Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық-психологиялық ерекшеліктері
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4.5
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық. психологиялық ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.10
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.16
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17.21
2.1. Қарапайым түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22.32
2.2. Он көлеміндегі сандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33.40
2.3. Кестелік қосу және азайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41.47
2.4. Толық ондықтар. Жүз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.52
2.5. Педагогикалық іс.тәжірибе нәтижесі. Біз нені үйрендік? ... ... ... ... ... .53.68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70.72
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4.5
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық. психологиялық ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.10
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.16
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17.21
2.1. Қарапайым түсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22.32
2.2. Он көлеміндегі сандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33.40
2.3. Кестелік қосу және азайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41.47
2.4. Толық ондықтар. Жүз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.52
2.5. Педагогикалық іс.тәжірибе нәтижесі. Біз нені үйрендік? ... ... ... ... ... .53.68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70.72
Кіріспе.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында «Білім беру үлгісіне орта білім беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады» -деген . Осыған орай әр пәнді , соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда. Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Ғылыми жұмыс бойынша материалдар №65 Ы.Алтынсарин атындағы гуманитарлық эстетикалық гимназия мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері Оспанова Ш., Әбуова Т., Әлімтаева Ж. және Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық гимназия мектебінің озат мұғалімдері Тойшыбекова Дина, Керімбекова Кәмшәт апайлардың сабағына қатысып, математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану әдістемесімен танысып , педагогикалық іс - тәжірибеде қолдандым .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп, әдістемесін жасау.
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса, онда олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну . __
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда; студенттердің педагогикалық іс-тәжірибесінде және математиканы оқыту әдістемесі пәнінен лабораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға болады .
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында «Білім беру үлгісіне орта білім беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады» -деген . Осыған орай әр пәнді , соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда. Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Ғылыми жұмыс бойынша материалдар №65 Ы.Алтынсарин атындағы гуманитарлық эстетикалық гимназия мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері Оспанова Ш., Әбуова Т., Әлімтаева Ж. және Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық гимназия мектебінің озат мұғалімдері Тойшыбекова Дина, Керімбекова Кәмшәт апайлардың сабағына қатысып, математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану әдістемесімен танысып , педагогикалық іс - тәжірибеде қолдандым .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп, әдістемесін жасау.
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса, онда олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну . __
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда; студенттердің педагогикалық іс-тәжірибесінде және математиканы оқыту әдістемесі пәнінен лабораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға болады .
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Адамтаева Г. «Білімді тиянақтау». Бастауыш мектеп 10-2004ж.
23бет.
2. Асқарова Ж. «Интелектуалды ойын». Бастауыш мектеп 2-2002ж.
Зббет.
3. Ақбаева «Дидактикалық ойындар». Бастауыш мектеп 3-2000ж.
40бет.
4. Амоношвили Ш.А. «Алты жастан мектепте» .
5. Амоношвили Ш.А. «Дидактикалық ойындар» .
6. Әбішева А. «Ойын элементтерін пайдаланудың педагогикалық
ерекшеліктері». Бастауыш мектеп 4-2003ж. 17бет.
7. Әлиева К. «1 - сыныпта математика сабақтарында дидактикалық
ойындарды пайдалану» .
8. Бантова М.А. «Бастауыш кластарда математиканы оқыту
методикасы». Алматы «Мектеп» 1978ж.
9. Баймуратова Б. «Алты жастағы балаларды оқыту мәселелері».
10. Блехер Ф.Н. «Дидактические игры и занимательные
упражнения в 1-классе».
I1. Балқуатова «Ойын мен оқытуды сабақтастыра жүргізу».
Бастауыш мектеп 5-2005ж. 7-8бет .
12. Балғабаева Г. «4 санының құрамы» . Бастауыш мектеп 2-
2004ж. 42-43бет.
13. Бекжурсінова F. «Ойын - тиімді тәсіл». Бастауыш мектеп 2-
2000ж. 25бет.
14. Елубаев С. «Көкек . Санамақ. Үйқысын тап». Бастауыш
мектеп 6,7-2000ж.60бет.
15. Жапсарбаева «Бастауыш-білімнің іргетасы». Бастауыш мектеп
10-2004ж.23бет.
16. Иманбекова Т. «Балалықтың қанына ойын азық» . Бастауыш
мектеп 2-1999ж.14бет.
17. Қазенова Г. «Ойын арқылы оқыту». 4-2001ж. 12бет.
18. Қожағұлова П. «Бала және бос уақыт». 6-2003ж. 55бет.
19. Қоянбаев «Педагогика». Алматы 2000ж.
20. Қосанов Б.М. «Қазақстандағы әдістемелік математикалық ой-
пікірдің қалыптасу тарихы».
21. Құрмалина «Математикада дидактикалық ойындар және
қызықты тапсырма» . Алматы «Атамұра» 1997ж.
22. «Қазақ этнопедагогикасы» . «Санат» 2001ж.
23. Құрманалина , С.Ш. Сәрсенбаева , Өміртаева «Математикадан
дидактикалық ойындар және қықықты тапсырмалар. 1-сынып».
Алматы «Атамұра» 1997ж.
24. Құнантаева «Білім беру туралы заңда». Бастауыш мектеп 9-
2002ж. Збет.
25. Кішібаева Д. «Ұлттық ойындарды пайдалану». Бастауыш
мектеп 2-2004ж.22бет.
26. Крупская Н.К. «Мұғалім туралы.Таңдамалы мақалалар мен
сөздер» 2-басылым,толықтырылған. Москва 1960ж.
27. «Крупскаяның педагогикалық көзқарастары мен
қызметі».Москва 1969ж.
28. Макаренко А.С. «Балаларды тәрбиелеу туралы лекциялар» .
29. Мұхамеджан Ү. «Қимыл - қозғалыс ойыны». 2-2002ж.42бет.
30. Мамырбаева «Жаңа технологиялар сабақта». Бастауыш мектеп
7-2004ж. 45бет.
31. Мендалиев «Ұлттық ойындар». Қазақ мектебі 12-2003ж.25-
27бет.
32. Меңдалива Б. «Балалардың қозғалмалы ойындарды қажет
етуі». 12-2004ж. бОбет.
33. Наурызбайқызы Ә, С.Мұхамедқызы «Математикадан
дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар». Алматы
«Рауан» 194ж.
34. Нурахметова А. «Ойын әдістерін қолдануға студенттерді
кәсіби тұрғыдан даярлау». ¥лт тағылымы 4,5-2001ж.124бет.
35. Нұрғаева Г. «Ойын сабақ» Бастауыш мектеп 7-2001ж.35бет.
36. Оразбекова «Дидактикалық ойындардың маңызы» Бастауыш
мектеп 2-2000ж.40бет.
37. Оспанова «Бастауыш мектеп кластарында математиканы
оқыту». Алматы «Мектеп» 1987ж.
38. Петрова И.А. «Обучение воспитание и развитие детей шести
летнего возраста». Москва «Просвещение» 1990ж.
39.
40. Сағындықов Е. «Қазақтың ұлттық ойындары». Алматы
«Рауан» 1994ж.
41. Сағындықов «Ұлттық ойындарды оқу - тәрбие ісінде
пайдалану». Алматы «Рауан» 1993ж.
42. Сағымбекова «Ойыннан оқуға». Бастауыш мектеп 3-2002ж.
ЗЗбет.
43. «Төрт жылдық бастауыш мектеп кластарына арналған
бағдарлама». 1-4сынып.
44. Түндікбаев «Ойындар өткізу әдістері» .
45. Табылдиев Ә. «700 жұмбақ». Алматы «Жалын» 1985ж.
46. Төлтаева «Ұлттық ойындарды пайдалану» Бастауыш мектеп
9-2002ж.24бет.
47. Төленова Ү. «Ойын- тәрбие құралы». Бастауыш мектеп 10-
2000ж.22бет.
48. Төлекова «Білім берудің басты құралы - ойын» Бастауыш
мектеп 4-2000ж.60бет.
49. Ысқаққызы «Ұлттық ойындарды пайдалану». 7-2001ж.35бет.
50. «1-сынып математика»оқулығы. Алматы «Атамұра» 1998ж.
1. Адамтаева Г. «Білімді тиянақтау». Бастауыш мектеп 10-2004ж.
23бет.
2. Асқарова Ж. «Интелектуалды ойын». Бастауыш мектеп 2-2002ж.
Зббет.
3. Ақбаева «Дидактикалық ойындар». Бастауыш мектеп 3-2000ж.
40бет.
4. Амоношвили Ш.А. «Алты жастан мектепте» .
5. Амоношвили Ш.А. «Дидактикалық ойындар» .
6. Әбішева А. «Ойын элементтерін пайдаланудың педагогикалық
ерекшеліктері». Бастауыш мектеп 4-2003ж. 17бет.
7. Әлиева К. «1 - сыныпта математика сабақтарында дидактикалық
ойындарды пайдалану» .
8. Бантова М.А. «Бастауыш кластарда математиканы оқыту
методикасы». Алматы «Мектеп» 1978ж.
9. Баймуратова Б. «Алты жастағы балаларды оқыту мәселелері».
10. Блехер Ф.Н. «Дидактические игры и занимательные
упражнения в 1-классе».
I1. Балқуатова «Ойын мен оқытуды сабақтастыра жүргізу».
Бастауыш мектеп 5-2005ж. 7-8бет .
12. Балғабаева Г. «4 санының құрамы» . Бастауыш мектеп 2-
2004ж. 42-43бет.
13. Бекжурсінова F. «Ойын - тиімді тәсіл». Бастауыш мектеп 2-
2000ж. 25бет.
14. Елубаев С. «Көкек . Санамақ. Үйқысын тап». Бастауыш
мектеп 6,7-2000ж.60бет.
15. Жапсарбаева «Бастауыш-білімнің іргетасы». Бастауыш мектеп
10-2004ж.23бет.
16. Иманбекова Т. «Балалықтың қанына ойын азық» . Бастауыш
мектеп 2-1999ж.14бет.
17. Қазенова Г. «Ойын арқылы оқыту». 4-2001ж. 12бет.
18. Қожағұлова П. «Бала және бос уақыт». 6-2003ж. 55бет.
19. Қоянбаев «Педагогика». Алматы 2000ж.
20. Қосанов Б.М. «Қазақстандағы әдістемелік математикалық ой-
пікірдің қалыптасу тарихы».
21. Құрмалина «Математикада дидактикалық ойындар және
қызықты тапсырма» . Алматы «Атамұра» 1997ж.
22. «Қазақ этнопедагогикасы» . «Санат» 2001ж.
23. Құрманалина , С.Ш. Сәрсенбаева , Өміртаева «Математикадан
дидактикалық ойындар және қықықты тапсырмалар. 1-сынып».
Алматы «Атамұра» 1997ж.
24. Құнантаева «Білім беру туралы заңда». Бастауыш мектеп 9-
2002ж. Збет.
25. Кішібаева Д. «Ұлттық ойындарды пайдалану». Бастауыш
мектеп 2-2004ж.22бет.
26. Крупская Н.К. «Мұғалім туралы.Таңдамалы мақалалар мен
сөздер» 2-басылым,толықтырылған. Москва 1960ж.
27. «Крупскаяның педагогикалық көзқарастары мен
қызметі».Москва 1969ж.
28. Макаренко А.С. «Балаларды тәрбиелеу туралы лекциялар» .
29. Мұхамеджан Ү. «Қимыл - қозғалыс ойыны». 2-2002ж.42бет.
30. Мамырбаева «Жаңа технологиялар сабақта». Бастауыш мектеп
7-2004ж. 45бет.
31. Мендалиев «Ұлттық ойындар». Қазақ мектебі 12-2003ж.25-
27бет.
32. Меңдалива Б. «Балалардың қозғалмалы ойындарды қажет
етуі». 12-2004ж. бОбет.
33. Наурызбайқызы Ә, С.Мұхамедқызы «Математикадан
дидактикалық ойындар және қызықты тапсырмалар». Алматы
«Рауан» 194ж.
34. Нурахметова А. «Ойын әдістерін қолдануға студенттерді
кәсіби тұрғыдан даярлау». ¥лт тағылымы 4,5-2001ж.124бет.
35. Нұрғаева Г. «Ойын сабақ» Бастауыш мектеп 7-2001ж.35бет.
36. Оразбекова «Дидактикалық ойындардың маңызы» Бастауыш
мектеп 2-2000ж.40бет.
37. Оспанова «Бастауыш мектеп кластарында математиканы
оқыту». Алматы «Мектеп» 1987ж.
38. Петрова И.А. «Обучение воспитание и развитие детей шести
летнего возраста». Москва «Просвещение» 1990ж.
39.
40. Сағындықов Е. «Қазақтың ұлттық ойындары». Алматы
«Рауан» 1994ж.
41. Сағындықов «Ұлттық ойындарды оқу - тәрбие ісінде
пайдалану». Алматы «Рауан» 1993ж.
42. Сағымбекова «Ойыннан оқуға». Бастауыш мектеп 3-2002ж.
ЗЗбет.
43. «Төрт жылдық бастауыш мектеп кластарына арналған
бағдарлама». 1-4сынып.
44. Түндікбаев «Ойындар өткізу әдістері» .
45. Табылдиев Ә. «700 жұмбақ». Алматы «Жалын» 1985ж.
46. Төлтаева «Ұлттық ойындарды пайдалану» Бастауыш мектеп
9-2002ж.24бет.
47. Төленова Ү. «Ойын- тәрбие құралы». Бастауыш мектеп 10-
2000ж.22бет.
48. Төлекова «Білім берудің басты құралы - ойын» Бастауыш
мектеп 4-2000ж.60бет.
49. Ысқаққызы «Ұлттық ойындарды пайдалану». 7-2001ж.35бет.
50. «1-сынып математика»оқулығы. Алматы «Атамұра» 1998ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-5
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық– психологиялық
ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..6-10
1.2. Ойынның түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...11-16
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17-21
2.1. Қарапайым
түсініктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .22-32
2.2. Он көлеміндегі
сандар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .33-40
2.3. Кестелік қосу және
азайту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...41-47
2.4. Толық ондықтар.
Жүз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..48-52
2.5. Педагогикалық іс-тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... .53-68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 70-72
Кіріспе.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады -деген . Осыған орай әр пәнді ,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым
жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Ғылыми жұмыс бойынша материалдар №65 Ы.Алтынсарин атындағы гуманитарлық
эстетикалық гимназия мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері Оспанова Ш.,
Әбуова Т., Әлімтаева Ж. және Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық
гимназия мектебінің озат мұғалімдері Тойшыбекова Дина, Керімбекова Кәмшәт
апайлардың сабағына қатысып, математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану әдістемесімен танысып , педагогикалық іс - тәжірибеде қолдандым .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми
тұрғыдан негіздеп, әдістемесін жасау.
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса, онда
олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген
қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы
оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну . __
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда;
студенттердің педагогикалық іс-тәжірибесінде және математиканы оқыту
әдістемесі пәнінен лабораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға
болады .
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық – психологиялық
ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы ұғым.
Қазіргі әлеуметтік жағдай жеткіншек ұрпақ тәрбиесіне қатысты
мәселелерді ағарту саласында бірінші орынға шығарады. Әсіресе, баланың
әлеуметтік бейімделуі, ересектермен, өз қатарластарымен қарым - қатынасты
тиімді жасауы педагогикалық-психологиялық теория мен практика үшін аса
мәнді. Балалардың жас ерекшеліктеріне қатысты психологиялық дамуы, осыған
қатысты оқыту-тәрбиелеу жолдары, мінез-құлық, жүріс-
тұрыс қалыпты болмағанда жүргізілетін коррекциялық жұмыстар,
зерттеу әдіс-тәсілдерін негіздеген құнды еңбектер баршылық.
Ойын сонау ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан толысып дамып,
дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын еш уақытта дамудың бір сатысына жеткенде
тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Ойын теориясы мен практикасын отандық және
шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иоган
Хейзингтің Ойыншы адам, Д.Б. Элькониннің Ойын психологиясы, Әрик
Берннің Адамдар ойнайтын ойындар атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын
зерттеуші Ресей ғалымдары: А.В. Вербицкий, Т.В. Кудрявцев, И.П.
Пидкасистый. Қазақстандық ғалымдар: Н.К. Ахметов, Ж.С. Хайдаров т.б.
Сонымен қатар, ойын проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар: P.M.
Жуковская, Д.В. Менджерицкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михайленка т.б.
Ойын - баланың жеке басын дамытуда қоғамдық мәні бар іс-әрекеттің мақсат
бағдарлы, қажеттілікті қанағаттандыруға негізделген белсенділік формасы деп
бір жағымен, екіншіден - баланың танымдық, шығармашылық, жеке бас
қасиеттерін, ақыл-ой сапаларын жетілдіретін тәрбие және оқыту құралы
ретінде түсіндіріледі.
Б
ал
ал
ық
ш
ақ
о
йы
нн
ан
б
өл
ін
бе
йд
і.
М
әд
ен
ие
тт
і
ба
ла
лы
қ
ша
қт
ың
м
ән
і
кө
п
бо
лғ
ан
с
ай
ын
,
со
ғұ
рл
ым
о
йы
н
да
қ
оғ
ам
ү
ші
н
ма
ңы
зд
ы
бо
ла
ды
.
Ба
ла
лы
қт
ы
та
ну
ды
ң
оғ
ан
ә
се
р
ет
уд
ің
ж
ән
е
ба
ла
лы
қ
ша
ққ
а
ен
уд
ің
б
ір
де
н-
бі
р
әд
іс
і
ол
–
ой
ын
.
Балалар ойын үстінде өздерін еркін, жеңіл сезінетіндіктен өздерін көрсете
алады. Балалар үшін өз тәжірибелерімен сезімдерін шығару табиғи динамикалық
және денсаулық жақсартушы іс-әрекет. Ойын әсері психикалық іс-әрекеттің
басқа формаларын дамыту үшін де үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял тек ойын
жағдайларында және соның әсерімен ғана дами бастайды. Бала ойынында да
қоғамдық, ұжымдық сипат болады .
Жеке бастың даму және қалыптасу процесін тануды дұрыс шешу психикалық
процестердің заңдылықтарымен оның ерекшеліктерін білумен байланысты. Бұл
салада ғалым педагогтар, психологтар Ж.Аймауытов, Л.С. Выготский,
М.Жұмабаев, Қ.Жарықбаев, С.Макаренко, М.Мұқанов, Ж.Намазбаева, Т. Собиров,
Г.Усманов т.б. арнайы зерттеу еңбектері бар .
Психолог ғалымдар баланың даму процесін қарастыруда бірнеше ғылыми
теориялық принциптерді ұсынады. Солардың бірі Л.С. Выготский төменгі ісласс
оқушыларының даму процесін сензетивтік кезеңге тән екенін және олардың
үлкен сезімталдығы мен әсерленгіштігі анықталған. Мектепке бар ынтасымен
келген 7 жасар бала, тәрбиелік ықпалға оп-оңай беріледі. Оның жақсы оқушы,
жақсы мінез-құлықты бала атанғысы келеді. Балалар бұл жаста барынша
көпшілік мұғалімдермен тез тіл тапқыш, өзінің жаңа ұжымда, балалар арасында
еркін сезінгіш, мұғалімнің талаптарын, мектеп ережелерін орындауға
қызығады.
Выгодский теориясы бойынша баланың әсерленушілігі ішкі және сыртқы әр
түрлі жағдайлардың ықпалының жиынтығы деп есептейді. Осыдан барып оның
психикалық дамуын айқындайтын, басқаша да күштерді күрделендіріп жаңа
түсініктерді құрастыруға жол ашады. Орта мен бала арасындағы қатынас
құбылысын оның күрделілігін түсіндіргенде Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларына әсерленушілік сипат және ықпал жасайтын жағдайларды баланың
қабылдауымен байланыстырады. Бұдан өмірдің ішкі рухани өмірін, әсіресе
адамгершілік ойлауын, сезімін, санасын, іс-әрекетін зерттеуде осы кезеңдегі
сензетивтік ерекшеліктерін ескеру мұғалімнің маңызды міндетінің бірі болып
табылады.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты оқулығында бала дамуының
психологиялық заңдылықтарын жан-жақты талдап көрсеткен. Мәселен, жан-
тәрбиесі, ес, қиял, ойлау, тіл т.б. психикалық процестерге талдау жасаған
және бұл психикалық процестерде төменгі класс оқушыларының
ерекшеліктерін көрсеткен.
Әсер күшті болса, есте ұзақ сақталады. Мысалы, қатты дауыл, сұрапыл
боран сықылды күшті көріністер тез ұмытылмайды. Бір сабақтан бала күшті
әсер алуы үшін баланың сол сабаққа құмар болуы шарт. Баланы құмар қылу үшін
мұғалім өзі құмар болуы керек. Мұғалім сабақ бергенде өзі есінен түсіп,
ыңылдап тұрса, шәкіртте құмарлық бола ма? - деген.
М. Жұмабаев айқындаған заңдылықта оқу-тәрбие процесінде мұғалім де, ата-
ана да керек.
Қ. Жарықбаев көптеген еңбектерінде және арнайы ғылыми зерттеулерінде
балаларға тән психикалық (сензетивтік жасына байланысты) ерекшеліктері
тереңдетіліп қарастырылған. Мысалы, мінез, түйсік, қабілет, қабылдау, ес,
ойлау, қиял, эмоция мен сезім, ерік, зейін, әрекет, дағды әдептері т.б.
Төменгі кластағы балалар негізінде ойын жасындағы балалар. Бала мектепке
келген кезде де ойнауын тоқтатпайды. Енді оқу оның негізгі қызметі болса
да, ол әлі де бұрынғысындай ойнағысы келіп тұрады. Осының нәтижесінде ойын
оның өмірінде бірінші орыннан екінші дәрежедегі әрекетке ысырылады.
Бала табиғатынан қимыл-қозғалысқа құмар жан. Ол үнемі секіруді,
қорғауды, жүгіруді қалайды. Осыған орай біздің халықта: Баламен ойнама
шаршайсың, Бала - щапшаң, бала - ұрыншақ , Ойнай білмеген, оймен
білмейді - деп тегін айтылмаған.
Бала ойыны алуан түрлі. Ойын арқылы адамгершілік қасиеттерді бойына
біртіндеп тәрбиелейді және психикалық қабілеттері дамиды. Бала достықта
бірін-бірі түсініп, қимыл-әрекет жасауға, тапқырлыққа, шыдамдылыққа,
ептілікке және қимылдауға, ойлауға, табандылыққа дағдыланады .
М.Жұмабаев халықтық педагогика негізінде ойына мынадай мән
берген: Баланың қиялы әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын
балаға кәдімгідей бір жұмыс. Ойнағанда бала жанындағыны
әсерлене пайдаланады. '
7-10 жас арасы анатомиялық, физиологиялық жағынан қауырт қимыл әрекеті,
қозғалысты, жылдамдықты талап ететін кезең болғандықтан бала организімі
үшін ойын қажет деп есептейміз. Сондықтан бұл жастағы бала қанша ойнаса да
шаршамайды. Психологтардың анықтауы бойынша балалардың ойыны, олардың
өмірге бейімделуі.
Қарапайым мысалдарды шығаруда икемділіктерін байқау.
1. Егер 2-ге 1-ді қоссақ қанша болады?
Тағы сол сияқты .
2. 2-ден 1-ді азайт. Сұрақтар берілді.
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс-жоспарлары көрсетілген, осы
тақырыптар бойынша жұргізілген эксперимент - нәтижесі төмендегінше.
10-ға Геометриялық Қарапайым
№ Мектеп аттары дейін фигура мысалдарды
тура және туралы шығару
кері санау ұғымын
анықтау
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 100% 83,5 % 68%
гуманитарлық -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 100% 86,5 % 65,5 %
- гуманитарлық
гимназия
Сөйтіп ойын әрекетінде бала саналы мақсат көздей алатын психикалық
процестердің ырықтылығы қалыптасады. Ойын жағдайында балалар жай есте
сақтау жағдайынан гөрі әр нәрсеге жақсы зейін қояды. Көбірек есінде
сақтайды. Бала ойын үстінде саналы мақсатты зейін тоқтату, есте сақтау,
еске түсіру шұғыл және оңай жүзеге асырады. Ойын шарттарының өзі зейін
баладан ойыншық заттарға, айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды
талап етеді. Егер бала алдағы ойын жағдайының талабына зейін қойғысы
келмесе, ойын шарттарын есте ұстамаса, оны құрдастары ойыннан шеттетеді.
Құрбыларымен қарым-қатынас жасау қажеттігі баланы мақсатты түрде зейін
қойып, есте сақтауға мәжбүр етеді. Мақсаткерлік, ерік күшін бағындыра білу
- жеке басты дамытуға қажетті қасиет. Ойын мақсатсыз бос ермек емес, көп
уақытқа созылатын, баланы қалжырататын жаттығулар, тіптен секіру, бұғалық
тастау, допты секірту сияқты ойын түрлерін меңгеру өзінің оң нәтижесін
береді. Балалар ойнап жүріп, белгілі ережелерге сүйеніп, әлгіндей заттар
арқылы іс- әрекетті игеру міндетін орындайды.
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі.
Балалық шақ - бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез.
Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік,
инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен ұстаздардың міндеті.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше.
Бірінші сынып шәкірттеріне тиянақты білім беру мұғалімнің творчестволық
ізденісі мен шеберлігін қажет етеді. Мұның өзі көп жағынан олардың әлі ойын
баласы екендігімен байланысты. Сондықтан сабақ оларға тартымды болу үшін
тақырыпқа сәйкес ойындар таңдап алып, сабақ барысында ұтымды пайдалану
керек. Сонда ғана барлық баланы сабаққа ынталы қатыстыруға болады. Жалпы
бастауыш сынып оқушыларының ойнайтын ойын түрлеріне тоқталатын болсақ,
олар:
1. Дидактикалық ойындар.
2. Сөздік — дидактикалық ойындар .
3. Ролъді сюжетті ойындар .
4. Драмалық ойындар.
5. Творчестволық ойындар.
6. Әдеби – музыкалық ойындар .
Осылардың ішінде дидактикалық ойындардың маңызы зор. Әрбір мұғалім сабақ
процесінде қандай дидактикалық ойын қолданылатынын күні бұрын сабақ мазмұны
мақсатына сай лайықтап алғаны жөн. Өйткені мектепке келген балалар үшін
қызықты әрекет бола отырып, оларды тәрбиелеу мен дамытудың аса маңызды
құралы болып табылады. Бірақ ол ұйымдастырылған педагогикалық процеске
еңгізілгенде ғана сондай құралға айналады. Ойынның дамуы мен орнығуы оны
нақ осылай тәрбиелеу құралы ретінде пайдалануға көп байланысты.
Бірінші сынып балаларын оқытып тәрбиелеуде балалар игеруге тиісті
бағдарламалық мазмұнды сұрыптап, жоспарлайды. Оның дидактикалық және ойын
міндеттерін, қимыл мен ережелерін ойланған нәтижесін дәл белгілейді. Ол
ойынның өзіндік ерекшелігі мен өз әрекетін сипатын бұзбастан, оның өзіндік
бүкіл барысын жобалағандай болады .
Ойынды педагогикалық процеске еңгізе отырып, тәрбиеші балаларды ойнауға,
А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда Жақсы ойын жасауға үйретеді. Мұндай
ойынға мынадай сала тән: мазмұнның тәрбиелік-танымдық құндылығы,
бейнеленетін түсініктердің толықтығы мен дұрыстығы, ойы, іс-әрекеттерінің
орындылығы, белсенділігі, ұйымшылдығы және творчестволық сипаты, жеке
балалардың және барлық ойнаушылардың мүдделерін ескере отырып, ойында
ережелерге бағыну және соларды басшылыққа ала білуі ойыншықтар мен ойын
материалдарын мақсаткерлікпен пайдалану, балалардың қарым-қатынастардың игі
тілектестігі және көңіл-күйлерінің шаттығы.
Ойынды басқара жүріп, оқытушы баланың жеке басының ерекшелігіне, оның
сапасына, сезіміне, ерік-жігеріне, мінез-құлқына ықпал жасайды. Ойынды ақыл-
ой адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесінің мақсаттары үшін
пайдаланылады. Ойын процесінде балалардың білімі мен ұғымы айқындалып,
тереңдей түседі. Ойында қайсы бір рольді орындау үшін бала өзінің түсінігін
ойын әрекетіне көшіруге тиіс. Кейде адамдардың еңбегі туралы нақты іс-
әрекеттер, өзара қарым-қатынастар туралы білімдер мен түсініктер жетімсіз
болып шығады да, соларды толықтыру қажеттігі балалардың сұрақтарынан
көрінеді. Ұстаз сол сұрақтарға жауап қайтарады да, олардың ойын кезіндегі
әңгімелеріне құлақ түреді, ойнаушылардың өзара түсінуіне, келісуіне
көмектеседі.
Демек, ойын балалардың соған дейінгі білімдері мен түсініктерін баянды
етіп қана қоймайды, сонымен бірге белсенді таным іс-әрекетінің өзінше бір
формасы болып табылады, соның барысында олар оқытушының басшылығымен жаңа
білім меңгереді.
Ойын процесінде балалардың өздері ойнаушылардың мінез-құлқы мен өзара
қарым-қатынасын анықтайтын және реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынға
ұйымшылдық, тұрақтылық сипат береді, оның мазмұның баянды етеді және қарым-
қатынас пен өзара қарым-қатынастардың одан әрі дамуын күрделене түсуін
анықтайды. Сонымен бірге ойын ережесі жасқаншақ, ұялшақ балалардың ойынға
белсендірек қатысуына көмектеседі.
Ойын бала үшін - нағыз өмір. Егер ұстаз ойынды ақылмен ұйымдастырса, ол
балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады.
Балаларды оқытып, тәрбиелеуде әр тарапты ойын элементтерін қолдану
тиімді әдістердің бірі болып саналады. Бұған оқыту кезеңінде ерекше мән
берілуге тиіс. Ойын баласы деп есептелетін бұл жастағы шәкірттердің оқу-
білімге қызығуын өзіндік еңбектің қарапайым түрін үйренуі айналадағы
қоғамдық өмірді танып, білуі ойын арқылы іске асады.
Ол өмірден алған әсерін ойында бұлжытпай бейнелейді. Баланың ойы
көрнекілікке, образдылыққа негізделетіндіктен, сабақ мазмұнына орай ойын
әдісін орнымен колданудың маңызы зор.
Ойын оқушының ой-өрісін, қиял сезімін дамытып, сөйлеу тілінің жетілуін,
еркін пікір алысу, диалог, монолог, түрінде өзара сөйлесу машықтарын
қалыптастырады. Дұрыс ұйымдастырылған ойын негізінде баланың қоғамдық,
әлеуметтік сезімі оянады. Ұжымдық еңбек ету процесіне үйреніп, бірлесе
қызмет атқару нәтижесінде олардың жолдастық, достық, ынтымақтары нығаяды.
Оқытуда қолданылатын ойын әдістері - ойынның нақ өзі емес, ойын
түріндегі әдісі. Ол логикалық, дербес орындалатын жаттығу жұмыстарына
балалардың зейінін аударып қызықтыру, сабаққа белсенділігін арттыру, алған
білімін тиянақтау, кеңейту, кейде сабақты түсіндіру мақсатында қолданылады.
Ойын әдістерін қолдана өткізілген сабақтар, жаттығу жұмыстары баланың сөзге
белсенділігін арттырып, олардың ойлау, қабылдау әрекеттерін кеңейту, білім
сапасын тереңдете тиянақтай түсуге жәрдемдеседі. Ойынның танымдық сипаты
жөнінде М.Горький Бала ойынды сүйеді. Ойнағанда не болса, соның бәрімен де
ойнайды, ол өзінің айналасындағы дүниені ойын және ойынның үстінде тез
таниды. Бала сөзбен де ойнайды, осы сөзбен ойнағанда өз ана тілінің нәзік
жерлерін үйренеді, тілдің музыкасын ұғады , дегені мәлім.
Ана тілі сабағында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту ісінде сабақта,
сабақтан тыс уақытта қолданылатын дидактикалық, сөздік, творчестволық,
сюжеттік, рольді ойындардың маңызын ерекше атап көрсетуге болады .
Оқушының математикалық тілде дұрыс сөйлеп үйренуге бағыт беретін
ойындардың бір түрі - сөздік ойындар. Сөздік ойындар әр сабақта жүйелі
жүргізілуі тиіс. Сол арқылы балалар тапқырлыққа, шапшаңдылыққа, ауызша және
жазбаша есептеуге дағдыланады. Математика сабағында есептеуге үйрету,
математикалық диктантпен жұмыс, сұрақ-жауап әдістерін қолдану қажет.
Өтілетін тақырып бойынша әр түрлі ойын түрлерін жүргізуден басқа анаграмма,
ребустар, сөзжұмбақтар, өлең есептер қолдану, түрлі дидактикалық
материалдарды пайдалану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады. Сол
сияқты қимылды ойындардың да тиімділігі бар. Қимылды ойындар да бала
ағзасын жетілдіріп, ақыл-ойының дамуына үлкен әсер етеді. Көңіл-күйі артып,
жүйелері жақсарады .
Басты мәселе, мұғалім сабақта ойын элементтерін жүргізбес бұрын, оның
міндеті мен мақсатын, жүргізу тәртібін балаларға айтып, дайындауы тиіс.
Ойынға қажетті құралдарды, күні бұрын дайындау қажет. Сондықтан да бірінші
сыныпта оқитын сабақ көбінесе ойын ретінде өтіледі. Ойын да, оқу мен еңбек
сияқты, баланың іс-әрекетінің бір түрі. Ойынның барысында баланың жеке
қасиеттері қалыптасады. Бұл жастағы балалар айналадан көрген түйгенін
бағдарлап- байқағанын, естігенін-білгенін ойынмен бейнелейтінін байқау қиын
емес. Ойын арқылы қоршаған дүниені бейнелей отырып, олардың өмірге
көзқарасы қалыптасады, творчестволық іс-әрекеті дамиды, өзіне ойын кезінде
сенімі артып, күш-жігерін білдіруге жол табады. Үлкендердің іс-әрекетіне
еркін араласып, қарым-қатынасқа түседі.
Бұл жөнінде көрнекті психолог, профессор А.В. Запорожец: Біз
дидактикалық ойын жекелеген білімдермен бейімділіктерді игерудің формасы
болып қана қоймай, сонымен бірге баланың жалпы дамуына көмектесетін, оның
қабілетін қалыптастыруға қызмет ететін болуына жетуіміз қажет - десе,
Н.К.Крупская балалар үшін ойын - оқу , олар үшін ойын - еңбек , олар үшін
ойын - тәрбиенің елеулі формасы - дейді, ата-аналарына арналған
лекцияларында А.С.Макаренко ойын мен бала еңбегінің арасында заңды байланыс
болатынын, ал айналадағы дүниеден алған әсерін ойында бейнелеу арқылы нақты
еңбек әрекетіне үйренетінін айтады. Сондықтан А.С.Макаренко: Бала ойында
қандай болса, ол өскен кезде де, жұмыста көп жағынан сондай болады - деп
тұжырымдайды.
Дидактикалық ойындардың түрлерінде шек жоқ. Қазіргі кездегі сабақ
материалдарының мазмұнына сәйкес мұғалім белгілі бір ойын бойынша әрқилы
ойын ойлап табуына болады.
Тікелей дидактикалық міндетті шеше алмайтынын, бірақ балалардың бойында
ықылас, есте сақтау, байқағыштық, назар аударғыштық сияқты басқа да белгілі
бір психикалық процесті дамытуға бағытталған ойынның түрлерін
педагог ұмыт қалдырмауға тиіс. Балалар үшін творчестволық және қимылды
ойындармен қатар дидактикалық ойындардың әсері мол. Дидактикалық
математикалық ойындарды қолдану сабақтың әсерлілігін арттырып, оқушылардың
осы пәнге деген ынтасын дамытады. Бұл ойындар жаңа сабақ процесінде өткенді
қайталау, білімді тиянақтау кезінде қажетті сабақ мазмұнына орай
пайдаланылады.
Бірінші сыныпқа арналған дидактикалық ойындар мен ойыншықтар
тапшылығынын орнын қалай толтыруға болады? Шамасы, бізге бірінші кезекте
балабақшалардың тәжірибесін пайдалану керек болар. Бала-бақшаларда мектепке
дейінгі тәрбие жағдайларына арналып көп мөлшерде алуан түрлі дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар жасап, оларды балалармен жүргізген жұмыстарында
ойдағыдай қолдануда. Ондай практика, әрине мақтауға тұрады және жинақтауды
талап етеді. Алайда мүның бәрі кіші жастағы мектеп оқушыларына арналған
дидактикалық ойындардың жүйесін жай алмайды .
Дидактикалық ойындар мен ойыншықтар ғылыми психологиялық- педагогикалық
негізде талдау жасалуы тиіс, олар біртұтас педагогикалық концепцияның бір
бөлігін құрайтын болуға тиіс.
Дидактикалық ойын оқыту процесінде қандай орын алуға тиіс? Дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар қандай оқу міндеттерін шешуге байланысты пайдалануға
тиіс? Қазіргі оқыту процесіне қандай дидактикалық ойыншықтар керек? Оларды
қандай психологиялық-педагогикалық концепцияға сүйеніп жасаған жөн. Оқыту
процесінде ойын балалар үшін өзінің тамаша тартымдылығынан айрылып қалмау
үшін, ойыншық әдеттегі әдістемелік құрал- сайманға айналып кетпеу үшін,
мұғалім дидактикалық ойындар мен ойыншықтарды пайдаланып, материалды
балаларға қалай жеткізуі керек? Осы және басқа толып жатқан мәселелер
бастауыш сыныптардағы дидактикалық ойындардың аса маңызды мәнін құрайды.
Өндірістің мүмкіндіктері мен мүдделерін ғана емес, сонымен бірге бірінші
кезекте балаларды дамытудың, олардың жеке басын қалыптастырудың мүдделері
ескерілген, ғылыми жағынан негізделген дидактикалық ойыншықтардың
жиынтықтарын шығаруды жолға қою керек.
Сонымен бірге оқу - тәрбие процесінде ойынды дұрыс кірістіріп, оның
барлық тиімді мүмкіндіктерін балалардың жас ерекшеліктеріне , сабақ
мазмұнына жақсы үйлестіре қолдану мұғалім ізденісі мен шеберлігіне
байланысты. Мұғалім ойынды пайдалану әдістемесінде ойын түрлерін таңдап-
талдауға да қойылатын талаптарды жете білуге тиіс.
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану.
Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты
құрал. Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар, балалардың ойынға
белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиіс. Балалардың өзара ынтымақтастық
жағдайында балалардың ойынды өз қалауымен бастауы немесе еркімен қатысуы
аса маңызды.
Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың математикадан
дидактикалық ойындарды өткізу үшін 1-сыныптың математика оқулығына
тоқталайық. Оқулыққа гңгізілген материалдар бірінші сыныпта математикадан
оқытудың нақты мақсаттарына орай іріктелген. Сондықтан мұнда келтірілген
материалдар мынадай тараулар бойынша топтастырылған .
1. Қарапайым түсінтер.
2. 10 көлеміндегі сандар.
3. Кестелік қосу және азайту.
4. Толық ондықтар. Жуз.
5. Біз нені үйрендік ?.
Әрбір сабаққа лайықталған материалдар оқулықтың жекелеген беттерінде
келтірілген және ол жүйелі тиянақтауға әрі қалыптастырылатын іскерлік пен
дағдыларды жетілдіре түсуге арналған, бұрын өтілген және жаңадан өтілетін
мәселені, сондай-іқ ілгеріде қарастырылуы тиіс жаңа тақырыпты оқып үйренуге
ілгері даярлықты қамтамасыз ететін материалды қамтиды, яғни әртекті
материалдардан тұрады.
Демек, мұғалім сабаққа әзірлену барысында оқулықтың әрбір бетінде
келтірілген материалдарға жан-жақты талдау жасайды да, кезекті сабақтың оқу-
материалдарын және оны оқытып үйретудің әдіс-тәсілдерін іріктейді.
Осы тұрғыдан алғанда оқулық, мұғалімнің оқыту іс -әрекеттерін анықтайды.
Оқулықтағы әр сабақтың материалына шамамен 10 минутқа ғана
лайықталғандықтан басқадай жаттығулар мен тапсырмаларды және қосымша
материалдарды мұғалім өзі сұрыптайды .
Жалпы алғанда математика сабағы шамамен бір-бірімен өзара байланысты
әрқайсысы 10 минуттық үш негізгі бөліктен тұрады.
Әр сабақтың бірінші бөлігінде көрнекіліктің бір түрімен ойыншықтар,
қалталы полотно, жеке дара санақ материалдары, оқулықтың қосымшасынан
дайындалатын әркімнің өзіндік дидактикалық кеспе материалдары және тағы
басқалар жұмыс ұйымдастырылады. Оның түрі мен мазмұнын әр сабақтың нақты
мақсатына орай мұғалімнің өзі анықтайды. Ол жұмысты орындаудың үлгісін
мұғалім көрсетеді, ал оқушылар дидактикалық кеспе материалды, ойыншықтар
мен нақты заттарды пайдаланып, мұғалімге ілесе орындайды немесе олар
сыныпта орындалатын коллективтік жұмысқа белсенді қарастырылады. Демек,
сабақтың бұл бөлігінде көрнекілікке сүйеніп, шәкірттердің қандай да бір
мағлүматты сапалы қабылдауы жүзеге асырылады. Содан кейін балаларды
сергітетін және олардың шаршауын бәсеңдететін дене шынықтыру минуттары
өткізіледі де, оқушының әрі қарай орындайтын іс-әрекетінің түрі
алмастырылады.
Сабақтың екінші бөлігінде оқушылар мұғалімнің қысқаша түсіндірмесі
немесе нұсқауы бойынша оқулықтағы сәйкес суреттерді болмаса тапсырмаларды
ауызша орындайды.
Сабақтың үшінші бөлігінде математика дәптерлерінде орындалатын дайын
практикалық жұмысқа арналады. Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де,
әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Сабақтың қай бөлігінде болсын қарастырылатын материалдар тек қана
білімділік мақсаттың шешілуі үшін емес, сонымен бірге оқушылардың дамуы мен
тәрбиесіне қатысты да мәселелердің тиімді шешілуі бағытында пайдаланылады.
Осыған орай байқау, бақылау, салыстыру, жіктеу, қорытындылау, оқушылардың
математикалық тіл байлығын дамыту т.с.с. мәселелерге де ерекше көңіл
бөледі. Сондай-ақ оларды тегіс белсенді іс-әрекетке тарту, әр жұмыс түріне
сәйкес ойын элементтерін және қызықты жаттығуларды пайдалану, іс-әрекетті
түрлендіре ұйымдастыру да ойластырылуы керек. Мұның бәрі оқушылардың жас
және психологиялық ерекшеліктеріне орай оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
негізіне алынуы тиіс. Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді
шығаруға болады. Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген
ойындар балалардың белсенділігін арттырады. Мысалы, оған баспалдақ
ойынын алуға болады. Заттарды салыстыру тақырыбына, яғни үлкен, тең,
кіші қатыстарын қалыптастыруға және 10 көлеміндегі сандарды нөмірлеу
тақырыбына, сандар қатарының жасалуына, сандар құрылымына және 10
көлеміндегі қосу және азайту тақырыбында қосу және азайтуға берілген жай
есептерді шығаруға, ал 11-мен 20 сандарды тақырыбына, натурал сандар
қатарына, сандардың ондық құрамына, кесінділер ұзындықтарына, қосу және
азайтуға берілген жай есептер шығаруға және оқушылардың білімді игеруін
тексеруге берілген ойын түрлерін қарастырамыз. Ойын баланы шапшандылыққа,
тез ойлауға баулиды. Мен өзім 1-сыныпты оқыту кезінде төмендегі тарауларда
әртүрлі ойындар өткізіп тұрады.
Сабақ кезінде оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп
көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын
сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дұрыс белгілеу және оларды дұрыс ажырата
білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға, нешінші? деген сұраққа жауап
қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ-жауап
әдісінен құрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер, ойыншықтар, қағаздан қиылған
құстардың үлгілері, кеспе цифрлар, жолақшалар, қалташалар қолданылды.
Сабақ барысы: Өтілген тақырыпты тақтаға жазып, оның негізгі мазмұның
түсіндірдім. Оқушыларға суреттер бойынша сұрақтар қойдым.
1. Балалар, суреттен нелерді көрдіңдер?
2. Құстарды .
3. Кәне, бұл суреттен құстардың аттарың атаңдаршы.
4. Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы арада оқушыларға жабайы және үй құстары жайлы түсініктеме бердім.
5. Балалар, мына суреттегі құстар нешеу?
6. Барлығы бесеу.
1. Қазір біздер Орныңды тап ойынын ойнаймыз. Осы
суреттегі құстардың орындарын енді санмен белгілейсіңдер.
Ойын шарты бойынша құстардың орындарын сұрап, тиісті
орындарын белгілеттім.
2. Үйрек нешінші орында ?
3. Бірінші.
4. Тауық ше?
5. Екінші.
6. Қораз ше?
7. Үшінші.
- Қазше?
- Төртінші.
8. Күркетауық ше?
9. Бесінші.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі. Одан кейін қалташалардағы құстарды
суретпен өздерінің орындарына орналастырдым. Сосын Күн мен түн ойыны
жүргізілді. Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып, партаға басын
қойып жата қалады. Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып құстардың орындарын
ауыстырып қояды. Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп, көздерін ашады.
Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дұрыс қояды. Қалған оқушылар құстардың
орындарын дұрыс табылуын бақылап отырды.
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге
қызығушылығын, ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін
күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық
ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар. Мысалы, ойын сабақ басында, не
ортасында, не соңында қолдануы мүмкін.
Математика сабағында аз, көп ұғымдары баланың зердесіне үялату оңай
нәрсе емес. Ал, оны қарапайым халық ойынының негізінде түсіндіре бастасаң ,
ол онша қиындық келтірмейді. Бірінші сыныпта математиканы оқып үйрене
бастағанда оқушылардың түсінігің жеңілдету үшін санамақ ойынын ойнату
тиімді. Санамақ, Он саусақ өлеңдерін жаттатып, мазмұнын түсіндіру
арқылы оқушылардың тілін ұстартып , логикалық ой жүйелерін қалыптастыруға
болады.
Оқушылардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты
түрлендіріп өткізу орынды. Ұлттық ойындарды үнемі пайдалану арқылы
оқушыларды ауызша есептерге жаттығуына , логикалық ой жүйелерін жетілдіре
түсуіне толық мүмкіншілік бар . Олардың қатарына халықтың байырғы ауызша
есептерін, халық ойындарын жатқызуға болады. Атап айтқанда : Қай қолымда?
Үш әділ, Сөз мәнісін байқайық т.б.
Санамақ ойыны алғашқы ондықты оқып үйрену кезеңінде
математиканың бастапқы негіздерін меңгеруіне толық мүмкінділік
береді де, келесі ондыққа көшуді оңайлатады. Оны, әсіресе ойына
сақтау қабілеті төмен балалар үшін қолданған жөн.
Мысалы : бір дегенім білеу —.
екі дегенім егеу
үш дегенім үскі
төрт дегенім төсек
бес дегенім бесік
алты дегенім асық
жеті дегенім желке
сегіз дегенім серке
тоғыз дегенім торқа
он дегенім оймақ
он бір қара жұмбақ
Бұл ойынның оқушыға әсерлігі, біріншіден, оның қарапайым, ұғымға
жеңілдігі болса, екіншіден, ұйқасымды, ырғақты айтылуы, үшіншіден, білеу,
үскі т.б. сөздер жай мағынасыз айтыла салған сөз тіркестері емес, санның
негізін көрсететін қасиеттері бар заттар таңдап, іріктеліп алынған,
сондықтан да балалардың ұғымына жақын, түсінікті.
Қорыта айтқанда ұлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен,
өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз .
Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
2.1. Қарапайым түсініктер.
Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар .
Мұнда: заттарды санау, әр түрлі белгілеріне (түсі, өлшемі, пішіні) қарай
салыстыру, заттардың ұзындықтарын салыстыру, заттардың ұзындықтарын
салыстыру және кеңістікте орналасу қалпын анықтау; уақыт аралығы жайында
түсінік беру; санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның
реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу;
геометриялық фигураларды танып-білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру; ұзындықты өлшеудің мән -мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарына : Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз
нешеуміз? , Таныс фигураларды ата , Жеміс жинау , Жылдам ойлан ,
Жалгасып man , Телефон , Дукен , Ойыншықтар , Байқагыш бала ,
Жыл он екі ай , Аяңта, Қатесін man, Сиқырлы сандар, Тізбек , He
байцадың? , Қателеспе! , Багдаршам , Сиңырлы қоржын , Ойнайық та,
ойлайьщ , Ханым , дат , Эстафета , Багыт , Кім қай партада отыр? ,
Қай уаңыт, сагат нешеу?, Жеті кун , Көңілді санамақтар т.б. -ойындары
бар .
Жеміс жинау.
Дидактикалық мақсаты. Заттарды санауға және олардың екі тобын салыстыруға,
өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал - жабдықтар. Қағаздан жасалған үш себет және үлестірмелі
жеміс түрлері.
Ойын мазмұны. Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері. Тақтаға
шақырылған оқушы жемістерді теріп, үш себетке жинайды. Бірінші себетке -
алма, екінші себетке - алмұрт, үшінші себетке - әр түрлі жемістер теріледі.
Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке оқушы санайды, кейін сынып оқушылары
хормен салыстырады . Екі себеттегі әртүрлі жемістерді салыстырады .
Мысалы : Себеттегі алмалар нешеу? Себеттегі алмұрттар нешеу?
Бірінші себеттен бір алма, ал екіншісінен бір алмұрт алып қой. Осылайша
әрі қарай жалғастыр. Себеттегі алмұрт қалды ма? Неше алма қалды? Неше
алмұрт қалды? Алмұрттың алмадан қаншасы кем? Қаншасы артық? Алмұрттың
пішіні неге ұқсайды, алма ше? деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасуы жайында түсініктер
беру, орналасу қалыптарын салыстыру .
Қажетті құрал — жабдықтар. Вагон нөмірі жазылған карточкалар.
Ойын мазмұны. Бес оқушы тақтаға шақырылады. Алдымен кім тұрады? Ол нешінші
вагон? Содан кейін ше? Ең соңында ше? Ол нешінші вагон? Бірінші және екінші
вагондардан кейін кім түр? Ол нешінші вагон? Үшінші және бесінші вагондар
арасында кім тұр? Ол нешіншісі? Бесінші вагонды ағытайық. Сонда неше вагон
қалды? Тағы да 5 оқушы шақырылып, олар да поезд құрастырады. Поездың
қайсысы ұзын, қайсысы қысқа? Қай поездың вагоны артық? Қай поезда вагондар
кем? Тіркемелерді теңестіру үшін не істеу керек? деген сұрақтар қоя
отырып, екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін игереді. Осыған ұқсас
цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам ?
Дидактикалық мақсаты . Санауға үйрету. Уақыт жайында қарапайым түсініктер
беру: бұрын, кейін, әуелі, алдымен, сонан кейін.
Қажетті құрал - жабдықтар. Түрлі ойыншықтар, шаршы, матрешкалар, т.б.
заттар.
Ойын мазмұны . Ойынды қолда бар заттар мен материалдарға орай түрліше
ұйымдастыруға болады.
Мысалы : Өлшемдері әртүрлі сақиналар жиынтығы бар болса, пирамидалар
құрастыруға болады. Мұны орындау белгілі бір ретпен артатындай,
(кемітетіндей) нұсқада ең кішісінен бастаймыз да, ең үлкеніне дейін
орналастырып шығамыз. Осыған керісінше болуы да мүмкін. Ал, пирамида
құрастыру санаумен қарбалас орындалады.
Оқушыларға фигуралардан, мысалы шаршылар мен үшбұрыш т.б. үй құрастыру
ойынын еске түсіріп, орындалу ретін көрсету. Әр түрлі ойыншықтарды тақта
алдында санап орналастыра отырып, оларды қайсысы қайсысынан бұрын (кейін)
орналасқаны, әуелі, алдымен, сонан кейін қайсысы тұрғандығы жайлы
түсініктерін анықтап, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек ?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты. Санауға үйрету. Заттардың кеңістіктегі орны жайындағы
түсініктер қалыптастыру.
Қажетті құрал - жабдықтар. Геометриялық фигуралар. Жылжымалы сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше оқушы шақырылады. Мұғалімнің басшылығымен
төмендегідей тапсырмалар орындалуы тиіс. Жоғарғы сөреге қызыл дөңгелекті,
оның астына төменгі сөреге жасыл дөңгелекті; қызыл дөңгелектің оң жағына -
көк шаршыны (квадрат), ал сол жағына - жасыл үшбұрышты, жасыл дөңгелектің
оң жағына сары үшбұрыш, ал сол жағына жасыл шаршыны (квадрат) қой.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар жайында не айтар едің? Барлығы неше зат
қойдың? - деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек ?
(Салыстыруға)
Дидактикалық мақсаты. Санауға үйрету. Геометриялық фигураларды
әртүрлі белгілеріне қарай салыстыру.
Қажетті құрал - жабдықтар . Түрлі геометриялық фигуралар. Магнитті тақта.
Ойын мазмұны. Тақтаға оқушы шақырылады. Түстері, өлшемдері, пішіндері
әртүрлі геометриялық фигураларды магнит тақтаға немесе фланелографта
орналастыруы керек .
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек
қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің
арасында, қызыл дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т.с.с. болсын .
Тапсырма орындалғаннан кейін , заттарды санайды, топтар құрады, әртүрлі
белгілеріне қарай салыстырады .
Көру диктанты.
Дидактикалық мақсаты . Оқушылардың көз зердесін , есте сақтау қабілеттерін
дамыту.
Қажетті құрал — жабдықтар. Геометриялық фигуралар.
Ойын мазмұны. Мұғалім оқушылар зейінін өзіне аударып, геометриялық
фигуралар туралы пысықтау жұмысын жүргізеді. Тақта алдына геометриялық
фигуралардан сурет құрастырылады . Балаларға мұқият қарап, есте
сақтауларына уақыт беріледі . Енді құрастырылған суретті жасырып , жауып
қояды .
Енді оқушылардан не бейнеленгені, қандай фигураларды құрағандығы жөнінде
сұралады . Осыдан кейін еске түсіре отырып, өздері қайтадан салады .
Орналастыру кезінде сәйкес терминдер қолданылып , еске түсіріледі.
Тапсырманың дұрыстығы тексеріліп, алғыр бала марапатталады.
Көршілерін ата.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасу қалпы туралы
түсініктерін тиянақтау.
Қажетті құрал - эюабдықтар. Әртүрлі заттық суреттер.
Ойын мазмұны. Тақтаға үш оқушы шақырылады, сыныпқа қарап тұрады. Олардың
әрқайсысының оң жақтағы, ортадағы, яғни арасындағы тұрған оқушының есімдері
анықталады. Енді бағытын өзгертіп, терезеге қарап тұрады да, алдындағы
жұмыс орындалады. Олар орындарына отырады да, біреуінің оң жақтағы сол
жақтағы, алдындағы, артындағы көршілері анықталады. Осыған ұқсас жұмысты
заттың суреттерімен де орындауға болады
He жасырдың?.
Дидактикалық мақсаты . Заттың белгілері (түрі , түсі , пішіні , өлшемі)
туралы түсініктерді тиянақтау .
Қажетті құрал - жабдықтар . Геометриялық фигуралар , жылжымалы сөре.
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады . Мәселен : сөреге
қызыл (үлкен) , сары (үлкен) , жасыл (кіші) , көк (кіші), дөңгелектер
қатарынан қойылады . Қызыл үлкен дөңгелек , сары үлкен дөңгелектің сол
жағында немесе оның алдында , ал кіші жасыл дөңгелек сары үлкен дөңгелектің
оң жағында немесе оның артында , ал сары үлкен дөңгелек қызыл үлкен
дөңгелек пен жасыл кіші дөңгелектің арасында орналасқанын балаларға
аңғартқан жөн . Енді оқушылар көздерін жүмады , сол кезде мұғалім бір
фигураны жасырады . Сол фигураның орнын , түр - түсін оқушылар анықтап және
айтып береді . Әрі қарай оны өз орнына қойып , тағы басқа біреуін жасырып ,
ойынды жалғастыруға болады .
Бағдаршам.
Дидактикалық мақсаты. Түстер туралы , жол қауіпсіздігі туралы мағлұмат
беру.
Қажетті құрал - жабдықтар . Әр түсті (қызыл , жасыл , сары) дөңгелектер
немесе текшелер (кубиктер).
Ойын мазмұны . Ойын сергіту сәті кезінде жүргізілгені дұрыс. Мұғалім
бағдаршам туралы әңгіме өткізіп , әр түстің атқаратын қызметін, орнын
анықтайды . Оқушыларға текшелер не дөңгелектер таратылып беріледі.
Оқытушы Тоқта дегенде оқушылар сәйкес қызыл дөңгелектерді (текшені) ,
Дайындал дегенде сары дөңгелекті (текшені), Жүр! дегенде жасыл
дөңгелекті (текшені) көрсетеді . Әрі қарай ойынды жалғастыра беруге болады
.
Мұғалім Жасыл түсті көрсеткенде - оқушылар орындарынан тұрып жүрген
қимыл көрсетеді . Сары түсті көрсеткенде баяу қозғалыс қимылын жасайды .
Қызыл түсті көрсеткенде орындарына отыра қалады . Осы қимылды бірнеше рет
қайталап , ойынды жалғастыруға болады .
He байқадың ?
Дидактикалық мақсаты . Заттарды санауға, түр-түсін анықтай, ажырата білуге
дағдыландыру. Көз зердесін қалыптастыру.
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады. Мұғалім ойынға түрлі
- түсті қарындашты , фломастерді пайдаланады . Қарындаштарды көрсете отырып
, олардың түрін -түсін анықтатады .
1. Мынау қандай қарындаш (фломастер) ?
2. Нешеу ?
Алынған қарындаштарды алдымен жеке оқушы санайды , кейін дұрыстап барлық
оқушы хормен санап шығады . Бір сәт оқушылар көздерін жүмады . Мұғалім не
өзгергенін сұрайды .
3. Қараңдар , не өзгерді ?
4. Қарындаштар бесеу , біреуі жоқ .
5. Қандай қарындаш жоқ ?
Осылайша біртіндеп қандай және неше қарындаштың жоқ екендігін анықтау
арқылы ойын жалғасады .
Жылдам ойлан !
Дидактикалық мақсаты . Оқушылар есептеп шығару барысында жиі кездесетін
қарсы мағыналы (антонимді) сөздермен таныстырып жаттықтыру : биік - аласа ,
жоғары - төмен , қалың - жүқа , ұзын -қысқа.
Қажетті құрал - жабдықтар . Сөздер жазылған карточкалар .
Ойын мазмұны . Ойынға барлық оқушылар қатысады . Ойынды сынып бөлмесінде ,
спорт залында , ашық алаңда өткізуге болады . Балалар қол ұстасып қатар
құрады . Мұғалім :
- Қазір біз қақпадан өтеміз ! Егер мен қақпа биік десем , сендер осылай
жүре бересіңдер , қақпа аласа десем , еңкейесіңдер .
Кімде - кім уақытында еңкеймесе , ойыннан шығады . Бұл ойынды бірнеше
рет қайталауға болады . Мұғалім:
1. Қыран жоғары көтерілді десем, қолдарыңды жоғары
көтеріп , құс қанатының қимылын жасайсыңдар .
2. Ұшақ қонуға төмендеп келеді десем, аяқтарыңды бүгіп,
қолдарыңды жандарына созып отырасыңдар .
Мұғалім :
- Біз орманға келдік. Орманда ағаш түрлері көп екен. Егер мен
сендерге осы ағаштар ішіндегі ең ұзыны қарағай десем, үш
қадам алға қарай секіресіңдер .
Ал ең қысқасы шырша десем , орындарыңда екі рет секіресіңдер .
Бұл ойындарды осы тәртіппен бірнеше сабақ бойы балаларды
сергіту сәтінде қайталауға болады .
Ескерту : Бұл ойынды, сондай - ақ , дөңгелек жайында түсінік
беру кезінде де пайдалануға болады .
Ханым, дат!
Дидактикалық мақсаты . Санауға дағдыларын дамыту .
Қажетті құрал - жабдықтар . Асықтар .
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады . Мұғалім әр қатардан
бір оқушыдан тақтаға шақырып , асық береді. Оқушылар асықтарын иіріп
тастайды . Кімнің асығы алшы болып түссе хан , тәйкі түссе - уәзір
сайланады , ал шік түскен асық иелері айыпкер ұры саналады .
Енді уәзір , ұрыны қолынан ұстап ханға апарады . Ұры барғысы келмей
қарсыласады . Ал , уәзір болса , ұрының жылқының иесін қүрметтемегеніне
ашуланып дат деп ханға сөз салады.
Ол : О менің зор мәртебелі ханым , мына күнәһарды сіздің
жылқыларыңыздың ішінен бір сәйгүлігіңізді алып кетуге тырысқанда ұстап
алдым , оған үлкен жаза қолдануға тұрады дейді. Ашуланған хан ұрыға жаза
береді.
Жаза түрлері әр түрлі болуы мүмкін (санау , санамақ оқыту , айтқызу , т.б.
) . Сан қүрамын атату . Жаза түріне берілетін тапсырманы келесі кезеңдерде
түрлендіріп беруге болады . Ойын осылайша жалғаса береді.
Багыт.
Дидактикалық мақсаты. Оқушылар кеңістік туралы түсініктерін қалыптастыру,
бекіту.
Қажетті құрал - жабдықтар . Конверттерге салынған тапсырмалар.
Ойын мазмұны . Мұғалім бүгінгі сабақтың әр кезеңін жұмбақтап , конверттерге
салып жасырып қояды . Енді осы кезеңдердің тапсырмаларын анықтау керек.
Тақтаға бір оқушы шақырылып , конверттің жатқан жерін табу үшін бағытты
нұсқау беріледі.
Мысалы : Алға қарай үш адым атта , оңға бір қадам жүр . Солға бұрылып ,
шкафқа дейін жүр . Шкафтың жоғарғы сөресінің оң жағындағы бірінші қораптың
астындағы конвертті алып оқы . Оның ішіедегі сабақтың , ойынның немесе
басқа тапсырманың аты болуы мүмкін . Ойынды осылайша бағытты өзгерте отырып
жалғастыруға болады .
Ойлан, ңандай ойыншықтарды жасырдым ?
Дидактикалық мақсаты . Логикалық ойлауға үйрету , заттарды алмастыру ұғымын
қалыптастыру түрі , формасы , тұрған орнына қарап және заттарды салыстыру
арқылы үлкен , кіші , қанша болса сонша , тең қатыстарын үғындыру ,
бнрілген мысалдарды өздігінше орындауға төселдіру.
Ойынның жабдығы . Үлкен және кіші суреттер немесе ойыншықтар , қуыршақ ,
машина т.б.
Ойын мазмұны . Мұғалім қалталы полотноға немесе бәріне көрінетіндей орынға
ойыншықтарды қояды да , естеріңде сақтаңдар деп ескертеді. Мысалы екі үлкен
және екі кішкене қуыршақ немесе әр түсті екі бірдей машина оқушыларға
көздеріңді жүмыңдар деп , тез бір қуыршақты жасырып қояды. Көздеріңді
ашыңдар , кәне , мен қандай ойыншықты жасырдым , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-5
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық– психологиялық
ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..6-10
1.2. Ойынның түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...11-16
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17-21
2.1. Қарапайым
түсініктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .22-32
2.2. Он көлеміндегі
сандар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .33-40
2.3. Кестелік қосу және
азайту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...41-47
2.4. Толық ондықтар.
Жүз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..48-52
2.5. Педагогикалық іс-тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... .53-68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 70-72
Кіріспе.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады -деген . Осыған орай әр пәнді ,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым
жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Ғылыми жұмыс бойынша материалдар №65 Ы.Алтынсарин атындағы гуманитарлық
эстетикалық гимназия мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері Оспанова Ш.,
Әбуова Т., Әлімтаева Ж. және Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық
гимназия мектебінің озат мұғалімдері Тойшыбекова Дина, Керімбекова Кәмшәт
апайлардың сабағына қатысып, математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану әдістемесімен танысып , педагогикалық іс - тәжірибеде қолдандым .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми
тұрғыдан негіздеп, әдістемесін жасау.
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса, онда
олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген
қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы
оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну . __
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда;
студенттердің педагогикалық іс-тәжірибесінде және математиканы оқыту
әдістемесі пәнінен лабораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға
болады .
I. Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық – психологиялық
ерекшеліктері.
1.1. Ойын туралы ұғым.
Қазіргі әлеуметтік жағдай жеткіншек ұрпақ тәрбиесіне қатысты
мәселелерді ағарту саласында бірінші орынға шығарады. Әсіресе, баланың
әлеуметтік бейімделуі, ересектермен, өз қатарластарымен қарым - қатынасты
тиімді жасауы педагогикалық-психологиялық теория мен практика үшін аса
мәнді. Балалардың жас ерекшеліктеріне қатысты психологиялық дамуы, осыған
қатысты оқыту-тәрбиелеу жолдары, мінез-құлық, жүріс-
тұрыс қалыпты болмағанда жүргізілетін коррекциялық жұмыстар,
зерттеу әдіс-тәсілдерін негіздеген құнды еңбектер баршылық.
Ойын сонау ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан толысып дамып,
дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын еш уақытта дамудың бір сатысына жеткенде
тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Ойын теориясы мен практикасын отандық және
шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иоган
Хейзингтің Ойыншы адам, Д.Б. Элькониннің Ойын психологиясы, Әрик
Берннің Адамдар ойнайтын ойындар атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын
зерттеуші Ресей ғалымдары: А.В. Вербицкий, Т.В. Кудрявцев, И.П.
Пидкасистый. Қазақстандық ғалымдар: Н.К. Ахметов, Ж.С. Хайдаров т.б.
Сонымен қатар, ойын проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар: P.M.
Жуковская, Д.В. Менджерицкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михайленка т.б.
Ойын - баланың жеке басын дамытуда қоғамдық мәні бар іс-әрекеттің мақсат
бағдарлы, қажеттілікті қанағаттандыруға негізделген белсенділік формасы деп
бір жағымен, екіншіден - баланың танымдық, шығармашылық, жеке бас
қасиеттерін, ақыл-ой сапаларын жетілдіретін тәрбие және оқыту құралы
ретінде түсіндіріледі.
Б
ал
ал
ық
ш
ақ
о
йы
нн
ан
б
өл
ін
бе
йд
і.
М
әд
ен
ие
тт
і
ба
ла
лы
қ
ша
қт
ың
м
ән
і
кө
п
бо
лғ
ан
с
ай
ын
,
со
ғұ
рл
ым
о
йы
н
да
қ
оғ
ам
ү
ші
н
ма
ңы
зд
ы
бо
ла
ды
.
Ба
ла
лы
қт
ы
та
ну
ды
ң
оғ
ан
ә
се
р
ет
уд
ің
ж
ән
е
ба
ла
лы
қ
ша
ққ
а
ен
уд
ің
б
ір
де
н-
бі
р
әд
іс
і
ол
–
ой
ын
.
Балалар ойын үстінде өздерін еркін, жеңіл сезінетіндіктен өздерін көрсете
алады. Балалар үшін өз тәжірибелерімен сезімдерін шығару табиғи динамикалық
және денсаулық жақсартушы іс-әрекет. Ойын әсері психикалық іс-әрекеттің
басқа формаларын дамыту үшін де үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял тек ойын
жағдайларында және соның әсерімен ғана дами бастайды. Бала ойынында да
қоғамдық, ұжымдық сипат болады .
Жеке бастың даму және қалыптасу процесін тануды дұрыс шешу психикалық
процестердің заңдылықтарымен оның ерекшеліктерін білумен байланысты. Бұл
салада ғалым педагогтар, психологтар Ж.Аймауытов, Л.С. Выготский,
М.Жұмабаев, Қ.Жарықбаев, С.Макаренко, М.Мұқанов, Ж.Намазбаева, Т. Собиров,
Г.Усманов т.б. арнайы зерттеу еңбектері бар .
Психолог ғалымдар баланың даму процесін қарастыруда бірнеше ғылыми
теориялық принциптерді ұсынады. Солардың бірі Л.С. Выготский төменгі ісласс
оқушыларының даму процесін сензетивтік кезеңге тән екенін және олардың
үлкен сезімталдығы мен әсерленгіштігі анықталған. Мектепке бар ынтасымен
келген 7 жасар бала, тәрбиелік ықпалға оп-оңай беріледі. Оның жақсы оқушы,
жақсы мінез-құлықты бала атанғысы келеді. Балалар бұл жаста барынша
көпшілік мұғалімдермен тез тіл тапқыш, өзінің жаңа ұжымда, балалар арасында
еркін сезінгіш, мұғалімнің талаптарын, мектеп ережелерін орындауға
қызығады.
Выгодский теориясы бойынша баланың әсерленушілігі ішкі және сыртқы әр
түрлі жағдайлардың ықпалының жиынтығы деп есептейді. Осыдан барып оның
психикалық дамуын айқындайтын, басқаша да күштерді күрделендіріп жаңа
түсініктерді құрастыруға жол ашады. Орта мен бала арасындағы қатынас
құбылысын оның күрделілігін түсіндіргенде Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларына әсерленушілік сипат және ықпал жасайтын жағдайларды баланың
қабылдауымен байланыстырады. Бұдан өмірдің ішкі рухани өмірін, әсіресе
адамгершілік ойлауын, сезімін, санасын, іс-әрекетін зерттеуде осы кезеңдегі
сензетивтік ерекшеліктерін ескеру мұғалімнің маңызды міндетінің бірі болып
табылады.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты оқулығында бала дамуының
психологиялық заңдылықтарын жан-жақты талдап көрсеткен. Мәселен, жан-
тәрбиесі, ес, қиял, ойлау, тіл т.б. психикалық процестерге талдау жасаған
және бұл психикалық процестерде төменгі класс оқушыларының
ерекшеліктерін көрсеткен.
Әсер күшті болса, есте ұзақ сақталады. Мысалы, қатты дауыл, сұрапыл
боран сықылды күшті көріністер тез ұмытылмайды. Бір сабақтан бала күшті
әсер алуы үшін баланың сол сабаққа құмар болуы шарт. Баланы құмар қылу үшін
мұғалім өзі құмар болуы керек. Мұғалім сабақ бергенде өзі есінен түсіп,
ыңылдап тұрса, шәкіртте құмарлық бола ма? - деген.
М. Жұмабаев айқындаған заңдылықта оқу-тәрбие процесінде мұғалім де, ата-
ана да керек.
Қ. Жарықбаев көптеген еңбектерінде және арнайы ғылыми зерттеулерінде
балаларға тән психикалық (сензетивтік жасына байланысты) ерекшеліктері
тереңдетіліп қарастырылған. Мысалы, мінез, түйсік, қабілет, қабылдау, ес,
ойлау, қиял, эмоция мен сезім, ерік, зейін, әрекет, дағды әдептері т.б.
Төменгі кластағы балалар негізінде ойын жасындағы балалар. Бала мектепке
келген кезде де ойнауын тоқтатпайды. Енді оқу оның негізгі қызметі болса
да, ол әлі де бұрынғысындай ойнағысы келіп тұрады. Осының нәтижесінде ойын
оның өмірінде бірінші орыннан екінші дәрежедегі әрекетке ысырылады.
Бала табиғатынан қимыл-қозғалысқа құмар жан. Ол үнемі секіруді,
қорғауды, жүгіруді қалайды. Осыған орай біздің халықта: Баламен ойнама
шаршайсың, Бала - щапшаң, бала - ұрыншақ , Ойнай білмеген, оймен
білмейді - деп тегін айтылмаған.
Бала ойыны алуан түрлі. Ойын арқылы адамгершілік қасиеттерді бойына
біртіндеп тәрбиелейді және психикалық қабілеттері дамиды. Бала достықта
бірін-бірі түсініп, қимыл-әрекет жасауға, тапқырлыққа, шыдамдылыққа,
ептілікке және қимылдауға, ойлауға, табандылыққа дағдыланады .
М.Жұмабаев халықтық педагогика негізінде ойына мынадай мән
берген: Баланың қиялы әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын
балаға кәдімгідей бір жұмыс. Ойнағанда бала жанындағыны
әсерлене пайдаланады. '
7-10 жас арасы анатомиялық, физиологиялық жағынан қауырт қимыл әрекеті,
қозғалысты, жылдамдықты талап ететін кезең болғандықтан бала организімі
үшін ойын қажет деп есептейміз. Сондықтан бұл жастағы бала қанша ойнаса да
шаршамайды. Психологтардың анықтауы бойынша балалардың ойыны, олардың
өмірге бейімделуі.
Қарапайым мысалдарды шығаруда икемділіктерін байқау.
1. Егер 2-ге 1-ді қоссақ қанша болады?
Тағы сол сияқты .
2. 2-ден 1-ді азайт. Сұрақтар берілді.
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс-жоспарлары көрсетілген, осы
тақырыптар бойынша жұргізілген эксперимент - нәтижесі төмендегінше.
10-ға Геометриялық Қарапайым
№ Мектеп аттары дейін фигура мысалдарды
тура және туралы шығару
кері санау ұғымын
анықтау
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 100% 83,5 % 68%
гуманитарлық -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 100% 86,5 % 65,5 %
- гуманитарлық
гимназия
Сөйтіп ойын әрекетінде бала саналы мақсат көздей алатын психикалық
процестердің ырықтылығы қалыптасады. Ойын жағдайында балалар жай есте
сақтау жағдайынан гөрі әр нәрсеге жақсы зейін қояды. Көбірек есінде
сақтайды. Бала ойын үстінде саналы мақсатты зейін тоқтату, есте сақтау,
еске түсіру шұғыл және оңай жүзеге асырады. Ойын шарттарының өзі зейін
баладан ойыншық заттарға, айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды
талап етеді. Егер бала алдағы ойын жағдайының талабына зейін қойғысы
келмесе, ойын шарттарын есте ұстамаса, оны құрдастары ойыннан шеттетеді.
Құрбыларымен қарым-қатынас жасау қажеттігі баланы мақсатты түрде зейін
қойып, есте сақтауға мәжбүр етеді. Мақсаткерлік, ерік күшін бағындыра білу
- жеке басты дамытуға қажетті қасиет. Ойын мақсатсыз бос ермек емес, көп
уақытқа созылатын, баланы қалжырататын жаттығулар, тіптен секіру, бұғалық
тастау, допты секірту сияқты ойын түрлерін меңгеру өзінің оң нәтижесін
береді. Балалар ойнап жүріп, белгілі ережелерге сүйеніп, әлгіндей заттар
арқылы іс- әрекетті игеру міндетін орындайды.
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі.
Балалық шақ - бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез.
Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік,
инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен ұстаздардың міндеті.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше.
Бірінші сынып шәкірттеріне тиянақты білім беру мұғалімнің творчестволық
ізденісі мен шеберлігін қажет етеді. Мұның өзі көп жағынан олардың әлі ойын
баласы екендігімен байланысты. Сондықтан сабақ оларға тартымды болу үшін
тақырыпқа сәйкес ойындар таңдап алып, сабақ барысында ұтымды пайдалану
керек. Сонда ғана барлық баланы сабаққа ынталы қатыстыруға болады. Жалпы
бастауыш сынып оқушыларының ойнайтын ойын түрлеріне тоқталатын болсақ,
олар:
1. Дидактикалық ойындар.
2. Сөздік — дидактикалық ойындар .
3. Ролъді сюжетті ойындар .
4. Драмалық ойындар.
5. Творчестволық ойындар.
6. Әдеби – музыкалық ойындар .
Осылардың ішінде дидактикалық ойындардың маңызы зор. Әрбір мұғалім сабақ
процесінде қандай дидактикалық ойын қолданылатынын күні бұрын сабақ мазмұны
мақсатына сай лайықтап алғаны жөн. Өйткені мектепке келген балалар үшін
қызықты әрекет бола отырып, оларды тәрбиелеу мен дамытудың аса маңызды
құралы болып табылады. Бірақ ол ұйымдастырылған педагогикалық процеске
еңгізілгенде ғана сондай құралға айналады. Ойынның дамуы мен орнығуы оны
нақ осылай тәрбиелеу құралы ретінде пайдалануға көп байланысты.
Бірінші сынып балаларын оқытып тәрбиелеуде балалар игеруге тиісті
бағдарламалық мазмұнды сұрыптап, жоспарлайды. Оның дидактикалық және ойын
міндеттерін, қимыл мен ережелерін ойланған нәтижесін дәл белгілейді. Ол
ойынның өзіндік ерекшелігі мен өз әрекетін сипатын бұзбастан, оның өзіндік
бүкіл барысын жобалағандай болады .
Ойынды педагогикалық процеске еңгізе отырып, тәрбиеші балаларды ойнауға,
А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда Жақсы ойын жасауға үйретеді. Мұндай
ойынға мынадай сала тән: мазмұнның тәрбиелік-танымдық құндылығы,
бейнеленетін түсініктердің толықтығы мен дұрыстығы, ойы, іс-әрекеттерінің
орындылығы, белсенділігі, ұйымшылдығы және творчестволық сипаты, жеке
балалардың және барлық ойнаушылардың мүдделерін ескере отырып, ойында
ережелерге бағыну және соларды басшылыққа ала білуі ойыншықтар мен ойын
материалдарын мақсаткерлікпен пайдалану, балалардың қарым-қатынастардың игі
тілектестігі және көңіл-күйлерінің шаттығы.
Ойынды басқара жүріп, оқытушы баланың жеке басының ерекшелігіне, оның
сапасына, сезіміне, ерік-жігеріне, мінез-құлқына ықпал жасайды. Ойынды ақыл-
ой адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесінің мақсаттары үшін
пайдаланылады. Ойын процесінде балалардың білімі мен ұғымы айқындалып,
тереңдей түседі. Ойында қайсы бір рольді орындау үшін бала өзінің түсінігін
ойын әрекетіне көшіруге тиіс. Кейде адамдардың еңбегі туралы нақты іс-
әрекеттер, өзара қарым-қатынастар туралы білімдер мен түсініктер жетімсіз
болып шығады да, соларды толықтыру қажеттігі балалардың сұрақтарынан
көрінеді. Ұстаз сол сұрақтарға жауап қайтарады да, олардың ойын кезіндегі
әңгімелеріне құлақ түреді, ойнаушылардың өзара түсінуіне, келісуіне
көмектеседі.
Демек, ойын балалардың соған дейінгі білімдері мен түсініктерін баянды
етіп қана қоймайды, сонымен бірге белсенді таным іс-әрекетінің өзінше бір
формасы болып табылады, соның барысында олар оқытушының басшылығымен жаңа
білім меңгереді.
Ойын процесінде балалардың өздері ойнаушылардың мінез-құлқы мен өзара
қарым-қатынасын анықтайтын және реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынға
ұйымшылдық, тұрақтылық сипат береді, оның мазмұның баянды етеді және қарым-
қатынас пен өзара қарым-қатынастардың одан әрі дамуын күрделене түсуін
анықтайды. Сонымен бірге ойын ережесі жасқаншақ, ұялшақ балалардың ойынға
белсендірек қатысуына көмектеседі.
Ойын бала үшін - нағыз өмір. Егер ұстаз ойынды ақылмен ұйымдастырса, ол
балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады.
Балаларды оқытып, тәрбиелеуде әр тарапты ойын элементтерін қолдану
тиімді әдістердің бірі болып саналады. Бұған оқыту кезеңінде ерекше мән
берілуге тиіс. Ойын баласы деп есептелетін бұл жастағы шәкірттердің оқу-
білімге қызығуын өзіндік еңбектің қарапайым түрін үйренуі айналадағы
қоғамдық өмірді танып, білуі ойын арқылы іске асады.
Ол өмірден алған әсерін ойында бұлжытпай бейнелейді. Баланың ойы
көрнекілікке, образдылыққа негізделетіндіктен, сабақ мазмұнына орай ойын
әдісін орнымен колданудың маңызы зор.
Ойын оқушының ой-өрісін, қиял сезімін дамытып, сөйлеу тілінің жетілуін,
еркін пікір алысу, диалог, монолог, түрінде өзара сөйлесу машықтарын
қалыптастырады. Дұрыс ұйымдастырылған ойын негізінде баланың қоғамдық,
әлеуметтік сезімі оянады. Ұжымдық еңбек ету процесіне үйреніп, бірлесе
қызмет атқару нәтижесінде олардың жолдастық, достық, ынтымақтары нығаяды.
Оқытуда қолданылатын ойын әдістері - ойынның нақ өзі емес, ойын
түріндегі әдісі. Ол логикалық, дербес орындалатын жаттығу жұмыстарына
балалардың зейінін аударып қызықтыру, сабаққа белсенділігін арттыру, алған
білімін тиянақтау, кеңейту, кейде сабақты түсіндіру мақсатында қолданылады.
Ойын әдістерін қолдана өткізілген сабақтар, жаттығу жұмыстары баланың сөзге
белсенділігін арттырып, олардың ойлау, қабылдау әрекеттерін кеңейту, білім
сапасын тереңдете тиянақтай түсуге жәрдемдеседі. Ойынның танымдық сипаты
жөнінде М.Горький Бала ойынды сүйеді. Ойнағанда не болса, соның бәрімен де
ойнайды, ол өзінің айналасындағы дүниені ойын және ойынның үстінде тез
таниды. Бала сөзбен де ойнайды, осы сөзбен ойнағанда өз ана тілінің нәзік
жерлерін үйренеді, тілдің музыкасын ұғады , дегені мәлім.
Ана тілі сабағында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту ісінде сабақта,
сабақтан тыс уақытта қолданылатын дидактикалық, сөздік, творчестволық,
сюжеттік, рольді ойындардың маңызын ерекше атап көрсетуге болады .
Оқушының математикалық тілде дұрыс сөйлеп үйренуге бағыт беретін
ойындардың бір түрі - сөздік ойындар. Сөздік ойындар әр сабақта жүйелі
жүргізілуі тиіс. Сол арқылы балалар тапқырлыққа, шапшаңдылыққа, ауызша және
жазбаша есептеуге дағдыланады. Математика сабағында есептеуге үйрету,
математикалық диктантпен жұмыс, сұрақ-жауап әдістерін қолдану қажет.
Өтілетін тақырып бойынша әр түрлі ойын түрлерін жүргізуден басқа анаграмма,
ребустар, сөзжұмбақтар, өлең есептер қолдану, түрлі дидактикалық
материалдарды пайдалану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады. Сол
сияқты қимылды ойындардың да тиімділігі бар. Қимылды ойындар да бала
ағзасын жетілдіріп, ақыл-ойының дамуына үлкен әсер етеді. Көңіл-күйі артып,
жүйелері жақсарады .
Басты мәселе, мұғалім сабақта ойын элементтерін жүргізбес бұрын, оның
міндеті мен мақсатын, жүргізу тәртібін балаларға айтып, дайындауы тиіс.
Ойынға қажетті құралдарды, күні бұрын дайындау қажет. Сондықтан да бірінші
сыныпта оқитын сабақ көбінесе ойын ретінде өтіледі. Ойын да, оқу мен еңбек
сияқты, баланың іс-әрекетінің бір түрі. Ойынның барысында баланың жеке
қасиеттері қалыптасады. Бұл жастағы балалар айналадан көрген түйгенін
бағдарлап- байқағанын, естігенін-білгенін ойынмен бейнелейтінін байқау қиын
емес. Ойын арқылы қоршаған дүниені бейнелей отырып, олардың өмірге
көзқарасы қалыптасады, творчестволық іс-әрекеті дамиды, өзіне ойын кезінде
сенімі артып, күш-жігерін білдіруге жол табады. Үлкендердің іс-әрекетіне
еркін араласып, қарым-қатынасқа түседі.
Бұл жөнінде көрнекті психолог, профессор А.В. Запорожец: Біз
дидактикалық ойын жекелеген білімдермен бейімділіктерді игерудің формасы
болып қана қоймай, сонымен бірге баланың жалпы дамуына көмектесетін, оның
қабілетін қалыптастыруға қызмет ететін болуына жетуіміз қажет - десе,
Н.К.Крупская балалар үшін ойын - оқу , олар үшін ойын - еңбек , олар үшін
ойын - тәрбиенің елеулі формасы - дейді, ата-аналарына арналған
лекцияларында А.С.Макаренко ойын мен бала еңбегінің арасында заңды байланыс
болатынын, ал айналадағы дүниеден алған әсерін ойында бейнелеу арқылы нақты
еңбек әрекетіне үйренетінін айтады. Сондықтан А.С.Макаренко: Бала ойында
қандай болса, ол өскен кезде де, жұмыста көп жағынан сондай болады - деп
тұжырымдайды.
Дидактикалық ойындардың түрлерінде шек жоқ. Қазіргі кездегі сабақ
материалдарының мазмұнына сәйкес мұғалім белгілі бір ойын бойынша әрқилы
ойын ойлап табуына болады.
Тікелей дидактикалық міндетті шеше алмайтынын, бірақ балалардың бойында
ықылас, есте сақтау, байқағыштық, назар аударғыштық сияқты басқа да белгілі
бір психикалық процесті дамытуға бағытталған ойынның түрлерін
педагог ұмыт қалдырмауға тиіс. Балалар үшін творчестволық және қимылды
ойындармен қатар дидактикалық ойындардың әсері мол. Дидактикалық
математикалық ойындарды қолдану сабақтың әсерлілігін арттырып, оқушылардың
осы пәнге деген ынтасын дамытады. Бұл ойындар жаңа сабақ процесінде өткенді
қайталау, білімді тиянақтау кезінде қажетті сабақ мазмұнына орай
пайдаланылады.
Бірінші сыныпқа арналған дидактикалық ойындар мен ойыншықтар
тапшылығынын орнын қалай толтыруға болады? Шамасы, бізге бірінші кезекте
балабақшалардың тәжірибесін пайдалану керек болар. Бала-бақшаларда мектепке
дейінгі тәрбие жағдайларына арналып көп мөлшерде алуан түрлі дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар жасап, оларды балалармен жүргізген жұмыстарында
ойдағыдай қолдануда. Ондай практика, әрине мақтауға тұрады және жинақтауды
талап етеді. Алайда мүның бәрі кіші жастағы мектеп оқушыларына арналған
дидактикалық ойындардың жүйесін жай алмайды .
Дидактикалық ойындар мен ойыншықтар ғылыми психологиялық- педагогикалық
негізде талдау жасалуы тиіс, олар біртұтас педагогикалық концепцияның бір
бөлігін құрайтын болуға тиіс.
Дидактикалық ойын оқыту процесінде қандай орын алуға тиіс? Дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар қандай оқу міндеттерін шешуге байланысты пайдалануға
тиіс? Қазіргі оқыту процесіне қандай дидактикалық ойыншықтар керек? Оларды
қандай психологиялық-педагогикалық концепцияға сүйеніп жасаған жөн. Оқыту
процесінде ойын балалар үшін өзінің тамаша тартымдылығынан айрылып қалмау
үшін, ойыншық әдеттегі әдістемелік құрал- сайманға айналып кетпеу үшін,
мұғалім дидактикалық ойындар мен ойыншықтарды пайдаланып, материалды
балаларға қалай жеткізуі керек? Осы және басқа толып жатқан мәселелер
бастауыш сыныптардағы дидактикалық ойындардың аса маңызды мәнін құрайды.
Өндірістің мүмкіндіктері мен мүдделерін ғана емес, сонымен бірге бірінші
кезекте балаларды дамытудың, олардың жеке басын қалыптастырудың мүдделері
ескерілген, ғылыми жағынан негізделген дидактикалық ойыншықтардың
жиынтықтарын шығаруды жолға қою керек.
Сонымен бірге оқу - тәрбие процесінде ойынды дұрыс кірістіріп, оның
барлық тиімді мүмкіндіктерін балалардың жас ерекшеліктеріне , сабақ
мазмұнына жақсы үйлестіре қолдану мұғалім ізденісі мен шеберлігіне
байланысты. Мұғалім ойынды пайдалану әдістемесінде ойын түрлерін таңдап-
талдауға да қойылатын талаптарды жете білуге тиіс.
ІІ. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану.
Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты
құрал. Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар, балалардың ойынға
белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиіс. Балалардың өзара ынтымақтастық
жағдайында балалардың ойынды өз қалауымен бастауы немесе еркімен қатысуы
аса маңызды.
Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың математикадан
дидактикалық ойындарды өткізу үшін 1-сыныптың математика оқулығына
тоқталайық. Оқулыққа гңгізілген материалдар бірінші сыныпта математикадан
оқытудың нақты мақсаттарына орай іріктелген. Сондықтан мұнда келтірілген
материалдар мынадай тараулар бойынша топтастырылған .
1. Қарапайым түсінтер.
2. 10 көлеміндегі сандар.
3. Кестелік қосу және азайту.
4. Толық ондықтар. Жуз.
5. Біз нені үйрендік ?.
Әрбір сабаққа лайықталған материалдар оқулықтың жекелеген беттерінде
келтірілген және ол жүйелі тиянақтауға әрі қалыптастырылатын іскерлік пен
дағдыларды жетілдіре түсуге арналған, бұрын өтілген және жаңадан өтілетін
мәселені, сондай-іқ ілгеріде қарастырылуы тиіс жаңа тақырыпты оқып үйренуге
ілгері даярлықты қамтамасыз ететін материалды қамтиды, яғни әртекті
материалдардан тұрады.
Демек, мұғалім сабаққа әзірлену барысында оқулықтың әрбір бетінде
келтірілген материалдарға жан-жақты талдау жасайды да, кезекті сабақтың оқу-
материалдарын және оны оқытып үйретудің әдіс-тәсілдерін іріктейді.
Осы тұрғыдан алғанда оқулық, мұғалімнің оқыту іс -әрекеттерін анықтайды.
Оқулықтағы әр сабақтың материалына шамамен 10 минутқа ғана
лайықталғандықтан басқадай жаттығулар мен тапсырмаларды және қосымша
материалдарды мұғалім өзі сұрыптайды .
Жалпы алғанда математика сабағы шамамен бір-бірімен өзара байланысты
әрқайсысы 10 минуттық үш негізгі бөліктен тұрады.
Әр сабақтың бірінші бөлігінде көрнекіліктің бір түрімен ойыншықтар,
қалталы полотно, жеке дара санақ материалдары, оқулықтың қосымшасынан
дайындалатын әркімнің өзіндік дидактикалық кеспе материалдары және тағы
басқалар жұмыс ұйымдастырылады. Оның түрі мен мазмұнын әр сабақтың нақты
мақсатына орай мұғалімнің өзі анықтайды. Ол жұмысты орындаудың үлгісін
мұғалім көрсетеді, ал оқушылар дидактикалық кеспе материалды, ойыншықтар
мен нақты заттарды пайдаланып, мұғалімге ілесе орындайды немесе олар
сыныпта орындалатын коллективтік жұмысқа белсенді қарастырылады. Демек,
сабақтың бұл бөлігінде көрнекілікке сүйеніп, шәкірттердің қандай да бір
мағлүматты сапалы қабылдауы жүзеге асырылады. Содан кейін балаларды
сергітетін және олардың шаршауын бәсеңдететін дене шынықтыру минуттары
өткізіледі де, оқушының әрі қарай орындайтын іс-әрекетінің түрі
алмастырылады.
Сабақтың екінші бөлігінде оқушылар мұғалімнің қысқаша түсіндірмесі
немесе нұсқауы бойынша оқулықтағы сәйкес суреттерді болмаса тапсырмаларды
ауызша орындайды.
Сабақтың үшінші бөлігінде математика дәптерлерінде орындалатын дайын
практикалық жұмысқа арналады. Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де,
әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Сабақтың қай бөлігінде болсын қарастырылатын материалдар тек қана
білімділік мақсаттың шешілуі үшін емес, сонымен бірге оқушылардың дамуы мен
тәрбиесіне қатысты да мәселелердің тиімді шешілуі бағытында пайдаланылады.
Осыған орай байқау, бақылау, салыстыру, жіктеу, қорытындылау, оқушылардың
математикалық тіл байлығын дамыту т.с.с. мәселелерге де ерекше көңіл
бөледі. Сондай-ақ оларды тегіс белсенді іс-әрекетке тарту, әр жұмыс түріне
сәйкес ойын элементтерін және қызықты жаттығуларды пайдалану, іс-әрекетті
түрлендіре ұйымдастыру да ойластырылуы керек. Мұның бәрі оқушылардың жас
және психологиялық ерекшеліктеріне орай оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
негізіне алынуы тиіс. Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді
шығаруға болады. Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген
ойындар балалардың белсенділігін арттырады. Мысалы, оған баспалдақ
ойынын алуға болады. Заттарды салыстыру тақырыбына, яғни үлкен, тең,
кіші қатыстарын қалыптастыруға және 10 көлеміндегі сандарды нөмірлеу
тақырыбына, сандар қатарының жасалуына, сандар құрылымына және 10
көлеміндегі қосу және азайту тақырыбында қосу және азайтуға берілген жай
есептерді шығаруға, ал 11-мен 20 сандарды тақырыбына, натурал сандар
қатарына, сандардың ондық құрамына, кесінділер ұзындықтарына, қосу және
азайтуға берілген жай есептер шығаруға және оқушылардың білімді игеруін
тексеруге берілген ойын түрлерін қарастырамыз. Ойын баланы шапшандылыққа,
тез ойлауға баулиды. Мен өзім 1-сыныпты оқыту кезінде төмендегі тарауларда
әртүрлі ойындар өткізіп тұрады.
Сабақ кезінде оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп
көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын
сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дұрыс белгілеу және оларды дұрыс ажырата
білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға, нешінші? деген сұраққа жауап
қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ-жауап
әдісінен құрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер, ойыншықтар, қағаздан қиылған
құстардың үлгілері, кеспе цифрлар, жолақшалар, қалташалар қолданылды.
Сабақ барысы: Өтілген тақырыпты тақтаға жазып, оның негізгі мазмұның
түсіндірдім. Оқушыларға суреттер бойынша сұрақтар қойдым.
1. Балалар, суреттен нелерді көрдіңдер?
2. Құстарды .
3. Кәне, бұл суреттен құстардың аттарың атаңдаршы.
4. Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы арада оқушыларға жабайы және үй құстары жайлы түсініктеме бердім.
5. Балалар, мына суреттегі құстар нешеу?
6. Барлығы бесеу.
1. Қазір біздер Орныңды тап ойынын ойнаймыз. Осы
суреттегі құстардың орындарын енді санмен белгілейсіңдер.
Ойын шарты бойынша құстардың орындарын сұрап, тиісті
орындарын белгілеттім.
2. Үйрек нешінші орында ?
3. Бірінші.
4. Тауық ше?
5. Екінші.
6. Қораз ше?
7. Үшінші.
- Қазше?
- Төртінші.
8. Күркетауық ше?
9. Бесінші.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі. Одан кейін қалташалардағы құстарды
суретпен өздерінің орындарына орналастырдым. Сосын Күн мен түн ойыны
жүргізілді. Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып, партаға басын
қойып жата қалады. Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып құстардың орындарын
ауыстырып қояды. Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп, көздерін ашады.
Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дұрыс қояды. Қалған оқушылар құстардың
орындарын дұрыс табылуын бақылап отырды.
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге
қызығушылығын, ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін
күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық
ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар. Мысалы, ойын сабақ басында, не
ортасында, не соңында қолдануы мүмкін.
Математика сабағында аз, көп ұғымдары баланың зердесіне үялату оңай
нәрсе емес. Ал, оны қарапайым халық ойынының негізінде түсіндіре бастасаң ,
ол онша қиындық келтірмейді. Бірінші сыныпта математиканы оқып үйрене
бастағанда оқушылардың түсінігің жеңілдету үшін санамақ ойынын ойнату
тиімді. Санамақ, Он саусақ өлеңдерін жаттатып, мазмұнын түсіндіру
арқылы оқушылардың тілін ұстартып , логикалық ой жүйелерін қалыптастыруға
болады.
Оқушылардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты
түрлендіріп өткізу орынды. Ұлттық ойындарды үнемі пайдалану арқылы
оқушыларды ауызша есептерге жаттығуына , логикалық ой жүйелерін жетілдіре
түсуіне толық мүмкіншілік бар . Олардың қатарына халықтың байырғы ауызша
есептерін, халық ойындарын жатқызуға болады. Атап айтқанда : Қай қолымда?
Үш әділ, Сөз мәнісін байқайық т.б.
Санамақ ойыны алғашқы ондықты оқып үйрену кезеңінде
математиканың бастапқы негіздерін меңгеруіне толық мүмкінділік
береді де, келесі ондыққа көшуді оңайлатады. Оны, әсіресе ойына
сақтау қабілеті төмен балалар үшін қолданған жөн.
Мысалы : бір дегенім білеу —.
екі дегенім егеу
үш дегенім үскі
төрт дегенім төсек
бес дегенім бесік
алты дегенім асық
жеті дегенім желке
сегіз дегенім серке
тоғыз дегенім торқа
он дегенім оймақ
он бір қара жұмбақ
Бұл ойынның оқушыға әсерлігі, біріншіден, оның қарапайым, ұғымға
жеңілдігі болса, екіншіден, ұйқасымды, ырғақты айтылуы, үшіншіден, білеу,
үскі т.б. сөздер жай мағынасыз айтыла салған сөз тіркестері емес, санның
негізін көрсететін қасиеттері бар заттар таңдап, іріктеліп алынған,
сондықтан да балалардың ұғымына жақын, түсінікті.
Қорыта айтқанда ұлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен,
өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз .
Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
2.1. Қарапайым түсініктер.
Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар .
Мұнда: заттарды санау, әр түрлі белгілеріне (түсі, өлшемі, пішіні) қарай
салыстыру, заттардың ұзындықтарын салыстыру, заттардың ұзындықтарын
салыстыру және кеңістікте орналасу қалпын анықтау; уақыт аралығы жайында
түсінік беру; санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның
реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу;
геометриялық фигураларды танып-білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру; ұзындықты өлшеудің мән -мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарына : Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз
нешеуміз? , Таныс фигураларды ата , Жеміс жинау , Жылдам ойлан ,
Жалгасып man , Телефон , Дукен , Ойыншықтар , Байқагыш бала ,
Жыл он екі ай , Аяңта, Қатесін man, Сиқырлы сандар, Тізбек , He
байцадың? , Қателеспе! , Багдаршам , Сиңырлы қоржын , Ойнайық та,
ойлайьщ , Ханым , дат , Эстафета , Багыт , Кім қай партада отыр? ,
Қай уаңыт, сагат нешеу?, Жеті кун , Көңілді санамақтар т.б. -ойындары
бар .
Жеміс жинау.
Дидактикалық мақсаты. Заттарды санауға және олардың екі тобын салыстыруға,
өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал - жабдықтар. Қағаздан жасалған үш себет және үлестірмелі
жеміс түрлері.
Ойын мазмұны. Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері. Тақтаға
шақырылған оқушы жемістерді теріп, үш себетке жинайды. Бірінші себетке -
алма, екінші себетке - алмұрт, үшінші себетке - әр түрлі жемістер теріледі.
Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке оқушы санайды, кейін сынып оқушылары
хормен салыстырады . Екі себеттегі әртүрлі жемістерді салыстырады .
Мысалы : Себеттегі алмалар нешеу? Себеттегі алмұрттар нешеу?
Бірінші себеттен бір алма, ал екіншісінен бір алмұрт алып қой. Осылайша
әрі қарай жалғастыр. Себеттегі алмұрт қалды ма? Неше алма қалды? Неше
алмұрт қалды? Алмұрттың алмадан қаншасы кем? Қаншасы артық? Алмұрттың
пішіні неге ұқсайды, алма ше? деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасуы жайында түсініктер
беру, орналасу қалыптарын салыстыру .
Қажетті құрал — жабдықтар. Вагон нөмірі жазылған карточкалар.
Ойын мазмұны. Бес оқушы тақтаға шақырылады. Алдымен кім тұрады? Ол нешінші
вагон? Содан кейін ше? Ең соңында ше? Ол нешінші вагон? Бірінші және екінші
вагондардан кейін кім түр? Ол нешінші вагон? Үшінші және бесінші вагондар
арасында кім тұр? Ол нешіншісі? Бесінші вагонды ағытайық. Сонда неше вагон
қалды? Тағы да 5 оқушы шақырылып, олар да поезд құрастырады. Поездың
қайсысы ұзын, қайсысы қысқа? Қай поездың вагоны артық? Қай поезда вагондар
кем? Тіркемелерді теңестіру үшін не істеу керек? деген сұрақтар қоя
отырып, екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін игереді. Осыған ұқсас
цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам ?
Дидактикалық мақсаты . Санауға үйрету. Уақыт жайында қарапайым түсініктер
беру: бұрын, кейін, әуелі, алдымен, сонан кейін.
Қажетті құрал - жабдықтар. Түрлі ойыншықтар, шаршы, матрешкалар, т.б.
заттар.
Ойын мазмұны . Ойынды қолда бар заттар мен материалдарға орай түрліше
ұйымдастыруға болады.
Мысалы : Өлшемдері әртүрлі сақиналар жиынтығы бар болса, пирамидалар
құрастыруға болады. Мұны орындау белгілі бір ретпен артатындай,
(кемітетіндей) нұсқада ең кішісінен бастаймыз да, ең үлкеніне дейін
орналастырып шығамыз. Осыған керісінше болуы да мүмкін. Ал, пирамида
құрастыру санаумен қарбалас орындалады.
Оқушыларға фигуралардан, мысалы шаршылар мен үшбұрыш т.б. үй құрастыру
ойынын еске түсіріп, орындалу ретін көрсету. Әр түрлі ойыншықтарды тақта
алдында санап орналастыра отырып, оларды қайсысы қайсысынан бұрын (кейін)
орналасқаны, әуелі, алдымен, сонан кейін қайсысы тұрғандығы жайлы
түсініктерін анықтап, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек ?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты. Санауға үйрету. Заттардың кеңістіктегі орны жайындағы
түсініктер қалыптастыру.
Қажетті құрал - жабдықтар. Геометриялық фигуралар. Жылжымалы сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше оқушы шақырылады. Мұғалімнің басшылығымен
төмендегідей тапсырмалар орындалуы тиіс. Жоғарғы сөреге қызыл дөңгелекті,
оның астына төменгі сөреге жасыл дөңгелекті; қызыл дөңгелектің оң жағына -
көк шаршыны (квадрат), ал сол жағына - жасыл үшбұрышты, жасыл дөңгелектің
оң жағына сары үшбұрыш, ал сол жағына жасыл шаршыны (квадрат) қой.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар жайында не айтар едің? Барлығы неше зат
қойдың? - деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек ?
(Салыстыруға)
Дидактикалық мақсаты. Санауға үйрету. Геометриялық фигураларды
әртүрлі белгілеріне қарай салыстыру.
Қажетті құрал - жабдықтар . Түрлі геометриялық фигуралар. Магнитті тақта.
Ойын мазмұны. Тақтаға оқушы шақырылады. Түстері, өлшемдері, пішіндері
әртүрлі геометриялық фигураларды магнит тақтаға немесе фланелографта
орналастыруы керек .
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек
қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің
арасында, қызыл дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т.с.с. болсын .
Тапсырма орындалғаннан кейін , заттарды санайды, топтар құрады, әртүрлі
белгілеріне қарай салыстырады .
Көру диктанты.
Дидактикалық мақсаты . Оқушылардың көз зердесін , есте сақтау қабілеттерін
дамыту.
Қажетті құрал — жабдықтар. Геометриялық фигуралар.
Ойын мазмұны. Мұғалім оқушылар зейінін өзіне аударып, геометриялық
фигуралар туралы пысықтау жұмысын жүргізеді. Тақта алдына геометриялық
фигуралардан сурет құрастырылады . Балаларға мұқият қарап, есте
сақтауларына уақыт беріледі . Енді құрастырылған суретті жасырып , жауып
қояды .
Енді оқушылардан не бейнеленгені, қандай фигураларды құрағандығы жөнінде
сұралады . Осыдан кейін еске түсіре отырып, өздері қайтадан салады .
Орналастыру кезінде сәйкес терминдер қолданылып , еске түсіріледі.
Тапсырманың дұрыстығы тексеріліп, алғыр бала марапатталады.
Көршілерін ата.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасу қалпы туралы
түсініктерін тиянақтау.
Қажетті құрал - эюабдықтар. Әртүрлі заттық суреттер.
Ойын мазмұны. Тақтаға үш оқушы шақырылады, сыныпқа қарап тұрады. Олардың
әрқайсысының оң жақтағы, ортадағы, яғни арасындағы тұрған оқушының есімдері
анықталады. Енді бағытын өзгертіп, терезеге қарап тұрады да, алдындағы
жұмыс орындалады. Олар орындарына отырады да, біреуінің оң жақтағы сол
жақтағы, алдындағы, артындағы көршілері анықталады. Осыған ұқсас жұмысты
заттың суреттерімен де орындауға болады
He жасырдың?.
Дидактикалық мақсаты . Заттың белгілері (түрі , түсі , пішіні , өлшемі)
туралы түсініктерді тиянақтау .
Қажетті құрал - жабдықтар . Геометриялық фигуралар , жылжымалы сөре.
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады . Мәселен : сөреге
қызыл (үлкен) , сары (үлкен) , жасыл (кіші) , көк (кіші), дөңгелектер
қатарынан қойылады . Қызыл үлкен дөңгелек , сары үлкен дөңгелектің сол
жағында немесе оның алдында , ал кіші жасыл дөңгелек сары үлкен дөңгелектің
оң жағында немесе оның артында , ал сары үлкен дөңгелек қызыл үлкен
дөңгелек пен жасыл кіші дөңгелектің арасында орналасқанын балаларға
аңғартқан жөн . Енді оқушылар көздерін жүмады , сол кезде мұғалім бір
фигураны жасырады . Сол фигураның орнын , түр - түсін оқушылар анықтап және
айтып береді . Әрі қарай оны өз орнына қойып , тағы басқа біреуін жасырып ,
ойынды жалғастыруға болады .
Бағдаршам.
Дидактикалық мақсаты. Түстер туралы , жол қауіпсіздігі туралы мағлұмат
беру.
Қажетті құрал - жабдықтар . Әр түсті (қызыл , жасыл , сары) дөңгелектер
немесе текшелер (кубиктер).
Ойын мазмұны . Ойын сергіту сәті кезінде жүргізілгені дұрыс. Мұғалім
бағдаршам туралы әңгіме өткізіп , әр түстің атқаратын қызметін, орнын
анықтайды . Оқушыларға текшелер не дөңгелектер таратылып беріледі.
Оқытушы Тоқта дегенде оқушылар сәйкес қызыл дөңгелектерді (текшені) ,
Дайындал дегенде сары дөңгелекті (текшені), Жүр! дегенде жасыл
дөңгелекті (текшені) көрсетеді . Әрі қарай ойынды жалғастыра беруге болады
.
Мұғалім Жасыл түсті көрсеткенде - оқушылар орындарынан тұрып жүрген
қимыл көрсетеді . Сары түсті көрсеткенде баяу қозғалыс қимылын жасайды .
Қызыл түсті көрсеткенде орындарына отыра қалады . Осы қимылды бірнеше рет
қайталап , ойынды жалғастыруға болады .
He байқадың ?
Дидактикалық мақсаты . Заттарды санауға, түр-түсін анықтай, ажырата білуге
дағдыландыру. Көз зердесін қалыптастыру.
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады. Мұғалім ойынға түрлі
- түсті қарындашты , фломастерді пайдаланады . Қарындаштарды көрсете отырып
, олардың түрін -түсін анықтатады .
1. Мынау қандай қарындаш (фломастер) ?
2. Нешеу ?
Алынған қарындаштарды алдымен жеке оқушы санайды , кейін дұрыстап барлық
оқушы хормен санап шығады . Бір сәт оқушылар көздерін жүмады . Мұғалім не
өзгергенін сұрайды .
3. Қараңдар , не өзгерді ?
4. Қарындаштар бесеу , біреуі жоқ .
5. Қандай қарындаш жоқ ?
Осылайша біртіндеп қандай және неше қарындаштың жоқ екендігін анықтау
арқылы ойын жалғасады .
Жылдам ойлан !
Дидактикалық мақсаты . Оқушылар есептеп шығару барысында жиі кездесетін
қарсы мағыналы (антонимді) сөздермен таныстырып жаттықтыру : биік - аласа ,
жоғары - төмен , қалың - жүқа , ұзын -қысқа.
Қажетті құрал - жабдықтар . Сөздер жазылған карточкалар .
Ойын мазмұны . Ойынға барлық оқушылар қатысады . Ойынды сынып бөлмесінде ,
спорт залында , ашық алаңда өткізуге болады . Балалар қол ұстасып қатар
құрады . Мұғалім :
- Қазір біз қақпадан өтеміз ! Егер мен қақпа биік десем , сендер осылай
жүре бересіңдер , қақпа аласа десем , еңкейесіңдер .
Кімде - кім уақытында еңкеймесе , ойыннан шығады . Бұл ойынды бірнеше
рет қайталауға болады . Мұғалім:
1. Қыран жоғары көтерілді десем, қолдарыңды жоғары
көтеріп , құс қанатының қимылын жасайсыңдар .
2. Ұшақ қонуға төмендеп келеді десем, аяқтарыңды бүгіп,
қолдарыңды жандарына созып отырасыңдар .
Мұғалім :
- Біз орманға келдік. Орманда ағаш түрлері көп екен. Егер мен
сендерге осы ағаштар ішіндегі ең ұзыны қарағай десем, үш
қадам алға қарай секіресіңдер .
Ал ең қысқасы шырша десем , орындарыңда екі рет секіресіңдер .
Бұл ойындарды осы тәртіппен бірнеше сабақ бойы балаларды
сергіту сәтінде қайталауға болады .
Ескерту : Бұл ойынды, сондай - ақ , дөңгелек жайында түсінік
беру кезінде де пайдалануға болады .
Ханым, дат!
Дидактикалық мақсаты . Санауға дағдыларын дамыту .
Қажетті құрал - жабдықтар . Асықтар .
Ойын мазмұны . Ойынға сынып оқушылары түгел қатысады . Мұғалім әр қатардан
бір оқушыдан тақтаға шақырып , асық береді. Оқушылар асықтарын иіріп
тастайды . Кімнің асығы алшы болып түссе хан , тәйкі түссе - уәзір
сайланады , ал шік түскен асық иелері айыпкер ұры саналады .
Енді уәзір , ұрыны қолынан ұстап ханға апарады . Ұры барғысы келмей
қарсыласады . Ал , уәзір болса , ұрының жылқының иесін қүрметтемегеніне
ашуланып дат деп ханға сөз салады.
Ол : О менің зор мәртебелі ханым , мына күнәһарды сіздің
жылқыларыңыздың ішінен бір сәйгүлігіңізді алып кетуге тырысқанда ұстап
алдым , оған үлкен жаза қолдануға тұрады дейді. Ашуланған хан ұрыға жаза
береді.
Жаза түрлері әр түрлі болуы мүмкін (санау , санамақ оқыту , айтқызу , т.б.
) . Сан қүрамын атату . Жаза түріне берілетін тапсырманы келесі кезеңдерде
түрлендіріп беруге болады . Ойын осылайша жалғаса береді.
Багыт.
Дидактикалық мақсаты. Оқушылар кеңістік туралы түсініктерін қалыптастыру,
бекіту.
Қажетті құрал - жабдықтар . Конверттерге салынған тапсырмалар.
Ойын мазмұны . Мұғалім бүгінгі сабақтың әр кезеңін жұмбақтап , конверттерге
салып жасырып қояды . Енді осы кезеңдердің тапсырмаларын анықтау керек.
Тақтаға бір оқушы шақырылып , конверттің жатқан жерін табу үшін бағытты
нұсқау беріледі.
Мысалы : Алға қарай үш адым атта , оңға бір қадам жүр . Солға бұрылып ,
шкафқа дейін жүр . Шкафтың жоғарғы сөресінің оң жағындағы бірінші қораптың
астындағы конвертті алып оқы . Оның ішіедегі сабақтың , ойынның немесе
басқа тапсырманың аты болуы мүмкін . Ойынды осылайша бағытты өзгерте отырып
жалғастыруға болады .
Ойлан, ңандай ойыншықтарды жасырдым ?
Дидактикалық мақсаты . Логикалық ойлауға үйрету , заттарды алмастыру ұғымын
қалыптастыру түрі , формасы , тұрған орнына қарап және заттарды салыстыру
арқылы үлкен , кіші , қанша болса сонша , тең қатыстарын үғындыру ,
бнрілген мысалдарды өздігінше орындауға төселдіру.
Ойынның жабдығы . Үлкен және кіші суреттер немесе ойыншықтар , қуыршақ ,
машина т.б.
Ойын мазмұны . Мұғалім қалталы полотноға немесе бәріне көрінетіндей орынға
ойыншықтарды қояды да , естеріңде сақтаңдар деп ескертеді. Мысалы екі үлкен
және екі кішкене қуыршақ немесе әр түсті екі бірдей машина оқушыларға
көздеріңді жүмыңдар деп , тез бір қуыршақты жасырып қояды. Көздеріңді
ашыңдар , кәне , мен қандай ойыншықты жасырдым , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz