Инвестициялық инфрақұрылымдық бағдарламалардың тиімділігін бағалау

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономиканың дамуы қоғамдық өндірістің маңызды секторларының, оның тұрақты жұмыс жасауын қамтамасыз ететін байлаулы өзгірісімен байланысты. Әкімшілік-территориялық құрылуындағы агробизнестің экономикалық инфрақұрылым дамуын құру бойынша әр түрлі инвестициялық бағдарламаларды кең көлемде қаржыландыру мемлекетпен жасалады, оның тиімділігі өндірістік потенциалын дамытуға және халықтың әл-ауқатын жоғарлатуға байланысты трансакциялық шығындарды қысқартуымен, экономикалық өсімнің тұрақты алғы шарттарын құруымен бейнеленеді.

Республиканың экономикалық даму стратегиясының шеңберінде мемлекеттік реттеу инфрақұрылымдық мәні бар шаралар жүйесін кеңейтті. Президенттің Қазақстан халықына «Қазақстан-2030» жолдауындағы лайықты инфрақұрылым құру отандық өнімнің өзіндік құнында инфрақұрылымдық құрастырушының төмендеуіне ықпал ететін шоғырланған өсу стратегиясының ұзақ мерзімді приоритетімен танылған. Инфрақұрылымның дамуын белсендету қажеттілігі туралы: көлік пен коммуникациялық жүйелерді дамыту, құрылыспен және автомобильдік жолдарды қайта жөндеумен шұғылдану, облыс аралық автомобилдік жолдарды көркейту - 2002 жылдың қаңтарында барлық деңгейдегі әкімдердің республикалық мәжілісінде нақты мәселе қойылған болатын. Мемлекеттік реттеу процесінде аймақтардың экономика секторларының қарқынды дамуында институционалды жергілікті құру рөлі жоғарылайды.

Проблеманың қарастырылу дәрежесі. Инфрақұрылымдық жүйенің теориялық зерттеулерге, әсіресе экономика агробизнесінің әлеуметтік инфрақұрылымына алғашқы қазақстандық ғалымдардың жұмыстары А. А. Алимбаевтің, У. Б. Баймуратовтың, Г. Н. Гамарниктің, Б. С. Досманбетовтің, А. Есентугеловтің, С. С. Еспаевтің, Ж. О. Ихдановтың, Р. С. Кареновтің, Б. М. Кенжегузиннің, А. К. Кошановтің, С. К. Курманбаевтің, Н. К. Мамыровтің, О. Сабденнің, А. С. Серикбаевтің, Г. Н. Сансызбаеваның және басқа ғалымдардың жұмыстары маңызды үлес қосты.

Осы проблеманың әртүрлі аспектілері шетел авторлардың жұмыстарында көрініс тапты Дж. К. Гэлбрейттің, Дж. Доланнің, А. М. Кейнстің, Я. Корнаинің, Н. Мэнкьюнің, М. Фридменнің, Ф. Хайектің, сонымен қатар ресейлік ғалымдардың жұмыстарында Л. И. Абалкиннің, В. И. Видяпиннің, А. А. Городецкийдің, В. Д. Камаевтің, В. И. Кушлиннің, М. Н. Чепуриннің, Ф. И. Шамхаловтың және басқада экономист ғалымдардың жұмыстары маңызды үлес қосты.

Инфрақұрылымның дамуын мемлекеттік реттеу мәселелері ресейлік ғалымдардың жұмыстарында Т. Т. Авдееваның, А. Г. Ворониннің, В. А. Лапиннің, Ю. В. Филиповтің, сонымен қатар қазақстандық ғалымдардың жұмыстарында Г. Н. Гамарниктің, Ж. О. Ихдановтің, С. К. Курманбаевтің, О. С. Султановтің және басқа авторлардың жұмыстарында көрініс тапты.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Дамыған елдердің агробизнесі қазіргі заманғы өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым салаларының кешенін көрсететін, қазіргі кезде экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда жылдамдатылған қарқынмен дамып отыр. Инфрақұрылымның артта қалушылығы жалпы экономиканың дамуына кері әсер ететінің ұғына бастадық. Қазақстан жағдайында, әсіресе аймақтық деңгейде өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымды инвестициялаудың қосымша мәні табыла алмады. Инфрақұрылымдық объектілердің дамуы мен қайта жасауында артта қалушылық өнеркәсіптік өндірістің құрылымдық қайта құрылысының бітпегендігі туралы, сонымен қатар нарық талаптарына экономиканың жеткіліксіз бейімделуі туралы куәландырады. Бұл проблема өндірістік инфрақұрылымның дамуын және қайта құрылуын қосымша қаржыландыру арқылы шешілуі мүмкін, ол өз кезегінде соңғы кезде мемлекеттік реттеудің ерекше құрал жабдықтарын пайдаланумен байланысты.

Тұрақты нарықтық экономиканың болуы экономиканың зор мұқтажды секторларына инвестициялық ресурстарды қайта бөлістіру және қосымша құралдарды жұмылдыру институты болып табылатын құнды қағаздар нарығын қолдануынсыз мүмкін емес. Тәжірибе көрсеткендей, эволюциялық жолмен мұндай нарыққа Қазақстан жақын арада жете алмайды. Оның құрылуына мемлекет жағынан көмемтер қажет. Мысалы, АҚШ-та үкіметтің мыңдаған түрлі органдары әлеуметтік салалардың (мектептер, тұрғын үйлер, ауруханалар, муниципалды жолдар құрылысына) көптеген жобаларын қаржыландыру мақсатында өздерінің құнды қағаздарын шығаруды жүзеге асырады. Дәстүрлі муниципалдық займдардың шығаруы қоғамдық, пайдасы аз болатын жобаларды инвестициялау үшін арналған, және бұл қаржыландыру тәсіліне деген сұраныс жеткілікті жоғары болып қалады. Қазақстанда муниципалдық займдарды қолдану тәжірибесі 1999 жылдың соңында дами бастады. 2002 жылдың басында муниципалдық мемлекеттік құнды қағаздар - купондық облигациялардың көлемі 5724 млн. теңге немесе мемлекеттік құнды қағаздар айналымға шығарылған жалпы соммасынан тек қана 6, 48% құрады.

Алғашқыдағы қалдық принципы бойынша қаржыландырылатын инфрақұрылымды дамытуға және қайта құруға деген қажеттілік, мемлекетті осы салаға инвестициялар ағымын реттеу жүйесін құруға түрткі етті. Осылайша, инфрақұрылымдық саланы тікелей қаржыландыру бөлігінде мемлекеттің қатысу үлесі азаяды, бірақ құралдарды ішкі шеттен алып пайдалану арқылы жанама реттеу сферасында оның белсенді қатысуы жоғарлайды.

Аймақтық инфрақұрылымның әлеуметтік сферасының инвестициялық жобаларын құнды қағаздарды - жергілікті атқару органдардың облигацияларын сатудан түскен пайда есебінен қаржыландыру отандық инвесторлардың қаражаттары арқылы жүзеге асырылады. Өз кезегінде, инвесторлар, жергілікті атқару органдардың құнды қағаздарын сатып алудан түскен табысты нақты ұлттық байлыққа келесі инвестиция салуға жұмсайды.

Осылайша, Қазақстанда аймақтық инфрақұрылымдық бағдарламаларды дамыту тәжірибесі енді ғана қалыптасып отыр. Осы мәселелерге байланысты туындайтын проблемаларға және болып жатқан үрдістерді бағалауға, сонымен қатар мемлекеттік реттеу механизміндегі келешекте дамыту тенденцияларына ғылыми тұжырымдама болмай тұр. Осыған байланысты осы тақырыпты, осы зерттеудің мақсаттары мен мәселелерін таңдап отырмын.

Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Зерттеу мақсаты инвестициялық инфрақұрылымдық бағдарламалардың тиімділігін бағалау, табыстардың даму ерекшеліктерін оқып үйрену және осы мақсатарға агробизнестегі нарықтық механизмнің құрал-жабдықтарын келешекте пайдалану бойынша ұсыныстарды тұжырымдау.

Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешуді талап етеді:

агробизнес экономикасындағы инфрақұрылымның теориялық негіздерін зерттеу;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым дамуының концептуалдық алғы шарттарын тұжырымдау;
инвестициялық бағдарламалардың тиімділігін бағалаудың теориялық аспектілерін өңдеу;
агробизнестің нақты аумақтарының инфрақұрылымын дамыту бойынша инвестициялық жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік реттеу тәжірибесін тұжырымдау және оның ерекшеліктерін талдау;
агробизнестің инфрақұрылымдық объектілерін аймақтық дамыту бағдарламаларын мемлекеттік реттеуін жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды өндеу.

Зерттеудің пәні мен объектісі. Зерттеу пәні республикадағы нақты аумақтардағы агробизнестің инфрақұрылымдық объектілерін дамыту кезінде пайда болатын экономикалық қатынастар болып табылады.

Жұмыстың әдістемелік негізінде нарықтық экономика секторларын дамыту проблемалары бойынша қазақстандық және шетелдік экономист-ғалымдардың еңбектерінде табылған теориялық жайлар біріктірілген.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының ресми заң шығаратын актілері, министірліктер мен ведомтстволардың, Қазақстан Республикасы әкімшіліктерінің нормативтері, аналитикалық және статистикалық материалдары қолданылды, аймақтық инвестициялық дамыту бағдарламаларының мәліметтері, шетелдік есеп беру нәтижелерінің материалдары мен әдеби қайнарлары орын тапты.

Ғылыми жұмыс кіріспе бөлімнен, үш тараудан, қорытынды бөлімнен, қолданған әдебиеттер тізімінен тұрады және қосымша 4 таблица мен 4 схема жасалған.

Бірінші тарауда аграрлық бизнестің теоретикалық негіздері, агробизнестің әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымының теориялық негіздері, Қазақстандағы агроөнеркәсіп кешенін дамытудың негізгі кезеңдері, агробизнестің әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымының даму тәжірибесі мен әлемдік тәжірибесі, дамыған елдердегі ауыл шаруашылықтың әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымының басты мәселелерін шешу жолдары зерттелді.

Екінші тарауда Қазақстанның қазіргі заманғы агроөнеркәсіп кешенінің жағдайына талдау жасалды. Сонымен бірге, Қазақстандағы ауылдық жерлердегі әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымның даму процесі зерттелді.

Үшінші тарауда агробизнесті мемлекеттік қолдау мен дамытудың шетелдік тәжірибесі және Қазақстан Республикасындағы аграрлық бизнестің әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымын мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін жетілдіру жолдары қарастырылды.

Қорытынды бөлімде диплом жазушы студент үшін зерттелген тақырып пен пайдалылығын бағалау бойынша негізгі қортынды жасалды.

Теориялық қорытындылар мен практикалық ұсыныстарды ауылдың әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылым проблемаларымен шұғылданатын мемлекеттік органдар қолдануға болады. Жұмыста көрсетілген жеке дара теориялық жайлар мен қорытындылар экономикалық теория, Қазақстан экономикасы, аймақтық экономика, экономикалық әлеуметтану курстарын оқытуда және оқуында пайдалануға болады.

1. АГРОБИЗНЕСТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ СФЕРАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Нарық жағдайындағы агробизнестің даму ерекшеліктері және оның әлеуметтік сферасы

Алғашқы рет « агробизнес » термині 1955 жылы (АҚШ) Гарвард университетінің профессоры Джон Дэвиспен экономикалық әдебиетке енгізілген болатын. Автор фермерлік шаруашылықтарды жабдықтау үшін қажетті өнім бөлістіру және өндіру бойынша операциялардың жиынтығы, сонымен қатар ауылшаруашылық өнімді бөлістірумен, сақтаумен, өңдеумен және тасымалдаумен шұғылданатын салалар жиынтығы деп түсіндірді. Басқаша айтқанда, ол агробизнес ауыл шаруашылықты ресурстармен қамтамасыз ететін және оның өнімдерін тұтынушыға дейін жеткізетін « үлкен бизнестің » бір бөлігін құрайды деп есептеді. /1/

Бұдан былай, қызмет түрлері мен салалар жиынтығы болып табылатын «агробизнес» ұғымына, ауылшаруашылық өндірісін, яғни ауыл шаруашылығына ресурстарды өндіруден бастап соңғы өнім - азық-түлік шығаруға дейінгі тізбекті қамтитын өндірісті қосуға болады. Сонымен бірге, бұл жеке дара экономикалық ғылым - «Агробизнес» пәні болып қалды.

Отандық ғылымда 70- жылдарда басқа да салалармен кешенде ауыл шаруашылық бойынша зерттеулер пайда болды және қарқынды дами бастады. Осыған сәйкес « агроөнеркәсіп кешені » атты оның үш сферасының анық анықтамасы: қорөндіруші салалар, ауылшаруашылық өндіріс және ауылшаруашылық өнімдерін өңдеумен, тасымалдаумен, сақтаумен және сатумен байланысты салалар кешені пайда болды, сонымен қатар ғылыми және тәжірибе айналымына тұрақты ене бастады . Кәсіпкерлік қызмет осы сфералармен байланысты болғандықтан өзінің айрықша ерекшеліктері бар, ол олардың өзара байланысы мен өзара ықпалын есепке алмай, жақсы жұмыс жасай алмайды және дами алмайды, сондықтан агробизнестің салалары төрт негізгі сфераларға топтастырылады. (схема 1) .

Агробизнес кешенінің өзегі болып басқа сфераларды байланыстыратын ауыл шаруашылық табылады. Бірінші сфера (І) ауыл шаруашылыты техникамен, азықтармен, тұқымдармен, тыңайтқыштармен, өсімдіктер мен малдардың қорғаныш құралдарымен, яғни өндірістік материалдық факторларымен қамтамасыз етілетін салаларды қамтиды. Функционалды, мұнда қаржы ресурстары - несие жатады, олсыз шаруа қожалығы қарқынды дами алмайды. Бұл сфера ауыл шаруашылыққа арналған ресурстар нарығын қалыптастырады, техникалық және технологиялық деңгейді анықтайды, бағалар және несие беру шарттары арқылы ауыл шаруашылықтағы өндіріс шығындарының мөлшеріне әсер етеді. Ауыл шаруашылығы үшін ресурстарды жабдықтаушысы болып, осы сфераның өнеркәсіптік салалары табылады, барлық көрсеткіштер бойынша - нарық құрылымында, өндірістің шоғырлануы мен мамандандырылуы - одан айрықша ерекшеленеді және өнеркәсіптің басқа да салаларымен тығыз өндірістік байланыта болады. Сфералардың үшінші тобы өнімді егіс даласынан тұтынушыға дейін жеткізумен шұғылданатын маркетингтік сфераны құрайды. Барлық салалар үшін дәстүрлі маркетингтік каналдарынан (көтерме және бөлшек сауданың, қоймалардың, биржалардың, аукциондардың және т. б. жүйелердің) айырмашылығы бұл сферада агоробизнестің дербес жеке өндірістік саласы - тамақ өнеркәсібі бар болады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде маркетингтік сфераның рөлі жоғары және халықтың әр түрлі қажеттіліктерінің пайда болуына және азық-түлік сервистің дамуына байланысты жоғарлап отыр.

Төртінші сфера (IV) агросервиспен көрсетілген, агробизнестің барлық қызметін бүтіндей және оның жеке салаларын жақсаруын қамтамасыздандырады. Бұл жерде қызметтің көптеген түрлері көрсетілген, оның ішінде агробизнестің барлық басқа да сфералары үшін мамандандырылған қызметтер, ғылыми зерттеулер мен өңдеулер, кадрлар біліктілігін жоғарылату мен дайындау, жаңа технологияларды енгізу, коммуникациялар, мемлекеттік реттеу мен басқару.

Оның айрықша ерекшелігі болып мына жағдай, яғни агросервис - бұл агробизнестің жалғыз сферасы, мұнда әрдайым мемлекеттік құрылымдар: ауыл шаруашылықты басқару органдары, нарықтық реттеу, ғылыми зерттеулер, мамандандырылған білім беру және т. б. органдар қатысып отырады. Сондықтан бұл сфераны функционалдық шек қоюдан басқа, мемлекеттік және жеке деп екіге бөледі. Соңғысы агроөнеркәсіп кешеніндегі сервистік қызметтің әр түрлі түрлерін: техникалық қызмет көрсету, агротехникалық және агрохимиялық қызметтер, жерлерді жақсарту, қолданбалы зерттеулер және ғалымдар мен мамандардың кеңестері, материалдық-техникалық жабдықтау мен қамтамасыз ету және қызметтердің басқа да түрлерін қосады. Агросервистің кәсіпорындары мен органдарына сонымен қатар, шаруашылық, экономикалық және әлеуметтік мақсат тұтып отырған көптеген шаруа және фермерлік ұйымдар, одақтар мен бірлестіктер жатады.

Агроөнеркәсіптік кешен құрылымының агробизнес кешеніне ұқсас құрамы бар және де ол үш негізгі сфералар жиынтығы болып табылады. (схема 2) .

Бірінші сфера (І) - қорөндіруші салалар - тракторлық және ауылшаруашылық машинақұрылысы, өсімдіктер мен малдардың химиялық қорғаныш құралдары мен минералды тынайтқыштар өндірісі, ауыл шаруашылық құрылысы, өнеркәсіптік жем өдірісі мен микробиологияны, сонымен қатар жерді жақсарту құрылыстары жатады. Агроөнеркәсіп кешенінің бірінші сферасына қорөндіруші салаларынан басқа, сонымен бірге мына қызметтер: жөндеу-техникалық қызмет көрсету мен жабдықтау, агрохимиялық қызмет көрсету, жерді жақсарту қызметтері жатады.

Екінші сфера (ІІ) - ауылшаруашылық өндірісі болып табылады. Бұл жерге өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы және (өнеркәсіптіктен айрықша) ауылшаруашылық мал азық өндірісі жатады.

Үшінші сфераға (ІІІ) - әдетте ауылшаруашылық шикізатты дайындау, тасымалдау, сақтау және қайта өндеуді қамтамасыз ететін салалар мен өндірістер жиынтығы жатады. Кейде кейбір мамандар тасымалдау, сақтау мен байланысты жеке дара төртінші сфераға (IV), яғни өндірістік инфрақұрылым саласына жатқызады.

Құрылымдарды талдау агробизнес кешені мен агроөнеркәсіп кешені өздерінің құрамы бойынша сандық және сапалық көрсеткіш бойынша ерекшеленетінің дәлелдейді. Бұл айырмашылықтар салалар бөлімшелері мен қызмет көрсету түрлерінің даму деңгейіне байланысты жоғарлауы мүмкін.

Дәстүрлі көзқарасқа еріксіз болуы мүмкін, бірақ маңызды ерекшелігі болып агросервистің құрамына мемлекеттік реттеу жүйесінің кіруі табылады. Агроөнеркәсіптік кешеннің отандық схемасында мемлекеттік басқару әдетте арнайы бөлініп көрінбеген, себебі әкімшілік-әміршілдік жүйе кезінде мемлекеттік реттеу барлық экономикалық құрылымды үстінен астына дейін жан-жақты ықпал жасаған экономикалық дамудың алдынғы қатарлы факторы болып табылатын.

Нарықтық экономика жағдайында мемлекеттік реттеу агробизнестің қызмет жасауының қосымша механизмі ретінде, яғни экономиканың аграрлық секторында өндірістік экономикалық процестерге қызмет етудің басқарушылық және координациялық элементі ретінде қарастырылады. Агроөнеркәсіптік өндіріс пен агробизнестің басқа жеке сфераларға бөліну процестерінің экономикалық мазмұны келесілерге байланысты: біріншіден; агроөнеркәсіп кешеннің соңғы өнімін құруында әр қайсысының рөлін анықтау; екіншіден; бұл өте маңызды, - бұл осы кешендердің ішінде құрылымдық баланстылығының қажеттілігімен жасалады, себебі басқа салалар мен сфералардың рационалды қатынасынан жалпы агроөнеркәсіптік кешеннің динамикалық дамуы мен тиімділігі байланысты болады. Маркетингтік сфераның (өнімді қайта өндеу, сақтау, тасымалдау және сату) дұрыс дамымағаны мен артта қалуы біздің республикамызда ауылшаруашылық шикізат пен азық-түліктің үлкен шығындарының ең басты салдары болып табылады, кейбір жылдарда олардың жалпы өндірісінің үлесі 25-35%-ға жеткен. Агроөнеркәсіп кешеннің соңғы өнімінің құрылымын салыстыру біздің елде және Америка Құрама Штатында біз үшін тиімсіз айырмашылықтар бар екендігін көрсетеді. АҚШ-та агроөнеркәсіп кешеннің соңғы өнімінің 70%-дан көбі маркетингтік сфераның үлесіне келеді, және тек қана 10%-ға жуығы - ауылшаруашылық өндірісіне келеді, ал сол кезде біздің республикамызда ауыл шаруашылық үлесінің жартысынан көбін құрайды. Сонымен қатар АҚШ-та (ІІІ) сферадағы сауда жүйесі көбірек дамыған, ал бізде - тамақ өнеркәсібі кеңінен дамып отыр.

Осындай жағдай нарықтық экономикасы дамыған басқа да елдерде де болды. Францияда мысалы, азық-түлік құнының 75%-ға жуығы ауылшаруашылықтан тыс құрылады, Скандинавия елдерінде түпкі өнімде тамақ өнеркәсібінің үлесі 65%-ды құрайды.

Батыс елдердегі агроөнеркәсіп кешен құрылымының динамикасы үшін азық-түлік өндірісімен айналысатын жұмысшылардың жалпы санының қысқаруы тән болады. Мысалы, АҚШ-та 1960-1985 жылдары бұл қысқару 30%-ға жуықты құрады, және де ол негізінен ауылшаруашылық өндірісінің есебінен келеді, сол уақытта қайта өңдеу салаларымен және саудамен шұғылданатын жұмысшылар саны өсті. Дәл осылай, АҚШ-та соңғы 10 жылда агроөнеркәсіп кешеннің маркетингтік сферасында жұмыс жасайтындар саны 1, 5 есе өсті. /2/

Салааралық және ішкісалалық сәйкессіздік отандық агроөнеркәсіп кешені үшін тән жағдай, қор өндіруші салалардың салыстырмалы салмағын салыстыру кезінде (агроөнеркәсіп кешеннің І сферасы), бұл жерде ауылшаруашылық өнімдер өндірісінің шығарылған техникалар мен технологиялардың сәйкессіздігі, өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығында көптеген технологияларға арналған машиналардың аяқталған жүйесінің жоқтығы қалыптасты. Өндірілген техниканың сапасы әттең дегендей пікір қалдырады. Экономиканың аграрлық секторын реформалаудың қазіргі жағдайында, ауылға техникаларды жеткізетін колхоздар мен совхоздардың ірі көлемдегі өндірісіне шоғырланған параметрлердің және шағын шаруа қожалықтарын аз қуатты техникалармен қамтылу қажеттілігінің арасындағы сәйкессіздіктер терең байқалады. Ауыл шаруашылықтың өз ішінде сиырлардың сапасы мен мал басының өндірістер масштабының, оларды қоректендіру мен бағу технологиялардың сәйкессіздігі байқалады.

Агроөнеркәсіп кешенінің құрылымдық сәйкессіздігін бұрынғы КСРО-де жеңу әрекеттері, сонымен қатар Қазақстанда 80-шы жылдары бірнеше рет жасалған. Азық-түлік бағдарлама және агроөнеркәсіптік өндірісті басқарудың қайта құрылуы агроөнеркәсіп кешенінің балансталған құрылымын құру мақсатымен жасалды. Бірақ шамадан тыс орталықтандыру мен әкімшілік-әміршілдік экономика шеңберінде бұл мәселе шешімін таба алмады. Мұндай агроөнеркәсіп өндірісі сияқты ірі масштапты жүйеде тиімді құрылымдық өзгерістер тікелей, нарықтық байланыстар негізінде жүйені өзін-өзі реттеу жолымен ғана жүзеге асуы мүмкін.

Аграрлық өндіріс пен агробизнестің табиғи-биологиялық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін бір уақытта еспке алу керек, себебі, олар материалдық өндірістің басқа сфераларына қарағанда өзіне тән айрықша байқалады, сол себептен бұл жағдайларды есепке алмай жағымсыз ұзаққа баратын салдар пайда болуы мүмкін.

Агроөнеркәсіп өндірісі дамыған елдердегі эволюция барлық тиімсіздікті және де меншік құқығының, жерде шаруашылық ету құқығын бөлу мүмкіншілігінің жоқтығын көрсетті.

Осы себептен, негізінен аграрлық өндірістің ұжымшарлар иен кеңшарлар үлгісі әйгілі болмады және де бұрынғы социалисттік елдерінде жемісті түрде дами алмады. Біз осы барлық жылдары ұмтылған қоғамдастыру деңгейінің жоғарылауы, жұмысшылардың меншіктен алыстау масштаптары тағы да көбірек жоғарлады. Өндіріс мөлшерлерінің міндетті артуына ұмтылу аграрлық өндірістің ішкі табиғатымен қайшылыққа келді.

Сырттай қарапайымдылық, тіпті жабайылық ұқсастығына қарамастан, ауылшаруашылық өндірісі өте жеңішке, әлсіз және жаралы жүйе, қатаң регламенттеуге және стандарттауға аз бағынатын жүйе болып табылады. Ол өз әсері бойынша көптеген және төтенше маңыздылығымен көп санды және төтенше маңызды факторлардың ықпалына душар болады, әдетте басшылықтың жете білушілігі мен сапасына, талаптанулар, тілектер және жұмысшылармен ұсынылатын жігерлеріне көбінесе байланыссыз болады. Мысал ретінде, әзірше адаммен аз бақыланатын табиғи, сонымен қатар, ауа-райы жағдайларын алатын болсақ. Құрғақшылықтар, суықтар, бұршақ немесе басқа да оның жағымсыз құбылыстары қатты зиян келтіруі мүмкін, немесе жұмысшылардың ең жемісті жігерлерін жоққа шығаруы мүмкін.

Ауа-райы жағдайының тұрақсыздық байланысы бойынша әртүрлі ауа-райы мінездегі жылдардағы жалпы өнім мен жинаулар тербелісінің себебі болып өз кезегінде нарық ұсынып отырған өнімдерінің және шаруа қожалықтарының табыстар көлемінің тербелісіне әкеледі.

Нарықтық экономика ауылшаруашылық өндірушілердің табыстарын мезгілдік тербелістер мен ауа-рай климаттық жағдайлардан қорғаудың белгілі бір механизмдерін істеп шығарды. Ауылшаруашылық табыстарының тұрақсыздық қауіп-қатерін өзінің мойына алатын жалпы биржалық бизнесмендер қоғамдығы пайда болды. Бірақ мұның бәрі әліде жеткіліксіз, сондықтан да көптеген елдерде ауылшаруашылық өнімдерін сатып алудың және шаруа қожалық табыстарды қолдаудың мемлекеттік жүйесі кең тәжірибеленеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.