1867—1868 жылдардағы әкімшілік-аумақтық реформа

І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Реформа туралы жалпы ұғым
2. 1867—1868 жылдардағы әкімшілік.аумақтық реформа
3. 1868 жылдардағы реформа кезінде енгізілген уақытша ереже
ІІІ. Қорытынды

«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасында көгілдір түс аясында шанырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған, оны аңыздардағы пырақтар қанаты көмкеріп тұр. Елтаңбаның төменгі жағында "Қазақстан " деген жазу бар».
Жасалу әдісі мен жасалатын материалы, этетикалық әсері жөнінен елтаңба мен ту арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар. Егер туда дүниеге көзқарастың жазық кеңістікке байланысты бөлігі көрініс табатын болса, елтаңба табиғаты, әдетте, көлемге қатысты түсініктерге, сол сияқты сәулеттік (архитектуралық) композиция мен пішімғе (формаға) қатысты ұғымдарға сәйкес айқындалады.
Елтаңба — бүкіл әлем мойындаған мемлекеттіліктің ерекше маңызды нышаны. «Герб» (елтаңба) термині неміс сөзінен аударғанда «Мұра» немесе «енші» мағынасын береді және мемлекетті айрықшалайтын белгі болып табылады. Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген ежелгі сақ тайпасының өздерін ерекше айрықшаландыратын «Тамға» атанған тотем белгісінің болғандығын тарих та дәлелдейді. Аталған термин Түрік қағанаты кезінде қолданыла бастаған.
Махмұд Қашқаридың атақты «Түрік тілінің сөздігі» еңбегінде бұл термин әміршіні ерекшелендіретін белгі ретінде түсіндіріледі.
ХІІІ-ХІV ғ. Орта Азия данышпаны Рашид ад Динның атақты қолжазбаларында түрік елдерінің басшысы Огузханның Ираннан Алтайға дейінгі жерлерді ұлдарына бөліп бергендігі туралы жазылған. Және ол хандық тамғаны дербес билік нышаны ретінде тапсырған.
Рулар мен тайпалар тамғаларын қазақтар да қолданған, сонымен қатар үлкен Еуразия құрлығында тұратын түркітілді этностар да қолданылады.
Әртүрлі геометриялық пішіндерден тұратын тамғалар елтаңба, мөр, таңба ретінде қолданылған. Олардың кескіндемесінде суреттер, ежелгі жазу мен бейнелеу ескертікштері жиі кездесіп отырады. Тамға тайпаның, рудың, отбасының және тағы басқа да меншіктікті білдіретін белгінің қызметін атқарған. Онымен жануарларды да таңбалаған. Бұл дәстүр ауылдық жерлерде тұратын қазақтарда әлі күнге дейін сақталған.
1867—1868 жылдардағы әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде Қазақстанда қалалар мен облыстырдың елтаңбалары пайда болды. Ресей ипмпериясының құрамына кіретін еліміздегі барлық облыстар мен қалаларда біртұтас елтаңба үлгісін қолданды. Ресей империясы заңдарының толық жинағында Қазақстанның бірқатар облыстары мен қалаларының (16 уездік және округтік қалаларының) елтаңбаларының үлгісі келтіріледі. Қазақстанда ең бірінші болып 1842 жылы 7 қыркүйекте Петропавловск қаласының елтаңбасы арнайы бекітілді.

1. Қ.Аманжолов «Қазақстан тарих» 1том. Алматы 2002ж.
2. Қ.Аманжолов 1-2-3 том. «Түркі халықтар тарихы»

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасында көгілдір түс аясында
шанырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған, оны аңыздардағы
пырақтар қанаты көмкеріп тұр. Елтаңбаның төменгі жағында "Қазақстан " деген
жазу бар.
Жасалу әдісі мен жасалатын материалы, этетикалық әсері жөнінен елтаңба
мен ту арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар. Егер туда дүниеге
көзқарастың жазық кеңістікке байланысты бөлігі көрініс табатын болса,
елтаңба табиғаты, әдетте, көлемге қатысты түсініктерге, сол сияқты
сәулеттік (архитектуралық) композиция мен пішімғе (формаға) қатысты
ұғымдарға сәйкес айқындалады.
Елтаңба — бүкіл әлем мойындаған мемлекеттіліктің ерекше маңызды нышаны.
Герб (елтаңба) термині неміс сөзінен аударғанда Мұра немесе енші
мағынасын береді және мемлекетті айрықшалайтын белгі болып табылады.
Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген ежелгі сақ тайпасының өздерін
ерекше айрықшаландыратын Тамға атанған тотем белгісінің болғандығын тарих
та дәлелдейді. Аталған термин Түрік қағанаты кезінде қолданыла бастаған.
Махмұд Қашқаридың атақты Түрік тілінің сөздігі еңбегінде бұл термин
әміршіні ерекшелендіретін белгі ретінде түсіндіріледі.
ХІІІ-ХІV ғ. Орта Азия данышпаны Рашид ад Динның атақты қолжазбаларында
түрік елдерінің басшысы Огузханның Ираннан Алтайға дейінгі жерлерді
ұлдарына бөліп бергендігі туралы жазылған. Және ол хандық тамғаны дербес
билік нышаны ретінде тапсырған.
Рулар мен тайпалар тамғаларын қазақтар да қолданған, сонымен қатар
үлкен Еуразия құрлығында тұратын түркітілді этностар да қолданылады.
Әртүрлі геометриялық пішіндерден тұратын тамғалар елтаңба, мөр, таңба
ретінде қолданылған. Олардың кескіндемесінде суреттер, ежелгі жазу мен
бейнелеу ескертікштері жиі кездесіп отырады. Тамға тайпаның, рудың,
отбасының және тағы басқа да меншіктікті білдіретін белгінің қызметін
атқарған. Онымен жануарларды да таңбалаған. Бұл дәстүр ауылдық жерлерде
тұратын қазақтарда әлі күнге дейін сақталған.
1867—1868 жылдардағы әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде Қазақстанда
қалалар мен облыстырдың елтаңбалары пайда болды. Ресей ипмпериясының
құрамына кіретін еліміздегі барлық облыстар мен қалаларда біртұтас елтаңба
үлгісін қолданды. Ресей империясы заңдарының толық жинағында Қазақстанның
бірқатар облыстары мен қалаларының (16 уездік және округтік қалаларының)
елтаңбаларының үлгісі келтіріледі. Қазақстанда ең бірінші болып 1842 жылы
7 қыркүйекте Петропавловск қаласының елтаңбасы арнайы бекітілді.
Кеңес үкіметі кезінде елтаңбаларды бір жүйеге түсірушілік болды. Қазақ
КСРО-сінің жалпы елтаңбасының кескіндемесінде қызыл түсті сәуледе орақ пен
балға, айнала түскен жолақта қазақ және орыс тілдерінде Барлық елдердің
пролетариаттары бірігіңдер! делінген жазудан тұрды. Елтаңбаның жоғарғы
бөлігінде бесбұрышты жұлдыз, ал төменгі жағында — КССР және ҚССР жазуы
болған.
Егеменді, дербес Қазақстанның елтаңбасы 1992 жылы қабылданды. Оның
авторлары атақты сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов
болып табылады (2 қосымша).
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы дөңгелек пішінді және
көгілдір түсте күн сәулесі шашырап тұрғандай әсерде шаңырақтың суреті
бейнеленген (киіз үйдің жоғарғы бөлігі). Шаңырақтың оң және сол жағында
мифтік қанатты пырақ бейнеленген. Жоғарғы бөлігінде үлкен бес бұрышты
жұлдыз бейнеленген, ал төменгі жағында алтын түспен жазылған Қазақстан
сөзі бар.
Көркемдік тұрғысы жан-жақты көзқарастың дәлме-дәл бірегей үндестігін
тапқан. Шаңырақ — киіз үйдің негізгі бөлігі болып табылады, тіршіліктің
бастау алар көзі, адамзат өмірінің маңызды бөлігі.
Шаңырақ сөзі чакра сөзінен шыққан, санскритте дөңгелек мағынасын
береді. Ал философиялық мағынасы — Күн дөңгелегі. Сол үшін шаңырақтың күн
көзін бейнелеуімен қатар шаңырақтан түскен күн сәулесімен дала уақытын
біліп отыруы да кездейсоқтық емес.
Тотемдік маңызы бар нышан ретінде шаңырақты ежелгі бабаларымыз
құрметтеген. Республикамыздың Мемлекеттік елтаңбасындағы шаңырақ бейнесі —
Қазақстанда өмір сүріп жатқан халықтың Отаны бір, Қазақстан біздің ортақ
үйіміз деген мағынаны береді. Оның бақыты шаңырақтың мықтылығы уықтардан
тұратыны сияқты әр адамнан тұрады. Мемлекеттің болашағы бірлік пен
татулықтан тұрады.
Мифтік қанатты тұлпарлардың бейнесі — Мемлекеттік елтаңбадағы тұлпар
маңызды геральдикалық бөлшегі болып табылады және белгілі бір идеялардың
ролін орындайды. Тұлпардың бейнесі ежелгі дәуірден бері күштілік пен
қайсарлықтың ұғымын берген. Оның қанаты көпұлтты Қазақстан халқының мықты
әрі жан-жақты көркейген мемлекетке айналуының бейнесі ретінде берілген.
Әлемдік өркениетке жетуді, жарқын болашаққа талпынушылық пен арман-
мақсатты, сондай-ақ даму мен үлкен мақсаттарға жетудің мәнін береді. Сол
үшін Мемлекеттік елтаңбадағы қанаттардың символикалық маңызын
мемлекеттілікті дамытудың жоғары деңгейлік ойлары мен қарапайым азаматтық
талпыныс деп түсіну қажет.
Мемлекеттік елтаңба бейнесінің тағы да бір бөлігі бар, ол — бес бұрышты
жұлдыз. Жұлдыз — өмірге жетекшілік ететін, көтеріңкілікке, талпыну мен
мәңгіліктің, биліктің нышаны ретінде бейнеленген. Жұлдыз тек Ресейдің ғана
мемлекеттік геральдикасына тән нышан болып табылмайды, оны Ресейдің
революциялық нышанына алғаш рет орыс дворяндары енгізді және ол Ресейдің
мемлекеттік елтаңбасында бірден пайда болған жоқ. Бұл бейнені аударылған
және ассимметриялы түрде қолдануға болмайды. Бесбұрышты жұлдыз ақиқат
әлемдегі — Таң жұлдызын бейнелейді. Мемлекеттік елтаңбадағы жұлдыз
бейнесі барлық қазақстандықтардың қазіргі жаңа жоғары өркениеттілік және
дамыған мемлекеттермен қоғамдастыққа бірігудің ардақты арманын, сонымен
бірге барлық ғаламшардағы құрлықтардың барша хҚазақ мемлекеттігінің негізін
қалаған қазақ хандығы ХVІ-ХVІІІ ғасырларда дала демократиясының дәстүріне
негізделген иерархиялық әлеуметтік-саяси құрылым нысанында пайда болғандығы
белгілі. Хан жыл сайын жалпы мемлекеттік мәселелерді талқылап шешу үшін
халық жиналысын – құрылтайды шақырып отырды. ХІХ ғасырдың басындағы Ресей
империясы мен Қазақстанның ара-қатынасындағы байланысты әрі хан билігінің
бірте-бірте әлсіреуіне байланысты дәстүрлі өкілдік институттың да рөлі
бірте-бірте төмендей бастады. Далалық өлке аумағындағы 1867-1868 жылдардағы
реформа кезінде енгізілген уақытша ереже, Ресейдегі 1905 жылғы 17 қазандағы
әйгілі манифеске дейінгі және одан кейінгі қазақ интеллигенция өкілдерінің
саяси үдерістерге атсалысуы қазақ қоғамында конституционализм мен
парламентаризм идеяларының қалыптасуына алып келді. Бұл идеялардың
авторлары қазақ халқының айтулы тұлғалары Ә.Бөкейханұлы, А.Байтұрсынұлы,
Б.Қаратаев, ағайынды Досмұхамедовтер 1917 жылғы ақпан буржуазиялық-
демократиялық революциясынан кейін Ресейдің құрамында “Алашорда” атты
автономиялық ұлттық-демократиялық мемлекеттік құрылым құруды көздегені
белгілі. Алашордашылардың көзқарастары “Алаш” партиясы бағдарламаларының
жобасы деген атпен 1917 жылғы 21 қарашада “Қазақ” газетінде басылып шыққан
болатын. Осы аталған құжаттың мазмұны ауқымды болды, бірақ, өкінішке қарай,
сол кездегі саяси жағдайлардың күш алуынан жүзеге толық асырылмай, аяқсыз
қалды. “Алаш “ партиясы бағдарламасының жобасы өзекті мәселелерді тоғыстыра
білген қысқа да нұсқа 10 тараудан құралған құжат болды, оның 1 тарауы
“Мемлекет қалпы” деп аталып, егер де қазіргі атаумен атайтын болсақ,
“Мемлекет нысаны” деген мағынаны білдірді, яғни Ресей демократиялық,
федеративтік республика болып танылды (демократия мағынасы мемлекетті жұрт
билеу деген мағынада, ал федерация мағынасы тең, құрдас мемлекеттердің
бірлесуі. Федерациялық республикада әр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы
бір болады. Әрқайсысы өз тізгінін өзі алып жүреді) деп көрсетілген, бұл
жолдар түпнұсқадан алынып отыр.
Үкімет басында құрылтай жиналысы мен Мемлекеттік Дума қалауынша кесімді
жылға сайланатын президент болады. Президент халықты министрлер арқылы
басқарады, ал министрлер құрылтай жиналысы мен Мемлекеттік Дума алдында
жауапты болады, депутаттар тең, төте, жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Осы құжаттарды саралай отырып, қазақстандық парламентаризмнің сол
кезеңге сәйкес пайда болған мынадай негізгі элементтерін атап өтуге болады:
- біріншіден, қандай нысанда болмасын, монархиялық басқарудан тарихи
тұрғыдан бас тарту,
- екіншіден, теократиялық жүйе нысанындағы мемлекеттен, зайырлы,
қалыптасуы бойынша ұлттық, мазмұны бойынша әлеуметтік, автономиялы мемлекет
қалыптастыру,
- үшіншіден, заң шығару билігі өкілді органдарға, атқару билігі –
президент пен үкіметке нақты негізделген парламенттік-президенттік
республика құру,
- төртіншіден, жалпыға бірдей сайлау құқығы негіздерін бекіту.
Осы жоғарыда аталып өткен авторлардың ойы бойынша “Алаш “автономиясының
Конституциясы Қазақстан аумағында тұратын басқа да халық өкілдерінің кепілі
болуға, автономия мекемелеріндегі өкілдіктердің бара-барлығы
(пропорционалдығы) және аз топтардың құқығын қорғау, мәдени автономия
ретінде құрылуға тиіс болатын, сонымен қатар, “Алаш” автономиясының
Конституциясы Бүкілресейлік құрылтай жиналысында бекітіледі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.