Әдеби шығарманы текске жақындатып айтып беру

1. Әдеби шығарманы текске жақындатып айтып беру

2. Әңгімені тыңдаушының жасы мен дамуына сәйкес түрде өз сөзімен айтып беру

Бастауыш кластың «Ана тілі» оқулығында көркем шығарманың барлық жанрларын қамтитын шағын әңгіме, ертек, өлең, сықақ, мақал мен мәтел, диалогқа құрылған текстер көп.Осы шығарма түрлері мен тақырып мазмұны арқылы баланың ойлауын дамытып, ойын жүйелі жеткізуге тәрбиелейміз. Сөйлеу тілі ойлаудың нәтижесі болғандықтан, бала түсініп дұрыс оқығанын әңгімелеу дәрежесіне көтеріледі. Сондықтан оқулықтағы материалдардың орналасуына сай, әңгімелеу үлгісі де жүйелі жүреді.
Алғашқы кезде балалар не оқыса соны мүмкіндігінше сөз қалдырмай айтып беруге тырысады. Сол себепті мұғалім алғашқы күндерден бастап тақырып ішіндегі жазылған сөйлемдерді тастамай, орнын ауыстырмай, сөзбе-сөз әңгімелеу міндетті емес екенін айтып, түсінгенін сол тақырып көлемінен шығып кетпей әңгімелеп беруге үйретеді. Бұндай жаттығулар біраз уақыт алуы мүмкін. Мұғалім асықтырмай, қалыптасу, дағдыға айналдыру уақытын есеппен жүйелі ұйымдастыра білсе, шеберлікпен жұмыс түрлерін түрлендіре алатын болса, түпкі нәтижесіжаман болмайды.
Мұғалімнің балалар алдында өткелі отырған тақырыбын мәнерлеп оқып бергенен кейін, арасын суытпай іле-шала әңгімелеу әдісінің бірі – текске жуық әңгімелеу үлгісін мұғалімнің үнемі өзі көрсететін болғандықтан үйден даярланып келеді. Тақырыпты творчестволықпен текске жақын әңгімелеу үшін не істеуі керек, барлығы талданып, жоспарланып, жүйеленіп алынады. Оқушылар алдында мұғалімнің әңгімесі, әсіресе, дайын тақырыпты әңгімелеуі творчестволық әдіс.
Балалар аудиториясы өте сезімтал, әсершіл. Сондықтан мұғалімнің әрбір сөзі, сөйлемі, әңгімелеу үлгісі балаға ерекше әсер етеді.
Мұғалім фонетикалық, орфографиялық заңдылықты сақтап сөйлеп, сөз, тіркес екпінін дұрыс қойып, балаларға жағымды үнмен сөйлеп, әңгіменің мазмұн-мағынасына қарай дауыс ырғағының мәнерлі болуына аса көңіл бөледі.
Ы.Алтынсариннің 2-класта өтілетін «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» әңгімесін әңгімелейді дейік.

1. М.Балақаев, М.Серғалиев «Қазақ тілінің мәдениеті»
Алматы, 2000 жыл
2. Р. Сыздықова «Сөз сазы» Алматы, 1995 жыл
3. Д. Тұранқұлова «Көркем сөз оқу шеберлігі» Алматы, 2001 жыл
4. Ш. Дайырова «Мәнерлеп оқу»
5. С.Желдербаева «Мәнерлеп оқу» Алматы, 1992 жыл

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және білім министрлігі

Оңтүстік Қазақстан Педагогикалық колледжі

Тақырыбы: Әдеби шығарманы текске жақындатып айтып беру

Орындаған: Тоқтамасова Т.
Қабылдаған: Ақжанбаева А.

Шымкент – 2009 жыл

Әдеби шығарманы текске жақындатып айтып беру

Бастауыш кластың Ана тілі оқулығында көркем шығарманың барлық
жанрларын қамтитын шағын әңгіме, ертек, өлең, сықақ, мақал мен мәтел,
диалогқа құрылған текстер көп.Осы шығарма түрлері мен тақырып мазмұны
арқылы баланың ойлауын дамытып, ойын жүйелі жеткізуге тәрбиелейміз. Сөйлеу
тілі ойлаудың нәтижесі болғандықтан, бала түсініп дұрыс оқығанын әңгімелеу
дәрежесіне көтеріледі. Сондықтан оқулықтағы материалдардың орналасуына сай,
әңгімелеу үлгісі де жүйелі жүреді.
Алғашқы кезде балалар не оқыса соны мүмкіндігінше сөз қалдырмай айтып
беруге тырысады. Сол себепті мұғалім алғашқы күндерден бастап тақырып
ішіндегі жазылған сөйлемдерді тастамай, орнын ауыстырмай, сөзбе-сөз
әңгімелеу міндетті емес екенін айтып, түсінгенін сол тақырып көлемінен
шығып кетпей әңгімелеп беруге үйретеді. Бұндай жаттығулар біраз уақыт алуы
мүмкін. Мұғалім асықтырмай, қалыптасу, дағдыға айналдыру уақытын есеппен
жүйелі ұйымдастыра білсе, шеберлікпен жұмыс түрлерін түрлендіре алатын
болса, түпкі нәтижесіжаман болмайды.
Мұғалімнің балалар алдында өткелі отырған тақырыбын мәнерлеп оқып
бергенен кейін, арасын суытпай іле-шала әңгімелеу әдісінің бірі – текске
жуық әңгімелеу үлгісін мұғалімнің үнемі өзі көрсететін болғандықтан үйден
даярланып келеді. Тақырыпты творчестволықпен текске жақын әңгімелеу үшін
не істеуі керек, барлығы талданып, жоспарланып, жүйеленіп алынады. Оқушылар
алдында мұғалімнің әңгімесі, әсіресе, дайын тақырыпты әңгімелеуі
творчестволық әдіс.
Балалар аудиториясы өте сезімтал, әсершіл. Сондықтан мұғалімнің
әрбір сөзі, сөйлемі, әңгімелеу үлгісі балаға ерекше әсер етеді.
Мұғалім фонетикалық, орфографиялық заңдылықты сақтап сөйлеп, сөз,
тіркес екпінін дұрыс қойып, балаларға жағымды үнмен сөйлеп, әңгіменің
мазмұн-мағынасына қарай дауыс ырғағының мәнерлі болуына аса көңіл бөледі.
Ы.Алтынсариннің 2-класта өтілетін Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш
әңгімесін әңгімелейді дейік.
1. Сабаққа кіріспе кезінде өрмекші, құмырсқа, қарлығаштардың суреті,
тіршілігі, пайдасы сөз етіледі.
2. Сөздік жүргізіледі.
3. Сұрақ-жауап арқылы олардың пікірін біледі.
4. Мәнерлеп оқылады.
5. Мұғалім текске жуық творчестволықпен әңгімелеп береді.
Осы әңгімелеуге мұғалім қалай даярланады. Әрине, алдымен талдап
алады. Текстегі жазылған сөйлемдісөзбе-сөз жаттап айтудан өзін де, баланы
да сақтандыру керек. Ойлана отырып тексте айтылмаған, бірақ өзінен өзі
тексті мағынасына сай сұранып тұрған жайларды творчестволықпен жымдастырып
әңгімелеуге болады екен. Бұл әңгімеде айтылмай тұрған жаз мезгілі. Бірақ
уақиға жаз мезгілінде өтіп жатқаны белгілі. Әкесі баласына сұрақ қойып,
назар аудартуы неге қажет болды екен деп ойланар болсаң, ол да түсінікті.
Әкемнің өмірден көргені көп, тәжірибесі мол. Айналасына ойлана көз
тастап, көңіліне түйіп, табиғаттың әрбір құбылысын ой елегінен өткізіп
келеді. Ал баласы ше? Балада еш нәрсеге жауапкершілікпен қарау, ой бөлу
жоқ. Оның ойы басқа жақта. Әке баласының бос белбеу болып өсіп келе
жатқанына қынжылады. Бүгін әдейі егістікке ме, шабындыққа ма, бақшаға ма
ертіп шыққан болуы керек. Сол себепті де табиғаттағы ең кішкене
жәндіктердің тірлігіне назар аудартып ойландырғысы келеді емес пе? Міне,
нағыз көнекілік! Мұғалім осылай біршама талдап алғанан кейін, балаларға
текстен көп ауытқымай, әңгімелеп беруге даярланады. Бұндай творчестволық
әңгіме баланы ойландырады. Себебі, тексті өздері класта оқып талдаған
кезде, мұғалімнің әңгімесіндегі кейбір сөздер, сөйлемдер жоқ болып шығады.
Әңгімені осылай да әңгімелеуге болады екен ғой деген баларға ой туады.
Мұғалімге еліктемейтін, мұғалімін үлгі тұтпайтын шәкірт болмаса керек.
Практикалық жұмыс үлгісі ретінде осы тақырыпты он бес оқушы
(практикант) әр түрлі нұсқаларымен әңгімеледі. Түпнұсқасы бір-екі әңгімелеу
үлгісін келтірейік.
Әңгіменің түпнұсқасы:

ӨРМЕКШІ, ҚҰМЫРСҚА, ҚАРЛЫҒАШ

Әкесі он жасар баласымен далада келе жаты, баласынан бірнеше саул
сұрайды:
– Балам, анау өрмекшіні көремісің, ол не істеп жүр?
– Көремін, әке, ол өрмек тоқып жүр.
– Анау құмырсқаны көремісің?
– Көремін, аузында тістеген бидайы бар, жүгіріп кетіп барады.
– Жоғары қарашы, көкте не көрінеді?
– Жоғарыда қарлығаш ұшып жүр. Аузында кесе тістеген шөбі бар.
– Олай болса, шырағым, бұл кішкентай жәндіктердің ісі, еңбегі,
саған ғибрат. Өрмекші маса-шыбынға тұзақ құрып жүр. Ұстап алған
соң, оны өзіне азық етеді. Құмырсқа балаларына тамақ тасып жүр.
Тапқанын өзі жемей, аузына тістеп, қуанғанынан ініне жүгіріп,
қайтып барады. Қарлығаш балапандарына ұя салуға шөп тасып жүр.
Міне, көрдің бе, жұмыссыз жүрген бір жан жоқ. Бәрі де жұмыс істеп жүр.
Сен де ертеден кешке дейін босқажүріп уақытыңды бекерге жіберме. Еңбек
етсең – емерсің – деген.
(Ы.А л т ы н с а р и н).
Осы әңгімені текске жуық әңгімелеудің 1-нұсқасы:
Жаз мезгілі. Құлаққа құстардың салған әсем әні, бұлақтың сыбдыры
естіледі.айнала маужыраған тыныштық. Әкесі мен баласы жол үстінде аяққа
тиетін тастарды теуіп, ойнап келеді.
Баланың қылықтары әкесін қатты ойландырады. Баласын тоқтатып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.