермейтіндей етіп жазалау. Бұл жағдайларда бет, іш сияқты жанды
жерлерден сақтау керек.
Шамадан келгенше қол жұмсамастан тек қорқытып қоюмен абзал. Өйткені
Пайғамбарымыз (с.а.у) өз әйелдеріне қол көтермеген. Егер төрешінің
төрелігіне жүгіну. Жоғарыдағы шаралар нәтиже бермесе, әрі екеуі бір-біріне
жапа шектіргендерін алға тарса, онда мәселе сотқа шығады. Сот екі жақтан
төреші дайындап, ол төрешілер олардың араларын не жақсартады, не айырады.
Егер төреші мынадай сипаттарға ие болуы керек: еркін, мұсылман,
әділетті, оңды-солын таныған, осы мәселеде шариғат үкімдеріне жетік.
Төрешілер ағайын ішнен шығуы шар емес. Олар шамасы келгенінше жарастырулары
керек. Соңында қабылдаған шесімді сотқа ұсынады. Араларын айру керек болса
сот араларын айырады. Бұл айырылысу баин талақ үкімінде болады [13].
Негізі мұндай жағдайға жеткізбегені абзал. Әр нәрсені ұрыс-жанжалсыз,
келісіммен шешкен жөн.
В.1. Неке мәселесі
3. Шариғат бойынша неке қию:
Неке ұғымы және оның мәні: неке сөзі араб тілінен “нәкәха” етістігінен
туындаған сөз, еркектің әйелге үйленуі немесе онымен жыныстық қатынасқа
түсуі деген мағынаны білдіреді.
Фиқһ термині ретінде неке; шариғат бойынша үйленуге кедергісі жоқ
әйелдің, жыныстық жағынан пайдалануды еркекке мүбах ететін ерікті ант
болып табылады [14].
3.1. Неке қиюдың шарттары:
1. Неке қию бердім деп тапсырудан және алдым деп қабылдаудан
тұрады. Бірінші жақ тапсырады, екінші жақ қабылдайды. Тапсыру да қабылдау
да еркектің өзінің немесе өкілінің, әйелдің өзінің немесе өкілінің жағынан
болуы мүмкін. Ғұламалардың ортақ пікірі бойынша, қыз: саған тұрмысқа
шығуға разымын немесе қыз өкілі: қолымдағы қызды саған бердім дегеннен
кейін ғана қыз жағы неке шарттарын орындаған болып есептеледі. Ал,
екінші жақ мен қабылдадым десе және неке шарттары толық болса, осымен
неке қиылған болады.
2. Қызға мәһр (қалың мал) аталып, ол сол жерде яки кейін беріледі.
Сондай-ақ, құқыққа жататын ажырасу секілді мәселелердің шешімін
әйелдің еркіне қалдыру немесе қалдырмау туралы да осы жерде айтылуға
тиіс.
3. Кәмелет жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс, ерікті, неке сөздерін
еститін, бұның неке қию екенін толық түсінетін екі еркек куә болады
(қыз бен жігіттің әкесі, аға-інісі секілді жақын туыстары). Неке болашаққа
бағытталған жауапкершіліктерді тудыратын бір жүйе және харамды халалдан
ажырататындықтан, мұны қоғамның білуі, жасырын қалмауы және белгілі
куәгерлердің алдында болуы қажет деп саналады. Сол себепті әке-шешеден
басқа екі куәгер болмаса неке келісімі дұрыс болмайды. Дәлелі аяттар мен
хадистер. [15]
Аллаһ Тағала: “Еркектерден екі куәгер ұстаңдар. Егер екі еркек
болмаса, ол жағдайда разы болатын куәгерлерден бір еркек пен екі әйел
жеткілікті.” Аят сауда-саттыққа қатысты болумен қатар неке келісімін де
қамтиды. Келісімдерде куәгерлер, көбінесе түсініспеушілк жағдайында екі
жақтың құқықтарын қорғауда дәлелдеуді қамтамасыз етеді. Неке келісімі де
жұбайлардың пайдасына немесе зарарына құқықтық нәтижелер тудыратын келісім.
4. Жариялау. Некенің мешіттің ішінде қиылуы және реті келсе жұма
күніне дәл келуі мұстахаб. Бұл оның құлшылық жағын күшейте түседі.
Сонымен қатар үйленетін әйел немесе еркектің неке кезінде әке-шешелерінің
немесе өкілдерінің өкілдік жасауына да болады. Бірақ бұл үйленетін
жұбайлардың өздері болмаған жағдайда, әке-шешенің немесе өкілдерінің
олардың рұқсатын алған болулары керек.
Сонымен қатар саңырау-мылқау адамдар, арнайы ымдармен немесе жазу білетін
болса жазу арқылы түсінісіп үйленеді.
Үйленетін еркек пен әйелдің біреуі алыста болатын болса, үйлену ұсынысын
хат арқылы жеткізуіне болады. Бұл жазбаша ұсыныс, неке қиылған кезде
куәгерлердің көзінше оқылып, қарсы жақ мұны қабылдағандығын жеткізсе неке
келісімі іске асқан болып саналады. [16]
Мәһірдің мағынасы мен мәні: мәһір үйлену кезінде әйелге осы атпен
берілетін немесе кейіннен берілетіндігі бекітілген зат немесе ақша.
Некедегі хақылардың алғашқысы болып саналатын мәһір Құран мен сүннет
дәлелдеріне сүйенеді.
Аллаһ Тағала (ж.ж): “Алған әйелдеріңнің мәһірлерін жүрекпен қалап және
Аллаһтың сыйлығы ретінде беріңдер. Егер олар сендерге шын көңілдерімен бір
нәрсе берсе оны тәбетпен жеңдер.” Жоғарыдағы аят, мәһірдің әйелдерге тән
хақы екендігін бекіту үшін түскендігі риуаят етіледі. Басқа бір аятта
мәһір туралы: “Егер сендер бір әйелді тастап орнына басқа әйел алғыларың
келсе, олардың біріне тең-тең мәһір берген болсаңдар да олардың ешбірін
қайтарып алмаңдар”- делінеді.
Абдуллаһ б. Аббас (радиаллаһу анһүма) дан риуаят етілгені бойынша Хз.
Әли, Аллаһ елшісінің қызы Хз. Фатимаға үйленген кезде “хутами сауыты” деп
аталатын құнды бір сауытын мәһір ретінде берген болатын.
Сонымен қатар бір әйелге үйленбек болған бір сахабаға Аллаһ Расулы мәһір
ретінде бір нәрсе беруді тапсырып, бірақ еркектің пақыр екендігін көрген
кезде, “темірден жасалған жүзік болса да үйден іздеп тауып әкел” деген,
еркек мұны да тауып әкеле алмаған соң, оны білген Құраны үшін осы әйелді
үйлендірген.
Мәһірге қатысты аяттар мен хадистерді жалпы алып қарағанда мынадай нәтиже
шығады. Хз. Пайғамбар (с.а.с) қандай да бір некенің мәһірсіз қиылуына
рұқсат бермеген. Егер мәһір уәжіп болмағанда, мұны білдіру үшін анда санда
оны тәрк еткен болар еді.
Мәһір болса, керісінше еркектің әйелге оны бағалап, көңіл бөлгендігінің
символы ретінде беріледі. Мәһір, неке қиюдың үркіндері мен шарттарынан
емес, үйленгеннен кейін не алдын ала белгілену арқылы немесе еш сөз
болмаған жағдайда өздігінен пайда болатын хақылардың қатарына жатады. Сол
себепті мәһірсіз қиылған неке жарамды болып, әйел белгілі мөлшерленген
мәһірді алуға құқылы болады.
Хз. Пайғамардың (с.а.с) мәһір белгілемей-ақ үйлендірген сахабалар да
болған. Мәселен Укба б. Амрдың (р.а) риуаятында Аллаһ елшісі бір сахабаға
“сені пәлен әйелмен үйлендірейін бе?” деп сұрағанда, сахаба “иә” деген соң
сол сұрақты әлгі әйелге де қояды, әйел де қабылдаған соң оларды
үйлендіреді. Бұл жерде неке қиылған кезде ешқандай мәһір туралы сөз
болмағандығы анық. Бірақ бұл сахаба, кейін қайтыс боларының алдында
әйеліне, Хайбар соғысында өзіне олжа ретінде тиген үлесін бергендігі риуаят
етіледі.
Исламда сатуға және қолдануға тиым салмайтын барлық нәрсені мәһір
ретінде беруге болады. Жылжымалы және жылжымайтын мүліктер, әшекей
бұйымдар, тіпті жылжымайтын мүліктен пайдалану құқығы да солардың қатарынан
саналады. Бірақ Ислам діні тиым салған ішімдік, доңыз еті және арам өлген
малдың еті сияқты нәрселер мәһір ретінде берілмейді. Мұндай нәрселер мәһір
ретінде белгіленетін болса, неке мәһірсіз қиылған болып саналып, әйел сол
мөлшерде мәһір ала алады.
Үйлену тойы: Аллаһ Расулы: “Некені жариялаңдар. Оны мешітте қиыңдар
және дауылпаз ұрыңдар.”- дейді.
Хз. Айша, Есад ибн Зураренің (өл. 1622) жетім қалған қызы Фариға
(р.анһаны) қамқорлығына алып өсірген болатын. Бой жеткен соң оны Енсардан
Нәбит ибн Жабирмен (р.а) үйлендірді. Келінді, жігіттің үйіне алып
барғандардың арасында болған Хз. Айша былай дейді: “Қайтып келген соң,
Аллаһ Расулы бізден жігіт жағының бізді қалай қарсы алғандығын және не
айтылғандығын сұрады. Мен де “сәлем бердік, ізгі тілек тіледік” дедім.
Аллаһ елшісі: “Ей Айша сендер көңіл көтермедіңдер ме? Өйткені Енсар көңіл
көтегенді жақсы көреді” – деді. Шұрайқтың риуаяты мынадай: “Ей Айша!
Келінмен бірге дауылпаз ойнап ән айтатын бір күң жібермедіңдер ме?” Мен,
“Күң, не дейді” деп сұрағанда: “Сендерге келдік, сендерге келдік. Аллаһ
бізге де сендерге де өмір берсін. Қызыл алтан болмағанда, жерлеріңе
қонақтамас еді. Сары бидай болмағанда, пәк қыздарың семірмес еді,- ” деп
айтады,- дейді.
Хз. Пайғамбардың (с.а.у), той жиындарындағы сияқты, айт күндері немесе
кейбір спорттық шаралар кезінде де сыпайы көңіл көтеруге тиым салмағандығын
көруге болады.
Бірақ хадисте мереке туралы сөз болуы қарапайым, сыпайы өлеңдерді тек
қуанышты күндерде айтуға болатындығын көрсетеді. [16]
Тойда ас беру: Ислам, некенің жария етілуі, қуаныш пен шаттықтың
белгісі ретінде дауылпаз соғуға рұқсат етіп, осылайша некелескен адам мен
бойдақты, харам мен халалды бір-бірінен ажыратуды мақсат етеді. Өйткені
тұрмыс құрмаған немесе жесір әйелдің, куәгерлердің алдында неке келісімін
жасағанымен тыныш қана бір еркекпен бірге тұра бастауы айналасындағы
адамдардың күмәнін тудырып, жаман ойларға жетелеуі мүмкін. Осылайша ислам
діні, мүминдердің үйлену шарасы мен соған қоса шақырылған адамдарға
берілетін асты жан-жаққа хабарлауды қалайды.
Тойға қатысты берілген тамақты “ас” дейді. Аста қонақ, дос-жаран және
сол жердегі пақырларға тамақ беріледі. Бұл қолданым жаһилия дәуірінен бері
келе жатыр. Хз. Пайғамбар (с.а.с), алғашқы жұбайы Хз. Хадишамен үйленген
кезде екі түйе сойғызып адамдарға ас берген. Немере ағасы Әбу Талиб те осы
тойға байланысты үйінде ас беріп Хз. Пайғамбар мен Хз. Хадишаны шақырған.
Алғашқыда тек қана дәстүр болып саналатын ас беру Хз. Пайғамбардың
құптауымен сүннетке айналған. Хз. Пайғамбар, Хз. Зейнепке үйленген кезде
бір қой сойып, Сафияға (радиаллаһу анһа) үйленген кезде құрма мен кавут
ұсынған. Тойда берілетін астың мөлшері мен сапасы той иесінің ауқатына
қарай және жомарттығына байланысты өзгереді. Сондай-ақ Аллаһ елшісі
адамдардың ішіндегі ең жомарты бола тұра кейбір тойларда ет пен нанның
орнына одан да қарапайын нәрселерді ұсынған.
Хз. Пайғамбар сахабаларды да ас беруге шақырады. Сондай-ақ Абдуррахман
б. Ауфтың (өл. 32652) үйленгенін естіген кезде, оған: “Бір қой болса да
сойып, ас бер” деген.
Ханафилардың пікірінше бұл тамақ сүннет, сонымен қатар шақырылған асқа
бару да сүннет. Той тамағында харам нәрселердің берілуінен, рия және
көрсетушіліктен сақ болу керек. Сондай-ақ хадисте: “Асты алғашқы күні беру
дұрыс, екінші күні беру жақсы, үшінші күн беруде атақ-абырой қаупі бар.”
делінеді.
Сонымен қатар бұл асқа байлармен қатар кедейлерді де шақыру керек.
Хадисте:“Шақырудың ең жаманы, байлар шақырылып, пақырлар шақырылмаған ас,”-
делінеді. [17]
3.2. Некенің болу кедергілері:
Неке кедергілері үнемі және уақытша болып екіге бөлінеді. Үнемі
кедергілер, ешқашан үкімін жоймайтын және өлгенге дейін жалғасатын
кедергілер. Қан, сүт және некеден туындаған туысқандықтар осыларға жатады.
А) Үнемі үйлену кедергілері: Бұл кедергілер Құран Кәрімнің мына бір
аятында толық баяндалған: “Аналарың, қыздарың, қарындастарың, әпкелерің,
нағашы әпкелерің, інілеріңнің қыздары, қарындастарыңның қыздары, сендерді
емізген сүт аналарың сүт бауырларың, әйелдеріңнің аналары, өздеріңмен
үйленген әйелдеріңнен, қамқорлықтарыңның астындағы өгей қыздарыңмен үйлену
сендерге харам.” Бұл аятта үш топ туыстардың үнемі үйлену кедергісін
құрайтындығын бекітеді.
Қан жақындығы: Бұл қағида бойынша, бір адам атасына қарай, өзінен төмен
қарай бір атадан таралғандармен, інілерімен және олардың балаларымен, әпке,
нағашы әпкесімен үйлене алмайды. Аталарының қарындастары болып саналатын
апайларымен де үйлене алмайды. Әйелді негізге алатын болсақ, аталмыш
жақындардың еркектерімен үйленуі жайыз емес. Ата, әке, ұл, іні және
осылардың еркек балалары, нағашы аға және немере ағамен үйлене алмайды.
Сыхри жақындық: үйлену арқылы пайда болған жақындықтар “сыхри жақындық”
деп аталады. Ажырасу немесе өлім мұндай жақындықтардың аяқталуына себеп
болмайтындықтан бұл да үйленуге үнемі кедергі болады. Бұларды төрт топқа
бөлуге болады: өгей қыздар, қайын аналар, шешесі мен ұлы шешелері. Құран
Кәрімде: “Әкелеріңмен үйленген әйелге үйленбеңдер. Бірақ бұрын болған
нәрселер өтіп кеткен. Шүбәсіз ол, бір арсыздық еді, Аллаһтың Хышмына себеп
еді. Ол неткен жаман жол еді”,- делінеді.
Сонымен қоса ұрпақтардың әйелдері, “Өзіңнен тараған ұлдарыңның жұбайы...
(мен үйлену сендерге харам етілді)”-делінеді.
Бала қылып алған бала мен оны алған адам және басқа туыстары арасында
неке кедергісі тумайды. Ислам құқығы бала қылып алу салтын жойған. Хз.
Пайғамбардың өзіне бала етіп алған Зейдтің (радиаллаһу анһу) жұбайы Зейнеп
бинти Жахштан (радиаллаһу анһа) ажырасқан соң, жаһилия салты бойынша
Зейнеп, Аллаһ елшісінің келіні болып есептелгендіктен бұл Расулуллаһпен
некелесуге кедергі болып саналатын. Бірақ бұл түсініктің үкімі мына аятпен
жойылды: “Енді (Зейд) ол әйелмен байланысын үзген екен, біз оны саған жұбай
қылдық. Бұл, асырап алған балаларының олармен байланысын үзген жұбайларымен
үйленуде қиындық туындамауы үшін.”
Хз. Пайғамбар бала етіп алған Зейд, жұбайы Зейнеппен ажырасып, иддәті
біткеннен кейін онымен үйленген және осылайша тағы бір жаһилия салты осымен
аяқталады. Осы және төмендегі аят түспей тұрғанда Зәйд бин Харисаны халық
“Зәйд бин Мұхаммед (Мұхаммедтің ұлы Зәйд)” деп шақыратын.
Сүт жақындығы: Сүт жақындығы сонау жаһилия дәуірінен бері жалғасып келе
жатыр. Ертедегі арабтар, көбінесе балаларын екі жасқа дейін сүт анаға
бақтыратын.
Ислам дінінде сүт арқылы үйлену кедергілері туындайтын негіздер
бекітілген. Аллаһ Тағала “...Сендерді еміген сүт аналарың мен сүт бауырларың
(сендерге харам етілді)”- деп бұйырады. Аятта басқа сүт бауырластығы туралы
айтылмайды, Хз. Пайғамбардың мына бір хадисті бұл тақырып туралы жалпы
қағиданы белгілейді: “Қан хағынан харам болып саналатындар сүт жағынан да
харам болып есептеледі.”
Сүт жақындығының пайда болуы үшін емшек еметін жасында емуі шарт. Бұл
уақыт Әбу Ханифаның пікірі бойынша екі жарым жыл, Әбу Юсуф, Имам Мұхаммед
және басқа мәзһәб имамдарыны бастаған көпшілік ғалымдардың пікірінше екі
жыл. Бұл мәселеде Әбу Ханифаның дәлелі “...Баланың ана құрсағында жатуы мен
емшектен шығарылуы отыз ай”- деген аят. Бұл көзқарас бойынша отыз ай
дегеніміз, әрі жүктіліктің әрі емшектен шығудың жеке-жеке уақыттары.
Сүт жақыныдығында үйленуге болмайтын туыстардың қатарына жатқызылғанда
мына принциптерден жолға шығу керек: Сүт емген баланы емізген әйелдің өз
баласы сияқты қабылдасақ, өзінен туған бала сол отбасында кімдерге үйлене
алмайтын болса; сүт емген бала да сол адамдарға үйлене алмайды. Өйткені
туған баланың қан жақындары сүт емген бала үшін де сүт жақыны болып
саналады. Сүт ана, сүт әке, сүт ата, сүт апа, сүт бауыр, сүт әпке, сүт
нағашы әпке сияқты.
Ә) Уақытша Үйлену Кедергілері: Үнемі немесе нақты үйлену кедергілері
ешқандай жолмен жойылмайтын болса, уақытша үйлену кедергілері белгілі
жағдайларда жойылуы мүмкін. Діннің басқалығы, төрт йелмен үйленген болу,
үштік ажырасу (үш рет талақ деп ажырасу), екі жақын адаммен ажырасу
осылардың қатарына жатады. [18]
Дін өзгешелігі: Мұсылман әйел немесе еркек, мүшриктермен үйлене алмайды.
Мүшриктердің қатарына Аллаһтан басқа нәрселерге, яғни айға, күнге, табиғат
күштеріне табынатындармен қатар атейстер, бахайизм, кадияни бағытын
ұстанушылар да кіреді. Исламның алты иман негізінің біреуіне сенбейтіндер
де сол үкімнің ішіне кіреді. Аллаһ Тағала: “(Ей иман етушілер!) Аллаһқа
серік қосқан әйелдермен олар иман еткенге дейін үйленбеңдер. Иман еткен бір
күң, мүшрик бір әйелден –бұл сендерге ұнаса да- әлбетте артығырақ. Мүшрик
еркектерге де, олар иман еткенге дейін (мүмин әйелдерді) некелемеңдер.
Мүмин құл, мүшрик еркектен–ол сендерге ұнаса да артығырақ.”- дейді. Осы
тиымға мойынсұнбай қиылған неке жарамсыз болып табылады.
Мұсылман еркектің христиан немесе иаһуди әйелмен үйленуіне рұқсат
беріледі. Өйткені отбасының иесі отағасы болғандықтан дүнеге келетін бала
да әкесінің дініне жатады. Сонымен қатар кітап иелеріне жататын әйелдермен
үйлену Ислам дінінің таралуына көмектеседі. Құран Кәрімде: “...Сендерден
бұрын кітап берілгендерден де бас бостандығы бар және намысты әйелдер,,
сендер олардың мәһірлерін беріп некелессеңдер (сендерге халал болады)”
делінеді. Хз. Омар, жоғарыдағы аят ашық рұқсат еткеніне қарамастан, Медайын
әкімі Хузайфаға (радиаллаһу аанһу) некесіндегі иаһуди әйелмен ажыраскын
тапсырады. Мұның себебі, кітап иелері әйелдерге үйленгеннің жөні осы екен
деп мұсылман әйелдерге деген қызығушылықтың азайып кетуінен қорыққандық.
Бұл үкімді жою емес уақытша бір ұстаным. [19]
Б) Үшінші рет талақ етуден туындаған үйлену кедергісі:
а) Хулла және оның сүйенетін дәлелдері: Исламда күйеуіне, жұбайымен үш
ретке дейін ажырасу құқығын берген. Әйелімен үш рет ажырасқан болса ол
әйелмен енді қайтіп үйлену үшін ол әйел басқа бір еркекпен үйленіп осы
күйеуінен ажырасуы немесе екінші күйеуі қайтыс болған болуы керек. Күйеуі
мен бұрыңғы әйелінің ортасындағы тиымды жою үшін жасалған қатынасты “тахлил
(өзіне халал қылу)” немесе қысқаша “хулла” деп атайды. Аллаһ Тағала: “Тағы
еркек әйелін (үшіеші рет) талақ ететін болса, одан кейін әйел одан басқа
бір еркекпен некелескенге дейін оған халал емес. Сонымен қатар осы жаңа
күйеуі онымен ажырасатын болса, олар Аллаһтың шектеулеруіне мойынсұнамыз
деп ойлайтын болса, екеуінің де бір-біріне қайтуларына болады.”-деп
бұйырады.
Үш талақпен ажырасқан әйел, екінші бір еркепен үйленген соң, онымен
жыныстық қатынастың болуы шарт. Олай болмаған жағдайда бұл екінші үйленуі
қандай жолмен аяқталса да әйел бұрыңғы күйеуіне қайта алмайды. Мұның дәлелі
Усәйланың хадисі. Хз. Айшадан (р.анһа) мынадай бір риуаят бар: “Рифа әл-
Курезидің (р.а.) әйелі Пайғамбарға (с.а.у) келіп былай дейді: “Мен Рифаның
жұбайы едім, менімен үш талақпен ажырасты. Одан кейін Абдуррахман бин
Зүбәйірмен үйлендім. Бірақ оның менімен жыныстық қатынаста болатындай
жағдайы жоқ еді.” Хз. Пайғамар былай дейді: “Рифаға қайтқың келе ме? Сен
Абдуррахманмен жыныстық қатынаста болмайынша бұл болмайды.”
Хулланың дұрыс болуының шартары мынадай:
а. Бір рет немесе жеке-жеке уақытта үш рет талақ етілген әйел, иддәт
мерзімін аяқтауы керек;
ә. Әйел осыдан кейін басқа бір еркекен барлық шарттар бойынша үйленеді;
б. Үйленген екінші еркекпен жыныстық қатынаста болуы керек;
в. Өлім немесе ажырасу не болмаса некенің күшін жою жолдарымен бұл неке
аяқталуы керек;
г. Әйел екінші күйеуінен иддәтін бітіруі керек. [20]
В.2. Бала тәрбиесі
Діни тәрбиенің басты маңызды пайдаларының кейбірлерін былай көрсетуге
болады:
1) діни тәрбие адам баласына Аллаһқа сену мен өмірдің маңызын үйретеді.
Адам баласының тек қана жеп-ішуге жаратылмағандығын, керісінше Аллаһқа
құлшылық ету үшін жаратылған пенде екенін түсіндіреді.
2) діни тәрбие адам баласына жеке өмірінде жақсы өмір сүру үшін кейбір
қағидаларды үйретеді. Сол қағидалармен өмір сүретін адам жеке өмірінде де
қоғамдағы өмірінде де өз орнын таба алады.
3) дін адам баласына тура жолды көрсетеді.
4) діни тәрбие адамды әр түрлі жамандықтардан қорғап, әр түрлі
жақсылықтарды істеуге үндейді.
5) ең маңыздысы дін адамдар арасында әділеттілікті, бір-бірін сүюді,
құрметтеуді үйретеді. [21]
Балалық шақтың соңғы кезеңіне 7-11 жас арасы жатады. Бала
психологиясымен айналысатын ғалымдардың пікірінше бала 6-7 жасқа келген
кезде ол толық ойлау, пікірлеу қабілетіне ие болады. Бұл жас аралығы
баланың ғылым үйренуге бастайтын және кейбір діни үкімдерді орындауға
міндетті болған кезеңі. [ 22; 161Б]
Сол себепті Пайғамбарымыз (с.а.с) бір хадис шарифінде: Балаларыңызға
жеті жасқа келген кезде намаз оқуды үйретіңіздер деп бұйырады. Бұл
хадистен 7 жас бала үшін ғылым үйрену кезеңінің басталған шағы және кейбір
ғибадаттарды орындауға міндетті екенін үйренеміз. Бұл жастағы балаларға
діни тәрбие берген кезде осы жайттарға көңіл бөлуіміз керек. Діни
білімділігін тағы да тереңдете үйретуіміз, ғибадаттардың маңыздылығын
түсіндіруіміз, діни сана сезімін дамыту үшін діни әдебиеттерді оқуға
мүмкіншілік жасап беру қажет. Бұл жас аралығы бала үшін өтпелі кезеңнің
басталуы болып есептеледі. Сол себепті бұл жас арасындағы балалардың
тәрбиесіне айырықша мән беру керек. Тәрбие беруде істелген бір кішкентай
қателік үлкен қиыншылықтар тудыруы мүмкін.
Ислам ғалымы Имам Ғазали бұл жас аралығындағы балалар үшін былай
деген: Бала жақсы мен жаманды айыратын кезге келгенде ол баланы жақсылап
бақылау керек. Осының алғашқы белгісі ол балада ұялу сезімінің ортаға
шығуы. Бала қашан ұялғандығынан кейбір нәрселерді істемесе, бұл оның
ақылының толықсып келе жатқандығының белгісі. Осылайша кейбір нәрселерді
басқа нәрселерге қарап жақсы немесе жаман екендігін түсіне бастайды. Бұл
Аллаһ тағаланың оған берген бір сыйы. [23;67Б ]
А) Отбасы.
Баланың діни ахлақи тәрбиесі отбасы үшін ең қиын және ең маңызды
міндеттердің бірі. Пайғамбарымыздың (с.а.с): Мені Раббым тәрбие етті және
өте әдемі тәрбиеледі хадисі тәрбиенің өте маңызды және өте қасиетті жұмыс
екенін дәлелдейді. Ислам ғалымдары Аллаһ Тағаланың есімдерінен Рабб яғни
тәрбиеші есімін де бұған дәлел ретінде көрсеткен.
Діни тәрбиенің негізгі мақсаты баланы білімді, көркем мінезді, жақсы
ахлақты болуына мүмкіншілік жаратып беру. Бұл туралы Пайғамбарымыздың
(с.а.с) мына хадистерін дәлел ретінде көрсетуге болады: Әр бір ата-ана
баласына жақсы тәрбиеден де маңызды еш нәрсені мұра етіп қалдыра алмайды.
Отбасы – баланың туған, өмірге қадам басқан табиғи топ, маңызды әлеуметтік
орта. Отбасында баланың қажеттіліктері, баланың жеткіншек тұлғасының негізі
болып есептелетін тәрбие мен әдеп осы жерде беріледі. Бұл табиғи ортада
бала көргендері мен естігендеріне еліктеп, қабылдайды. Осылайша өзіндік
тұлғасын қалыптастыруға әрекет етеді. [ 24;128Б]
Олай болса бала – қабылдаушы, әуелі ата-анасы, отбасының басқа
мүшелері бала мінезінің тұрақтанған моделін жасаушы. Бұл тұрғыдан баланы
фотография аппараты, видео немесе магнитафонға ұқсата аламыз. Сонымен
отбасы ішінде ата-ана және үлкендердің балаға қатынасы, бала мінезінің
жетілуі тұрғысынан үлкен маңызға ие. Хз. Пайғамбардың төмендегі хадистің
тақырыбымызға байланыстылығын іздеп көрейік: Намаздарыңыздың кейбірін
үйлеріңізде оқыңыздар, үйлеріңізді қабірге айналдырмаңыздар. Термизи
риуаят еткен хадис былай: парыз намаздары мустесна,
намаздарыңыздың абзалы үйлеріңізде оқылған намаз.Енді ақылға салып ойланып
көрсек, Аллаһа ғибадат ету мақсатында салынған мешіттер тұрғанда, үйде
намаз оқудың мәні неде, кейін намаз оқылмаған, кең мағынасында ғибадат
етілмеген үйдің қабірге ұқсатылуының себебі неде?
Парыз намаздар мешітте жамағатпен оқылады, нәпіл намазының үйде
оқылуының себебі, риякерлікке бой бермеу үшін. Алайда жалғыз осыған
байланысты емес, мұны жан-жақты қарауға болады: психологиялық, әлеуметтік,
педагогикалық т.б тұрғыдан. Ғибадаттың тұлға жетілуіндегі атқаратын
функциясы жөнінен мынаны айтуға болады: намаз туралы Құранда: Мені еске
алду үшін намаз оқы делінеді. Ғибадаттардың әртүрлі жерлерде және әртүрлі
уақытта жиі жасалынуы, адам бойында Аллаһ сенімін оятады. Мінезіне Аллаһ
сезімі үстемдік еткен тұлға уақыты жетіп толыққанды қалыптасады және
кісілік деңгейге жеткен адам ретінде қоршаған ортасына үлгі болады.
Осылайша мешітте басқа, үйде басқа, жұмыс орнында тіпті басқа тұлғалық
бейне көрсетпейді, қоршаған ортамен байланыста бірқалыпты өмір сүру өрнегін
жасайды. Яғни барлық жерде бір деңгейде көрінеді. Діни тәрбиеге сай орта
шарттары тұрғысынан үйде оқылған намаз және басқа ғибадаттардың маңызы зор.
Діни өмірдің үйлерде де бейнеленуі сол үйде болғандардың, әсіресе
ибалалардың дінге қызығушылығын ояндыру оларды діни өмірге бой үйрету үшін
керек. Үйдегі діни өмір балаларға өз әсерін қалдырады, намазға тұратын,
Құран оқитын үлкендердің жанында діни өмірге дайындық жасалынады, әлбетте
бұл орайда балаларға ұстаным мен мінездеріміз де үлкен көлемде әсер ету
күшіне ие. бір әке баласымен ойнай бастайды, әкесінің өзіне назар аударып,
қызығушылық білдіргені баланың көңілін хош етеді. Бір уақыттан кейін ойынын
тоқтатқысы келген кезде, баласы оны жібергісі келмейді. Әкесі: Қызым мен
енді намаз оқимын дейді. Бала әкесімен қуанышта болғаны үшін олай болса
мен де оқимын, дейді. Бірге ақшам намазына тұрады. Баланың қызығушылығын
діни тәрбие тұрғысынан бір амал ретінде жоғарылатқан әке, ақшам намазының
қырағатын жария оқиды. Бала намаз аяғына дейін үлкен қызығушылықпен
бітіреді. [ 25; 160Б]
Діни қызығушылықтың оянуы және жетілуіндегі отбасының маңызы, балаға
діни өмірді сүйдіре білу, мойынсындыра білу үшін оларға махаббатқа толы,
ыстық көңілмен, жолдасы, досы секілді қатынас жасау керектігін ұмытпауымыз
тиіс. Ғибадат кезінде балалармен ойнаймыз ба, бұл ғибадат әдебіне қайшы
деушілер де табылуы мүмкін. Бұл жаңылыс түсінік. Өйткені Хз.Пайғамбар
(с.а.с) намаз уақытында болсын, намаз тысында болсын балаларға ашық қабақ
танытып, қуанышпен, мейіріммен қараған. Тіпті деректерден оның намаз оқып
жатқанында арқасына мінген немерелері Хасан мен Хусейінді, сәждеден басын
көтергенде құлап кетпеулері үшін қолымен ұстағанын көреміз.
Пайғамбарымыз (с.а.с) балаларды өте жақсы көретін және оларға өте
мейірімді болған әйелдерді мақтаныш тұту мен әйелдерді балдарын сүюге,
мейірімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz