Ә. Қастеевтің өмірі
І. Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Ә. Қастеевтің өмірі.
2. Ә. Қастеевтің шығармалары.
3. Суреттерінің қалдырған мол мұрасы
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ Негізгі бөлім
1. Ә. Қастеевтің өмірі.
2. Ә. Қастеевтің шығармалары.
3. Суреттерінің қалдырған мол мұрасы
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Әбілхан Қастеев — қазақтың тұңғыш профессионал живописьшісі. Оның тағдыры мен творчествосының қалыптасуына Ұлы Октябрь социалистік революциясы айтарлықтай әсер етті. Ол кейбір картиналарында қазақ халқының бұрынғы қиын-қыстау кездегі бастан кешкендерін, феодалдық сарқыншақтарды ашына жырласа, бұдан кейінгі еңбектерінде жаңа өмірдегі ұлы өзгерістерді шабыттана бейнелеп, балаша қуана білді. Бұған «Қырмандағы той», «Қызыл отау» және басқа туындылары жатады. Ол өз еркімен Түрксиб темір жолын салуға қатысып, бұған дейін естіп көрмеген құрылыс жұмыстарын тамашалады. Тауды бұзып, тасты жарып, жарқын болашаққа жол ашып берген, бұл салынып жатқан магистраль жаңа өмірдің символындай болды. Әбілхан салған суреттері мен нобайларында тек көзбен көргендерін ғана суреттеуге тырысты. Оның творчествосы — халық өмірінің өзіндік шежіресі.
Әбілхан Қастеев сөзге сараң, ұзақ сөйлеуді жаны жақтырмайтын. Ол, көбінесе қысқа ғана «иә», «жақ-сы», «тамаша», «жаман екен» дейтін. Оның есесіне ав-тор өзінің шығармаларында айтайын деген ойын терең жеткізіп, тіпті, басқалардың көзге ілмейтінін де сурет-теп жібереді. Осы нәзік баяндауларға аса ұқыптылықпен қарауының өзі — суретшінін ерекше дарындылығы емес пе!
Қастеев атақты суретші ғана емес, коғам қайрат-кері де еді. Ол республика Жоғарғы Советінің депутаты болып сайланды, көпшіліктен хаттар мен өтініштерді жиі алып тұрған. Ол әр хатқа аса ұқыпты және зор ықыласпен қарап, адамдарға көмек көрсету жолыңца қолынан келгеннің бәрін істеп бақты.
Өз әріптестері — суретшілерге де асқан ілтипат-пен қарап, ал жастар үшін Қастеев асыл аға, ұлағатты ұстаз бола білді.
Мен Әбілхан ағамен алғаш рет 1943 жылы таныстым. Онда мен өрімдей жас болатынмын, ал Әбілхан атақдаңқы жайылған суретші еді. 1944дішды онымен бірге және басқа да суретшілермен Амангелді Имановтың портретін жасауға жарияланған конкурсқа қатыстым. Әбілхан аға ретінде маған конкурсқа даярлануға көмектесті. Көтермелеу сыйлығын алуыма жәрдемдескен де оның ақыл-кеңесі деп білемін.
Әбілхан Қастеев сөзге сараң, ұзақ сөйлеуді жаны жақтырмайтын. Ол, көбінесе қысқа ғана «иә», «жақ-сы», «тамаша», «жаман екен» дейтін. Оның есесіне ав-тор өзінің шығармаларында айтайын деген ойын терең жеткізіп, тіпті, басқалардың көзге ілмейтінін де сурет-теп жібереді. Осы нәзік баяндауларға аса ұқыптылықпен қарауының өзі — суретшінін ерекше дарындылығы емес пе!
Қастеев атақты суретші ғана емес, коғам қайрат-кері де еді. Ол республика Жоғарғы Советінің депутаты болып сайланды, көпшіліктен хаттар мен өтініштерді жиі алып тұрған. Ол әр хатқа аса ұқыпты және зор ықыласпен қарап, адамдарға көмек көрсету жолыңца қолынан келгеннің бәрін істеп бақты.
Өз әріптестері — суретшілерге де асқан ілтипат-пен қарап, ал жастар үшін Қастеев асыл аға, ұлағатты ұстаз бола білді.
Мен Әбілхан ағамен алғаш рет 1943 жылы таныстым. Онда мен өрімдей жас болатынмын, ал Әбілхан атақдаңқы жайылған суретші еді. 1944дішды онымен бірге және басқа да суретшілермен Амангелді Имановтың портретін жасауға жарияланған конкурсқа қатыстым. Әбілхан аға ретінде маған конкурсқа даярлануға көмектесті. Көтермелеу сыйлығын алуыма жәрдемдескен де оның ақыл-кеңесі деп білемін.
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Ә. Қастеевтің өмірі.
2. Ә. Қастеевтің шығармалары.
3. Суреттерінің қалдырған мол мұрасы
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Әбілхан Қастеев — қазақтың тұңғыш профессионал живописьшісі. Оның
тағдыры мен творчествосының қалыптасуына Ұлы Октябрь социалистік
революциясы айтарлықтай әсер етті. Ол кейбір картиналарында қазақ халқының
бұрынғы қиын-қыстау кездегі бастан кешкендерін, феодалдық сарқыншақтарды
ашына жырласа, бұдан кейінгі еңбектерінде жаңа өмірдегі ұлы өзгерістерді
шабыттана бейнелеп, балаша қуана білді. Бұған Қырмандағы той, Қызыл
отау және басқа туындылары жатады. Ол өз еркімен Түрксиб темір жолын
салуға қатысып, бұған дейін естіп көрмеген құрылыс жұмыстарын тамашалады.
Тауды бұзып, тасты жарып, жарқын болашаққа жол ашып берген, бұл салынып
жатқан магистраль жаңа өмірдің символындай болды. Әбілхан салған суреттері
мен нобайларында тек көзбен көргендерін ғана суреттеуге тырысты. Оның
творчествосы — халық өмірінің өзіндік шежіресі.
Әбілхан Қастеев сөзге сараң, ұзақ сөйлеуді жаны жақтырмайтын. Ол, көбінесе
қысқа ғана иә, жақ-сы, тамаша, жаман екен дейтін. Оның есесіне ав-
тор өзінің шығармаларында айтайын деген ойын терең жеткізіп, тіпті,
басқалардың көзге ілмейтінін де сурет-теп жібереді. Осы нәзік баяндауларға
аса ұқыптылықпен қарауының өзі — суретшінін ерекше дарындылығы емес пе!
Қастеев атақты суретші ғана емес, коғам қайрат-кері де еді. Ол
республика Жоғарғы Советінің депутаты болып сайланды, көпшіліктен хаттар
мен өтініштерді жиі алып тұрған. Ол әр хатқа аса ұқыпты және зор ықыласпен
қарап, адамдарға көмек көрсету жолыңца қолынан келгеннің бәрін істеп бақты.
Өз әріптестері — суретшілерге де асқан ілтипат-пен қарап, ал жастар
үшін Қастеев асыл аға, ұлағатты ұстаз бола білді.
Мен Әбілхан ағамен алғаш рет 1943 жылы таныстым. Онда мен өрімдей жас
болатынмын, ал Әбілхан атақдаңқы жайылған суретші еді. 1944дішды онымен
бірге және басқа да суретшілермен Амангелді Имановтың портретін жасауға
жарияланған конкурсқа қатыстым. Әбілхан аға ретінде маған конкурсқа
даярлануға көмектесті. Көтермелеу сыйлығын алуыма жәрдемдескен де оның ақыл-
кеңесі деп білемін.
1944 жылы Москваға оқуға жұріп кеттім. Каникулға шыққан кезімде ауылдағы
туған үйіме бармай, Алматыға, Әбілхан Қастеев ағаға, келетінмін. Оның үйі
маған өз үйімдей еді, барлығы да қуана, кұшақ жая қарсы алатын. Міне, сол
уақыттан бері тағдырым Әбілхан Қастеевтія өмірімен біте қайнасып, араласып
кетті.
Одақтас республикаларды аралаған сапарларында бірге еріп те жүрдім.
Суретшілермен кездесуді, олардың шығармаларын қызықтауды ұнататын. Ол ұзақ
және рақаттана жұмыс істеуші еді.
Қастеев Қазақстанды жиі-жиі аралап тұрды. Түк-пір-түкпірдегі кішкене
ауылдардың өзін қалдырмай аралайтын, Тағдыры қызык кеп адамдармен жақын
араласып, оларды өзінің шығармаларына арқау етті.
Оның XXII партсъезі атындағы колхоздың қалыптасу жылдары туралы шешіле
айтқан аңгімесі әлі күнге дейін есімде. Осы колхоздың адамдары жайлы
портреттер де жазды. Қазір колхозда жиырма Социалистік Еңбек Ері, бір Совет
Одағының Батыры тұрады. Әбекең осы еңбек адамдарының өмірінен сюжетті
картиналар мен портреттер салғанда, олардың көпшілігі суретшінің
шеберханасына келіп, тапжылмай отырып, кейпін сал-ғызушы еді. Колхозшылар
оны: Тамаша адам, кіші пейіл, білімді, біздін мұң-мұқтажымызға белсене ара-
ласушы еді,— деп еске алады. Жолы үлкен ағаның құрметіне мен де бұл
колхоздың адамдарымен байлан-ысымды үзбей, онда жиі боламын, қол жеткен
табыс-тарына бірге қуанып, творчестволық жұмысым үшін материалдар жинаймын.
Әбілхан Қастеев — біздің республикамыздың өнеріндегі өте сирек кездесетін
дара тұлға. Оның шығармалары халықтың рухын, сезімі мен ойын білдіреді.
Сонымен бірге, Қастеев интернационал суретші, оның адал, шынайы
шығармаларын барлық халық жақсы түсінеді. Ол туған республикамыздың
өнерінің асыл қазынасына баға жеткізгісіз үлес қосты. Оның жарқын келбеті
біздің барлығымыз үшін еңбек-сүйгіштіктің, адалдықтың және мейірімділіктің
асқан үлгісі ретінде есте сақталатын болады.
Өз халқына өлшеусіз онерімен, бойындағы аппақ рымен, ойынлағм дарыпымен,
сресен еңбегімен ел алындагы перзенттік парызын орындаған абзал азамат,
ырбаз суреткер, қазақ халқының қадірлі ұлдарының ірі — Әбілхан Қастеев.
Әбілхан Қастеев советтік ұлттық бейнелеу өнерінегі ірі тулгалар О.
Таңсықбаев, М. Сарьян, Ғ. Әйтиев сімдерімен қатар аталады.
Әбілхан Қастеев — қазақ мәдениетіндегі үлкен құ-ылыс. Ол республикамызда
тұңғыш рет Қазақ ССР-іің хіілық суретшісі деген құрметті атаққа ие болды.
[рофсссионал суретші атанған кезде ол 40 жаста з,і... Ал, сурст өнерінің
сырын орда бұзар отыз жасқа елгенде уққан...
Әиілхап Қастеев 1904 жылы карлы қаңтарда қазір-Талдықорған облысы Панфилов
ауданындағы Шеж-і аулында туган.
Аріы ата-бабалары, өзінің әке-шешесі диқандық-эі кәсіп етіп, еңбегін емген
жарлы-жақыбайлар. Әкесі-гн тым ерте айрылды. Сегіз жасында сиыр бақты.
Локайын сүйретіп, күн шықпастан Шежіннің өрісіне іыр айдайтын. Оны күн
сайын аңғарлы өзені арқырай ?ып, қыраны қалықтаған, құз-қиясы күн сәулесіне
ағылысып, түрлі рецкі түске боялған, тік шаншылған ыңдағы шыпарлар мен
сыңсыған самырсындары, асанга тірелген асқар таулары тәнті етуші еді.
Тапиғат, шіркІн, адамды әлдилеген ана ғой. Оның щ а.іа колецкедегі
тамылжытатын бозторғайының -п, салқар соққан самалының қоңыр лебІ,
желбіреген елбіржекеиі, жұпары аңқыған жуасы мен жусаны ой-і ой қосады,
сананы сәулелендіреді. Сол табиғат деньщ ертегідей елітетін жаратылысының
таңға-айып күбылысын көріп, дыбысын тыңдап, одан іл-кисір әсер алмаған
адамның көкірегі шемен, құлағы керең, жан дүниесі жарымжан боп қалмай ма?
арпыдайыиан КөзІңде айнасы бар бала атанған эілхлн тамашасы таусылмайтын
осы оір тылсым та-іғагтың саи түрлі бояуын санап, түрлі ағаш атаулы, ан-
жануардың, өсімдік, тіпті, топырақтың түр-түсін .ралип өсті. Болашақ
суретшінің тума таланты осы-ін туындайды.
Кейін, койшы бала бір сэт қойларын жусатып тас-п, жықпыл бойлап, аңғар
аралап, асыл тастар іздеп.
одан қойнында қалашы мол кемпірлерге, әсемдік-ке құмар апа-карындастарына
ұршық, қуыршақ жа-сап, түрлі моншақты маржандай тізіп, әкеп жүрді. Оның
бұлақ басы болған осы өиеріне әркім-ақ қызыға қарайтын.
Бірте-бірте ол тастан қашап, түрлі мүсіндер жасау-ды үйренді. Алаң көңілді,
көкейін осы бір өнер кескен бала ұсталыққа, зергерлікке аңсары ауып, бас
көтер-мей талай рет алдындағы қойларынан айрылд£і. Бай-дан таяқ жесе де,
меселінен қайтпады. Өзі қорлық көр-ген бай, молдалардың мүсінін жасады.
Одан жұрт жа-ғасын ұстап шошыды.
Әкет, бәлекетті,— деп, ағалары тер төккен тас-тарын шашты. Елді бұзар
сәлделі молдалар: Тірі адамның суретің салу күнә. Кейін ақыретте оған жан
бітір деп қинайды,— деп, бала талабьша таң қалған ' жалпақ жұрттың өзін
қорқытты. Осы күнәсы үшін, ол талай рет сойылға да жығылды. Бірақ, асау
ат жалына жармасқандай, арманынан айрылмады. ӨнерлІнің қолын ұста,
өнегелінің жолын ұста,— деп, Түргенбай зергерді ұстаз тұтты. Осылайша,
халық өнерінің қайнар көзі — қолөнердің ғажайыптарынан сусындаған Әбілхан
текемет, киіз басып, алаша тоқы-ған әжелері мен апаларының, әпкелері мен
қарындас-тарының дала әуеніне толы әсем ою-өрнегінен әсер алып, оны
көкірегіне тоқып, көңіліне ұялатты.
Әбілхан Қастеевтің халыққа етене жақындығы — қанындағы қасиеті, о баста-ақ
ел тұрмысына қанығып, сол қазынаны кешіріп, көпшіліктің көз алдына айныт-
пай жайып салуы. Бояу мен сурет өнерінің сан түрлі сызықтарының мәнін жете
білмесе де, жұрт жүрегіне жақын ғып бейнелеуге тырысты. Халықтың хал-күйІн
ғана емес, ішкі жан дүниесінің дірілін, демін, мінез-құлқы мен қабілетІн
арқаудай астастыра білді. Оны біз суретшінің тырнақ алды туындыларынан
байқай-мыз. Бояулары бір түрлі күңгірт, бір қырын ғана кейіп-тегі адам
пішіндерінің өзі, Совет өкіметінің алғашқы жылдарындағы жалпы қазақ
халқының рухани, таби-ғи кескіні, іс-әрекеті, хам-қарекеті, тұрмыс-
тіршілігін қаз-қалпында бейнелейді. 1927 жылы салған іс тігіп отырған
тігінші әйел, 1929 жылы салған киіз үйдің Ішкі көрінісі, 1930 жылы салған
қазақ портреті, өз қарын-дасының келбеті соның айғағы. 1930 жылы
салған
Мектепке атты еңбегі қазақ бейнелеу өнерінің алтын қорына қосылған
алғашқы суреті дер едік. Сол кездегі теңдікті аңсаған, оқу-білімге аңсары
ауған, кітап қү-шақтаған қазақ қызының көз жанарында жас аралас арман бар.
Өз ағасының да портретінде сол қилы кезеңдеғі қазақ ұғымындағы қасірет,
үргедек ұрпақ ұсқыны он-ың бет пішінінен, шүңірек көзінен де анық
байқалады.
Бала жастан жыр-аңыз, дастан, қиссаларға қүмар Әбілхан телеғей-теңіз қазақ
халық ауыз әдебиетінің тал бесігінде тербеліп өсті.
Сол алтын қазына иелерінің бірі, елдің қадІрменді ақсақалы Сағымбек
Қисықбаевтың портретіне бір сәт назар аударыңызшы. Ауыз әдебиетін бүгінгі
ұрпаққа жеткізген кең-дария ақылды бет-бейнесі мен болмы-сына қарап,
табындырар тұлғасынан ұзақ көз алмай-сыз. Оның бір қырындап отырған кісілік
келбетіне ізет етесің.
Ақ киізден жұқалап басып, сэнмен тіккен қал-пағы, әдеппен қойған сақал-
мұрты, кең омыраулы сыр-ма шапаны жарасым тапқан. Кең маңдай, қою қасты,
көтеріңкі қабағы, ойлы көзі, бейнебір бізге шежіре шертіп отырғандай. Оның
осындай тұлғасынан сан ға-сырлы ата-баба рухын танимыз. Адам жанының иірі-
мін таба білетін, тумысьшан аналитик суретші 1942 жылы Ана портреті
арқылы әжеміз бен шешелері-
міздің ақ мейірімін, ізгілігін көрсетті. Кимешек киген бұл кейуананың еңкіш
тартқан отырысы мен әжім тор-лаған жүзінен өткен өмІр іздерін аңғарасыз.
Ал, алыс-қа қадалған өткір жанарьшан болашаққа деғен үлкен үмітті, ұрпақ
тағдырына аналық мейірмен алаңдай қа-раған абзал жанның бейнесін көреміз.
Зар заманның зорлығы мен ауыр бейнетіне бүгілмеген ана қайраты-на қайран
қаласың!..
Әбілхан Қастеев алғашқы шығармаларының өзін-дегІ әрбір кейіпкерінің
келбетінде ізгілік мейірім, шапа-ғат шуағы тегілІп тұрады.
Суретші әуел бастан әсерлі бояуларды әлемІштеп жаға беруден бойын аулақ
салды. Тек, бір қызығы, 1930 жылы майлы бояумен кенепке салған Көктем
туын-дысынан өмірінің соңғы күндеріндегі Жоңғар Алатау-ының көктеміне
дейінгі пейзаждарында көк бояуды көбірек қолданды. Әсіресе, көгілдір бояуға
іңкәрлігін, отызыншы жылдарда салған Көк қамзолды қыз, Қазақ қызы атты
жанрлық портреттерінен, Шөп шабу картинасынан анық байқаймыз.
Кең жазираның көз жетпес қиыры сағымданып, заңғар аспанмен тіресіп,
көгілдір таулармен астасып жатыр, көк-жасыл шабындықта шөп орған,
тырма тартқан, шөмеле жиған, бір кісідей жұрттың –жігер қимылымен көңілін
көк бояу ашьш көркем көрініс тапқан.
Мирас қылып қалдырды мол мұрасын Әбілханның өз қолымен еккен мәуелі бағы
жыл сайыи мол жеміс салады. Сол саялы бақта отырып, жиі-жиі ойга қалам.
Ойлап отырсам, кектем сайын бүр жарыи, көгеріп, жапырақ жайып, жемісті мол
салатын осы бағы секілді, оның ұрпағына сыйла-ған, халқына қалдыргаи мол
мұрасы кеп екен.
Қарт адамбыз, торт мезгіл рақаттанып, қанып шай ішпесек, көңіл жайланбайды.
ҮйІмізге жұртты үйір ететін ақ самаурын әрқашан қайнап түрады. Алдыма ак
самаурынды қойып, дастарқан жайьш, үбірлі-шүбірлі балаларыммен,
немерелеріммен отыра-тын күндер көп. Сол кезде мен дастарқанды айнала
жағалап отырған оларға өз қолыммен шай куям. Сонда біздің бакытты үй
ішімІзде, ортамызда бір гана Әбігхан жоқ сиякты көрінеді де түрады. Қай-
тейік, нешеиеге жазған өмір гой. Қияметтік жар боп жарасып өмір сүрген соң,
жоқ жан деуге қимайсьщ...
Маған, әдетінше, өз шеберханасынам күндіз-түиі шыкпай, шабытқа бөленіп,
сурет салып жатқандай кврінеді. Ол сондай ер-азамат еді. Бас көтермей
бейнеттенетін. Ас пісіп, шай қайнап, шыжылдап түрғанда мен шыж-быж
болатынмын. Уақтылы та-мақ ішсІн деп қариямның қас-қабағына қарап, жү-
мысыиа кедергі болмауға тырысам. Осы күндердіц озінде сол банғыша:
— Бар, әкеңе шай іш деп айт. Дастарқан дайын, күтіп отырмыз!— дегі
балаларымды жұмсағым келіп отырады...
Е, ол күндерде бала шіркіндер де тіл алғыш еді гой. Бірінен соң бірі тайдай
жарысып, таласып, тыным-сыз тірлікпен отырған Әбілханды: Папа, жүр, шай
дайын, тамақ іш,— деп аяғына оралып мазалайтын.
Сонда өмір тауқыметінен мінезі біртоға боп өс-кен Әбілхан жер козғалса да,
козғалмай:
— Қазір, міне, енді... Іше беріңдер!— деп кезек- кезек шайға шахырганда,
сурет салған алаң көңілІнен айрылмай, бізді күттірІп коятын. Мен де суыған
ақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Ә. Қастеевтің өмірі.
2. Ә. Қастеевтің шығармалары.
3. Суреттерінің қалдырған мол мұрасы
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Әбілхан Қастеев — қазақтың тұңғыш профессионал живописьшісі. Оның
тағдыры мен творчествосының қалыптасуына Ұлы Октябрь социалистік
революциясы айтарлықтай әсер етті. Ол кейбір картиналарында қазақ халқының
бұрынғы қиын-қыстау кездегі бастан кешкендерін, феодалдық сарқыншақтарды
ашына жырласа, бұдан кейінгі еңбектерінде жаңа өмірдегі ұлы өзгерістерді
шабыттана бейнелеп, балаша қуана білді. Бұған Қырмандағы той, Қызыл
отау және басқа туындылары жатады. Ол өз еркімен Түрксиб темір жолын
салуға қатысып, бұған дейін естіп көрмеген құрылыс жұмыстарын тамашалады.
Тауды бұзып, тасты жарып, жарқын болашаққа жол ашып берген, бұл салынып
жатқан магистраль жаңа өмірдің символындай болды. Әбілхан салған суреттері
мен нобайларында тек көзбен көргендерін ғана суреттеуге тырысты. Оның
творчествосы — халық өмірінің өзіндік шежіресі.
Әбілхан Қастеев сөзге сараң, ұзақ сөйлеуді жаны жақтырмайтын. Ол, көбінесе
қысқа ғана иә, жақ-сы, тамаша, жаман екен дейтін. Оның есесіне ав-
тор өзінің шығармаларында айтайын деген ойын терең жеткізіп, тіпті,
басқалардың көзге ілмейтінін де сурет-теп жібереді. Осы нәзік баяндауларға
аса ұқыптылықпен қарауының өзі — суретшінін ерекше дарындылығы емес пе!
Қастеев атақты суретші ғана емес, коғам қайрат-кері де еді. Ол
республика Жоғарғы Советінің депутаты болып сайланды, көпшіліктен хаттар
мен өтініштерді жиі алып тұрған. Ол әр хатқа аса ұқыпты және зор ықыласпен
қарап, адамдарға көмек көрсету жолыңца қолынан келгеннің бәрін істеп бақты.
Өз әріптестері — суретшілерге де асқан ілтипат-пен қарап, ал жастар
үшін Қастеев асыл аға, ұлағатты ұстаз бола білді.
Мен Әбілхан ағамен алғаш рет 1943 жылы таныстым. Онда мен өрімдей жас
болатынмын, ал Әбілхан атақдаңқы жайылған суретші еді. 1944дішды онымен
бірге және басқа да суретшілермен Амангелді Имановтың портретін жасауға
жарияланған конкурсқа қатыстым. Әбілхан аға ретінде маған конкурсқа
даярлануға көмектесті. Көтермелеу сыйлығын алуыма жәрдемдескен де оның ақыл-
кеңесі деп білемін.
1944 жылы Москваға оқуға жұріп кеттім. Каникулға шыққан кезімде ауылдағы
туған үйіме бармай, Алматыға, Әбілхан Қастеев ағаға, келетінмін. Оның үйі
маған өз үйімдей еді, барлығы да қуана, кұшақ жая қарсы алатын. Міне, сол
уақыттан бері тағдырым Әбілхан Қастеевтія өмірімен біте қайнасып, араласып
кетті.
Одақтас республикаларды аралаған сапарларында бірге еріп те жүрдім.
Суретшілермен кездесуді, олардың шығармаларын қызықтауды ұнататын. Ол ұзақ
және рақаттана жұмыс істеуші еді.
Қастеев Қазақстанды жиі-жиі аралап тұрды. Түк-пір-түкпірдегі кішкене
ауылдардың өзін қалдырмай аралайтын, Тағдыры қызык кеп адамдармен жақын
араласып, оларды өзінің шығармаларына арқау етті.
Оның XXII партсъезі атындағы колхоздың қалыптасу жылдары туралы шешіле
айтқан аңгімесі әлі күнге дейін есімде. Осы колхоздың адамдары жайлы
портреттер де жазды. Қазір колхозда жиырма Социалистік Еңбек Ері, бір Совет
Одағының Батыры тұрады. Әбекең осы еңбек адамдарының өмірінен сюжетті
картиналар мен портреттер салғанда, олардың көпшілігі суретшінің
шеберханасына келіп, тапжылмай отырып, кейпін сал-ғызушы еді. Колхозшылар
оны: Тамаша адам, кіші пейіл, білімді, біздін мұң-мұқтажымызға белсене ара-
ласушы еді,— деп еске алады. Жолы үлкен ағаның құрметіне мен де бұл
колхоздың адамдарымен байлан-ысымды үзбей, онда жиі боламын, қол жеткен
табыс-тарына бірге қуанып, творчестволық жұмысым үшін материалдар жинаймын.
Әбілхан Қастеев — біздің республикамыздың өнеріндегі өте сирек кездесетін
дара тұлға. Оның шығармалары халықтың рухын, сезімі мен ойын білдіреді.
Сонымен бірге, Қастеев интернационал суретші, оның адал, шынайы
шығармаларын барлық халық жақсы түсінеді. Ол туған республикамыздың
өнерінің асыл қазынасына баға жеткізгісіз үлес қосты. Оның жарқын келбеті
біздің барлығымыз үшін еңбек-сүйгіштіктің, адалдықтың және мейірімділіктің
асқан үлгісі ретінде есте сақталатын болады.
Өз халқына өлшеусіз онерімен, бойындағы аппақ рымен, ойынлағм дарыпымен,
сресен еңбегімен ел алындагы перзенттік парызын орындаған абзал азамат,
ырбаз суреткер, қазақ халқының қадірлі ұлдарының ірі — Әбілхан Қастеев.
Әбілхан Қастеев советтік ұлттық бейнелеу өнерінегі ірі тулгалар О.
Таңсықбаев, М. Сарьян, Ғ. Әйтиев сімдерімен қатар аталады.
Әбілхан Қастеев — қазақ мәдениетіндегі үлкен құ-ылыс. Ол республикамызда
тұңғыш рет Қазақ ССР-іің хіілық суретшісі деген құрметті атаққа ие болды.
[рофсссионал суретші атанған кезде ол 40 жаста з,і... Ал, сурст өнерінің
сырын орда бұзар отыз жасқа елгенде уққан...
Әиілхап Қастеев 1904 жылы карлы қаңтарда қазір-Талдықорған облысы Панфилов
ауданындағы Шеж-і аулында туган.
Аріы ата-бабалары, өзінің әке-шешесі диқандық-эі кәсіп етіп, еңбегін емген
жарлы-жақыбайлар. Әкесі-гн тым ерте айрылды. Сегіз жасында сиыр бақты.
Локайын сүйретіп, күн шықпастан Шежіннің өрісіне іыр айдайтын. Оны күн
сайын аңғарлы өзені арқырай ?ып, қыраны қалықтаған, құз-қиясы күн сәулесіне
ағылысып, түрлі рецкі түске боялған, тік шаншылған ыңдағы шыпарлар мен
сыңсыған самырсындары, асанга тірелген асқар таулары тәнті етуші еді.
Тапиғат, шіркІн, адамды әлдилеген ана ғой. Оның щ а.іа колецкедегі
тамылжытатын бозторғайының -п, салқар соққан самалының қоңыр лебІ,
желбіреген елбіржекеиі, жұпары аңқыған жуасы мен жусаны ой-і ой қосады,
сананы сәулелендіреді. Сол табиғат деньщ ертегідей елітетін жаратылысының
таңға-айып күбылысын көріп, дыбысын тыңдап, одан іл-кисір әсер алмаған
адамның көкірегі шемен, құлағы керең, жан дүниесі жарымжан боп қалмай ма?
арпыдайыиан КөзІңде айнасы бар бала атанған эілхлн тамашасы таусылмайтын
осы оір тылсым та-іғагтың саи түрлі бояуын санап, түрлі ағаш атаулы, ан-
жануардың, өсімдік, тіпті, топырақтың түр-түсін .ралип өсті. Болашақ
суретшінің тума таланты осы-ін туындайды.
Кейін, койшы бала бір сэт қойларын жусатып тас-п, жықпыл бойлап, аңғар
аралап, асыл тастар іздеп.
одан қойнында қалашы мол кемпірлерге, әсемдік-ке құмар апа-карындастарына
ұршық, қуыршақ жа-сап, түрлі моншақты маржандай тізіп, әкеп жүрді. Оның
бұлақ басы болған осы өиеріне әркім-ақ қызыға қарайтын.
Бірте-бірте ол тастан қашап, түрлі мүсіндер жасау-ды үйренді. Алаң көңілді,
көкейін осы бір өнер кескен бала ұсталыққа, зергерлікке аңсары ауып, бас
көтер-мей талай рет алдындағы қойларынан айрылд£і. Бай-дан таяқ жесе де,
меселінен қайтпады. Өзі қорлық көр-ген бай, молдалардың мүсінін жасады.
Одан жұрт жа-ғасын ұстап шошыды.
Әкет, бәлекетті,— деп, ағалары тер төккен тас-тарын шашты. Елді бұзар
сәлделі молдалар: Тірі адамның суретің салу күнә. Кейін ақыретте оған жан
бітір деп қинайды,— деп, бала талабьша таң қалған ' жалпақ жұрттың өзін
қорқытты. Осы күнәсы үшін, ол талай рет сойылға да жығылды. Бірақ, асау
ат жалына жармасқандай, арманынан айрылмады. ӨнерлІнің қолын ұста,
өнегелінің жолын ұста,— деп, Түргенбай зергерді ұстаз тұтты. Осылайша,
халық өнерінің қайнар көзі — қолөнердің ғажайыптарынан сусындаған Әбілхан
текемет, киіз басып, алаша тоқы-ған әжелері мен апаларының, әпкелері мен
қарындас-тарының дала әуеніне толы әсем ою-өрнегінен әсер алып, оны
көкірегіне тоқып, көңіліне ұялатты.
Әбілхан Қастеевтің халыққа етене жақындығы — қанындағы қасиеті, о баста-ақ
ел тұрмысына қанығып, сол қазынаны кешіріп, көпшіліктің көз алдына айныт-
пай жайып салуы. Бояу мен сурет өнерінің сан түрлі сызықтарының мәнін жете
білмесе де, жұрт жүрегіне жақын ғып бейнелеуге тырысты. Халықтың хал-күйІн
ғана емес, ішкі жан дүниесінің дірілін, демін, мінез-құлқы мен қабілетІн
арқаудай астастыра білді. Оны біз суретшінің тырнақ алды туындыларынан
байқай-мыз. Бояулары бір түрлі күңгірт, бір қырын ғана кейіп-тегі адам
пішіндерінің өзі, Совет өкіметінің алғашқы жылдарындағы жалпы қазақ
халқының рухани, таби-ғи кескіні, іс-әрекеті, хам-қарекеті, тұрмыс-
тіршілігін қаз-қалпында бейнелейді. 1927 жылы салған іс тігіп отырған
тігінші әйел, 1929 жылы салған киіз үйдің Ішкі көрінісі, 1930 жылы салған
қазақ портреті, өз қарын-дасының келбеті соның айғағы. 1930 жылы
салған
Мектепке атты еңбегі қазақ бейнелеу өнерінің алтын қорына қосылған
алғашқы суреті дер едік. Сол кездегі теңдікті аңсаған, оқу-білімге аңсары
ауған, кітап қү-шақтаған қазақ қызының көз жанарында жас аралас арман бар.
Өз ағасының да портретінде сол қилы кезеңдеғі қазақ ұғымындағы қасірет,
үргедек ұрпақ ұсқыны он-ың бет пішінінен, шүңірек көзінен де анық
байқалады.
Бала жастан жыр-аңыз, дастан, қиссаларға қүмар Әбілхан телеғей-теңіз қазақ
халық ауыз әдебиетінің тал бесігінде тербеліп өсті.
Сол алтын қазына иелерінің бірі, елдің қадІрменді ақсақалы Сағымбек
Қисықбаевтың портретіне бір сәт назар аударыңызшы. Ауыз әдебиетін бүгінгі
ұрпаққа жеткізген кең-дария ақылды бет-бейнесі мен болмы-сына қарап,
табындырар тұлғасынан ұзақ көз алмай-сыз. Оның бір қырындап отырған кісілік
келбетіне ізет етесің.
Ақ киізден жұқалап басып, сэнмен тіккен қал-пағы, әдеппен қойған сақал-
мұрты, кең омыраулы сыр-ма шапаны жарасым тапқан. Кең маңдай, қою қасты,
көтеріңкі қабағы, ойлы көзі, бейнебір бізге шежіре шертіп отырғандай. Оның
осындай тұлғасынан сан ға-сырлы ата-баба рухын танимыз. Адам жанының иірі-
мін таба білетін, тумысьшан аналитик суретші 1942 жылы Ана портреті
арқылы әжеміз бен шешелері-
міздің ақ мейірімін, ізгілігін көрсетті. Кимешек киген бұл кейуананың еңкіш
тартқан отырысы мен әжім тор-лаған жүзінен өткен өмІр іздерін аңғарасыз.
Ал, алыс-қа қадалған өткір жанарьшан болашаққа деғен үлкен үмітті, ұрпақ
тағдырына аналық мейірмен алаңдай қа-раған абзал жанның бейнесін көреміз.
Зар заманның зорлығы мен ауыр бейнетіне бүгілмеген ана қайраты-на қайран
қаласың!..
Әбілхан Қастеев алғашқы шығармаларының өзін-дегІ әрбір кейіпкерінің
келбетінде ізгілік мейірім, шапа-ғат шуағы тегілІп тұрады.
Суретші әуел бастан әсерлі бояуларды әлемІштеп жаға беруден бойын аулақ
салды. Тек, бір қызығы, 1930 жылы майлы бояумен кенепке салған Көктем
туын-дысынан өмірінің соңғы күндеріндегі Жоңғар Алатау-ының көктеміне
дейінгі пейзаждарында көк бояуды көбірек қолданды. Әсіресе, көгілдір бояуға
іңкәрлігін, отызыншы жылдарда салған Көк қамзолды қыз, Қазақ қызы атты
жанрлық портреттерінен, Шөп шабу картинасынан анық байқаймыз.
Кең жазираның көз жетпес қиыры сағымданып, заңғар аспанмен тіресіп,
көгілдір таулармен астасып жатыр, көк-жасыл шабындықта шөп орған,
тырма тартқан, шөмеле жиған, бір кісідей жұрттың –жігер қимылымен көңілін
көк бояу ашьш көркем көрініс тапқан.
Мирас қылып қалдырды мол мұрасын Әбілханның өз қолымен еккен мәуелі бағы
жыл сайыи мол жеміс салады. Сол саялы бақта отырып, жиі-жиі ойга қалам.
Ойлап отырсам, кектем сайын бүр жарыи, көгеріп, жапырақ жайып, жемісті мол
салатын осы бағы секілді, оның ұрпағына сыйла-ған, халқына қалдыргаи мол
мұрасы кеп екен.
Қарт адамбыз, торт мезгіл рақаттанып, қанып шай ішпесек, көңіл жайланбайды.
ҮйІмізге жұртты үйір ететін ақ самаурын әрқашан қайнап түрады. Алдыма ак
самаурынды қойып, дастарқан жайьш, үбірлі-шүбірлі балаларыммен,
немерелеріммен отыра-тын күндер көп. Сол кезде мен дастарқанды айнала
жағалап отырған оларға өз қолыммен шай куям. Сонда біздің бакытты үй
ішімІзде, ортамызда бір гана Әбігхан жоқ сиякты көрінеді де түрады. Қай-
тейік, нешеиеге жазған өмір гой. Қияметтік жар боп жарасып өмір сүрген соң,
жоқ жан деуге қимайсьщ...
Маған, әдетінше, өз шеберханасынам күндіз-түиі шыкпай, шабытқа бөленіп,
сурет салып жатқандай кврінеді. Ол сондай ер-азамат еді. Бас көтермей
бейнеттенетін. Ас пісіп, шай қайнап, шыжылдап түрғанда мен шыж-быж
болатынмын. Уақтылы та-мақ ішсІн деп қариямның қас-қабағына қарап, жү-
мысыиа кедергі болмауға тырысам. Осы күндердіц озінде сол банғыша:
— Бар, әкеңе шай іш деп айт. Дастарқан дайын, күтіп отырмыз!— дегі
балаларымды жұмсағым келіп отырады...
Е, ол күндерде бала шіркіндер де тіл алғыш еді гой. Бірінен соң бірі тайдай
жарысып, таласып, тыным-сыз тірлікпен отырған Әбілханды: Папа, жүр, шай
дайын, тамақ іш,— деп аяғына оралып мазалайтын.
Сонда өмір тауқыметінен мінезі біртоға боп өс-кен Әбілхан жер козғалса да,
козғалмай:
— Қазір, міне, енді... Іше беріңдер!— деп кезек- кезек шайға шахырганда,
сурет салған алаң көңілІнен айрылмай, бізді күттірІп коятын. Мен де суыған
ақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz