Ақша қаражаттар қозғалысы мен есебі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 .тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу нысандары ... ... ... ...5
1.2 Төлем карточкаларымен есеп айырысулар ... ..7
1.3 Чектермен есеп айырысу. ... ... ...8
2.тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ.
2.1 Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін түгендеу ... ... ... ... ... ... .16
3.тарау АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБIНIҢ АУДИТI
2.3 Ақшалай қаражаттары есебі мен аудитінің мәні мен міндеттері ... ... ... ... ... ...19
2.4 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне жалпы сипаттама ... ... ... 25
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... .3
1 .тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу нысандары ... ... ... ...5
1.2 Төлем карточкаларымен есеп айырысулар ... ..7
1.3 Чектермен есеп айырысу. ... ... ...8
2.тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ.
2.1 Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін түгендеу ... ... ... ... ... ... .16
3.тарау АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБIНIҢ АУДИТI
2.3 Ақшалай қаражаттары есебі мен аудитінің мәні мен міндеттері ... ... ... ... ... ...19
2.4 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне жалпы сипаттама ... ... ... 25
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... .3
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керке.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
1. Абленов Д.О. Қаржылық аудит және талдау: Теория, әдіснама, практика: Оқу құралы. / Д.О. Абленов.- Алматы: Экономика, 2010.- 528 б.;
2. Абленов Д.О. Аудит негіздері - Алматы: Экономика, 2005 – 450c.
3. Ажибаева З.Н. және т.б. Аудит: Оқулық – Алматы: Экономика, 2006 – 530 c.
4. .Қаржылық талдау : оқу құралы /В.З.Черняк, Ү.Ж.Шалболова.- Астана:Фолиант, 2013. - 160 б.
5. Қаржылық талдау: оқулық / Т. Ж. Демесінов. - Алматы : Дәуір - 2011. - 320 б.
6. Қаржылық талдау : оқулық / Б. С. Өтебаев. - Астана : ҚазЭҚХСУ, 2008. - 220 б
7. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп; теориясы және негіздері. -Алматы: 2006.
8. Кеулімжаев Қ.К. Шоттар корреспонденциясы. Алматы: БИКО 2006.
9. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оку куралы. - Алматы: Экономика, 2002.
10. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 2007-жылғы 28-4-ақпандағы №234-ІIІ заңы (өзгертулер және толықтырулармен)
11. Қaзaқcтaн Pecпубликacының «Аудиторлық қызмет» туралы 1998 жылғы 20 қарашадағы N 304-І Зaңы (өзгертулер және толықтырулармен)
12. Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы Министрінің 2007-жылғы 23-мамырдағы №185 бұйрығымен бекітілген.
13. Бастапқы есеп құжаттарының нысандары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 562 Бұйрығымен бекітілген.
2. Абленов Д.О. Аудит негіздері - Алматы: Экономика, 2005 – 450c.
3. Ажибаева З.Н. және т.б. Аудит: Оқулық – Алматы: Экономика, 2006 – 530 c.
4. .Қаржылық талдау : оқу құралы /В.З.Черняк, Ү.Ж.Шалболова.- Астана:Фолиант, 2013. - 160 б.
5. Қаржылық талдау: оқулық / Т. Ж. Демесінов. - Алматы : Дәуір - 2011. - 320 б.
6. Қаржылық талдау : оқулық / Б. С. Өтебаев. - Астана : ҚазЭҚХСУ, 2008. - 220 б
7. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп; теориясы және негіздері. -Алматы: 2006.
8. Кеулімжаев Қ.К. Шоттар корреспонденциясы. Алматы: БИКО 2006.
9. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Оку куралы. - Алматы: Экономика, 2002.
10. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 2007-жылғы 28-4-ақпандағы №234-ІIІ заңы (өзгертулер және толықтырулармен)
11. Қaзaқcтaн Pecпубликacының «Аудиторлық қызмет» туралы 1998 жылғы 20 қарашадағы N 304-І Зaңы (өзгертулер және толықтырулармен)
12. Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы Министрінің 2007-жылғы 23-мамырдағы №185 бұйрығымен бекітілген.
13. Бастапқы есеп құжаттарының нысандары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 562 Бұйрығымен бекітілген.
М а з м ұ н ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 -тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу
нысандары ... ... ... ...5
1.2 Төлем карточкаларымен есеп
айырысулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Чектермен есеп айырысу.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 8
2-тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ.
2.1 Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3-тарау АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБIНIҢ АУДИТI
2.3 Ақшалай қаражаттары есебі мен аудитінің мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...19
2.4 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
ІІІ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .31
1-тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ
1.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу нысандары
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керке.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады.
Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын
ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін
пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
1.2 Төлем карточкаларымен есеп айырысулар
Төлем карточкаларымен есеп айырысулар - төлем карточкаларымен есеп
айырысулар компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өндеу
кұралдарын қолданатын байланыс жүйелері арқылы жүзеге асыратын банктер және
олардың клиенттері, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы төлемдер
жиынтығы.
Төлем карточкалары екі түрлі дебеттік және кредиттік болып келеді.
Банктік карточканың мынадай өзіне тән реквизиттері бар:
логотипі, яғни карточканың қай төлем жүйесіне тиісті екендігі, мысалы:
Master Card, Visa және т.с.с.;
карточканың нөмірі (ол 16 саннан тұрады);
карточка иесінің аты-жөні
карточканың эмитентінің атауы;
карточканың қызмет ету мерзімі;
карточка иесінің қол қою үлгісі.
Қазіргі кезде көптеген эквайер банктеріміз ірі сауда үйлерімен өзара
жасаған келісімшарт негізінде төлем карточкаларын шығаруды кездеп отыр.
Мұндай карточкалардың иелері аталған сауда үйлерінде сауда жасағанда
белгілі бір жеңілдіктерді пайдаланады.
Ол үшін сауда үйінде ПОС терминал орнатылады. Мұндағы Pos-терминал
дегеніміз сауда немесе кызмет көрсететін кәсіпорында банктік карточкаларға
қызмет көрсетуге арналған құрылым. Құрылғылары орнатылады.
Pos (ағылш. Point of Sale — сауда орны) — эквайрер банкпен өзара
жасалған келісім-шартка сәйкес, тұтынушылардың сатып алған тауарлар мен
қызметтері үшін төлем құралы ретінде банктік картаны қабылдайтын, сауда
немесе қызмет көрсететін кәсіпорын.
Қазақстан аумағында қолданылып жүрген карточкалар қолданылу аясына
қарай екі түрге бөлійеді:
локальдық немесе оқшауланған, яғни бір елдің аумағында қолданылатын
төлем карточкалары;
халықаралық, яғни әлемдік банктік тәжірибеде еркін қолданылатын төлем
карточкалары.
Төлем карточқаларымен есеп айырысулар слиптің көмегімен жүзеге
асырылады.
Слип (Pos-терминал немесе банкоматтың түбіртегі) — төлем карточканы
пайдаланып операция жасалғандығын растайтын есеп айырысу құжаты.
Слип мынадай көрсеткіштерді қамтиды:
Pos немесе банкоматтың идентифкаторы;
Операцияның жасалған күн;
Операция сомасы және валютасы;
Эмитент банктің операцияларды авторизациялауды раст айтын коды;
Банктік карточканың өзіне тән белгілері;
Слипте карточканы ұстаушының қолы.
Мұндағы, авторизация - эмитент банктің төлем карточкасын пайдаланып
операция жүргізуге берген рұқсатын білдіреді. Авторизациялау процедурасы
аяқталған соң эмитентбанк, банктік картаны (слип) пайдалану арқылы жасалған
есеп айырысу және езге құжаттарды төлеуге байланысты міндеттеме алады.
Авторизациялау екі режимде: он-лайн және офф-лайн режимінде жүзеге
асырылуы мүмкін.
Он-лайн режимі (ағылш. on-line — нақты уақыт режимі) — банктік
картаны шығарушымен арадағы электронды немесе телефон байланысы арқылы
немесе магнитті штрихті картаны көмегімен жасалатын операцияны сипаттайды.
On-line режимінде рұқсат алу үшін эмитент банкпен арада байланыстың болуы
қажет.
Офф-лайн реэісимі (ағылш. off-line — қолжетімсіздік) — банктік
карточканы шығарушымен арадағы электронды немесе телефон байланысты қажет
етпейтін, яғни чипті (микросхемалы) картаның көмегімен жасалатын операцияны
білдіреді.
Эквайрер банк - банктік карточкалар көмегімен жасалтын операциялар
бойынша Pos-терминалдармен есеп айырысуды жүзеге асыратын банк.
Қазақстанда 2000 жылдың аяғында Қазақстан Республикасы Ұлттық
банктің құрылтайшылығымен жабық акционерлік қоғам нысанында Процессингтік
орталық құрылды. Мұндай ұйымды құрудың басты мақсаты Қазақстанда төлем
карточкаларын пайдаланудың біртұтас кеңістігін жасау болып табылды.
Ұлттық процессингтік орталық — төлем жүйесінің технологиялық ядросы
болып саналатын мамандандырылған есептеу орталығы.
Ұлттық процессингтік орталық мынадай қызметтерді атқарады:
төлем карточкалары бойынша транзакцияларды ендеп, қажетгі құжаттарды
дайындау;
төлем жүйесіне қатысушы банктер арасында өзара есеп айырысуларды
жүргізуге арналған ақпараттар даярлау;
телем карточкаларын, соның ішінде халықаралық төлем карточкаларын
пайдалану аркылы жүзеге асырылатын төлемдер клирингін ұйымдастыру;
төлем жүйесіне катысушы банктердің үстеме шығыстарын азайту мақсатында
екінші деңгейдегі банктер мен бағдарламалық-техникалық құралдарды көтерме
бағамен жабдықтаушылар арасынын байланыстыру жұмыстарын ұйымдастыру;
қатысушы банктерді техникалык және ақпараттык жағынан қолдау;
төлем карточкаларын қабылдау торабын ұйымдастыру .
Пластикалық карточкалар банк ісіндегі технологиялық революцияның
маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Қазақстандағы төлем карточкаларын шығаруға байланысты
қызметті лицензиялайтын, оларды шығаруға және пайдалануға қойылатын
талаптарды белгілейтін жалғыз орган Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі мемлекетгік мекемесі болып табылады.
Қазақстандағы төлем карточкаларының нарығы 1994 жылдан бастап дами
бастады. Олардың бірінші шығарылымынИртыш-card бірінші жүйесін іске қоса
отырып, Қазақстан халық банкі АҚ жүзеге асырды. Қазіргі уақытта
республикада ел аумағында қолданылатын жергілікті (Altyn, Иртыш-card, Alem-
card, Каспийский банкі ААҚ-нын, карточкасы) және сол сияқты ел аумағында
және де одан тысқары қолданылатын халықаралық (VISA, EuroCardMasterCard,
CirrusMaestro American Express) төлем карточкалары пайдаланылады.
Импринтерлер мен төлем терминалдарының көп болуына қарамастан,
Қазақстандағы төлем карточкаларын ұстаушылар бұрынғыша, карточкаларды
негізінен қолма-қол ақша алу үшін пайдаланады және оларды тауарлар мен
қызмет көрсетулер үшін есеп айырысу құралы ретінде аз пайдаланады.
Төлем карточкаларын саудада тауарлар мен қызмет керсетулер үшін есеп
айырысу құралы ретінде пайдалану пайызының төмен болуына қарамастан, белшек
саудада қолма-қол жасалмайтын төлемдерге өтудің сөзсіз болатынын және
мемлекет үшін салықты тиімді жинауды, қолма-кол ақшаның көлеңкелі айналымын
азайтуды, ақша айналымын бақылауды күшейтуді білдіреді. Төлем карточкасы
ұсақ бөлшек тауар-ақша айналымындағы қолма-қол ақша массасын экономикаға
тартудың, оны қолма-қол жасалмайтын айналымға аударудың неғұрлым қолайлы
құралы.
Төлем карточкасы — бұл ақша емес, карточка ұстаушыға төлемдерді жүзеге
асыруға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және карточкасының
эмитенті айқындаған және оның талаптарымен басқа операцияларды жасауға
мүмкіндік беретін ақпараттан тұратын электрондық терминалдар немесе өзге
құралдар арқылы ақшаға қол жеткізу құралы. Карточканы жоғалту ақшаны
жоғалту дегенді білдірмейді: олар толық сақталады.
Карточка ұстаушының тауар алуы оны ұсынған бойда жедел жүзеге
асырылады, ал сауда ұйымының ақша алуы банкке орындалған операция туралы
хабарлау үшін және оның шотынан ақша аударуға қажетті уақыт өткеннен кейін
жүргізіледі.
Төлем карточкаларына қызмет көрсету барысында туындайтын төлем
міндеттемелерін орындау кепілгері осы карточканы берген банк болып
табылады. Төлем карточкаларының мынадай түрлері
болады: дебеттік, кредиттікжәне деб ет-кредиттік.
Дебеттік карточкасы клиенттің карт-шотындағы ақша сомасы шегінде
төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Дебет карточкасының ұстаушы
бола отырып, сіз банкке бұрын енгізілген ақша сомасын ғана жұмсауға
мүмкіндік аласыз. Кредиттік карточкасы эмитент банк берген заем сомасы
шегінде төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Дебет-кредиттік карточкасының кемегімен өз қаражатын және сол сияқты
банктің заемын пайдалануға болады.
Төлем карточкалары корпоративтік болуы мүмкін. Олар қандай да болмасын
занды тұлғаның қызметкерлеріне шығыстарды, мысалы іс сапар шығыстарын төлеу
үшін беріледі. Осындай карточкалар банкте ашылған жалпы карт-шотқа
байланысты.
Әрбір нақты карточка үшін лимит белгіленуі мүмкін, оның шегінде заңды
тұлғаның уәкілетті өкілінің төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндігі болады.
Банк практикасында магнит жолағы және орнатылған микропроцессоры бар
карточкалар қолданылады.
Қазіргі уакытта сыртқы жағына орналасқан, ұстаушының жеке басын
бірегейлендіру үшін қажетті деректер жазылған магнит жолағы бар карточкалар
ең көп таралған. Төлем карточкасын тиісті оқитын құрылғыға салған кезде
жеке деректер операцияны жүзеге асыруға рұқсат алу үшін желі бойынша
жіберіледі. Әдетте, карточка жоғалған немесе ұрланған болып табылатыны не
табылмайтыны, шоттағы қаражат жеткіліктілігі (дебет карточкалары үшін),
заем лимитінің асып кетпеуі (кредит карточкалары үшін) тексеріледі.
Қолма-қол ақшамен салыстырғанда төлем карточкаларының анық
артықшылықтарынан басқа, оның ұстаушысы өзімен бірге қолма-қол акшаның көп
сомасын алып жүру қажеттілігінен және оған байланысты тәуекелдерден
құтылады. Карточканың иесі банктегі шоттағы ақша қалдығына сыйақы, сауда
ұйымдарында сатып алу кезінде жеңілдіктер алады. Төлем карточкаларыңыз бар
болса, сізде үнемі ақша болады, ол ақшаны жоғалтып алудан қауіптенбейсіз,
кеденде мәлімдемейсіз, әлемнің кез келген елінде тауарлар мен қызмет
көрсетулер үшін ақы төлеу кезінде айырбастамайсыз.
Төлем карточкалары жүйесіне қатысудан сауда ұйымдары да пайда алады:
сатып алушылардың саны өседі, айналым ұлғаяды, қолма-қол ақшаны сактау,
өндеу және тасымалдау шығыстары төмендейді, жасалған барлық төлем
операцияларын есепке алу және бақылау сапасы жақсарады. Карточкаларды
жүргізу банктерге клиентгерді тарту және қызмет көрсету бойынша кеңестіктік
шектеулерді жеңуге мүмкіндік жасады.
Төлем карточкасы банк филиалдарынан мындаған шақырым
жерлерде операциялар жасауға мүмкіндік жасайды.
Төлем карточкаларының нарығы қаржы секторының болашағы бар бағыттарының
бірі бола отырып, жедел және тиімді қаркынмен дамуда.
Қазіргі уақытта нарықта қызмет көрсетудің үлкен ассортименті бар және
әр түрлі карточкалық бағдарламалардың айтарлықтай мөлшері ұсынылады.
Мәселен, төлем карточкасының көмегімен дүкендер мен мейрамханаларда
тауарлар мен қызмет көрсетулер үшін есеп айырысуға, коммуналдық қызмет,
байланыс қызметі үшін ақы, салық және кеден төлемдерін төлеуге, кредиттерді
өтеуге, карточкадан карточкаға ақша аударуға болады.
Сондықтан Қазақстанның тұрғындары барған сайын тауарлар мен қызмет
көрсетулерді жеткізушілердің пайдасына қолма-қол жасалмайтын төлемдерді
жүргізу кезінде төлем карточкаларын пайдалануды дұрыс көреді.
Қазақстандағы карточкалар нарығының даму серпіні
Көрсеткіштер 01.04.09 01.04.10
Айналымдағы карточкалар саны(мын бірлік), 6 969.9 7 837.1
онын ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 166.5 163.7
* халыкаралық жүйе карточкалары, онын ішінде: 6 803.4 7 673.4
Visa International 5 406.7 6 275.3
Europay International 1 390.3 1 389.8
Карточка ұстаушыларының саны (мын адам), 6 547.1 7 386.7
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 158.6 155.9
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 6 388.5 7 230.8
Visa International 5 068.8 5 883.1
Europay International 1 313.4 1 339.5
Қолданылған карточкалардың саны (мын бірлік), 3 251.8 3 731.2
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 91.6 91.4
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 3 160.2 3 639.8
Visa International 2 453.9 2 921.8
Europay International 703.0 713.6
Қолданылған карточкалардың саны (мын бірлік), 3 251.8 3 731.2
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 91.6 91.4
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 3 160.2 3 639.8
Visa International 2 453.9 2 921.8
Europay International 703.0 713.6
POS — терминалдар саны (дана), 21 339 23 154
оның ішінде
сауда кәсіпорыңдарында 17 044 18 681
банктерде 4295 4473
Импринтерлер саны (дана), 880 799
оның ішінде
сауда кәсіпорындарында 477 420
банктерде 403 379
Банкоматтар саны (дана) 6 524 7 110
Сауда кәсіпорындарынын саны (бірлік) 9 423 10 161
Төлем карточкаларын пайдалана жүргізілген 101973.0 128 424.1
операциялардың шоттардағы қалдықтардың
орташа айлық мөлшері (млн. тг.)
Кестеден көріп отырғанымыздай айналымдағы карточкалар саны 2010 жылдың
сәуір айына 7 837.1 бірлік, оның ішінде жергілікті жүйе карточкалары 163.7
бірлік және халыкаралық жүйе карточкалары 7 673.4, оның ішінде: Visa
International - 6 275.3 және Europay International — 1389.8 бірлікті
құраған. Бұл жерде айналымдағы карточкалар ішінде жергілікті карточкаларға
қарағанда халықаралық карточкалардың көбірек қолданылатынын көруге болады.
Ал карточка ұстаушыларының саны 2010 жылдың сәуір айына 7 386.7 мың адамды
құрасы, оның ішінде жергілікті жүйе карточкалары 91.4 мың адам және
халықаралық жүйе карточкалары 3 639.8 мың адамды оның ішінде: Visa
International - 2 921.8 және Europay International - 1 713.6 мыңадамды
құрап отыр.
Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді. Олардың өзіндік үлесі 97.9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының әзіндік үлесі - 2.1%. 2009 жылдың 1-сәуірінде бұл
арақатынас 97.6% және 2.4% құраған болатын.
Чектермен есеп айырысу.
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек
беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні
бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды,
бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау
тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 -тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу
нысандары ... ... ... ...5
1.2 Төлем карточкаларымен есеп
айырысулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Чектермен есеп айырысу.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 8
2-тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ.
2.1 Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2 Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп берудің бланкілерін
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3-тарау АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ЕСЕБIНIҢ АУДИТI
2.3 Ақшалай қаражаттары есебі мен аудитінің мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...19
2.4 Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігіне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
ІІІ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .31
1-тарау. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ
1.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу нысандары
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керке.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады.
Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын
ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін
пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
1.2 Төлем карточкаларымен есеп айырысулар
Төлем карточкаларымен есеп айырысулар - төлем карточкаларымен есеп
айырысулар компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өндеу
кұралдарын қолданатын байланыс жүйелері арқылы жүзеге асыратын банктер және
олардың клиенттері, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы төлемдер
жиынтығы.
Төлем карточкалары екі түрлі дебеттік және кредиттік болып келеді.
Банктік карточканың мынадай өзіне тән реквизиттері бар:
логотипі, яғни карточканың қай төлем жүйесіне тиісті екендігі, мысалы:
Master Card, Visa және т.с.с.;
карточканың нөмірі (ол 16 саннан тұрады);
карточка иесінің аты-жөні
карточканың эмитентінің атауы;
карточканың қызмет ету мерзімі;
карточка иесінің қол қою үлгісі.
Қазіргі кезде көптеген эквайер банктеріміз ірі сауда үйлерімен өзара
жасаған келісімшарт негізінде төлем карточкаларын шығаруды кездеп отыр.
Мұндай карточкалардың иелері аталған сауда үйлерінде сауда жасағанда
белгілі бір жеңілдіктерді пайдаланады.
Ол үшін сауда үйінде ПОС терминал орнатылады. Мұндағы Pos-терминал
дегеніміз сауда немесе кызмет көрсететін кәсіпорында банктік карточкаларға
қызмет көрсетуге арналған құрылым. Құрылғылары орнатылады.
Pos (ағылш. Point of Sale — сауда орны) — эквайрер банкпен өзара
жасалған келісім-шартка сәйкес, тұтынушылардың сатып алған тауарлар мен
қызметтері үшін төлем құралы ретінде банктік картаны қабылдайтын, сауда
немесе қызмет көрсететін кәсіпорын.
Қазақстан аумағында қолданылып жүрген карточкалар қолданылу аясына
қарай екі түрге бөлійеді:
локальдық немесе оқшауланған, яғни бір елдің аумағында қолданылатын
төлем карточкалары;
халықаралық, яғни әлемдік банктік тәжірибеде еркін қолданылатын төлем
карточкалары.
Төлем карточқаларымен есеп айырысулар слиптің көмегімен жүзеге
асырылады.
Слип (Pos-терминал немесе банкоматтың түбіртегі) — төлем карточканы
пайдаланып операция жасалғандығын растайтын есеп айырысу құжаты.
Слип мынадай көрсеткіштерді қамтиды:
Pos немесе банкоматтың идентифкаторы;
Операцияның жасалған күн;
Операция сомасы және валютасы;
Эмитент банктің операцияларды авторизациялауды раст айтын коды;
Банктік карточканың өзіне тән белгілері;
Слипте карточканы ұстаушының қолы.
Мұндағы, авторизация - эмитент банктің төлем карточкасын пайдаланып
операция жүргізуге берген рұқсатын білдіреді. Авторизациялау процедурасы
аяқталған соң эмитентбанк, банктік картаны (слип) пайдалану арқылы жасалған
есеп айырысу және езге құжаттарды төлеуге байланысты міндеттеме алады.
Авторизациялау екі режимде: он-лайн және офф-лайн режимінде жүзеге
асырылуы мүмкін.
Он-лайн режимі (ағылш. on-line — нақты уақыт режимі) — банктік
картаны шығарушымен арадағы электронды немесе телефон байланысы арқылы
немесе магнитті штрихті картаны көмегімен жасалатын операцияны сипаттайды.
On-line режимінде рұқсат алу үшін эмитент банкпен арада байланыстың болуы
қажет.
Офф-лайн реэісимі (ағылш. off-line — қолжетімсіздік) — банктік
карточканы шығарушымен арадағы электронды немесе телефон байланысты қажет
етпейтін, яғни чипті (микросхемалы) картаның көмегімен жасалатын операцияны
білдіреді.
Эквайрер банк - банктік карточкалар көмегімен жасалтын операциялар
бойынша Pos-терминалдармен есеп айырысуды жүзеге асыратын банк.
Қазақстанда 2000 жылдың аяғында Қазақстан Республикасы Ұлттық
банктің құрылтайшылығымен жабық акционерлік қоғам нысанында Процессингтік
орталық құрылды. Мұндай ұйымды құрудың басты мақсаты Қазақстанда төлем
карточкаларын пайдаланудың біртұтас кеңістігін жасау болып табылды.
Ұлттық процессингтік орталық — төлем жүйесінің технологиялық ядросы
болып саналатын мамандандырылған есептеу орталығы.
Ұлттық процессингтік орталық мынадай қызметтерді атқарады:
төлем карточкалары бойынша транзакцияларды ендеп, қажетгі құжаттарды
дайындау;
төлем жүйесіне қатысушы банктер арасында өзара есеп айырысуларды
жүргізуге арналған ақпараттар даярлау;
телем карточкаларын, соның ішінде халықаралық төлем карточкаларын
пайдалану аркылы жүзеге асырылатын төлемдер клирингін ұйымдастыру;
төлем жүйесіне катысушы банктердің үстеме шығыстарын азайту мақсатында
екінші деңгейдегі банктер мен бағдарламалық-техникалық құралдарды көтерме
бағамен жабдықтаушылар арасынын байланыстыру жұмыстарын ұйымдастыру;
қатысушы банктерді техникалык және ақпараттык жағынан қолдау;
төлем карточкаларын қабылдау торабын ұйымдастыру .
Пластикалық карточкалар банк ісіндегі технологиялық революцияның
маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Қазақстандағы төлем карточкаларын шығаруға байланысты
қызметті лицензиялайтын, оларды шығаруға және пайдалануға қойылатын
талаптарды белгілейтін жалғыз орган Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі мемлекетгік мекемесі болып табылады.
Қазақстандағы төлем карточкаларының нарығы 1994 жылдан бастап дами
бастады. Олардың бірінші шығарылымынИртыш-card бірінші жүйесін іске қоса
отырып, Қазақстан халық банкі АҚ жүзеге асырды. Қазіргі уақытта
республикада ел аумағында қолданылатын жергілікті (Altyn, Иртыш-card, Alem-
card, Каспийский банкі ААҚ-нын, карточкасы) және сол сияқты ел аумағында
және де одан тысқары қолданылатын халықаралық (VISA, EuroCardMasterCard,
CirrusMaestro American Express) төлем карточкалары пайдаланылады.
Импринтерлер мен төлем терминалдарының көп болуына қарамастан,
Қазақстандағы төлем карточкаларын ұстаушылар бұрынғыша, карточкаларды
негізінен қолма-қол ақша алу үшін пайдаланады және оларды тауарлар мен
қызмет көрсетулер үшін есеп айырысу құралы ретінде аз пайдаланады.
Төлем карточкаларын саудада тауарлар мен қызмет керсетулер үшін есеп
айырысу құралы ретінде пайдалану пайызының төмен болуына қарамастан, белшек
саудада қолма-қол жасалмайтын төлемдерге өтудің сөзсіз болатынын және
мемлекет үшін салықты тиімді жинауды, қолма-кол ақшаның көлеңкелі айналымын
азайтуды, ақша айналымын бақылауды күшейтуді білдіреді. Төлем карточкасы
ұсақ бөлшек тауар-ақша айналымындағы қолма-қол ақша массасын экономикаға
тартудың, оны қолма-қол жасалмайтын айналымға аударудың неғұрлым қолайлы
құралы.
Төлем карточкасы — бұл ақша емес, карточка ұстаушыға төлемдерді жүзеге
асыруға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және карточкасының
эмитенті айқындаған және оның талаптарымен басқа операцияларды жасауға
мүмкіндік беретін ақпараттан тұратын электрондық терминалдар немесе өзге
құралдар арқылы ақшаға қол жеткізу құралы. Карточканы жоғалту ақшаны
жоғалту дегенді білдірмейді: олар толық сақталады.
Карточка ұстаушының тауар алуы оны ұсынған бойда жедел жүзеге
асырылады, ал сауда ұйымының ақша алуы банкке орындалған операция туралы
хабарлау үшін және оның шотынан ақша аударуға қажетті уақыт өткеннен кейін
жүргізіледі.
Төлем карточкаларына қызмет көрсету барысында туындайтын төлем
міндеттемелерін орындау кепілгері осы карточканы берген банк болып
табылады. Төлем карточкаларының мынадай түрлері
болады: дебеттік, кредиттікжәне деб ет-кредиттік.
Дебеттік карточкасы клиенттің карт-шотындағы ақша сомасы шегінде
төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Дебет карточкасының ұстаушы
бола отырып, сіз банкке бұрын енгізілген ақша сомасын ғана жұмсауға
мүмкіндік аласыз. Кредиттік карточкасы эмитент банк берген заем сомасы
шегінде төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Дебет-кредиттік карточкасының кемегімен өз қаражатын және сол сияқты
банктің заемын пайдалануға болады.
Төлем карточкалары корпоративтік болуы мүмкін. Олар қандай да болмасын
занды тұлғаның қызметкерлеріне шығыстарды, мысалы іс сапар шығыстарын төлеу
үшін беріледі. Осындай карточкалар банкте ашылған жалпы карт-шотқа
байланысты.
Әрбір нақты карточка үшін лимит белгіленуі мүмкін, оның шегінде заңды
тұлғаның уәкілетті өкілінің төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндігі болады.
Банк практикасында магнит жолағы және орнатылған микропроцессоры бар
карточкалар қолданылады.
Қазіргі уакытта сыртқы жағына орналасқан, ұстаушының жеке басын
бірегейлендіру үшін қажетті деректер жазылған магнит жолағы бар карточкалар
ең көп таралған. Төлем карточкасын тиісті оқитын құрылғыға салған кезде
жеке деректер операцияны жүзеге асыруға рұқсат алу үшін желі бойынша
жіберіледі. Әдетте, карточка жоғалған немесе ұрланған болып табылатыны не
табылмайтыны, шоттағы қаражат жеткіліктілігі (дебет карточкалары үшін),
заем лимитінің асып кетпеуі (кредит карточкалары үшін) тексеріледі.
Қолма-қол ақшамен салыстырғанда төлем карточкаларының анық
артықшылықтарынан басқа, оның ұстаушысы өзімен бірге қолма-қол акшаның көп
сомасын алып жүру қажеттілігінен және оған байланысты тәуекелдерден
құтылады. Карточканың иесі банктегі шоттағы ақша қалдығына сыйақы, сауда
ұйымдарында сатып алу кезінде жеңілдіктер алады. Төлем карточкаларыңыз бар
болса, сізде үнемі ақша болады, ол ақшаны жоғалтып алудан қауіптенбейсіз,
кеденде мәлімдемейсіз, әлемнің кез келген елінде тауарлар мен қызмет
көрсетулер үшін ақы төлеу кезінде айырбастамайсыз.
Төлем карточкалары жүйесіне қатысудан сауда ұйымдары да пайда алады:
сатып алушылардың саны өседі, айналым ұлғаяды, қолма-қол ақшаны сактау,
өндеу және тасымалдау шығыстары төмендейді, жасалған барлық төлем
операцияларын есепке алу және бақылау сапасы жақсарады. Карточкаларды
жүргізу банктерге клиентгерді тарту және қызмет көрсету бойынша кеңестіктік
шектеулерді жеңуге мүмкіндік жасады.
Төлем карточкасы банк филиалдарынан мындаған шақырым
жерлерде операциялар жасауға мүмкіндік жасайды.
Төлем карточкаларының нарығы қаржы секторының болашағы бар бағыттарының
бірі бола отырып, жедел және тиімді қаркынмен дамуда.
Қазіргі уақытта нарықта қызмет көрсетудің үлкен ассортименті бар және
әр түрлі карточкалық бағдарламалардың айтарлықтай мөлшері ұсынылады.
Мәселен, төлем карточкасының көмегімен дүкендер мен мейрамханаларда
тауарлар мен қызмет көрсетулер үшін есеп айырысуға, коммуналдық қызмет,
байланыс қызметі үшін ақы, салық және кеден төлемдерін төлеуге, кредиттерді
өтеуге, карточкадан карточкаға ақша аударуға болады.
Сондықтан Қазақстанның тұрғындары барған сайын тауарлар мен қызмет
көрсетулерді жеткізушілердің пайдасына қолма-қол жасалмайтын төлемдерді
жүргізу кезінде төлем карточкаларын пайдалануды дұрыс көреді.
Қазақстандағы карточкалар нарығының даму серпіні
Көрсеткіштер 01.04.09 01.04.10
Айналымдағы карточкалар саны(мын бірлік), 6 969.9 7 837.1
онын ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 166.5 163.7
* халыкаралық жүйе карточкалары, онын ішінде: 6 803.4 7 673.4
Visa International 5 406.7 6 275.3
Europay International 1 390.3 1 389.8
Карточка ұстаушыларының саны (мын адам), 6 547.1 7 386.7
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 158.6 155.9
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 6 388.5 7 230.8
Visa International 5 068.8 5 883.1
Europay International 1 313.4 1 339.5
Қолданылған карточкалардың саны (мын бірлік), 3 251.8 3 731.2
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 91.6 91.4
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 3 160.2 3 639.8
Visa International 2 453.9 2 921.8
Europay International 703.0 713.6
Қолданылған карточкалардың саны (мын бірлік), 3 251.8 3 731.2
оның ішінде
* жергілікті жүйе карточкалары 91.6 91.4
* халыкаралық жүйе карточкалары, оның ішінде: 3 160.2 3 639.8
Visa International 2 453.9 2 921.8
Europay International 703.0 713.6
POS — терминалдар саны (дана), 21 339 23 154
оның ішінде
сауда кәсіпорыңдарында 17 044 18 681
банктерде 4295 4473
Импринтерлер саны (дана), 880 799
оның ішінде
сауда кәсіпорындарында 477 420
банктерде 403 379
Банкоматтар саны (дана) 6 524 7 110
Сауда кәсіпорындарынын саны (бірлік) 9 423 10 161
Төлем карточкаларын пайдалана жүргізілген 101973.0 128 424.1
операциялардың шоттардағы қалдықтардың
орташа айлық мөлшері (млн. тг.)
Кестеден көріп отырғанымыздай айналымдағы карточкалар саны 2010 жылдың
сәуір айына 7 837.1 бірлік, оның ішінде жергілікті жүйе карточкалары 163.7
бірлік және халыкаралық жүйе карточкалары 7 673.4, оның ішінде: Visa
International - 6 275.3 және Europay International — 1389.8 бірлікті
құраған. Бұл жерде айналымдағы карточкалар ішінде жергілікті карточкаларға
қарағанда халықаралық карточкалардың көбірек қолданылатынын көруге болады.
Ал карточка ұстаушыларының саны 2010 жылдың сәуір айына 7 386.7 мың адамды
құрасы, оның ішінде жергілікті жүйе карточкалары 91.4 мың адам және
халықаралық жүйе карточкалары 3 639.8 мың адамды оның ішінде: Visa
International - 2 921.8 және Europay International - 1 713.6 мыңадамды
құрап отыр.
Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді. Олардың өзіндік үлесі 97.9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының әзіндік үлесі - 2.1%. 2009 жылдың 1-сәуірінде бұл
арақатынас 97.6% және 2.4% құраған болатын.
Чектермен есеп айырысу.
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек
беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні
бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды,
бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау
тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz