Дін мен мәдениеттің сабақтастығы

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

М а з м ұн ы

К І Р І С П Е . . . 2-5

1-тарау

Дін және мәдениет. Ара қатнасы және өзара ықпалдастығы . . . 6-9

1. 2. . Тарихнамасы . . . 10-15

1. 3. Дін мен мәдениеттің сабақтастығы . . . 16-20

2-тарау

2. 1. . Діннің қоғамдағы орны . . . 21-26

2. 2. Дін және әдеп ғұрып салт дәстүр . . . 27-33

2. 3. . Дін және өнер ара қатнастығы . . . 34-40

2. 4. Қазақ халқының мәдениеті . . . 41-45

Қорытынды. . …46-49

Пайдаланылған әдебиеттер50-51

К І Р І С П Е

Тақырыптың өзектілігі. Ара қатынастары және өзара, ықбалдастығы. Осы тақырыпты арнайы дінтанушы маманы тұрғысында, таңдап алған себебім. Қаншама уақыттан бастап, бірғана мен емес, қазақтың кең даласында өскен рұхы биік мәдениеттері тереңдегі азаматтарымызбен және құзырлы тиісті орын, діннге ұйытқы болып тұрған. Дін басқармадан сайланып бекітілген обылыстық өкіл имамдары баршасы дәрменсіз. Қала ішінде, христиан православ щіркеулерінде, христиан протестант церквінде, христиан католик дін шіркеулерінде, христиан баптись ғибадат үилерінде, егова куәгер құлшылық сарайына, қарғатамыр қазақтың ұлмен қыздары өз діні тұрып өзге дінге барып шоқынып, діндегі жат мәдениетін дәстүрін қалыптастырып жатқаны аз болғандай. Обылыс орталық қалалық мешітінде, дін өкілеттіліктен сайланған білімдідеп қойған дін имамдары және білімді имамдары көп болсада. Дін ағымдарына тосқауыл болалмады. Уаһһавилік сәләфилік және де басқада ағымдар қалалық орталық мешіттерінен кең орын алған бес уақытты намазбен жұма намазды мешітте оқығанда кейде саптары 30-80 пайызды құрап намаз оқиды. Неге дін ағымдары тек қана қала орталық мешітінде сәләфилік ағымдары көбейюде? Неге білімді деп қойған дін имамдары өз мешітінде дін бірлігіне шақырып дін ағымына тосқауыл болудың орнына, кері істер көрудеміз, қайта дін ағымдары қалалық орталық мешітінде күн өткенсайын күрт көбейюде? Осындай болып жатқан әлсіз істері білімді дін имамдарының қалалық орталық мешіттерінің үстінен күмәнмен қарайтын жағдайғада жетті. Неге, білімді дін имамдары, дін ағымдарының қалалық орталық мешітіне шұбатылып келіп жамағат болып мешіттің ішінде толып намаз оқығанын өздеріне қол етіп пайдаланудама, әлде білімді дін имамдары мешіт ішінне дін ағымдары мен толтырылып намаз оқытылылып жатқан салдары, мешіт ішінде жамағатқа толы көп екен деген ісжүзінде көрсеткіш мақтанышымекен немесе қарабасы мен қалтасының қамына қызмет жасап отыр мекен, мүмкін білімсіздігінің арқасында болып жатқан тірлігімекен.

Осындай көрініс белеңдер 2009жылы тамыз қыркүиек айында, дін басқарма өкілеттіліктен бекітіліп сайланған өкіл имамдары жатқылықтары мен істеген тірліктері үшін, құзырлы орын анықтауымен.

Мемлекетімізде Петропавл Ақмола Атырау Қызылорда Жамбыл осы бес обылысымызда өкіл имамдары іс басты жатқылықтары мен істеген істері үшін жұмыстарынан босатылып аластатылды. Қазақстан Республикасының дін басқармасының төрағасы. Бас мұфти шейх Әбсаттар Дербісәлі жазған бірнеше рет мақала, ислам өркениет газетінде, дін ағымдарына, білімді дін имамдар тосқауыл болалмаған соң, жұмла көтерген жүк жеңіл болады деген, дін ағымдарына қандай шара қолданып мақала жазсақта тосқауыл болалмай жатырмыз дін ағымдарына мұсылман бауырларымыз кіргізбей өз дінімізді сақтап қалатын елімізге жан ашыр азаматтарымыз өркениет газетіне мақала жазса деп, үндеу моноториясын жариялады.

Өкінішке орай дін ағымдарына, дін имамдары тосқауыл болу үшін, діннің бірлігін ислам өркениет газетке жазсада, дін ағымдарына тосқауыл боламады.

Себебі неге, ата тарихымен жалғасып кележатқан ғасырларбойы біте қайнасып бойына сіңіскен дін мен әдеп ғұрып салт-дәстүріміздегі адамдардың сана сезіміне сенім мен қалыптасқан мәдениеттерін қорғаудың орнына, өкінішке орай, бисмиллә аллаһу әкбар деп Аллаһтың атымен ұлықтап малын халалдап сойып дұғасын оқытып әке ана рұхына ахиреті үшін арнатып жетісін, қырқын, жылын, өткізкізісіп жүрген білімді дін имамдары шариғатта жазылмаған дәстүр қабыл болмайды деп, қарсыласқандығы өз дінін әлсіретіп жойылып кетуіне түбі әкеліпсоғатынын сездімекен. Себебі дін мен мәдениет сыңар, дінсіз мәдениет болмайды, мәдениетсіз дін болмайды. Пайғамбар (с. ғ. с. ) айтқан: Дінсіз адам өмір сүрелмайды, дін қоғамнанда артық деген.

Дін және мәдениет: Ара қатнасы өзара ықпалдастығы. Осы диплом тақрыпбын дінтанушы маман тұрғысында арнайы талдау таңдауымның мақсаты, қазақ халқым үшін ең бірінші қажет білім деп сезіндім немесе әлем халықтары үшін биік тұрғыдағы қажет білім деп ұғындым. Дін мен мәдениетті екіге бөліп айырып алшақтықпен адамдардың басым көпшілігі басқаша түрде түсінеді, дінді құдайға құлшылық жасау деп түсінсе, екіншіден мәдениет түсіну жағыннан адамгершілік немесе көркем мінезді адамдарды айтады, немесе әсем көркем қаланы айтады, әлеуметтікжағы дамып жатқан мемлекет қоғамға үлесін қосып көркейтіп жатса мәдениеті дамыған елекен деп айтады. Мәдениетке кіретін көп нәрселер бар, киім киюдің, сөз сөйлеу шешендігі, тамақтарды рәсімдеп көркем түрде беру, тағыда басқада. Осы мәдениетті адамдар өз ойларымен тауып істеп қалыптастырып жатқан сыйақты ой салады. Және әрбір ұлттардың ұстанған мәдениеттері әртүрлі, салған қалалары, киген киімдері, мінездері, ата тәрбиесі, ұлттық тамақ беру дәстүрі, тағы басқада. Не үшін әр ұлттың мәдениеттері әртүрлі қалыптасқан, себебі ұстанған дінінің әдеп ғұрып салт-дәстүрімен мәдениеттері ара қатнасы өзара ықпалдастығы, ұстанған діндеріне қарай, әртүрлі болып мәдениеттері қалыптасады. Демек дінмен мәдениет екеуі сыңар егізекеніне және бірінің ролін бірі атқарып тұрғанына байланысты нақты жауабын айтқан дұрыс болар. Мәдениет діннің көлеңкесі діннің үкімі. Қазақ халқы үшін өткен тарихындағы күн бүгінде, дін ағымына бас урмай және Сауд Арабия Уәһһаб сәләфи діннің халыққа іріткі дін екенінін. Құран кітапбымыз бір болсада таухид білімі бөтен. Өзіміздің Ата тарихымызбен кележатқан дәстүрлі дініміз.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысындағы бірінші мақсатым дін және мәдениет өзара ықпалдастығы ара қатнастығының мән мағанасын жазып отырып. Әлемдегі күллі мұсылман халықтарының қасиетті кітапбы Құран аяаты мен хадис үкімдері, текқана қазақ халқында әдеп - ғұрып салт- дәстүр мәдениетінде сақталған. Құран қасиетті кітаптағы аяаттарының үкімдері екі мағанада жеткен біріншісі(насық) әлсіз, екіншісі (мәнсуқ) күшінде, деген және біріншісі аяаттардың үкімі адамдарды шектен шығып кетпеу үшін дұрыс жолмен жүруді ескертіп айтса, еінші мағанасы аяаттардың нақты көркем түрде орындалуын айтқан. Осы исламдағы дін үкімі (мәнсуқ) күшінде көркемділікпен орындалатыны, ғасырларбойы ата тарихымен кележатқан дәстүрлі дінін ұстап отқан мұсылман халықтарын ішінде, текқана қазақ халқының әдеп-ғұрып салт-дәстүрінен көркем түрде күшінде орындалып жатқаны, толық мәдениетінде сақталып орындалып кележатқаны бар.

Кім өзінің дінінің мәдениетін ұстаған адам киелі адам болып саналады. Сондықтан қазақ, ислам хақ дінінің мәдениетінің дәстүрін сақтап кележатқан киелі ұрпақ. Киелі ұрпақтың ұл мен қыздары екеннін біліп бағалап өз дінін қазақ азаматтары құрметтеп ұстаса деген үмітпен жазамын.

Екінші мақсатым: Ерте уақытта қазақтарда білімі толық дами қоймасада, дін және мәдениеттерін әдеп ғұрып салт-дәстүрін ара қатнас өзара ықпалдастыра ұстауымен қазақ халқы әдеп-ғұрпы мықты болған. Би мен Болыстар алты қанат киіз үи шаңрақғының астына шақырғанда, бір ауыз сөзге бағыннатын, бір ауыздан жиналатын болған себебі, қазақта намыс күшті болды, екіншіден топ қол бастайтын батырлары болды. Осы әдеп-ғұрып салт-дәстүр жомарт кең пейілдік отан сүгіш мәдениетін ислам дінімен қалыптастырып дін үкімінің көркем мәдениеті мен жомарттығын текқана қазақ халқының мәдениетінен көрініс табады.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, тараушалардан, ќорытындыдан жєне пайдаланылѓан әдебиеттер тізімінен тұрады.

І-тарау.

1. 1. Дін және мәдениет: Ара қатнасы және өзара ықпалдастығы

Дін және мәдениет ара қатнасы өзара ықпалдастығы көптеген ойшылдарды қызықтырып келген Мәдениеттің ең көне архиптерінің бірі ретінде адам өмірінде діннің алар ролі ерекше. Қоғам өмірінің әлеуметтік реттеуіші ретінде де діннің мағыздылығы қашанда жоғары болған. Бұл аксеологияалық мәнін ашып көрсету арқылы мәдени өмірдің дінсіз болмайтындығын, мәдениеттің күре тамыры ретінде діннің рольінің ерекше екендігінің танып білуге жетелейді. Бірақ ақиқатқа жету үшін дін мен мәдениетке өзара қатыстылығы жайлы түрлі көзқарастарды саралап шығу маңызды. Мәдениеттің жалпы адамзаттың игілігін сөз еткенде өркениет ұғымына соқпай кетү мүмкін емес. Өркениет мәдениеттің синонимы бола тұра оның даму сатысын айқындайды. Ал соңғы кезде өркениет ұғымына мәдени дамудың деңгейімен белгілі бір типтік жүеде мәдениетерді топтастыруды жатқызады. Мысалы: батыс өркениеттің, мұсылман өркениеттің, түрік-ислам өркениеті деген сияақты. Халықтардың діни мұралары Шығыс немесе Батыстық өркениеттің негізгі компененттерініңбірі болып саналады. Әрине Реформация мен рацаионализимнің күрделі кезеңінен өткен батыс өркениетінде мәдениеттің діни бояуы Шығыс өркениетіне қарағанда қанық емес. Ал, Шығыс мәдениетінде діни және зайырлы мәдениет үлгілері бір брімен біте қайнасып кеткен деуге болады. Бұл әсіресе мұсылман мәдениетіне байланысты. Сонымен қатар ортағасырда шарықтау шегіне жеткен мұсылман мәдениеті жалпы адамзаттық құндылықтардың өркениеттілік сатысын айқындап, ғылым-білім, сауда саттық, өнер мен шаруашылдық т. б. салалардағы жетістіктердің көптеген елдердің ортақ игілігіне айналуына жол ашты [1, 37б] .

VII-IX ғғ. Исламның пайда болуы және мұсылмандық суперэтностың қалыптасыуы, өркениеттің дамуына әсерін тигізген әлемдік тарихтағы үлкен оқйға болды. Араб халифатының үлкен территориясында Азия, Африка және Европа мәдениеттерінің синтезі болған және адамзаттың мәдени дамуында жаңа қадамы болған жаңа мәдениет пайда болып, қалыптасты. Жаңа мәдениетке антикалық көптеген жетістіктер енді, әсіресе араб мәдениеті мен араб халифатын мекендеген әртүрлі халықтардың мәдениеті. Араб тілі олардың бірігіуіне көмектесті де онда жаңа өркенниеттің жетістіктері қалыптасты. Латын тілі батыс мәдениетінде қандай роль атқарса, Шығыста араб тілі сондай роль атқарады.

Ислам әлемі материялды мәдениетке, грек және рим технологиясына белгісіз және қол жетпес жаңалықтар алып келеді: болаттан жасалған бұйымдар, жібек, фарфор, химия саласындағы лабораториялық зерттеулердің техникасы. Бұған қағаз өндірісін, канализатция мен су құбырларының технологиясын, жерді суару, күріш өндіру, мақта өндіру, фармацевтика және көптеген басқа да өнімдерді қосуға болады.

Исламның рухани мәдениетке, ең бастысы ғылымға қосқан үлесі көп. Мұсылман дінінде білім өте жоғары бағаланады. Зеттеушілердің айтуы бойынша, құранның 750 аяттарында адамдардың табиғатты зерттеуге, ойлауға, өзінің ақыл-ойын жақсы нәрселерге жұмсауға, ғылыммен айналысу адамның өмірінің бір бөлігі болуына тырысу керектігі туралы айтылады. Мұсылмандардың математика, астрономия, геграфия, химия, медицина, физика (әсіресе оптикаға) сияқты ғылымның салаларына қосқан үлестерін барлығы мойындаған.

Исламның ерекшелігі, мұсылмандық теология менн философияның қалыптасуын анықтады(соның ішінде Орта ғасырларда қалыптасқан қалам-рационалицтік теология және фәлсәф-зайырлы философия) . Мұсылмандық философияның басында IX-X ғғ. Өмір сүрген әл-Кинди және әл-Фәраби сияқты шығыста платонизм, арестотелизм және неоплатонизм сияқты дәстүрлерді үйлестіріп, дамытқан ұлы ойшылдар тұрады. Шығыс пен батыстың философиялық ойларының дамуына Ибн-Сина (980-1037) және Ибн-Рушд (1126-1196) сияқты энциклопедист-ғылымдар үлкен үлес қосты. Ибн-Рушдтың табысты дамыған «екі түрлі ақиқатың идеясы Шығыс пен Батыста философия мен ғылымдарды Шіркеу цензурасынан шығарып алуға септігін тигізеді. Әлемдік философияның мистикалық ағымында әл-Ғазалидің (10-) шығармалары ерекшеленеді [2, 47б] .

Жоғарыда келтіргеніміздей, ислам мәдениетінің негізгі белгісі болып, діни және зайырлының бір бүтін болып қосылуы болып табылады. Исламда діни және догматты мәселелермен қоса мұсылмандардың күнделкті өмірінің мәселелері мен мүдделері де кең айтылған.

Мұсылмандардың рухани мәдениеті мен тұрмыстары шариғат ережелерімен қарқынды түрленген. Исламға дейін арабтар бөлек - бөлек тайпа және рулар болып өмір сүрген, араларында әрқашан қақтығыстар болып тұратын. Бұл қажеттілік, әсіресе, көптеген елдер мен халықтарды біріктірген үлкен Араб халифаты құрылғаннан кейін қажет болды. Осындай өнегелі, әдеп, және құықты мәдениет қағидалары жинағын шариғат алып келеді. Әлем діндеріннің халықпен мемлекет арасында, көп құдайшылдық, бір құдайшыл, өзара ұстанған діни сенім ара қатнасына байланысты, әдет ғұрып салыт-дәстүрлеріне байналысты, әртүрлі болып мәдениеттері, өзара ықпалдасып қалыптасқандығы белгілі ұғым. Демек әр халықтың өзара ұстанған дініне байланысты мәднниеттері, әртүрлі болып қалыптасқан. Адам баласы жер бетінің ақыл иесі, қаншама халық арасыннан ұлттардан көссем, мәдениеттанушы социолктер, ғылым мен ғалымдар ғарышты игеріп жол салсада. Ақыл иесі адам баласы ұрпақтары, әлем халықарасында бір жүиеде, күллі мәдениетін бір салада қалыптастырамады. Себебі әрбір халықтың өзара ұстанған сенім діндері бар, ұстанған діндеріне байланысты салыт-дәстүр мәдениеттерін әртүрлі қалыптастырған. Сондықтан мәдениет діннің көлеңкесі, діннің үкімі. Дін күллі адам заттың өмір жолдарын толық мәдениетін қамтыған. Бұл өмірде қалай жасау, отбасылық, басқа да, дін өкілет мемлекеттерде арасында қалай қарым қатнаста болу, бірнеше ғасыр бұрын әр ұлттың дін өкілдері, дін үкімдерімен мәдениетін қалыптастырып қойған. Дін мен мәдениеттің тақырыпбын зерделеп зерттеп таңдап талдауым мақсаты мынада. Қазақстанда қаншама дін ағымдары бар. Исламда Құран кітапбымыз бір болса да, дін ағымдыарының, таухить ілімі бөтен болуына байланысты, ғибадат әдеп ғұрыптарырының үкіміне сай мәдениеттері бөтен қалыптасқан. Дінді саясат етіп өзіне пайдаланып қол жинап, экономикалық дағдарысқа қол жеткізу үшін. Екінші мақсаты дін ағымдарынның мақсаты. Қазақ халқындағы, діни ағымдары, дін арқылы іріткі салып ыдырату. Діннің ыдырауы мәдениетіміздің ыдырауы, дін және мәдениет екеуі біріне бірі сыңар, мәдениетсіз дін болмайды дінсіз мәдениет болмайды, қоғам дінмен құралады, қоғамдардан мемлекет құралады. Егерде, ата тарихымызбен кележатқан салыт-дәстүр діндегі мәдениетіміз жойылса, дініміздің жойылуы, қоғамға әсерін береді, қоғам өз мәдениетіннен дінінен айырлуы қоғамның ыдырауы, мемлекеттің жойылуына толық септігін тигізеді. [3, 74б]

Ата тарихымызбен ғасырлар бойы келе жатқан біте қайнасып бойымызға сіңіскен салт-дәстүр, әдеп-ғұрпымыз бен дәстүрлі дініміз - ислам, текгіміз - түрік. Беталыс бағыттағы дін мен мәдениетіміз қалыптасқаны сунниттік бағыттағы Абу Ханифа мазхабы (Аһли сунна уа-лжамаьа) . Мағынасы: «Пайғамбарымыз көрсеткен ақыл суннеттімен және жамағатының шариғаты дұрыс, дін үкімімен фәтуә заңын дұрыс бекіткен» - деген. Осы күллі әлем мұсылман ұлт өкіл халықтарының арасында қасиетті Құран Кәрім кітап аятының үкімдері, тек қана Қазақ халқының салыт-дәстүрі мен әдеп ғұрып мәдениетінен көп және көркем түрде табылады. Қазақтың бұл ата тарихымен келе жатқан дәстүрлі дін үкімімен өзара ықпалдасып ара қатнасы қалыптасқан мәдениеті, діннің тірегі, дін тарихының бет пердесінің ашылуы. Және мәдениеті діннің шындық орын мекенін сақтап келе жатқанын білдіреді [4, 69б] .

1. 2. Тарихнамасы

Мәдениет - халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, онда қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгерщілік нышандары жинақталады. Адамзаттың рухы мен келбеі, оның ерік-бостандығы мен тарихи зейін-ісі, философиялық жүйелері мен рәмізтаңбалық өсиеттері, орны толмайтын шығындары мен өмірлік сабақтары, діні мен тілі, ділі мен мұраты- осының бәрі мәдениетпен біте қайнасқан.

Мәдениеттің қоғамда атқаратын қызметтері жеткілікті. Зерттеушілер оның аксиологиялық, футурологиялық, герменевтикалық тағыда басқа түрлерін атайды. Соның ішінде мәдениеттің негізгі қызметтері: адамды қалыптастыру қызметі, жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі, танымдық қызметі, реттеу қызметі, комуникатифтік, қарым-қатынастық қызметі.

Адамды қалыптастыру қызметі. Бұл-мәдениеттің қоғамдағы басқа қызметтерін бойына жинақтайтын жәнә оның негізі мазмұнымен тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды әлде құдай, әлде табиғат, әлде еңбек жаратты деген пікірталастардан сәл көтерілсек, адам мәдениетті, ал мәдениет адамды қалыптастырғанына көзіміз жетеді. Мысалы Маугли-көркем беине. Жануарлар арасында кездейсоқ өскен адам мәдениеттік қасиеттерден жұрдай болады.

Адамға ең қиыны - адам болу. Ал оның негізгі шарттарырың бірі ретінде ізгілік пен зұлымдық, ақиқат пен жалғандық, әділеттілік пен өктемдік, бодандық пен азаттық, сұлулық пен ұсқынсыздық арасындағы адамның таңдауын аламыз. Жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі. Мәдениеттің бұл қызметі бір ұрпақтан екінші ұрпаққа берілетін бүкіл адамдық өмір тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктеріне қатысты. Шын мәнісінде қоғамда ұрпақтар жалғастығы мәдени мұраларды игеру, қабылдау және оны шығармашылықпен дамыту арқылы жүзеге асады. [5, 76б] Мәдени ақпараттар-салт-дәстүр, әдет-ғұрып, рәсім-рәміз, діл мен тіл, дін және өнер, білім т. б. руханилықтың белгілі бір ддеңгейін меңгерудің нәтижесінде мәдениет субъектісінде өзіндік санасының жанды буынына айналады.

Танымдық қызметі. Мәдениеттің бұл қызмет-міндетінің сан алуан қыры бар. Бірден біздің назарымызды өзіне аударатын нәрсе-мәдениет пен білімнің арақатынасы. «Табиғаттан қулығын асырып жіберуге» бағытталған адамдардың білімі, әрине мәдениеттің негізгі құрамдас бөлігіне жатады. «Бүгінгі күнге лайық қарым-қатынас орнату - интилигенцияның басты міндеті . . . Ал біздің өркениеттілігіміз жаппай компьютерге көшумен сипатталмауы керек, мәдени диалогтың түрін жасап, оны сақтай білу қабілетімізбен көрінуі керек». Яғни білімділік мәдениеттіліктің маңызды алғы шартты болғанымен, бұл екі ұғымның арсында елеулі айырмашылық, белгілі алшақтық, кейде тіпті қайшылық бар. Ғылымның бет алды дамуы, шектелмеген техникалық әрекет мәдениетке үлкен нұсқан келтіруі мүмкін. Тек жоғары деңгейде мәдениеті бар өркениет ғылым мен техниканың дамуындағы теріс салдарларды бейтараптандыра алады [6, 64б] . Егер біз ғылым арқылы шындықты ашсақ, өнер арқылы әсемдікке ұмтыламыз, ал моральдық таным арқылы-жақсылық пен жамандықты айырамыз.

Реттеу қызметі. Бұрынғы Кеңес Одағында шыққан кітаптарда «мәдениетті ғылыми жолмен басқару» атты сөз тіркесі кең етек алған-ды. Бірақ адамның дүниеде өмір сүру тәсілі ретінде түсіндірілетін мәдениетті басқару мүмкін емес, әйтпегенде адамды тетікке, қуыршаққа айналдырған тоталитарлық айла-шарғы үлгілерін көреміз. Мәдениетке сыртқы ықпал жасау мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды. Мәдениет - «жабулы қазан емес». Мәдениеттегі реттеушілік әрекеттерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Мәдениетте күнделіктіден гөрі жоғарғыға, идеалдыға, үлгіге көбірек көңіл бөлінеді. Мәдени ұғымдарда нормативтік, ережелік талаптар басымырақ. Мысалы, «мәдениетті адам» дегенде оның адамдық жан-жақты белгілерді бойына толығырақ, тереңірек дарытқандығын көрсетеді. Ол -білімі ғылымы деңгейіне, киімі сол кезде көп тараған сәнге, мінез-құлқы осы қоғамның адамгершілік талаптарына сай адам.

Мәдениет ұғымына дәл анықтама беру - оның жалпылық сипатын тарылтып, адам табиғатындағы шексіз қабілет пен мүмкіндіктерді шектеулі аяда түсіндіру болар еді. Мәдениет тұлғаның тіршілік барысында өзіне және оны қоршаған әлемге қатысты іс - әрекеттерінің негізінде түзіледі. Оның ой-cанасындағы өзгерістер міндетті түрде іс әрекетінде көрініс табады. Сондықтан да мәдениетке адам әрекетінін, саналы қызметінің жемісі ретінде анықтама беріліп жатады. Материалдық кұндылық ретінде мәдениет - адамның ақыл ойының жемісі нәтижесинде қолға келтірген игіліктері яғни заттық, бұйымдық жетістіктері болса, ал рухани тұрғыдан алғанда адамның жоғары парасатка жетуі, шығармашылық пен білімділікке ие болуы моральдық тұрғыдан кемелденуі т. б. болып табылады. Материалдық мәдениеттің өзі де ақыл ойдың жемісі болғандықтан, рухани мәдениеттің бөлшегі ретінде қарастырылуы тиіс [7, 89б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.