Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстарды тергеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын халықаралық.құқықтық реттеу ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың қылмыстық.құқықтық сипаты ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін жауапқа тарту және қылмыстылық туралы халықаралық.құқықтық нормалардың қалыптасуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Наркобизнеспен күресу саласындағы мемлекеттік органдардың және халықаралық ұйымдардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
1.4 Қазақстан республикасының есірткі қылмыстарымен күресу саласындағы ТМД және т.б. аумақтық ұйымдар шеңберінде мемлекетаралық ынтымақтастық қатынастарға қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 Есірткі заттардың заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершіліктің жүзеге асуын реттеуші ұлттық және халықаралық.құқықтық нормалардың ара.қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2 Наркобизнеспен күресу саласындағы ұлттық саясат және осы саладағы мемлекеттің заңнамасы үшін халықаралық.құқықтық нормалардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.4 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың алдын алу және қадағаланып отыратын тасымалдаулардың ресми ережелері, Қазақстан Республикасында және шет мемлекеттердегі қылмыскерлерді беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
1 Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын халықаралық.құқықтық реттеу ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың қылмыстық.құқықтық сипаты ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін жауапқа тарту және қылмыстылық туралы халықаралық.құқықтық нормалардың қалыптасуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Наркобизнеспен күресу саласындағы мемлекеттік органдардың және халықаралық ұйымдардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
1.4 Қазақстан республикасының есірткі қылмыстарымен күресу саласындағы ТМД және т.б. аумақтық ұйымдар шеңберінде мемлекетаралық ынтымақтастық қатынастарға қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 Есірткі заттардың заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершіліктің жүзеге асуын реттеуші ұлттық және халықаралық.құқықтық нормалардың ара.қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2 Наркобизнеспен күресу саласындағы ұлттық саясат және осы саладағы мемлекеттің заңнамасы үшін халықаралық.құқықтық нормалардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.4 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың алдын алу және қадағаланып отыратын тасымалдаулардың ресми ережелері, Қазақстан Республикасында және шет мемлекеттердегі қылмыскерлерді беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Біздің сыртқы қауіпсіздігіміз, лаңкестікке және есірткіге қарсы күрес, Қазақстан шекарасының ұзына бойында тату көршілік пен тұрақтылық белдеуін орнықтыру жөніндегі өзіміздің халықаралық міндеттелерімізді парықты пайымдауымызға негізделеді. Қазіргі әлемнің қауіпсіздігіне қатер төндіріп отырған құбылыстың ауқымына Орталық Азия өңірі де тартылып отырғаны жасырын емес. Есірткі өндірісі мен есірткі тасымалы адамзат қауымының жанын сыздатқан бітеу жараға айналып отыр. Өкінішке орай, үлкен көлемдегі есірткі заттарының едәуір бөлігі Орталық Азия елдері, соның ішінде Қазақстан аумағы арқылы да тасылады. Мысалы, Ауғанстанның негізгі экономикасының базасы ретінде наркобизнес үлкен рөл атқарады. Ол өз ретінде діни экстремизмнің және терроризмнің өсуіне ықпалын тигізеді. Қазіргі кезеңде наркобизнес халықаралық терроризмнің қаржылық негізін құрайтыны ешкімге құпия еместігін білеміз. Біз бұл зұлымдыққа қарсы күрес жүргізе отырып, бұл құбылыстың пайда болу алғы шарттарына көңіл бөлместен, оның тек көріністерімен ғана күресудеміз. Есірткі бизнесімен күресте жетістікке жетудің басты шарты – заң билігін нығайту, апиын шикізатынан ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге ауысуда халыққа тиімді көмек көрсету, Орталық Азия аумағы арқылы өтетін есірткі трафигін жою іс-қимылдарын үйлестіру болып табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының меморандумына қатысушы елдердің көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Орталық Азиялық аймақтық ақпараттық үйлестіруші орталықтың Алматы қаласында құрылуының Қазақстан үшін мәні зор. Осының бәрі дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі тасымалын ауыздықтауға бағытталған ісінде Қазақстанның атқарып отырған істеріне лайықты баға беру болды.
Тақырыптың өзектілігі. Есірткі заттарының заңсыз айналымы мәселесі қоғамдық маңыздылығының өсуі және өзектілігі адамдардың көрсетілген проблемаға деген қатынасын анықтады, ғылыми білімін құрастыруының әр түрлі жақтарын қамтитін дисциплинарлық негізінде нашақорлықпен күресу ғылыми түрде негізделген стратегиясын құру қажеттілігін анықтайды.
Нашақорлық әлеуметтік негативті көрініс болып табылады. Соның ішінде, әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және экологиялық элементтерді сәйкесінше әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және экологиялық қоғамның өмір сүру аяларын қамтитін; наркомания ауруында және есірткі заттарымен байланысты материалдық құндылықтарды иелену немесе есірткі заттарын сатып алу мақсатымен не есірткі заттарын шегу нәтижесінде жүзеге асырылған құқықсыз әрекеттердің жиынтығы .
Біріккен Ұлттар Ұйымының меморандумына қатысушы елдердің көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты заттар мен прекурсорлардың заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Орталық Азиялық аймақтық ақпараттық үйлестіруші орталықтың Алматы қаласында құрылуының Қазақстан үшін мәні зор. Осының бәрі дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі тасымалын ауыздықтауға бағытталған ісінде Қазақстанның атқарып отырған істеріне лайықты баға беру болды.
Тақырыптың өзектілігі. Есірткі заттарының заңсыз айналымы мәселесі қоғамдық маңыздылығының өсуі және өзектілігі адамдардың көрсетілген проблемаға деген қатынасын анықтады, ғылыми білімін құрастыруының әр түрлі жақтарын қамтитін дисциплинарлық негізінде нашақорлықпен күресу ғылыми түрде негізделген стратегиясын құру қажеттілігін анықтайды.
Нашақорлық әлеуметтік негативті көрініс болып табылады. Соның ішінде, әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және экологиялық элементтерді сәйкесінше әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және экологиялық қоғамның өмір сүру аяларын қамтитін; наркомания ауруында және есірткі заттарымен байланысты материалдық құндылықтарды иелену немесе есірткі заттарын сатып алу мақсатымен не есірткі заттарын шегу нәтижесінде жүзеге асырылған құқықсыз әрекеттердің жиынтығы .
1. ҚР Конституциясы.30 тамыз 1995 ж.
2. ҚР қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 ж
3. Закон РК «О наркотических средствах и психотропных веществах, прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими» от 10 июля 1998 г.
4. Указ Президента «О государственной программе борьбы с наркоманией и наркобизнесом в РК на 2000-2001 г.» от 16 мая 2000 г.
5. Конвенция о психотропных веществах, от 21 февраля 1971 г. (Закон РК о присоединении №259 от 29 июня 1998 г.)
6. Конвенция ООН о борьбе против незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ, от 20 декабря 1988 наркотических средств и психотропных веществ, от 20 декабрь 1998г. (Закон РК о присоединении №246 от 29 июня 1998г)
7. Eдиная конвенция о наркотических средствах 1961 года с поправками, внесенными Протоколом 1972 года;
8. Конвенция о психотропных веществах 1971 года;
9. Конвенция ООН о борьбе против незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ 1988 года;
10. Международная программа ООН по контролю над наркотиками:
11. Доклад Международного комитета по контролю над наркотиками за 1996 год. – Нью-Йорк, 1997 г.
12. Г. Гасанов. Борьба с наркотической преступностью. М., 2000.
13. Н.М. Абдиров. Концептуальные проблемы борьбы с наркотизмом в РК. Алматы, 1999.
14. Э. Йоэль. Лечение наркомании. Харьков, 1930.
15. С.И. Линкевич. Наркомания и преступность/ Государство и право. №4 1947.
16. Большая советская энциклопедия. Т. 29. М., 1967.
17. К.Ш. Курманов. Наркомания: уголовно – правовые и криминологические проблемы. Фрунзе, 1989 г.
18. Г.С. Мауленов. Основные характеристики преступности и РК. Алматы, 1999 г.
19. Н.М. Абдиров. Уголовно-правовые меры борьбы с наркотизмом и наркобизнесом в Казахстане //Сб. научных трудов. Караганда, 1996 г.
20. А.А. Исаев. Применение специальных познаний для квалификации преступлений. Алматы, 1997 г.
21. Е.И. Кайыржанов. Интересы трудящихся и уголовный закон. Алма-Ата, 1973 г.
22. А.В. Наумов. Российское уголовное право. Общая часть. Курс лекций. М., 1996 г.
23. Уголовное право РК. Общая часть. Алматы, 1998 г.
24. В.Н. Смитиенко. Преступления против здоровья населения. Омск, 1972 г.
25. З.Х. Абазов. Уголовно-правовые и криминологические меры борьбы с преступлениями, связанными незаконным оборотом наркотиков. М., 1988 г.
26. А.Г. Алехин. Уголовно-правовая борьба с незаконными посевами и выращиванием наркосодержащих культур и распространением наркотических средств. М., 1990 г.
27. Е.И. Кайыржанов. Уголовное право РК. Алматы, 1998 г.
28. Р.Н. Судакова. Правовые аспекты борьбы с орг. Преступностью // тез. докл. конф. Алматы, 1993 г.
29. Г.Л. Кригер. Некоторые уголовно-правовые аспекты преступлений, совершенных орг. группой. М., 1990 г.
30. Б.М. Нургалиев. Организованная преступная деятельность (уголовно-правовые, процессуальные и криминологические аспекты). Караганда 1997 г.
31. Международное право. Учебник. Отв. ред. Ю.М. Колосов, В.И. Кузнецов. М., 1994/1995/1998 г.
32. Международное право. Учебник. под ред. Г.В. Игнатенко, О.И. Тиунова М., 1999 г.
33. Лукашук И.И., Шинкарецкая Г.Г. Международное право. Элементарный курс. М., 2000 г.
34. Сарсембаев М.А. Международное право. Учебное пособие. Общая и Особенная части. Алматы, 1999 г. Т
35. Тузмухамедов Р.А., Хакимов Р.Т. Основы международного права. Ташкент, 1998 г.
36. Курс Международного права. В. 7 т. М., 1989-1993.
37. Международное уголовное право. Учебное пособие. Под ред. В.Н. Кудрявцева. М.1999.
38. Кудайбергенов М.Б. Международное уголовное право. Учебное пособие. Алматы,1999.
39. Панов В.П. Международное уголовное право. Учебное пособие. М.1997.
40. Курманов К.Ш. Наркомания: уголовно-правовые и криминологические проблемы. – Фрунзе,1989.
41. Сборник документов по международному праву. В 4-х томах. Алматы,1998-2001.
42. Сборник важнейших документов по международному праву. В 2-х частях. М., 1996,1997.
43. Международное уголовное право в документах. В трех томах. Алматы,1999.
44. Кудайбергенов М.Б. Международная уголовная ответственность физических лиц. Алматы,2000.
45. Красов С.И. Международная уголовная ответственность индивидов (правовые проблемы). Диссертация на соискание ученой степени канд.юр. наук. Москва,1985.
46. Решетов Ю.А. Борьба с международными преступлениями против мира и безопасности. Москва,1983.
47. Блищенко И.П., Фисенко И.В.Международный уголовный суд. Москва,1998.
48. Бородин С.В., Ляхов Е.Г. Международное сотрудничество в борьбе с уголовной преступностью. М.: Международные отношения,1983.
49. Международное уголовное право //Н. П. Блищенко, Р. А. Каламкарян, И.И. Карпец. М.: Наука.-1995.23. Филатов В. П. Правовые аспекты борьбы с международной преступностью. //Научно-теоретический и информационно-практический журнал «Московский журнал международного права».-№4. М.,1997.
50. Абишева А. Н. Международное сотрудничество государств в борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ. Автореферат дисс. На соиск. Уч. Степени канд. Юрид. Наук (УДК 341.45 (574). Алматы,2003.
51. Лукашук И.И. Международное право. Учебник. Общая и Особенная части. М.,1997.
52. Проблемы участия Республики Казахстан в борьбе с незаконным
53. оборотом наркотических средств. Алматы, Данекер,2001.
54. Токаев К.К. Преодоление. Дипломатические очерки. Алматы,2003.
55. Халықаралық құқық. Дәрістемелік курсы. ҚАЗГЗУ. Алматы, 2003.
2. ҚР қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 ж
3. Закон РК «О наркотических средствах и психотропных веществах, прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими» от 10 июля 1998 г.
4. Указ Президента «О государственной программе борьбы с наркоманией и наркобизнесом в РК на 2000-2001 г.» от 16 мая 2000 г.
5. Конвенция о психотропных веществах, от 21 февраля 1971 г. (Закон РК о присоединении №259 от 29 июня 1998 г.)
6. Конвенция ООН о борьбе против незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ, от 20 декабря 1988 наркотических средств и психотропных веществ, от 20 декабрь 1998г. (Закон РК о присоединении №246 от 29 июня 1998г)
7. Eдиная конвенция о наркотических средствах 1961 года с поправками, внесенными Протоколом 1972 года;
8. Конвенция о психотропных веществах 1971 года;
9. Конвенция ООН о борьбе против незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ 1988 года;
10. Международная программа ООН по контролю над наркотиками:
11. Доклад Международного комитета по контролю над наркотиками за 1996 год. – Нью-Йорк, 1997 г.
12. Г. Гасанов. Борьба с наркотической преступностью. М., 2000.
13. Н.М. Абдиров. Концептуальные проблемы борьбы с наркотизмом в РК. Алматы, 1999.
14. Э. Йоэль. Лечение наркомании. Харьков, 1930.
15. С.И. Линкевич. Наркомания и преступность/ Государство и право. №4 1947.
16. Большая советская энциклопедия. Т. 29. М., 1967.
17. К.Ш. Курманов. Наркомания: уголовно – правовые и криминологические проблемы. Фрунзе, 1989 г.
18. Г.С. Мауленов. Основные характеристики преступности и РК. Алматы, 1999 г.
19. Н.М. Абдиров. Уголовно-правовые меры борьбы с наркотизмом и наркобизнесом в Казахстане //Сб. научных трудов. Караганда, 1996 г.
20. А.А. Исаев. Применение специальных познаний для квалификации преступлений. Алматы, 1997 г.
21. Е.И. Кайыржанов. Интересы трудящихся и уголовный закон. Алма-Ата, 1973 г.
22. А.В. Наумов. Российское уголовное право. Общая часть. Курс лекций. М., 1996 г.
23. Уголовное право РК. Общая часть. Алматы, 1998 г.
24. В.Н. Смитиенко. Преступления против здоровья населения. Омск, 1972 г.
25. З.Х. Абазов. Уголовно-правовые и криминологические меры борьбы с преступлениями, связанными незаконным оборотом наркотиков. М., 1988 г.
26. А.Г. Алехин. Уголовно-правовая борьба с незаконными посевами и выращиванием наркосодержащих культур и распространением наркотических средств. М., 1990 г.
27. Е.И. Кайыржанов. Уголовное право РК. Алматы, 1998 г.
28. Р.Н. Судакова. Правовые аспекты борьбы с орг. Преступностью // тез. докл. конф. Алматы, 1993 г.
29. Г.Л. Кригер. Некоторые уголовно-правовые аспекты преступлений, совершенных орг. группой. М., 1990 г.
30. Б.М. Нургалиев. Организованная преступная деятельность (уголовно-правовые, процессуальные и криминологические аспекты). Караганда 1997 г.
31. Международное право. Учебник. Отв. ред. Ю.М. Колосов, В.И. Кузнецов. М., 1994/1995/1998 г.
32. Международное право. Учебник. под ред. Г.В. Игнатенко, О.И. Тиунова М., 1999 г.
33. Лукашук И.И., Шинкарецкая Г.Г. Международное право. Элементарный курс. М., 2000 г.
34. Сарсембаев М.А. Международное право. Учебное пособие. Общая и Особенная части. Алматы, 1999 г. Т
35. Тузмухамедов Р.А., Хакимов Р.Т. Основы международного права. Ташкент, 1998 г.
36. Курс Международного права. В. 7 т. М., 1989-1993.
37. Международное уголовное право. Учебное пособие. Под ред. В.Н. Кудрявцева. М.1999.
38. Кудайбергенов М.Б. Международное уголовное право. Учебное пособие. Алматы,1999.
39. Панов В.П. Международное уголовное право. Учебное пособие. М.1997.
40. Курманов К.Ш. Наркомания: уголовно-правовые и криминологические проблемы. – Фрунзе,1989.
41. Сборник документов по международному праву. В 4-х томах. Алматы,1998-2001.
42. Сборник важнейших документов по международному праву. В 2-х частях. М., 1996,1997.
43. Международное уголовное право в документах. В трех томах. Алматы,1999.
44. Кудайбергенов М.Б. Международная уголовная ответственность физических лиц. Алматы,2000.
45. Красов С.И. Международная уголовная ответственность индивидов (правовые проблемы). Диссертация на соискание ученой степени канд.юр. наук. Москва,1985.
46. Решетов Ю.А. Борьба с международными преступлениями против мира и безопасности. Москва,1983.
47. Блищенко И.П., Фисенко И.В.Международный уголовный суд. Москва,1998.
48. Бородин С.В., Ляхов Е.Г. Международное сотрудничество в борьбе с уголовной преступностью. М.: Международные отношения,1983.
49. Международное уголовное право //Н. П. Блищенко, Р. А. Каламкарян, И.И. Карпец. М.: Наука.-1995.23. Филатов В. П. Правовые аспекты борьбы с международной преступностью. //Научно-теоретический и информационно-практический журнал «Московский журнал международного права».-№4. М.,1997.
50. Абишева А. Н. Международное сотрудничество государств в борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ. Автореферат дисс. На соиск. Уч. Степени канд. Юрид. Наук (УДК 341.45 (574). Алматы,2003.
51. Лукашук И.И. Международное право. Учебник. Общая и Особенная части. М.,1997.
52. Проблемы участия Республики Казахстан в борьбе с незаконным
53. оборотом наркотических средств. Алматы, Данекер,2001.
54. Токаев К.К. Преодоление. Дипломатические очерки. Алматы,2003.
55. Халықаралық құқық. Дәрістемелік курсы. ҚАЗГЗУ. Алматы, 2003.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Д.А. Қонаев атындағы университет
Қорғауға
жіберілді
Қылмыстық
құқық, криминалистика
және құқық
қорғау қызметі кафедра
меңгерушісі з.ғ.к.
_______________ К.Т.Терликбаев
______
__________ 2011 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстарды
тергеу
Мамандығы - Заңтану – 5В030100 (050301)
Орындаған ________________________________
Каменова А.К.
Қолы,
күні,айы,жылы
Ғылыми жетекші ________________________________
Джансараева Р.Е.
з.ғ.д., профессор Қолы, күні,айы,жылы
Нормоконтроль _________________________________
_______________________
Қолы, күні,айы,жылы
аты-жөні
Алматы 2011
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ
Заң факультеті
Мамандығы - Заңтану – 5В030100 (050301)
Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық
құқық қызметі кафедрасы
Диплом жұмысын орындау үшін
ТАПСЫРМА
________________
Студентке
Жұмыстың тақырыбы: ___________________________________ __________
___________________________________ _________________________________
2010 ж. 11 қазан № 129 жоғары оқу орнының бұйрығымен бекітілген
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: _____ ._____.________ж.
Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық
жұмыстың қысқаша мазмұны
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
__________________________
Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың
қысқаша мазмұны:
а)___________________________________ ______________________________
___________________________________ ________________________________
ә) ___________________________________ ______________________________
___________________________________ _______________________________
б) ___________________________________ ______________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
___________________________________ ______________________________
___________________________________ ______________________________
___________________________________ ______________________________
Диплом жобасы бойынша берілетін кеңес
№ Бөлім Кеңес Орындау Қолы
мерзімі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ КЕСТЕСІ
№ Тараулардың атауы, өндірілетін Ғылыми жетекшіге Ескертпелер
сұрақтардың тізімі ұсыну мерзімдері
Тапсырма берілген күн _________________________
Кафедра меңгерушісі _____________________ __________________________
қолы
аты-жөні
Жобаның жетекшісі _______________________ _________________________
қолы
аты-жөні
Тапсырманы орындауға
қабылдаған студент ______________________ _________________________
қолы
аты-жөні
Күні _____________________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын
халықаралық-құқықтық реттеу ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
. 1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың қылмыстық-
құқықтық сипаты ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін жауапқа
тарту және қылмыстылық туралы халықаралық-құқықтық нормалардың қалыптасуы
мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Наркобизнеспен күресу саласындағы мемлекеттік органдардың және
халықаралық ұйымдардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...27
1.4 Қазақстан республикасының есірткі қылмыстарымен күресу саласындағы ТМД
және т.б. аумақтық ұйымдар шеңберінде мемлекетаралық ынтымақтастық
қатынастарға қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 Есірткі заттардың заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершіліктің жүзеге
асуын реттеуші ұлттық және халықаралық-құқықтық нормалардың ара-
қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .38
2.2 Наркобизнеспен күресу саласындағы ұлттық саясат және осы саладағы
мемлекеттің заңнамасы үшін халықаралық-құқықтық нормалардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.4 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың алдын алу
және қадағаланып отыратын тасымалдаулардың ресми ережелері, Қазақстан
Республикасында және шет мемлекеттердегі қылмыскерлерді
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..59
Кіріспе
Біздің сыртқы қауіпсіздігіміз, лаңкестікке және есірткіге қарсы
күрес, Қазақстан шекарасының ұзына бойында тату көршілік пен тұрақтылық
белдеуін орнықтыру жөніндегі өзіміздің халықаралық міндеттелерімізді
парықты пайымдауымызға негізделеді. Қазіргі әлемнің қауіпсіздігіне қатер
төндіріп отырған құбылыстың ауқымына Орталық Азия өңірі де тартылып
отырғаны жасырын емес. Есірткі өндірісі мен есірткі тасымалы адамзат
қауымының жанын сыздатқан бітеу жараға айналып отыр. Өкінішке орай, үлкен
көлемдегі есірткі заттарының едәуір бөлігі Орталық Азия елдері, соның
ішінде Қазақстан аумағы арқылы да тасылады. Мысалы, Ауғанстанның негізгі
экономикасының базасы ретінде наркобизнес үлкен рөл атқарады. Ол өз ретінде
діни экстремизмнің және терроризмнің өсуіне ықпалын тигізеді. Қазіргі
кезеңде наркобизнес халықаралық терроризмнің қаржылық негізін құрайтыны
ешкімге құпия еместігін білеміз. Біз бұл зұлымдыққа қарсы күрес жүргізе
отырып, бұл құбылыстың пайда болу алғы шарттарына көңіл бөлместен, оның тек
көріністерімен ғана күресудеміз. Есірткі бизнесімен күресте жетістікке
жетудің басты шарты – заң билігін нығайту, апиын шикізатынан ауыл
шаруашылығы дақылдарын өсіруге ауысуда халыққа тиімді көмек көрсету,
Орталық Азия аумағы арқылы өтетін есірткі трафигін жою іс-қимылдарын
үйлестіру болып табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының меморандумына қатысушы елдердің
көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты заттар мен
прекурсорлардың заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Орталық Азиялық
аймақтық ақпараттық үйлестіруші орталықтың Алматы қаласында құрылуының
Қазақстан үшін мәні зор. Осының бәрі дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі
тасымалын ауыздықтауға бағытталған ісінде Қазақстанның атқарып отырған
істеріне лайықты баға беру болды.
Тақырыптың өзектілігі. Есірткі заттарының заңсыз айналымы мәселесі
қоғамдық маңыздылығының өсуі және өзектілігі адамдардың көрсетілген
проблемаға деген қатынасын анықтады, ғылыми білімін құрастыруының әр түрлі
жақтарын қамтитін дисциплинарлық негізінде нашақорлықпен күресу ғылыми
түрде негізделген стратегиясын құру қажеттілігін анықтайды.
Нашақорлық әлеуметтік негативті көрініс болып табылады. Соның ішінде,
әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және
экологиялық элементтерді сәйкесінше әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық,
экономикалық, биологиялық және экологиялық қоғамның өмір сүру аяларын
қамтитін; наркомания ауруында және есірткі заттарымен байланысты
материалдық құндылықтарды иелену немесе есірткі заттарын сатып алу
мақсатымен не есірткі заттарын шегу нәтижесінде жүзеге асырылған құқықсыз
әрекеттердің жиынтығы[1].
Нашақорлық және есірткі айналымы өзінің ерекше латенттілігіне ие.
Сонымен қатар Қазақстанда соңғы бес жылда есірткіге байланысты қылмыстардың
тұрақты өсу тенденциясы байқалуда. Есірткі не психотроптық заттарды
пайдаланушылардың 23 бөлігінен көбісі жас өспірімдер болып табылады. Осы
айғақ біздің мемлекетіміздің болашағы үшін белгілі бір деңгейде мазалап
отырады. Нашақорлар тізімі тек орта жас өспірімдер және студенттерді ғана
емес, бірақ сонымен қатар мектеп, лицей, колледж оқушыларын қамтиды.
Тағы бір ерекше маңызды жаңа мәселе бар. Әлеуметтік-экономикалық
құрылымының өзгеруіне, жаңа хылықаралық қатынастардың дамуына және жалпы
коммуникацияның дамуына байланысты біздің Республикамыз тіпті ерекше
коридор арқылы Шығыстан Батысқа және Оңтүстіктен Солтүстікке қарай
есірткі заттары тасымалданады.
Осы қылмыс түрінің қоғамға қауіпті болуы тұрғылықты халық
денсаулығының қауіпсіздігі деген түсініктемесімен біріктірілетін маңызды
және жалпы адамгершілік, әлеуметтік құндылықтарды қорғануын қамтамасыз
ететін қоғамдық қатынастардың бұзу нысаны арқылы жүзеге асатын құбылыс.
Қазақстан Республикасы – іс жүзінде шын демократиялық қоғамды
құрастыруға ұмытылатын жас тәуелсіз мемлекет. Сондай-ақ, біздің
мемлекетіміздің алдында бірнеше маңызды экономикалық және саяси сипатындағы
мәселелерін қойған. Көрсетілген мәселелер ауқымы Республиканың әлеуметтік
өмірге негативті әсерін тигізеді.
Нарықтық экономикаға ауысу кезінде міндетті түрде орын алатын
экономикалық жағдайының бұзылуы көптеген өндірістік кәсіпорындардың
жабылуына, колхоздар мен совхоздардың ыдыруына, сондай-ақ әлеуметтік
бағдарламаларға бюджеттік ақша бөлуінің үнемі қысқартылуына да әкеліп
соқты.
Нәтижесінде, Республикада бұрын болмаған әлеуметтік-тұрақсыз құбылыстар
пайда болады. Мәселен, жұмыссыздық, ертеңгі күнге деген сенімсіздік, нақты
көрініс тауып отырған әлеуметтік тұрақсыздық, ауылдан қалаға тұрғылықты
халқының көшіп қонуы, ұлт аралық қарама-қайшылықтардың орын алуы, қоғамның
бай және кедей адамдардға бөлінуі және т.б.
Жоғарыда көрсетілген күрделі әлеуметтік жағдай өзгере тұра өз өзін
жоятын адамзат әрекеттердің ішінде көрініс тауып отыр, мәселен, Республика
азаматтары арасында нашақорлық деңгейінің өсуі және ұлттық дағдарыс
сипатындағы көрініске айналуы бар әлеуметтік есірткі болып табылатын
заттардың пайдалануының күрделі (алькоголь, табак), қоғамның
криминализациялануында көрінеді, суицид жалпы санының өсуі, жөзекшіліктің
даму, Республика тұрғылықты халқының моральді-этикалық критерийлердің
өзгеруі.
Жоғарыды тізімделген әлеуметтік факторлар мемлекетте демократиялық
реформаларды жүргізуге мәнді түрде, ал кейбір кездерде тіпті жол бермей
отырады.
Қазақстан өзінің географиялық орналасу жеріне қарай, көлік жолдарының
жүруіне байланысты есірткі заттарын өсіруі және пайдалану аймақтардың
ортасында болып отыр.
Осы заманға дейін есірткі заттарының пайдаланудан бастап өндіруге дейін
мәселеге қатысты күрделі әлеуметтік проблема сипаты берілмеген еді.
Тәуелсіздікке ие болған соң, әр түрлі ішкі және сыртқы факторлардың әсер
ету нәтижесінде, өкінішке орай ескерілмей қалып, есірткі заттардың заңсыз
сату-сатып алумен байланысты проблемалар өзінің даму жолында.
Бүгінгі таңда нашақорлық нарығы тез дамушы және көп нысанды болуда,
адамдардың деструктивті және аномальді қажеттіліктеріне үнемі жауап беруде.
Сонымен қатар, қазіргі таңда орын алып отырған жағдайды күрделеніп
оырған факторларының бірі әр түрлі шет ел мемелекеттерден есірткі
заттарының контрабанданың өсуі, тұрғылықты халықтың көп бөлігінің
наркобизнеске қатысуы.
Есірткі заттардың заңсыз айналымынан алатын үлкен табыстар, бір
жағынан, қоғамдағы халықтар кейбір топтарының өмір идеиалдардың және
перспективаның болмауы, екінші жағынан, қылмыстық элементерінің көп бөлігін
есірткі заттарын заңсыз өндіруге және сатуға жағдай жасап отырады. БҰҰ-ның
және Интерпол халықаралық мамандар беріп отырған ақпараттарға сәйкес,
наркобизнеске салған 1 АҚШ доллар 12.240 АҚШ доллар мөлшерінде табыс
беруде. Тікелей жоғарғы деңгейдегі табыстың мөлшері есірткі заттардың
заңсыз саудаға жағдай жасауда.
Есірткі заттардың заңсыз саудаға жағдай жасап отырған әр түрлі
деңгейдегі қоғам ішіндегі құралдар, байланыстар, мүмкіндіктер бар. Оның
мақсаты – ақшаны өндіру, ал құралы – мыңдаған адамдарды өлтіру.
Барлық жоғарыда белгіленген факторлар ұсынылып отырған диплом жұмысының
тақырыбын өзекті екенін дәлелдейді.
Осыған қоса ескере кететін бір жағдай – бүгінгі таңда зерттеу деңгейі
қанағаттандырылмаған болуда. Қылмыстық құқық теориясында нашақорлықты
зерттеуге арналған келесі атақты ғалымдардың еңбектері арналған еді.
Мәселен, Н.М. Абдирова, Е.И. Қайыржанов, И.И. Рогов, Б.М. Нургалиев, А.Н.
Ағыбаев, А.Н. Абишева, Э.Г. Гасанов және т.б. Сонымен қатар, осы мәселемен
айналысқан кеңестік ғалымдар Л.Н. Галенскойдың Правовые проблемы
сотрудничества государств в борьбе с пеступностью атты, И.И. Карпецтің
преступления международного характера атты еңбектеріндегі ой-пікірлері
диплом жұмысын жазу барысында кеңінен пайдаланады. Ал Қазақстан заң
ғалымдарының ішінде А.Н. Абишеваның Международное сотрудничество
государств в борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и
психотропных веществ атты диссертациялық жұмысын ерекше атап кеткен жөн.
Осы мәселеге қатысты ғалымдардың, саясаткерлердің үлкен мән беруіне
қарамастан, белгіленген мәселенің бір қатар аспектілері әлі зерттелмеген
болып қалады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты мемлекеттердің есірткі және
психотроптық заттардың заңсыз айналымы мен оның теріс пайдалануына қарсы
күрестегі мемлекеттердің халықаралық–құқықытық ынтымақтастығының
келешектегі даму бағыттарын анықтауда жатыр. Осы мақсатқа сәйкес,
төмендегідей негізгі міндеттер айқындалмақ:
1. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
бойынша халықаралық құқық нормаларының қалыптасуына сараптама жасау;
2. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
саласындағы қолданатын халықаралық және ұлттық шараларына сараптама жасап,
оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
3. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
саласындағы мемлекеттердің ынтымақтастықтың халықаралық нысандарына
сараптама жасап, осы аясындағы халықаралық ынтымақтастықтың тиімді даму
жолдарын анықтау;
4. Халықаралық тәжірбиені ескере отырып, осы мәселені шешудің кешенді
жолын анықтау қажеттілігі;
Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымының пайда болу
факторлары мен шарттары, сонымен қатар есірткі және психотропиялық
заттардың заңсыз айналымен күрес бойынша мемлекеттердің халықаралық
ынтымақтастық саласында хылықаралық-құқықтық құралдарының жүйесі жұмыстың
объектісі болып табылады. Ал зерттеу жұмысының пәні болып есірткі және
психотропиялық заттардың заңсыз айналымы мен оның теріс пайдалануына қарсы
күрестегі мемлекеттердің халықаралық-құқықытық ынтымақтастығы.
Зерттеудің әдістемесі халықаралық көпшілік құқық теориясы мен тарихына,
халықаралық қатынастар мен есірткінің заңсыз айналымы мен оның теріс
пайдалануына қарсы күрес тарихына, қылмыстық және қылмыстық-іс жүргізу
құқығының теориясына негізделген. Зерттеудің әдістемелік негізін
халықаралық ұйымдардың шегінде қабылданған халықаралық құжаттар,
мемлекеттердің есірткіге қарсы күрес саласындағы аймақтық келісім-шарттары,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасын құрайды. Дипломдық
жұмыстың зерттеу әдістері ретінде жалпы диалетикалық әдіс, құқықтық және
жүйелік талдау әдісі, арнайы әдістер: тарихи салыстырмалы, логикалық
дәлелдеу және теріске шығару, тарихи және статистикалық әдістер алынады.
Осы диплом жұмысының тәжірбие маңыздылығы Қазақстан Республикасының
есірткі заттардың заңсыз айналымы туралы заңдарына жалпы сипаттама
берілуде, Қазақстан Республикасының есірткі заттармен байланысты заңсыз
операциялар үшін жауапкершілікті белгілейтін Қылмыстық Құқық нормаларына
күрделі не детальді талдау беріледі, құқық қорғау органдарының көрсетілген
қылмыстарын тергеу әдістері қарастырылады, тәжірбиеде қолдануға қажет
Республикамыздың ерекшеліктерін отырып осы саладағы жаңа тәсілдер жиынтығы
ұсынылады.
Ұйымдастырылған қылмыскерліктің жоғары орталықтандырылуы және жоғары
концентрациялану контурға айналатын, Қазақстанда наркобизнестің ең пайдалы
қылмыс түріне айналуына жағдай жасаушы факторлардың тек жүелі және
комплексті зерттеулері аталған проблеманы шеше алады. Ол нашақорлықпен
күресу деген түсінік біріншіден көрсетілген құбылыстың өзі туралы терең
білімін және екіншіден, заң жүзінде сәйкесінше көрініс табуында, және
үшіншіден, оны локализациялау шараларының ойластырылған жүйесін зерттеуін
анықтайды.
Сонымен, көрсетілген проблематика көп жақты және көп аспектілі болып
табылады. Көрсетілген жағдайлардың барлығы ұсынылып отырған зерттеу
жұмысының басты мақсатын өзекті екенін дәлелдейді. Оған есірткі затарының
заңсыз айналымымен байланысты мәселесіне қатысты проблеманың теориялық
дамуы және кейін тәжірибе жүзінде қолданылуы мүмкін ұсыныстар берілуде.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі зерттеудің мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Диплом жұмысы кіріспеден, алты бөлімшесі бар екі
бөлімнен, қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом
жұмысы ҚР Білім және Ғылым Министрлігі қоятын талаптарына сәйкес
дайындалған және 58 беттен тұрады.
1. Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын
халықаралық-құқықтық реттеу
1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстық-құқықтық
сипаты
Наркотизм қоғам тіршілігінің әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық,
экономикалық, экологиялық салаларын қозғайтын әлеуметтік құбылыс болып
табылады. Нашақорлықпен күресу мәселелері әлеуметтік мәселелердің
тізіміндегі ең өткір бірінші қатардағы мәселелердің санына жақындап келеді.
Сондықтан, мұндай құбылыстармен сәтті күресуді іске асыру үшін, наркотизм
түсінігін анықтау қажет.
Наркотизм түсінігі бір мәнді тұрақты маңызы бар мәнге ие бола қойған
жоқ, оны нашақорлық түсінігінен бөліп алу қиын. Сонымен, наркотизм
түсінігін талдай келе, оның бағасын нашақорлықпен салыстырмай өту мүмкін
емес.
Біз көріп отырғанымыздай, медицина заңсыз есірткі саласындағы қоғамдға
қауіпті көріністермен күресудің мәселелерін жетілдіру кезіндегі
заңгерлердің сәтті пайдаланатын нашақорлық туралы айтарлықтай сыйымдылықты
және түсінікті білімін өңдеп шығарады. Бұл біреулер үшін нашақорды, яғни
нашақорлықпен ауыратын адамды қылмыскер деп санауға болмайды деген ұғым
болды. Ал кейбіреулері нашақорлық туралы түсінікті кеңейте түсті. Сонымен,
К.А. Карповичтің ұстанымымен сәйкестендірсек, нашақорлық – бұл адамдар
үшін зиян және қоғамға қауіпті, мерзімдік немесе созылмалы улануға әкелетін
және халықаралық – құқықтық немесе ішкі мемлекеттік бақылау шаралары
тарататын есірткі заттарын заңсыз әдейі жүйелі қолданудың нәтижесінде
болатын әдейі жүйелі қолданудың нәтижесінде болатын қоғамға қауіпті
құбылыс[2]. К.Ш. Курмановтың пікірінше, нашақорлық – бұл адам
денсаулығына зиян келтіруге бағытталған өзінің заңға қайшы, қоғамға қарсы,
пайдакүнемдік ниетін қанағаттандыру мақсатындағы, есірткі құралдарымен
байланысты қоғамға қауіпті қылмыстық әрекеттер заңында көрсетілгендердің
орындалуы[3]. Бұл ұстанымдармен қатар теорияларда басқа желі дамыды, оның
жолын ұстанушылар наркотизмнің мүлдем басқа түсінігін пайдаланады.
Сонымен, наркотизм – қоғам тіршілігінің әлеуметтік, құқықтық,
криминологиялық, экономикалық, экологиялық салаларын қозғайтын әлеуметтік
құбылыс. Наркотизм құқықтың, әлеуметтанудың, психологияның, медицина мен
басқа да ғылымдардың қиылысқан категориясы, бұлардың әрқайсысы зерттеудің
өзіндік әдістері мен құралдарымен сәйкестендіріп ізденеді.
Мысалы, медицина ұрпақтың физикалық жағдайына есірткіні пайдаланудың
әсерін, ал психология есірткі құштарлық дәрежесімен жеке адамның құлдырау
дәрежесі арасындағы байланысты зерттейді.
Жоғарыда айтылғандарды қарай келе, наркотизмді нашақорлықпен
теңестіруге болмайтыны туралы қорытынды шығаруға болады. Нашақорлық
барлығына түсінікті және есірткіні пайдаланумен байланысты аурудың жалғыз
сипаттамасы болып қалу қажет. Наркотизм және әртүрлі сипаттағы категория
болып қалу керек, мүның біріншісі теріс әлеуметтік құбылысты, ал екіншісі
тек ауруды білдіреді.
Криминологияда қылмыстың себептері мен шарттар пайда болулары сияқты,
өздерінің маңыздары бойынша да әлеуметтік деп жалпылай қабылданған. Олар
қылмыстық өзінің ізі сияқты детерминдейтін теріс құбылыстардың жиынтығын
құрайды.
Осы анықтамалардан кейін, наркотизмнің себептері мен шарттарын талдауға
көшуге болады. Екі жеке құбылыстық өзара әрекеттесуінен туындаған
әлеуметтік құбылыс сияқты, наркотизмнің жалпы сипатын есептей келе,
есірткіні пайдалану мен олармен заңсыз айналысудың қалай болатынын
наркотизмнің объективті және субъективті себептері мен шарттары ретінде
факторлардың қатарына мүшелеуге болады.
Есірткілік құралдарға синтетикалық сипаттағы немесе өсіп өнетін
заттармен қатар олардан жасалатын дәрілік препараттар, сол стияқты, дәл
осылардың өатарына халықаралық конвенциялар бойынша жатөызылатын
өсімдіктер, сонымен қатар, Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы тиіс
есірткілік заттар тізіміндегі адам денсаулығы мен психикасының (жүйкесінің)
тәуелділігін тудыратын өсімдіктер жатады.
Есірткі заттарға қатысты қылмыстардың затына жататын есірткілік заттар
мен жүйкеге әсер ететін заттардың қатары Қазақстан Республикасында
бақылауға алынуы тиіс есірткілік заттар, жүйкеге әсер ететән заттар мен
прекурсорлар тізімінде белгіленген және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1998 жылдың 10 наурызында қабылдаған Бақылауға алынуы тиіс есірткілік
құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар мен прекурсорлар туралы №186-шы
қаулысымен бекітілген. Осы тізімде бақылауға алынуы тиіс прекурсорлар
қатары да белгіленген:
1) есірткелік құралдар Қазақстан Республикасының заңына, Есірткілік
құралдар туралы 1961 жылы ортақ конвенцияға өзгерістер туралы 1972 жылғы
протоколға сәйкес енгізілген өзгерістерімен қоса Есірткілік құралдар
туралы 1961 жылңы ортақ конвенцияға сәйкес Бақылауға алынуы тиіс
есірткілік құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар және прекурсорлар тізіміне
кіргізілген синтетикалық немесе табиғи текті заттар;
2) жүйкеге ісер ететін заттар Қзақстан Республикасының халықаралық
шарттарына, соның ішінде, жүйкеге ісер ететін заттар туралы 1971 жылғы
конвенция сәйкес және Қазақстан Республикасы заңына сәйкес бақылауға
алынуы тиіс есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және
прекурсорлар тізіміне енгізілген синтетикалық немесе табиғи текті заттар;
3) прекурсорлар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары, соның
ішінде, БҰҰ-ның есірткілік құралдар мен жүйкеге ісер ететін заттардың
заңсыз айналымына қарсы күрес туралы 1988 жылғы конвенциясына сәйкес және
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес бақылауға алынуы тиіс есітркілік
құралдар мен жүйкеге әсер ететін заттар тізіміне енгізілген есірткі
құралдары мен жүйкеге әсер ететін заттарды өндіру, дайындау, өндеу кезінде
пайдалынатын заттар;
4) есірткі құралдар мен жүйкеге ісер ететін заттардың аналогтары
(теңдестері) – Үкімет қаулылары және БҰҰ-ның халықаралық конвенциялары
арқылы есірткілік құралдар немесе жүйкеге ісер ететін заттар ретінде
бекітілмеген, шектен тыс пайдалануы халықтың денсаулығына қауіпті болатын,
қоздырушы, депрессивті немес галлюцинациялық күй кештіретін, синтетикалық
немесе табиғи текті заттар;
5) есірткілер Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы тиіс
есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және прекурсорлардың
тізіміне енгізілген, қиянатты түрде қолданылуының салдары халық
денсаулығына нақты қауіп төндіруші, есірткілік құралдар немесе жүйкеге ісер
ететін деп ажыратылатын өсімдіктер, заттар немесе препараттар;
6) Қазақстан Республикасында бақылауға алынуға тиіс есірткілік
құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар жіне прекурсорлардың тізімі (бұдан
кейінгі жерде – Тізім) – халықаралық конвенйиялар негізінде Қазақстан
Республикасының үкіметі бекіткен, әр қайсысы нөмірге тізіліп, тиісті
таблик\цаларға біріктірілген, Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы
тиіс есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және прекурсорлар
тізімі;
7) есірткілік құралдарын, жүйкеге ісер ететін затардың және
прекурсорлардың айналымы – есірткілік құралдары, жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорларды зерттеу, өндіру, өндеу, жеткізіп алу, сыртқа шығару,
өткізу, тасымалдау, жөнелту, ие болу, сақтау, бөлу, ұқсату, пайдалану немес
жойыа жіберуге, құрамда есірткілік заттар бар өсімдіктерді өсіріп, жинап,
дайындауға байланысты қызметтердің Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
рұқсат етілген және бақылауға алынған түрлері;
8) есірткілік құралдардың, жүйкеге ісер ететін заттар мен
прекурсорлардың заңсыз айналымы – есірткі құралдары, жүйкеге ісер ететін
заттар прекурсорлардың Қазақстан Республикасының заңын бұза отыра
жүргізілетін айналымы;
9) есірткі құралдарын немесе жүйкеге ісер ететін заттарды қиянатпен
қолдану (есіртк құралдарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
қолдану) есірткі құралдарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дәрігердің
белгілеуінсіз қасақана заңсыз тұтыну;
10) есірткі құралдарын, жүйкеге ісер ететін заттарды және
прекурсорларды жеткізіп алу жіне сыртқа шығару – есірткі құралдырының,
жүйкеге ісер ететін заттардың және прекурсорладың бір мемлекеттен басқа
мемлекетке немесе бір мемлекеттің бір аймағынан басқа аймағына ауысуы;
11) есірткі құралдарының, жүйкеге ісер ететін заттар мен
прекурсорлардың өткізілуі есірткі құралдарының, жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорлардың бір мемлекеттен басқа мемлекетке үшінші мемлекеттің
жері арқылы ауысуы;
12) есірткі құралдарын, жүйкеге ісер ететін заттар мен прекурсорларды
тасымалдау жіне жөнелту – есірткі құралдары мен жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорлардың тасымалдау әдісі мен сақталу орнына қарамастан,
Қазақстан Республикасының көлемінде заңсыз орын ауыстыруына қатысты кез
келген қасақана әрекеттер;
13) халықаралық конвенцияға сәйкес Қазақстан Республикасында бақылауға
алынуы тиіс есірткі құралдары, жүйкеге әсер ететін заттар мен
прекурсорлардың тізіміне енгізілген, құрамында есірткілік заттар бар
өсімдіктерді егу және апиынды, көкнар мен сора (каннабис) немесе басқа да
есірткі құрамдас өсімдіктерді өсіру;
14) есірткі немесе жүйкеге ісер ететін заттардан құрамдас өсімдіктерді
жинау – халыөаралыө конвенцияға сәйкес Тізімге енгізілген, құрамында
есірткілік заттар бар егілген немесе жабайы заттарды жинау;
15) нашақорлық – есірткі құралдарына немесе жүйкеге ісер ететін
заттарға, не осылардың теңдестеріне (аналогтарына) тәуелді болу салдарынан
организмнің жүйке қызметі мен денсаулығының қатты зардап шегуінен туындаған
ауру ;
16) дәріден улану – халықаралық конвенциялар мен республикалық заң
актілеріне сәйкес тізімдерге енбеген, жүйке белсенділіген тигізетін әсері
есірткі құралдары мен жүйкеге ісер ететін заттардың әсерімен ұқсас келетін,
түрлі текті дәрілік емес заттар мен дәрілік препараттарды қиянатпен
қолдану;
17) нашақор – денсаулығы мен жүйкесі кез келген есірткілік, жүйкеге
ісер ететін заттарға немесе олардың аналогтарына (теңдестеріне) тәуелді,
денсаулық сақтау мекемесі белгіленген тәртіп бойынша нашақорлық диагнозын
өойған тұлға;
18) арнайы емдеу – сауықтандыру мекемлері (орталықтар, ауруханалар,
диспансерлер, бөлімдер немесе кабинеттер) заңмен белгіленген тәртіп бойынша
нашаға қарсы көмек көрсетеді;
19) дәрігелік куәләндіру – нашаға мас болған күйін анықтау мақсатымен
тұлғаны емханада тексеру;
20) дәрігерлік зерттеу нашақорлық диагнозын қою немесе жоққа шығару
мақсатымен тұлғаның емханада жатып зерттелуі;
21) ерікті түрде емделу – нашақорлықтан, дәріге құмарлықтан немесе
есірткіні қиянатпен қолданушылықтан науқас адамның не оның заңды өкілінің
келісімі бойынша жүргізілетін ем;
22) еркінен тыс (мәжбүрлеп) емдеу – есірткілік немесе жүйкеге ісер
ететін заттарды заңсыз тұтынуды одан әрі жалғастыру немес өз еркінен
емделуден бас тарту кезінде нашақорлыққа ұшыраған тұлғаны соттың шешімі
негізінде емхана жатқызып емдеу;
23) дәрігерлік куәләндырудан, дәрігерлік зерттеуден, немесе емдеуден
бас тарту – есірткі құралдарын жүйкеге ісер ететін заттарды тұтынушы
тұлғаның дәрігердің белгіленген емі мен ұсыныстарын орындалумен қатар,
құқық қорғау орны қызметкерінің дәрігерлік куәләндырудан немесе зерттеуден
өтуге байланысты нұсқауын қасақана орындамау;
24) бөлшек сауда – есірткі құралдарын, жүйкеге әсер ететін заттарды
және прекурсорларды жеке тұтыну үшін дәргердің жазып берген рецепті бойынша
бір бірлеп немесе азғантай мөлшерде сату;
25) көтерме сауда –есірткі құралдарын, жүйкеге әсер ететін заттар мен
прекурсорларды ірі мөлшерде сату.
Есірткеге қатысты қылмыстардың қатерлігінің сипаты мен деңгейі ең
алдымен, бұл қылмыстардың заты болып табылатын есірткілік құралдар мен
жүйкеге ісер ететін заттардың қаншалықты қауіпті екендігімен анықталады.
Оларды қиянаттықпен тұтыну адамды оның бойында да, жүйкесінде де есірткіге
тәуелділіктің пайда болуымен сипатталатын ауруға – нашақорлыққа әкеліп
соқтырады.
Н.М. Абдировтың пікірінше есірткі заттардың әсерлері адамдардың санасы
мен ерігіне байланысты емес объективті себептердің санасы мен ерігіне
байланысты емес объективті себептердің қатары төмендегідей көрсетілген:
- қоршаған ортаның адамға, сәтсіз отбасы түріндегі өзіне жақын
әлеуметтік ортаның, дұрыс қалыптаспаған байланыстардың (достары, жақындары
және т.б.) теріс әсерлері;
- өтім көздерінің таралуымен және арзаншылыққа қатысты ешқандай
бөгеуліксіз оларды пайдаланудың мүмкіндігімен өрнектелетін есірткілердің
өтімділігі[4].
Жақын әлеуметтік ортаның теріс әсері есірткіні бірінші рет пайдалану
жағдайы үшін нақты фактор болып саналады. Мұндай ортаның әсері отбасының
төмен мінездік – психологиялық параметрмен, тәрбиенің болмауымен, дұрыс
қалыптаспаған жақын ортамен: мысалы, бұрын сотталған немесе есірткіні,
ішімдікті пайдаланатын адаммен; қоғамға қарсы өмір сүру мәні бар,
әлеуметтік зиянды жеке қондырғылары, салттары, дәстурлері бар адамдарымен
алдын-ала анықталады. Осындай ортада адамда кәдімгі жағдайда қалыпты адамға
өтімі жоқ есірткінің ашылмаған құпияларына қызығушылық қалыптасады.
Есірткілердің өтімділігін кез-келген қалаушыға медициналық емес жолмен
оларды пайдалану да наркотизмнің объективті себебі болып табылады. Құқық
қорғау органдарының қызметкерлерінің ойынша есірткіні пайдалану мен
дайындаудағы жеңілдік пен өтімділік итермелейді.
Көрсетілген объективті себептер субъективті қасиеттер себепсіз
есірткіні адамның бірінші пайдалану фактісіне оңай алып келе алмайды. Н.М.
Абдиров келесі субъективті себептерді көрсетеді[5].
Оларға жататындар:
- өмірге қанағаттанбауы және осымен байланысты шындықтан кеткісі
келетін;
- эйфория (рахат) сезімін көргісі келетіні;
- қызуғышылық, сонымен қатар айналадағыларға електеушілік.
Мұнда белгілі бір қызығушылық субъективтік себеп сияқты қызығушылықты
білдіреді, С.И. Ожеговтің сөздігінде қызығушылық адамның жаңа бір нәрсені
көруге, білуге деген құштарлық адамның жаңа бір нәрсені көруге, бір нәрсеге
қызығушылықты көрсету сияқты анықталады[6]. Өсіп келе жатқан ұрпақтың
білуге деген құштарлығын есептей келе, осы қызығушылықтың жасөспірімдерді
есірткі думанының құшағына итермелейтінін айтуға болады. Есірткіні
пайдаланудың өмірге қанағатсыздық пен ұмыту тілегі сияқты субъективті
факторлардың күштенуіне әсері болуы мүмкін. Адамның қабылдануындағы
есірткіні қиялының әлемі, осы сезімдерін дәм тату нақты шындылықтан
айтарлықтай тартымдырақ. Сондықтан, есірткіні жаңадан пайдалану мен
осымен алынған бағаның сезімін есептей келе, адамның өзінің шынайы өмірімен
көрсетімдік қанағатсыздығы тек асқына түседі.
Есірткіні пайдаланудың детерминациясы жүйесінде эйфорияны сезінуге
адамның қалауы сияқты субъективті себептің қызметі де жоғары. Мұнда әңгіме
адамның есірткіден физикалық және психологиялық байланыстылығы туралы болып
тұр. Бұл себептің қауіптілігі осындай байланыстылыққа тап болған адамдар
оны жеке психикалық қалауына қарамастан өзіне сынап көрумен
қорытындыланады. Адамның есірткіден физикалық және психологиялық
байланыстылығы адамның мінезін реттеуге, оның өмір сүру мен ойлауын
анықтауға қабілетті.
Есірткіні пайдаланудың қарастырылған себептерінің әрекеті шарттың
қызметін атқаратын факторлардың икемдейтін әсермен күшейді. Олар көп санды
болғандықтан, олардың ең көп таралғанын қалыптастыруға болады. Оларға
жататындар:
- Республиканың Оңтүстік аймақтарының тұрғындары арасында есірткіні
пайдаланудың көп жылғы дәстүрлерінің жиналуы;
- елдің ерекше географиялық орналасуы;
- тұрғындар арасында әлеуметтік қол бастылық бөлігінің көбеюі;
- елдің өмірлік деңгейінің төмендеуі;
- Отандық сияқты, батыстық өнегесіз және татымсыз кино, бейне, баспа
өнімдерінің әсерімен қалыптасуы.
Есірткі пайдаланудың объективті себептері есірткімен заңсыз айналасумен
байланысты құбылыстың дамуына да тура әсерін тигізеді.
Есірткімен заңсыз айналасудың негізгі объективті себептері ретінде
төмендегілерді айтуға болады:
- есірткіні заңсыз сатудан түсетін айтарлықтай материалдық пайда;
- есірткіні дайындаудың, қолданудың және сатудың өтімділігі;
- Қазақстанның ерекше географиялық жағдайы;
- шекараның ашықтығы[7].
Бірінші көрсетілген себеп, яғни айтарлықтай материалдық пайданың
факторы біздің Республиканы қосқандағы, барлық елдегі елдер мен құрлықтар
бойынша заңсыз есірткінің мереке құруын туғызады.
Есірткімен заңсыз айналысуды туғызатын тағы маңызды фактор болып оларды
дайындаудың, қолданудың және сатудың өтімділігі саналады. Пайдалану мен әрі
қарай сату үшін заңсыз есірткілердің құралатын өтімділігінің бірі болып
оның қатыстық арзаншылық жатады. Бұл оларды өткізумен айналысатын адамдарға
сату-сатып алу бойынша тиімді операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік
береді.
Ерекше географиялық жағдай және шекараның ашықтығы заңсыз есірткі
тарату үшін есірткіні ұрлап өткізуінің гүдленуіне және олардың Республика
территориясы арқылы жол жүруіне көмектесетін маңызды фактор болып табылады.
Есірткімен заңсыз айналысуға туындалатын әсер көрсететін субъективті
сипаттың себептері әртүрлі. Олардың әрқайсысы адамға, санасы мен
психикасына әсердің ізі болып қалады.
Есірткімен заңсыз айналасудың себебі ретінде жеткіліксіз және сапасыз
ескеретін жұмыс табылады, ол мінездік-психологиялық және ақылдық-еріктік
ақау түрінде оларда немесе тұрғындардың басқа да әлеуметтік топтардында
көрінеді.
Есірткімен астыратын айналасудың негізгі себебі – есірткіні медициналық
емес пайдаланудың зияны және олармен араласудың құқықтық жауапкершілігі
туралы тұрғындардың іс жүзінде сауатының болмауы.
Субъективті сипаттың басқа себебі – бұл тұрғындардың белгілі бір
бөлігінде меркантильдік психологияның тұрақты қалыптасуы. Бұл себеп
қоғамның нарықтық экономикаға көшуінің әсерімен қалыптасады, ол қоғамдық
өмірдегі пайда болған қайшылықтардан және қоғамның мүліктік қабаттасу
процесінің жалғасуынан туындаған.
Объективті және субъективті сипаттағы осы барлық себептердің әрекеті
өзінің жиынтығында шарттық қызметін орындайтын факторлардың қатарымен
күшейеді. Мұндай шарттардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
- есірткіні заңсыз айналасумен күресу саласында жұмыс істейтін
қызметтердің әлсіз техникалық жабдықтануы;
- кадрлық жабдықтаудың жетіспеушілігі;
- ТМД елдерінің құқық қорғау органдары арасындағы қажетті өзара
әсердің болмауы[8].
Қазақстан Республикасында наркотизммен халықаралық күресудің маңызды
құралы болып, әрекетті қылмыстық заң саналады. Тек осыған бүгінде теріс
әлеуметтік құбылысқа жоғары екпінмен дамып келе жатқан мемлекеттің қиын
қарсы тұруда орны бар кілттік қызмет қарсы келеді. Қылмыстық жауапкершілік
институтының маңыздылығын оның жоғары превентивтік белгілеуін есептегенде
қайта бағалау қиын. Қылмыстық заңмен қарастырылғани наркотизмді көрсетудің
жауапкершілігін таңдау өзінің жиынтығында оның институттары қоғамдағы
есірткі құралдары мен психотропты заттары бар қоғамға қауіпті қатынасының
алдында тиімді баръерлерді қозғалту үшін арналғанын көрсетеді.
Елдегі есірткіні заңсыз айналасуымен және оларды пайдаланумен
байланысты процестердің дамуы әлеуметтік шындық бағытының кең айналымы
бойынша бара-бар шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Есірткі құралдары
мен психотроптық құралдардың қатысында қоғам әрекетінің қауіпсіздігі мен
оның денсаулығы үшін зияндылықты болдыраудан тұрғындарды ұстап отырумен
байланысты ескертетін сипаттың шараларына даусыз басымдылық береді, осы
уақытта әлеуметтік қауіпті әрекеттердің олармен жасағаны үшін, қылмыстық-
құқықтық қудалау шараларын іске асырудың маңыздылығын айта кету керек.
Қылмыстық заңның берегейлі, дәл және қатыссыз орындалуын қамтамасыз ету
сотталғандар сияқты, басқа да адамдармен жаңа қылмыстарды жасаудың
ескертуіне жетуге мүмкіндік береді. Жаза мақсатымен қондырылған Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодекстің 38-ші бабында осы жайлы әңгіме болады.
Осы уақытта жазаның басты мақсаты болып, заңды берегейлі, дәл және қатыссыз
орындауды қадағалау арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін әлеуметтік
әділеттілікті қалпына келтіруді көрсету қажет.
Заңсыз дайындаудың, қолданудың, сақтаудың, тасымалдаудың немесе
ескірткі құралдары мен психотроптық заттардың қоғамға қауіптілігін анықтау
үшін, оның құрамының қылмыстық-құқықтық талдануы тиіс. Бұл қылмыс сот
бойынша қылмыстың екі жеке құрамынан тұрады:
а) есірткі құралдары немесе психотроптың заттар өтімінің мақсатынсыз,
заңсыз пайдалану, апару немесе сақтау;
б) заңсыз дайындау, өңдеу, тасымалдау, есірткі құралдары немесе
психотроптық заттардың өтімі.
Есірткімен байланысты қылмыстарда оның ерекшелігімен анықталатын
өзіндік ерекшелігі болады. Осы қылмыстың заты болып саналатын есірткі
құралдары мен психотропты заттар осы топтың барлық қылмысын біріктіретін
ортақ негізін құрайды.
Профессор А.А. Исаевтың әділ айтқанындай, осы қылмыстардың құрамы үшін
қылмыс затының белгісі міндетті болып саналады, онда жеке қылмыстық-
құқықтық мәні бар және қылмыстық жауапкершіліктің негізіне және іс-
әрекеттің сапалығынына белгілі бір бейнемен әсер етеді.
Толығымен аталғанда, оның осы ойы бойынша қорғалатын қатынас затының
қылмыстық әрекет затының және қылмыстық заттың көрінуі қылмыстық заң
нормаларының мазмұнын толық ұғынуға, оны дұрыс қолдану мен қылмысқа баға
беруге мүмкіндік береді[9].
Алдымен сол заттың маңызын анықтайық.
Есірткі құралдары синтетикалық немесе табиғи туындаудың заты, оларды
пайдалану 1972 жылғы Хаттамамен сәйкестендіріп, дұрысталып енгізілген
1961жылғы есірткі құралдары туралы БҰҰ-ның ортақ конвенциясымен, Қазақстан
Республикасының заңымен сәйкестендіріп бақылауға жататын есірткі құралдары,
психотропты заттардың тізіміне енген психикалық және физикалық
байланыстарды тудырады.
Психотропты заттар синтетикалық немесе табиғи туындаудың заты, оны
пайдалану Қазақстан Республикасының заңымен Қазақстан Республикасының
халықаралық шартымен, сонымен бірге 1971 жылғы психотропты заттар туралы
БҰҰ-ның конвенциясымен сәйкестендіріп бақылауға жататын есірткі құралдары,
психотропты заттар тізіміне енген психикалық байланыстылықты тудырады.
Есірткімен байланысты қылмыс затына кіретін есірткі құралдары мен
психотропты заттардың 2000 жылғы 10-шы қарашадағы Бақылауға жататын
құралдары мен психотропты заттар туралы Қазақстан Республикасының
үкіметінің қолымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы бақылауға жататын
есірткі құралдары мен психотропты заттар тізімінде анықталған. Осы тізіммен
бақылауға жататын прекурсорлар тізімі анықталған. Перкурсорлар – Қазақстан
Республикасының, сонымен қатар БҰҰ-ның конвенциясының 1988 жылғы есірткі
құралдары мен психотропты заттармен заңсыз айналысуға қарсы күресі туралы
алдын ала қарастырылған халықаралық шарттармен Қазақстан Республикасының
бақылауына жататын есірткі құралдары, психотропты заттармен прекурсорлар
тізіміне енген есірткі құралдарының психотропты заттарды өндіруі, жасауы,
өңдеуі кезінде жиі пайдаланатын зат.
Есірткімен байланысты қылмыстың қауіптілігінің дәрежесі мен сипаты ең
алдымен, осы қылмыстардың затымен есірткі құралдары мен психотропты
заттармен қорытындылатын қауіп-қатердің мазмұнымен анықталады. Оларды
пайдалану адамның дамуына есірткіден физикалық және психикалық
байланыстылықтың болуымен сипатталатын нашақорлық ауруын әкеледі. Бұл жерде
осындай байланыстылықтың болуы адам денсаулығына ауыр зиян келтіретіні
сияқты жаңа қылмыстық заңмен қарастырылатынын айта кетуі керек.
Есірткі құралдары мен психотропты заттармен қатар, осы қылмысты заты
прекурсорларды, сонымен бірге есірткі құралдары психотропты заттарды
дайындаудың құралдарын немесе жабдықтарын құрайды.
Соңғысы қылмыстық заң жағынан ерекше құқықтық реттеу аймағы бірінші
болып кіреді. Профессор А.Н. Трайкиннің әділ бекітуі бойынша, әрбір қылмыс
әрекетті немесе әрекетсіз болып көрінсе де, белгілі бір объектіге озбырлық
жасау әрқашан бар[10].
Ештеңеге озбырлық жасамайтын қылмыс табиғатта болмайды. Бұл бекітуде
кеңістік қылмыстық құқық саңлақтарының бір, біздің көзқарасымызға заңның
әлеуметтік қойылуы қорытындыланған, өйткені жасалған қылмыс соңғыны көндіру
арқылы анықталады.
Қылмыс объектісінің феноменін зерттеудің ұзақ мерзімінде жалпы
қабылданған ыңғай қалыптасты, осыған сәйкес қылмыстық құқық бойынша
Қазақстандық сияқты Ресей оқулықтарында қылмыс объектісі ретінде қылмыстық
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастар есептеледі, оларға қоғамға қауіпті іс-
әрекет бағытталған және олардан зиян болады немесе зиянның болуынан қауіп-
қатер туындайды.
Бұл байланыста қорғалмайтын қылмыстық заңмен қоғамдық қатынастар қылмыс
объекті болмайтыны А.А. Пионковскийдің[11], Н.И. Загородниковтың[12], Е.И.
Қайыржановтың[13] және басқа да ғалымдармен негізделген ойлар көрінеді.
Қоғамдық қатынастардың бір уақытта белгілі бір көрінуімен негізгі ретінде
қызығушылықтың категориясы бағалауында қорытындылатын Е.И. Қайыржановтың
ұстанымының ерекшелегін де айта кету қажет. Оның ойы бойынша, қызығушылық –
бұл да қоғамдық қатынас, бірақ оның көрінуі нақтырақ. Тасушылар мен олардың
қызығушылығы арасындағы қатынасынсыз, оның айтуы бойынша, қоғамдық
қатынастар болмайды және болуы мүмкін емес.
Қылмыстық-құқықтық теориясы қылмыстың жалпы, түрлік және тура
объектілірін дәстүрлі түрде бөледі. Сонымен, қылмыстың жалпы объектісі
болып өздерінің арасында белгілі бір бейнемен байланысатын, элементтер
жүйесін білдіретін, қоғамдық қатынастардың заңмен қорғалатын барлық
жиынтығы саналады. Бұл жүйе В.К. Глистиннің[14] пікірінше, оған енетін
элементтер функцияларынан ерекшеленетін өзінің функцияларымен иемденеді.
Біздің елімізде ең маңызды қоғамдық қатынастардың қорғанысы қылмыстық заңды
қорғауымен қойылған, ол қылмыстық кодекстің: оған қызығушылығын және
қылмыстық озбырлықтан мемлекетті, әлемнің қорғанысын және адам өмірінің
қауіпсіздігін, сонымен бірге қылмыстарды ескертуді заңмен қорғайтын
Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығы, Конституцияның тұрақтылығы,
ұйымның құқығы және заңдық қызығушылығы, қоғамдық тәртіппен қауіпсіздікті,
қоршаған ортаны, құқықты, бостандықты қорғау және адамдар мен азаматтардың
заңдық қызығушылықтары есептерін шешу арқылы іске асуы мүмкін.
Мұнда, егер қылмыстың жалпы объектісі болып қылмыстық озбырлықты
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастардың жиынтығы саналса, онда
А.В. Наумовтың[15] бекітуі бойынша, түрлік объектісі бойынша жалпы
объектінің бөлігі саналады, мұнда сол қатарлық объектінің бір текті
игіліктің тобы болады, оған қылмыстың бір текті тобы қастандық жасайды.
Соңғы уақытта жарияланған қылмыстық-құқықтың жалпы бөлімі бойынша оқулықта
қылмыстың түрлік топты құрайтын қылмысты, қылмыстық заңмен қорғайтын
қоғамдық қатынастардың өздерінің арасында бір-бірмен байланысты және бір
текті топ сияқты анықталады.
Тура объектісі негізгі және қосымша болып шектеледі. Негізгі тура
объект нақты қылмыстық-құқықтық нормамен қорғалатын қоғамдық қатынас және
бұған зиян келген жағдайда нақты іс-әрекет бағытталған. Ол түрлік
объектімен бір жазықта орналасады және онымен мазмұн бойынша сәйкес келеді.
Қосымша тура объект, екі объект немесе көп объекті деп аталатын қылмыстарда
көрінеді және қылмыстық жауапкершіліктің міндетті шарты болып саналады.
Бірақ қосымша тура объект Ресей теоретиктерінің есептеуінше, басқа
түрдегі объектінің жазықтығында жатады. Сондай-ақ Ресейлік криминалистер
факультативті тура объектіні көрсетеді, ол қылмыстық құқық теориясында
нақты қоғамдық қатынас ретінде анықталады, оған нақты қылмыстың болуының
нәтижесінде зиян келеді. Әйтсе де қылмыстың бұл құрамының аймағында бұл
объект қарастырылмайды. Мұнда жазалануышының өлімді жасауға әрекет
ететініне әкелетін, жүйелік жалғасы бар жиі мысал келтіріледі. Бұл
жағдайда, белгілі болғандай жазаның жауапкершілігіне басқа объектіге тура
зиянның келуі кірмейді. Сондықтан жауапкершілік қылмыстық кодекстің ерекше
бөлімінің жиынтығы бойынша басталатын болады.
Тағы да айта кететін бір жәйт, 1960 жылдардан келе жатқан қылмыстық-
құқықтың Ресейлік теориясы қылмыстың түрлік объектісі деп аталатын сот
туралы зерттеуді жүргізе бастағаны.
Бүгінде бұл теория Ресей Қылмыстық кодексінің ерекше бөлімінің
құрылысында заңдық орындалуын тапты. А.В. Наумовтың[16] бағасы бойынша,
жаңа ҚК құрылымынан шығып, түрлік объект дегеніміз қызығушылықтарды
айтамыз, бұған бір бөлімге сиғанды болдырғаны үшін жауапкершілік туралы
нормалар, қылмыстар, озбырлық жасайды. Сәйкесінше көріністік объект болып
(әрине, ерекше бөлімінің бөліктері тарауларға бөлінген уақытта) бір
тараудың шегінде орналасатынды болдырғаны үшін жауапкершілік туралы
нормалар, қылмыстар озбырлық жасайтын қызығушылықтар саналады. Қазақстанда
мүлдем басқа заңдық шешім мен сәйкес құрылыс қолданылған, мұнда қылмыстық
кодексте түрлік объектінің базасын өзіне құрайтын, тек тарауларға бөлетін
ерекше бөлу болады.
Түрлік және тура объектілер арасындағы аралық бөлшектеуді, мысалы,
профессор Е.И. Кайыржанов[17] қажетті жағдайларда қылмыс туралы ішкі
топтық нормалар деп аталатын жүйе арқылы жүзеге асыруға болады деп
есептейді: қызығушылықтың субъектісі бойынша және қорғалатын қызығушылықтың
мазмұны мен сипаты бойынша. Мысалы, адамдарға қарсы қылмыстық санынан
барлық адамдардың өмірге, денсаулыққа, ар-ожданына немесе қадір-қасиетіне
қарсы қылмыстарды ғана емес сонымен бірге белгілі бір адамдардың
категориясын, яғни кәмелетке толмағандардың, әйелдердің, аурулардың және
т.б. сәйкесті қызығушылықтарын көрсетуі мүмкін.
Қылмыстық кодекстің ерекше бөлімінің құрылысына қарай, есірткі
құралдары мен психотропты заттармен байланысты қылмыстың түрлік
объектісімен тұрғындардың денсаулығы анықталатыны айтуға болады. Ең
алдымен, осы қылмыстардың түрлік объектілерін ескере отырып, қандай да бір
жеке адамның (немесе адамдардың тобы) денсаулығы жайында емес, жиынтық
сипаттама ретінде тұрғындардың денсаулығы жайында айту керек. Мұнда есірткі
құралдары мен психотропты заттармен байланысты әрбір қылмыс, ереже бойынша,
есірткіні аз шамада және бір нақты пайдаланушыға бағытталғанда
орындалмайтынын ескере кету қажет. Осы қылмыстардың әрқайсысы жеке және
бірге алғанда қоғамдағы ұлттың генофонды мен сау адамның репродукциясы үшін
өтпейтін сипаттың мәселелерімен байланысты тұрғындардың денсаулығын
толығымен алғандағы салмақты қауіп-қатерді білдіреді.
Осы қылмыстардың тура объектісін анықтай келе, Қылмыстық кодекстің
ерекше бөлімі бойынша соңғы уақытта шыққан Ресей оқулықтарының авторлары
мұндай болып адам мазасының дұрыс, қалыпты күйі (профессор В.И. Ткаченко)
саналады деп көрсетуінің, ал басқалары тұрғындардың денсаулығымен қатар
есірткі құралдары, психотропты заттар немесе прекурсорлармен заңды айналысу
тәртібін міндетті, қосымша тура объект түрінде мүшелейтінін (С.В.
Полубинскан)[18] айта кетеміз. Есірткімен халықаралық күресудің мәселесіне
арналған 80-жылдардағы заң әдебиеттерінің талдауы есірткімен байланысты
қылымыстың тура объектісін анықтаудағы авторлардың тәсілдеріне нақты
айырмашылықты көрсетеді. Сонымен, егер З.Х Абазовтың[19] ойы бойынша,
есірткімен заңсыз айналысуға байланысты қылмыстық озбырлықтың тура
объектісі болып азаматтардың денсаулығы саналса, онда А.Г. Алехиннің[20]
ұстанымын сәйкестендірсек, есірткі құралдарын заңсыз өндіру мен таратуға
байланысты қылмыстың объектісі ретінде жеке және көпшіліктік деңгейдегі
психикалық денсаулықтың биологиялық табиғи өзін-өзі реттеу саласында
болатын және орындалатын қоғамдық қатынастың жекеленген жиынтығы саналады.
Онда басқа, көрсетілген авторлардың соңғысының ойы бойынша, осы
қылмыстардың қосымша объектісі болып социалистік таратылған қатынас шығады.
Біздің ойымызша, есірткімен байланысты қылмыстардың тура объектісін
анықтаудағы ең қолайлысы негізгі тура объектінің түрлік объектімен бір
жазықтықта жататыны және онымен мазмұн бойынша сәйкес келетінімен
сәйкестендіріп, жоғарыда айтылғандарды көрсетіп, ресей зертеушілерінің көп
бөлігінің пайдаланатын қазіргі тәсілі болып табылады. Қажетті жағдайларда
тура қосымша объектінің категорияларын пайдалану ең бағалы қоғамдық
қатынастардың (қызығушылық, игілік) қылмыстық-құқықтық қорғауының
барабарлығын қамтамасыз ете алады. Сонымен, есірткіні пайдалану және
олармен заңсыз айналысу объективті және субъективті қасиеттердің себептері
мен шарттарының қиын жүйесімен туындайды.
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін
жауапқа тарту және халықаралық-құқықтық нормалардың қалыптасуы мен дамуы
Адам баласы қаншама мың жылдар бойы дамып келе жатыр және соншалықты
уақытта есірткіні пайдалану және онымен айналысу қоғамдық қатынастардың
ажырамайтын құрамдық бөлігі болып саналады және ол қалыпты түрде реттеліп
келеді. Осы заңдардың өзіндік жинағының ежелгі өркениет құқығының
ескерткішінен бізге дейін, есірткі құралдарымен байланысты реттейтін
қызмет, құқықтық нормалар туралы көптеген куәліктер жетті.
Мысалы, Манудық зхармашастіде соманы тиімді пайдаланудың
ерекшеліктерін қадағалау туралы қатаң жазылу бар: Кімде чилядиді, одан да
көпті айтарлықтай құрай алатын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Д.А. Қонаев атындағы университет
Қорғауға
жіберілді
Қылмыстық
құқық, криминалистика
және құқық
қорғау қызметі кафедра
меңгерушісі з.ғ.к.
_______________ К.Т.Терликбаев
______
__________ 2011 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстарды
тергеу
Мамандығы - Заңтану – 5В030100 (050301)
Орындаған ________________________________
Каменова А.К.
Қолы,
күні,айы,жылы
Ғылыми жетекші ________________________________
Джансараева Р.Е.
з.ғ.д., профессор Қолы, күні,айы,жылы
Нормоконтроль _________________________________
_______________________
Қолы, күні,айы,жылы
аты-жөні
Алматы 2011
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ
Заң факультеті
Мамандығы - Заңтану – 5В030100 (050301)
Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық
құқық қызметі кафедрасы
Диплом жұмысын орындау үшін
ТАПСЫРМА
________________
Студентке
Жұмыстың тақырыбы: ___________________________________ __________
___________________________________ _________________________________
2010 ж. 11 қазан № 129 жоғары оқу орнының бұйрығымен бекітілген
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: _____ ._____.________ж.
Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық
жұмыстың қысқаша мазмұны
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
___________________________________ _______________________________________
__________________________
Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың
қысқаша мазмұны:
а)___________________________________ ______________________________
___________________________________ ________________________________
ә) ___________________________________ ______________________________
___________________________________ _______________________________
б) ___________________________________ ______________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
___________________________________ ______________________________
___________________________________ ______________________________
___________________________________ ______________________________
Диплом жобасы бойынша берілетін кеңес
№ Бөлім Кеңес Орындау Қолы
мерзімі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ КЕСТЕСІ
№ Тараулардың атауы, өндірілетін Ғылыми жетекшіге Ескертпелер
сұрақтардың тізімі ұсыну мерзімдері
Тапсырма берілген күн _________________________
Кафедра меңгерушісі _____________________ __________________________
қолы
аты-жөні
Жобаның жетекшісі _______________________ _________________________
қолы
аты-жөні
Тапсырманы орындауға
қабылдаған студент ______________________ _________________________
қолы
аты-жөні
Күні _____________________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын
халықаралық-құқықтық реттеу ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
. 1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың қылмыстық-
құқықтық сипаты ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін жауапқа
тарту және қылмыстылық туралы халықаралық-құқықтық нормалардың қалыптасуы
мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Наркобизнеспен күресу саласындағы мемлекеттік органдардың және
халықаралық ұйымдардың
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...27
1.4 Қазақстан республикасының есірткі қылмыстарымен күресу саласындағы ТМД
және т.б. аумақтық ұйымдар шеңберінде мемлекетаралық ынтымақтастық
қатынастарға қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 Есірткі заттардың заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершіліктің жүзеге
асуын реттеуші ұлттық және халықаралық-құқықтық нормалардың ара-
қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .38
2.2 Наркобизнеспен күресу саласындағы ұлттық саясат және осы саладағы
мемлекеттің заңнамасы үшін халықаралық-құқықтық нормалардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.4 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың алдын алу
және қадағаланып отыратын тасымалдаулардың ресми ережелері, Қазақстан
Республикасында және шет мемлекеттердегі қылмыскерлерді
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..59
Кіріспе
Біздің сыртқы қауіпсіздігіміз, лаңкестікке және есірткіге қарсы
күрес, Қазақстан шекарасының ұзына бойында тату көршілік пен тұрақтылық
белдеуін орнықтыру жөніндегі өзіміздің халықаралық міндеттелерімізді
парықты пайымдауымызға негізделеді. Қазіргі әлемнің қауіпсіздігіне қатер
төндіріп отырған құбылыстың ауқымына Орталық Азия өңірі де тартылып
отырғаны жасырын емес. Есірткі өндірісі мен есірткі тасымалы адамзат
қауымының жанын сыздатқан бітеу жараға айналып отыр. Өкінішке орай, үлкен
көлемдегі есірткі заттарының едәуір бөлігі Орталық Азия елдері, соның
ішінде Қазақстан аумағы арқылы да тасылады. Мысалы, Ауғанстанның негізгі
экономикасының базасы ретінде наркобизнес үлкен рөл атқарады. Ол өз ретінде
діни экстремизмнің және терроризмнің өсуіне ықпалын тигізеді. Қазіргі
кезеңде наркобизнес халықаралық терроризмнің қаржылық негізін құрайтыны
ешкімге құпия еместігін білеміз. Біз бұл зұлымдыққа қарсы күрес жүргізе
отырып, бұл құбылыстың пайда болу алғы шарттарына көңіл бөлместен, оның тек
көріністерімен ғана күресудеміз. Есірткі бизнесімен күресте жетістікке
жетудің басты шарты – заң билігін нығайту, апиын шикізатынан ауыл
шаруашылығы дақылдарын өсіруге ауысуда халыққа тиімді көмек көрсету,
Орталық Азия аумағы арқылы өтетін есірткі трафигін жою іс-қимылдарын
үйлестіру болып табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының меморандумына қатысушы елдердің
көпшілігінің қолдауымен есірткі құралдарының және психотропты заттар мен
прекурсорлардың заңсыз айналымына қарсы күрес жөніндегі Орталық Азиялық
аймақтық ақпараттық үйлестіруші орталықтың Алматы қаласында құрылуының
Қазақстан үшін мәні зор. Осының бәрі дүниежүзілік қоғамдастықтың есірткі
тасымалын ауыздықтауға бағытталған ісінде Қазақстанның атқарып отырған
істеріне лайықты баға беру болды.
Тақырыптың өзектілігі. Есірткі заттарының заңсыз айналымы мәселесі
қоғамдық маңыздылығының өсуі және өзектілігі адамдардың көрсетілген
проблемаға деген қатынасын анықтады, ғылыми білімін құрастыруының әр түрлі
жақтарын қамтитін дисциплинарлық негізінде нашақорлықпен күресу ғылыми
түрде негізделген стратегиясын құру қажеттілігін анықтайды.
Нашақорлық әлеуметтік негативті көрініс болып табылады. Соның ішінде,
әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық, экономикалық, биологиялық және
экологиялық элементтерді сәйкесінше әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық,
экономикалық, биологиялық және экологиялық қоғамның өмір сүру аяларын
қамтитін; наркомания ауруында және есірткі заттарымен байланысты
материалдық құндылықтарды иелену немесе есірткі заттарын сатып алу
мақсатымен не есірткі заттарын шегу нәтижесінде жүзеге асырылған құқықсыз
әрекеттердің жиынтығы[1].
Нашақорлық және есірткі айналымы өзінің ерекше латенттілігіне ие.
Сонымен қатар Қазақстанда соңғы бес жылда есірткіге байланысты қылмыстардың
тұрақты өсу тенденциясы байқалуда. Есірткі не психотроптық заттарды
пайдаланушылардың 23 бөлігінен көбісі жас өспірімдер болып табылады. Осы
айғақ біздің мемлекетіміздің болашағы үшін белгілі бір деңгейде мазалап
отырады. Нашақорлар тізімі тек орта жас өспірімдер және студенттерді ғана
емес, бірақ сонымен қатар мектеп, лицей, колледж оқушыларын қамтиды.
Тағы бір ерекше маңызды жаңа мәселе бар. Әлеуметтік-экономикалық
құрылымының өзгеруіне, жаңа хылықаралық қатынастардың дамуына және жалпы
коммуникацияның дамуына байланысты біздің Республикамыз тіпті ерекше
коридор арқылы Шығыстан Батысқа және Оңтүстіктен Солтүстікке қарай
есірткі заттары тасымалданады.
Осы қылмыс түрінің қоғамға қауіпті болуы тұрғылықты халық
денсаулығының қауіпсіздігі деген түсініктемесімен біріктірілетін маңызды
және жалпы адамгершілік, әлеуметтік құндылықтарды қорғануын қамтамасыз
ететін қоғамдық қатынастардың бұзу нысаны арқылы жүзеге асатын құбылыс.
Қазақстан Республикасы – іс жүзінде шын демократиялық қоғамды
құрастыруға ұмытылатын жас тәуелсіз мемлекет. Сондай-ақ, біздің
мемлекетіміздің алдында бірнеше маңызды экономикалық және саяси сипатындағы
мәселелерін қойған. Көрсетілген мәселелер ауқымы Республиканың әлеуметтік
өмірге негативті әсерін тигізеді.
Нарықтық экономикаға ауысу кезінде міндетті түрде орын алатын
экономикалық жағдайының бұзылуы көптеген өндірістік кәсіпорындардың
жабылуына, колхоздар мен совхоздардың ыдыруына, сондай-ақ әлеуметтік
бағдарламаларға бюджеттік ақша бөлуінің үнемі қысқартылуына да әкеліп
соқты.
Нәтижесінде, Республикада бұрын болмаған әлеуметтік-тұрақсыз құбылыстар
пайда болады. Мәселен, жұмыссыздық, ертеңгі күнге деген сенімсіздік, нақты
көрініс тауып отырған әлеуметтік тұрақсыздық, ауылдан қалаға тұрғылықты
халқының көшіп қонуы, ұлт аралық қарама-қайшылықтардың орын алуы, қоғамның
бай және кедей адамдардға бөлінуі және т.б.
Жоғарыда көрсетілген күрделі әлеуметтік жағдай өзгере тұра өз өзін
жоятын адамзат әрекеттердің ішінде көрініс тауып отыр, мәселен, Республика
азаматтары арасында нашақорлық деңгейінің өсуі және ұлттық дағдарыс
сипатындағы көрініске айналуы бар әлеуметтік есірткі болып табылатын
заттардың пайдалануының күрделі (алькоголь, табак), қоғамның
криминализациялануында көрінеді, суицид жалпы санының өсуі, жөзекшіліктің
даму, Республика тұрғылықты халқының моральді-этикалық критерийлердің
өзгеруі.
Жоғарыды тізімделген әлеуметтік факторлар мемлекетте демократиялық
реформаларды жүргізуге мәнді түрде, ал кейбір кездерде тіпті жол бермей
отырады.
Қазақстан өзінің географиялық орналасу жеріне қарай, көлік жолдарының
жүруіне байланысты есірткі заттарын өсіруі және пайдалану аймақтардың
ортасында болып отыр.
Осы заманға дейін есірткі заттарының пайдаланудан бастап өндіруге дейін
мәселеге қатысты күрделі әлеуметтік проблема сипаты берілмеген еді.
Тәуелсіздікке ие болған соң, әр түрлі ішкі және сыртқы факторлардың әсер
ету нәтижесінде, өкінішке орай ескерілмей қалып, есірткі заттардың заңсыз
сату-сатып алумен байланысты проблемалар өзінің даму жолында.
Бүгінгі таңда нашақорлық нарығы тез дамушы және көп нысанды болуда,
адамдардың деструктивті және аномальді қажеттіліктеріне үнемі жауап беруде.
Сонымен қатар, қазіргі таңда орын алып отырған жағдайды күрделеніп
оырған факторларының бірі әр түрлі шет ел мемелекеттерден есірткі
заттарының контрабанданың өсуі, тұрғылықты халықтың көп бөлігінің
наркобизнеске қатысуы.
Есірткі заттардың заңсыз айналымынан алатын үлкен табыстар, бір
жағынан, қоғамдағы халықтар кейбір топтарының өмір идеиалдардың және
перспективаның болмауы, екінші жағынан, қылмыстық элементерінің көп бөлігін
есірткі заттарын заңсыз өндіруге және сатуға жағдай жасап отырады. БҰҰ-ның
және Интерпол халықаралық мамандар беріп отырған ақпараттарға сәйкес,
наркобизнеске салған 1 АҚШ доллар 12.240 АҚШ доллар мөлшерінде табыс
беруде. Тікелей жоғарғы деңгейдегі табыстың мөлшері есірткі заттардың
заңсыз саудаға жағдай жасауда.
Есірткі заттардың заңсыз саудаға жағдай жасап отырған әр түрлі
деңгейдегі қоғам ішіндегі құралдар, байланыстар, мүмкіндіктер бар. Оның
мақсаты – ақшаны өндіру, ал құралы – мыңдаған адамдарды өлтіру.
Барлық жоғарыда белгіленген факторлар ұсынылып отырған диплом жұмысының
тақырыбын өзекті екенін дәлелдейді.
Осыған қоса ескере кететін бір жағдай – бүгінгі таңда зерттеу деңгейі
қанағаттандырылмаған болуда. Қылмыстық құқық теориясында нашақорлықты
зерттеуге арналған келесі атақты ғалымдардың еңбектері арналған еді.
Мәселен, Н.М. Абдирова, Е.И. Қайыржанов, И.И. Рогов, Б.М. Нургалиев, А.Н.
Ағыбаев, А.Н. Абишева, Э.Г. Гасанов және т.б. Сонымен қатар, осы мәселемен
айналысқан кеңестік ғалымдар Л.Н. Галенскойдың Правовые проблемы
сотрудничества государств в борьбе с пеступностью атты, И.И. Карпецтің
преступления международного характера атты еңбектеріндегі ой-пікірлері
диплом жұмысын жазу барысында кеңінен пайдаланады. Ал Қазақстан заң
ғалымдарының ішінде А.Н. Абишеваның Международное сотрудничество
государств в борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и
психотропных веществ атты диссертациялық жұмысын ерекше атап кеткен жөн.
Осы мәселеге қатысты ғалымдардың, саясаткерлердің үлкен мән беруіне
қарамастан, белгіленген мәселенің бір қатар аспектілері әлі зерттелмеген
болып қалады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты мемлекеттердің есірткі және
психотроптық заттардың заңсыз айналымы мен оның теріс пайдалануына қарсы
күрестегі мемлекеттердің халықаралық–құқықытық ынтымақтастығының
келешектегі даму бағыттарын анықтауда жатыр. Осы мақсатқа сәйкес,
төмендегідей негізгі міндеттер айқындалмақ:
1. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
бойынша халықаралық құқық нормаларының қалыптасуына сараптама жасау;
2. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
саласындағы қолданатын халықаралық және ұлттық шараларына сараптама жасап,
оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
3. Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес
саласындағы мемлекеттердің ынтымақтастықтың халықаралық нысандарына
сараптама жасап, осы аясындағы халықаралық ынтымақтастықтың тиімді даму
жолдарын анықтау;
4. Халықаралық тәжірбиені ескере отырып, осы мәселені шешудің кешенді
жолын анықтау қажеттілігі;
Есірткі және психотропиялық заттардың заңсыз айналымының пайда болу
факторлары мен шарттары, сонымен қатар есірткі және психотропиялық
заттардың заңсыз айналымен күрес бойынша мемлекеттердің халықаралық
ынтымақтастық саласында хылықаралық-құқықтық құралдарының жүйесі жұмыстың
объектісі болып табылады. Ал зерттеу жұмысының пәні болып есірткі және
психотропиялық заттардың заңсыз айналымы мен оның теріс пайдалануына қарсы
күрестегі мемлекеттердің халықаралық-құқықытық ынтымақтастығы.
Зерттеудің әдістемесі халықаралық көпшілік құқық теориясы мен тарихына,
халықаралық қатынастар мен есірткінің заңсыз айналымы мен оның теріс
пайдалануына қарсы күрес тарихына, қылмыстық және қылмыстық-іс жүргізу
құқығының теориясына негізделген. Зерттеудің әдістемелік негізін
халықаралық ұйымдардың шегінде қабылданған халықаралық құжаттар,
мемлекеттердің есірткіге қарсы күрес саласындағы аймақтық келісім-шарттары,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасын құрайды. Дипломдық
жұмыстың зерттеу әдістері ретінде жалпы диалетикалық әдіс, құқықтық және
жүйелік талдау әдісі, арнайы әдістер: тарихи салыстырмалы, логикалық
дәлелдеу және теріске шығару, тарихи және статистикалық әдістер алынады.
Осы диплом жұмысының тәжірбие маңыздылығы Қазақстан Республикасының
есірткі заттардың заңсыз айналымы туралы заңдарына жалпы сипаттама
берілуде, Қазақстан Республикасының есірткі заттармен байланысты заңсыз
операциялар үшін жауапкершілікті белгілейтін Қылмыстық Құқық нормаларына
күрделі не детальді талдау беріледі, құқық қорғау органдарының көрсетілген
қылмыстарын тергеу әдістері қарастырылады, тәжірбиеде қолдануға қажет
Республикамыздың ерекшеліктерін отырып осы саладағы жаңа тәсілдер жиынтығы
ұсынылады.
Ұйымдастырылған қылмыскерліктің жоғары орталықтандырылуы және жоғары
концентрациялану контурға айналатын, Қазақстанда наркобизнестің ең пайдалы
қылмыс түріне айналуына жағдай жасаушы факторлардың тек жүелі және
комплексті зерттеулері аталған проблеманы шеше алады. Ол нашақорлықпен
күресу деген түсінік біріншіден көрсетілген құбылыстың өзі туралы терең
білімін және екіншіден, заң жүзінде сәйкесінше көрініс табуында, және
үшіншіден, оны локализациялау шараларының ойластырылған жүйесін зерттеуін
анықтайды.
Сонымен, көрсетілген проблематика көп жақты және көп аспектілі болып
табылады. Көрсетілген жағдайлардың барлығы ұсынылып отырған зерттеу
жұмысының басты мақсатын өзекті екенін дәлелдейді. Оған есірткі затарының
заңсыз айналымымен байланысты мәселесіне қатысты проблеманың теориялық
дамуы және кейін тәжірибе жүзінде қолданылуы мүмкін ұсыныстар берілуде.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі зерттеудің мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Диплом жұмысы кіріспеден, алты бөлімшесі бар екі
бөлімнен, қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом
жұмысы ҚР Білім және Ғылым Министрлігі қоятын талаптарына сәйкес
дайындалған және 58 беттен тұрады.
1. Мемлекеттердің есірткі заттардың заңсыз айналымымен күрес саласын
халықаралық-құқықтық реттеу
1.1 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстық-құқықтық
сипаты
Наркотизм қоғам тіршілігінің әлеуметтік, құқықтық, криминологиялық,
экономикалық, экологиялық салаларын қозғайтын әлеуметтік құбылыс болып
табылады. Нашақорлықпен күресу мәселелері әлеуметтік мәселелердің
тізіміндегі ең өткір бірінші қатардағы мәселелердің санына жақындап келеді.
Сондықтан, мұндай құбылыстармен сәтті күресуді іске асыру үшін, наркотизм
түсінігін анықтау қажет.
Наркотизм түсінігі бір мәнді тұрақты маңызы бар мәнге ие бола қойған
жоқ, оны нашақорлық түсінігінен бөліп алу қиын. Сонымен, наркотизм
түсінігін талдай келе, оның бағасын нашақорлықпен салыстырмай өту мүмкін
емес.
Біз көріп отырғанымыздай, медицина заңсыз есірткі саласындағы қоғамдға
қауіпті көріністермен күресудің мәселелерін жетілдіру кезіндегі
заңгерлердің сәтті пайдаланатын нашақорлық туралы айтарлықтай сыйымдылықты
және түсінікті білімін өңдеп шығарады. Бұл біреулер үшін нашақорды, яғни
нашақорлықпен ауыратын адамды қылмыскер деп санауға болмайды деген ұғым
болды. Ал кейбіреулері нашақорлық туралы түсінікті кеңейте түсті. Сонымен,
К.А. Карповичтің ұстанымымен сәйкестендірсек, нашақорлық – бұл адамдар
үшін зиян және қоғамға қауіпті, мерзімдік немесе созылмалы улануға әкелетін
және халықаралық – құқықтық немесе ішкі мемлекеттік бақылау шаралары
тарататын есірткі заттарын заңсыз әдейі жүйелі қолданудың нәтижесінде
болатын әдейі жүйелі қолданудың нәтижесінде болатын қоғамға қауіпті
құбылыс[2]. К.Ш. Курмановтың пікірінше, нашақорлық – бұл адам
денсаулығына зиян келтіруге бағытталған өзінің заңға қайшы, қоғамға қарсы,
пайдакүнемдік ниетін қанағаттандыру мақсатындағы, есірткі құралдарымен
байланысты қоғамға қауіпті қылмыстық әрекеттер заңында көрсетілгендердің
орындалуы[3]. Бұл ұстанымдармен қатар теорияларда басқа желі дамыды, оның
жолын ұстанушылар наркотизмнің мүлдем басқа түсінігін пайдаланады.
Сонымен, наркотизм – қоғам тіршілігінің әлеуметтік, құқықтық,
криминологиялық, экономикалық, экологиялық салаларын қозғайтын әлеуметтік
құбылыс. Наркотизм құқықтың, әлеуметтанудың, психологияның, медицина мен
басқа да ғылымдардың қиылысқан категориясы, бұлардың әрқайсысы зерттеудің
өзіндік әдістері мен құралдарымен сәйкестендіріп ізденеді.
Мысалы, медицина ұрпақтың физикалық жағдайына есірткіні пайдаланудың
әсерін, ал психология есірткі құштарлық дәрежесімен жеке адамның құлдырау
дәрежесі арасындағы байланысты зерттейді.
Жоғарыда айтылғандарды қарай келе, наркотизмді нашақорлықпен
теңестіруге болмайтыны туралы қорытынды шығаруға болады. Нашақорлық
барлығына түсінікті және есірткіні пайдаланумен байланысты аурудың жалғыз
сипаттамасы болып қалу қажет. Наркотизм және әртүрлі сипаттағы категория
болып қалу керек, мүның біріншісі теріс әлеуметтік құбылысты, ал екіншісі
тек ауруды білдіреді.
Криминологияда қылмыстың себептері мен шарттар пайда болулары сияқты,
өздерінің маңыздары бойынша да әлеуметтік деп жалпылай қабылданған. Олар
қылмыстық өзінің ізі сияқты детерминдейтін теріс құбылыстардың жиынтығын
құрайды.
Осы анықтамалардан кейін, наркотизмнің себептері мен шарттарын талдауға
көшуге болады. Екі жеке құбылыстық өзара әрекеттесуінен туындаған
әлеуметтік құбылыс сияқты, наркотизмнің жалпы сипатын есептей келе,
есірткіні пайдалану мен олармен заңсыз айналысудың қалай болатынын
наркотизмнің объективті және субъективті себептері мен шарттары ретінде
факторлардың қатарына мүшелеуге болады.
Есірткілік құралдарға синтетикалық сипаттағы немесе өсіп өнетін
заттармен қатар олардан жасалатын дәрілік препараттар, сол стияқты, дәл
осылардың өатарына халықаралық конвенциялар бойынша жатөызылатын
өсімдіктер, сонымен қатар, Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы тиіс
есірткілік заттар тізіміндегі адам денсаулығы мен психикасының (жүйкесінің)
тәуелділігін тудыратын өсімдіктер жатады.
Есірткі заттарға қатысты қылмыстардың затына жататын есірткілік заттар
мен жүйкеге әсер ететін заттардың қатары Қазақстан Республикасында
бақылауға алынуы тиіс есірткілік заттар, жүйкеге әсер ететән заттар мен
прекурсорлар тізімінде белгіленген және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1998 жылдың 10 наурызында қабылдаған Бақылауға алынуы тиіс есірткілік
құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар мен прекурсорлар туралы №186-шы
қаулысымен бекітілген. Осы тізімде бақылауға алынуы тиіс прекурсорлар
қатары да белгіленген:
1) есірткелік құралдар Қазақстан Республикасының заңына, Есірткілік
құралдар туралы 1961 жылы ортақ конвенцияға өзгерістер туралы 1972 жылғы
протоколға сәйкес енгізілген өзгерістерімен қоса Есірткілік құралдар
туралы 1961 жылңы ортақ конвенцияға сәйкес Бақылауға алынуы тиіс
есірткілік құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар және прекурсорлар тізіміне
кіргізілген синтетикалық немесе табиғи текті заттар;
2) жүйкеге ісер ететін заттар Қзақстан Республикасының халықаралық
шарттарына, соның ішінде, жүйкеге ісер ететін заттар туралы 1971 жылғы
конвенция сәйкес және Қазақстан Республикасы заңына сәйкес бақылауға
алынуы тиіс есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және
прекурсорлар тізіміне енгізілген синтетикалық немесе табиғи текті заттар;
3) прекурсорлар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары, соның
ішінде, БҰҰ-ның есірткілік құралдар мен жүйкеге ісер ететін заттардың
заңсыз айналымына қарсы күрес туралы 1988 жылғы конвенциясына сәйкес және
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес бақылауға алынуы тиіс есітркілік
құралдар мен жүйкеге әсер ететін заттар тізіміне енгізілген есірткі
құралдары мен жүйкеге әсер ететін заттарды өндіру, дайындау, өндеу кезінде
пайдалынатын заттар;
4) есірткі құралдар мен жүйкеге ісер ететін заттардың аналогтары
(теңдестері) – Үкімет қаулылары және БҰҰ-ның халықаралық конвенциялары
арқылы есірткілік құралдар немесе жүйкеге ісер ететін заттар ретінде
бекітілмеген, шектен тыс пайдалануы халықтың денсаулығына қауіпті болатын,
қоздырушы, депрессивті немес галлюцинациялық күй кештіретін, синтетикалық
немесе табиғи текті заттар;
5) есірткілер Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы тиіс
есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және прекурсорлардың
тізіміне енгізілген, қиянатты түрде қолданылуының салдары халық
денсаулығына нақты қауіп төндіруші, есірткілік құралдар немесе жүйкеге ісер
ететін деп ажыратылатын өсімдіктер, заттар немесе препараттар;
6) Қазақстан Республикасында бақылауға алынуға тиіс есірткілік
құралдар, жүйкеге әсер ететін заттар жіне прекурсорлардың тізімі (бұдан
кейінгі жерде – Тізім) – халықаралық конвенйиялар негізінде Қазақстан
Республикасының үкіметі бекіткен, әр қайсысы нөмірге тізіліп, тиісті
таблик\цаларға біріктірілген, Қазақстан Республикасында бақылауға алынуы
тиіс есірткілік құралдар, жүйкеге ісер ететін заттар және прекурсорлар
тізімі;
7) есірткілік құралдарын, жүйкеге ісер ететін затардың және
прекурсорлардың айналымы – есірткілік құралдары, жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорларды зерттеу, өндіру, өндеу, жеткізіп алу, сыртқа шығару,
өткізу, тасымалдау, жөнелту, ие болу, сақтау, бөлу, ұқсату, пайдалану немес
жойыа жіберуге, құрамда есірткілік заттар бар өсімдіктерді өсіріп, жинап,
дайындауға байланысты қызметтердің Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
рұқсат етілген және бақылауға алынған түрлері;
8) есірткілік құралдардың, жүйкеге ісер ететін заттар мен
прекурсорлардың заңсыз айналымы – есірткі құралдары, жүйкеге ісер ететін
заттар прекурсорлардың Қазақстан Республикасының заңын бұза отыра
жүргізілетін айналымы;
9) есірткі құралдарын немесе жүйкеге ісер ететін заттарды қиянатпен
қолдану (есіртк құралдарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
қолдану) есірткі құралдарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дәрігердің
белгілеуінсіз қасақана заңсыз тұтыну;
10) есірткі құралдарын, жүйкеге ісер ететін заттарды және
прекурсорларды жеткізіп алу жіне сыртқа шығару – есірткі құралдырының,
жүйкеге ісер ететін заттардың және прекурсорладың бір мемлекеттен басқа
мемлекетке немесе бір мемлекеттің бір аймағынан басқа аймағына ауысуы;
11) есірткі құралдарының, жүйкеге ісер ететін заттар мен
прекурсорлардың өткізілуі есірткі құралдарының, жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорлардың бір мемлекеттен басқа мемлекетке үшінші мемлекеттің
жері арқылы ауысуы;
12) есірткі құралдарын, жүйкеге ісер ететін заттар мен прекурсорларды
тасымалдау жіне жөнелту – есірткі құралдары мен жүйкеге ісер ететін заттар
мен прекурсорлардың тасымалдау әдісі мен сақталу орнына қарамастан,
Қазақстан Республикасының көлемінде заңсыз орын ауыстыруына қатысты кез
келген қасақана әрекеттер;
13) халықаралық конвенцияға сәйкес Қазақстан Республикасында бақылауға
алынуы тиіс есірткі құралдары, жүйкеге әсер ететін заттар мен
прекурсорлардың тізіміне енгізілген, құрамында есірткілік заттар бар
өсімдіктерді егу және апиынды, көкнар мен сора (каннабис) немесе басқа да
есірткі құрамдас өсімдіктерді өсіру;
14) есірткі немесе жүйкеге ісер ететін заттардан құрамдас өсімдіктерді
жинау – халыөаралыө конвенцияға сәйкес Тізімге енгізілген, құрамында
есірткілік заттар бар егілген немесе жабайы заттарды жинау;
15) нашақорлық – есірткі құралдарына немесе жүйкеге ісер ететін
заттарға, не осылардың теңдестеріне (аналогтарына) тәуелді болу салдарынан
организмнің жүйке қызметі мен денсаулығының қатты зардап шегуінен туындаған
ауру ;
16) дәріден улану – халықаралық конвенциялар мен республикалық заң
актілеріне сәйкес тізімдерге енбеген, жүйке белсенділіген тигізетін әсері
есірткі құралдары мен жүйкеге ісер ететін заттардың әсерімен ұқсас келетін,
түрлі текті дәрілік емес заттар мен дәрілік препараттарды қиянатпен
қолдану;
17) нашақор – денсаулығы мен жүйкесі кез келген есірткілік, жүйкеге
ісер ететін заттарға немесе олардың аналогтарына (теңдестеріне) тәуелді,
денсаулық сақтау мекемесі белгіленген тәртіп бойынша нашақорлық диагнозын
өойған тұлға;
18) арнайы емдеу – сауықтандыру мекемлері (орталықтар, ауруханалар,
диспансерлер, бөлімдер немесе кабинеттер) заңмен белгіленген тәртіп бойынша
нашаға қарсы көмек көрсетеді;
19) дәрігелік куәләндіру – нашаға мас болған күйін анықтау мақсатымен
тұлғаны емханада тексеру;
20) дәрігерлік зерттеу нашақорлық диагнозын қою немесе жоққа шығару
мақсатымен тұлғаның емханада жатып зерттелуі;
21) ерікті түрде емделу – нашақорлықтан, дәріге құмарлықтан немесе
есірткіні қиянатпен қолданушылықтан науқас адамның не оның заңды өкілінің
келісімі бойынша жүргізілетін ем;
22) еркінен тыс (мәжбүрлеп) емдеу – есірткілік немесе жүйкеге ісер
ететін заттарды заңсыз тұтынуды одан әрі жалғастыру немес өз еркінен
емделуден бас тарту кезінде нашақорлыққа ұшыраған тұлғаны соттың шешімі
негізінде емхана жатқызып емдеу;
23) дәрігерлік куәләндырудан, дәрігерлік зерттеуден, немесе емдеуден
бас тарту – есірткі құралдарын жүйкеге ісер ететін заттарды тұтынушы
тұлғаның дәрігердің белгіленген емі мен ұсыныстарын орындалумен қатар,
құқық қорғау орны қызметкерінің дәрігерлік куәләндырудан немесе зерттеуден
өтуге байланысты нұсқауын қасақана орындамау;
24) бөлшек сауда – есірткі құралдарын, жүйкеге әсер ететін заттарды
және прекурсорларды жеке тұтыну үшін дәргердің жазып берген рецепті бойынша
бір бірлеп немесе азғантай мөлшерде сату;
25) көтерме сауда –есірткі құралдарын, жүйкеге әсер ететін заттар мен
прекурсорларды ірі мөлшерде сату.
Есірткеге қатысты қылмыстардың қатерлігінің сипаты мен деңгейі ең
алдымен, бұл қылмыстардың заты болып табылатын есірткілік құралдар мен
жүйкеге ісер ететін заттардың қаншалықты қауіпті екендігімен анықталады.
Оларды қиянаттықпен тұтыну адамды оның бойында да, жүйкесінде де есірткіге
тәуелділіктің пайда болуымен сипатталатын ауруға – нашақорлыққа әкеліп
соқтырады.
Н.М. Абдировтың пікірінше есірткі заттардың әсерлері адамдардың санасы
мен ерігіне байланысты емес объективті себептердің санасы мен ерігіне
байланысты емес объективті себептердің қатары төмендегідей көрсетілген:
- қоршаған ортаның адамға, сәтсіз отбасы түріндегі өзіне жақын
әлеуметтік ортаның, дұрыс қалыптаспаған байланыстардың (достары, жақындары
және т.б.) теріс әсерлері;
- өтім көздерінің таралуымен және арзаншылыққа қатысты ешқандай
бөгеуліксіз оларды пайдаланудың мүмкіндігімен өрнектелетін есірткілердің
өтімділігі[4].
Жақын әлеуметтік ортаның теріс әсері есірткіні бірінші рет пайдалану
жағдайы үшін нақты фактор болып саналады. Мұндай ортаның әсері отбасының
төмен мінездік – психологиялық параметрмен, тәрбиенің болмауымен, дұрыс
қалыптаспаған жақын ортамен: мысалы, бұрын сотталған немесе есірткіні,
ішімдікті пайдаланатын адаммен; қоғамға қарсы өмір сүру мәні бар,
әлеуметтік зиянды жеке қондырғылары, салттары, дәстурлері бар адамдарымен
алдын-ала анықталады. Осындай ортада адамда кәдімгі жағдайда қалыпты адамға
өтімі жоқ есірткінің ашылмаған құпияларына қызығушылық қалыптасады.
Есірткілердің өтімділігін кез-келген қалаушыға медициналық емес жолмен
оларды пайдалану да наркотизмнің объективті себебі болып табылады. Құқық
қорғау органдарының қызметкерлерінің ойынша есірткіні пайдалану мен
дайындаудағы жеңілдік пен өтімділік итермелейді.
Көрсетілген объективті себептер субъективті қасиеттер себепсіз
есірткіні адамның бірінші пайдалану фактісіне оңай алып келе алмайды. Н.М.
Абдиров келесі субъективті себептерді көрсетеді[5].
Оларға жататындар:
- өмірге қанағаттанбауы және осымен байланысты шындықтан кеткісі
келетін;
- эйфория (рахат) сезімін көргісі келетіні;
- қызуғышылық, сонымен қатар айналадағыларға електеушілік.
Мұнда белгілі бір қызығушылық субъективтік себеп сияқты қызығушылықты
білдіреді, С.И. Ожеговтің сөздігінде қызығушылық адамның жаңа бір нәрсені
көруге, білуге деген құштарлық адамның жаңа бір нәрсені көруге, бір нәрсеге
қызығушылықты көрсету сияқты анықталады[6]. Өсіп келе жатқан ұрпақтың
білуге деген құштарлығын есептей келе, осы қызығушылықтың жасөспірімдерді
есірткі думанының құшағына итермелейтінін айтуға болады. Есірткіні
пайдаланудың өмірге қанағатсыздық пен ұмыту тілегі сияқты субъективті
факторлардың күштенуіне әсері болуы мүмкін. Адамның қабылдануындағы
есірткіні қиялының әлемі, осы сезімдерін дәм тату нақты шындылықтан
айтарлықтай тартымдырақ. Сондықтан, есірткіні жаңадан пайдалану мен
осымен алынған бағаның сезімін есептей келе, адамның өзінің шынайы өмірімен
көрсетімдік қанағатсыздығы тек асқына түседі.
Есірткіні пайдаланудың детерминациясы жүйесінде эйфорияны сезінуге
адамның қалауы сияқты субъективті себептің қызметі де жоғары. Мұнда әңгіме
адамның есірткіден физикалық және психологиялық байланыстылығы туралы болып
тұр. Бұл себептің қауіптілігі осындай байланыстылыққа тап болған адамдар
оны жеке психикалық қалауына қарамастан өзіне сынап көрумен
қорытындыланады. Адамның есірткіден физикалық және психологиялық
байланыстылығы адамның мінезін реттеуге, оның өмір сүру мен ойлауын
анықтауға қабілетті.
Есірткіні пайдаланудың қарастырылған себептерінің әрекеті шарттың
қызметін атқаратын факторлардың икемдейтін әсермен күшейді. Олар көп санды
болғандықтан, олардың ең көп таралғанын қалыптастыруға болады. Оларға
жататындар:
- Республиканың Оңтүстік аймақтарының тұрғындары арасында есірткіні
пайдаланудың көп жылғы дәстүрлерінің жиналуы;
- елдің ерекше географиялық орналасуы;
- тұрғындар арасында әлеуметтік қол бастылық бөлігінің көбеюі;
- елдің өмірлік деңгейінің төмендеуі;
- Отандық сияқты, батыстық өнегесіз және татымсыз кино, бейне, баспа
өнімдерінің әсерімен қалыптасуы.
Есірткі пайдаланудың объективті себептері есірткімен заңсыз айналасумен
байланысты құбылыстың дамуына да тура әсерін тигізеді.
Есірткімен заңсыз айналасудың негізгі объективті себептері ретінде
төмендегілерді айтуға болады:
- есірткіні заңсыз сатудан түсетін айтарлықтай материалдық пайда;
- есірткіні дайындаудың, қолданудың және сатудың өтімділігі;
- Қазақстанның ерекше географиялық жағдайы;
- шекараның ашықтығы[7].
Бірінші көрсетілген себеп, яғни айтарлықтай материалдық пайданың
факторы біздің Республиканы қосқандағы, барлық елдегі елдер мен құрлықтар
бойынша заңсыз есірткінің мереке құруын туғызады.
Есірткімен заңсыз айналысуды туғызатын тағы маңызды фактор болып оларды
дайындаудың, қолданудың және сатудың өтімділігі саналады. Пайдалану мен әрі
қарай сату үшін заңсыз есірткілердің құралатын өтімділігінің бірі болып
оның қатыстық арзаншылық жатады. Бұл оларды өткізумен айналысатын адамдарға
сату-сатып алу бойынша тиімді операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік
береді.
Ерекше географиялық жағдай және шекараның ашықтығы заңсыз есірткі
тарату үшін есірткіні ұрлап өткізуінің гүдленуіне және олардың Республика
территориясы арқылы жол жүруіне көмектесетін маңызды фактор болып табылады.
Есірткімен заңсыз айналысуға туындалатын әсер көрсететін субъективті
сипаттың себептері әртүрлі. Олардың әрқайсысы адамға, санасы мен
психикасына әсердің ізі болып қалады.
Есірткімен заңсыз айналасудың себебі ретінде жеткіліксіз және сапасыз
ескеретін жұмыс табылады, ол мінездік-психологиялық және ақылдық-еріктік
ақау түрінде оларда немесе тұрғындардың басқа да әлеуметтік топтардында
көрінеді.
Есірткімен астыратын айналасудың негізгі себебі – есірткіні медициналық
емес пайдаланудың зияны және олармен араласудың құқықтық жауапкершілігі
туралы тұрғындардың іс жүзінде сауатының болмауы.
Субъективті сипаттың басқа себебі – бұл тұрғындардың белгілі бір
бөлігінде меркантильдік психологияның тұрақты қалыптасуы. Бұл себеп
қоғамның нарықтық экономикаға көшуінің әсерімен қалыптасады, ол қоғамдық
өмірдегі пайда болған қайшылықтардан және қоғамның мүліктік қабаттасу
процесінің жалғасуынан туындаған.
Объективті және субъективті сипаттағы осы барлық себептердің әрекеті
өзінің жиынтығында шарттық қызметін орындайтын факторлардың қатарымен
күшейеді. Мұндай шарттардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:
- есірткіні заңсыз айналасумен күресу саласында жұмыс істейтін
қызметтердің әлсіз техникалық жабдықтануы;
- кадрлық жабдықтаудың жетіспеушілігі;
- ТМД елдерінің құқық қорғау органдары арасындағы қажетті өзара
әсердің болмауы[8].
Қазақстан Республикасында наркотизммен халықаралық күресудің маңызды
құралы болып, әрекетті қылмыстық заң саналады. Тек осыған бүгінде теріс
әлеуметтік құбылысқа жоғары екпінмен дамып келе жатқан мемлекеттің қиын
қарсы тұруда орны бар кілттік қызмет қарсы келеді. Қылмыстық жауапкершілік
институтының маңыздылығын оның жоғары превентивтік белгілеуін есептегенде
қайта бағалау қиын. Қылмыстық заңмен қарастырылғани наркотизмді көрсетудің
жауапкершілігін таңдау өзінің жиынтығында оның институттары қоғамдағы
есірткі құралдары мен психотропты заттары бар қоғамға қауіпті қатынасының
алдында тиімді баръерлерді қозғалту үшін арналғанын көрсетеді.
Елдегі есірткіні заңсыз айналасуымен және оларды пайдаланумен
байланысты процестердің дамуы әлеуметтік шындық бағытының кең айналымы
бойынша бара-бар шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Есірткі құралдары
мен психотроптық құралдардың қатысында қоғам әрекетінің қауіпсіздігі мен
оның денсаулығы үшін зияндылықты болдыраудан тұрғындарды ұстап отырумен
байланысты ескертетін сипаттың шараларына даусыз басымдылық береді, осы
уақытта әлеуметтік қауіпті әрекеттердің олармен жасағаны үшін, қылмыстық-
құқықтық қудалау шараларын іске асырудың маңыздылығын айта кету керек.
Қылмыстық заңның берегейлі, дәл және қатыссыз орындалуын қамтамасыз ету
сотталғандар сияқты, басқа да адамдармен жаңа қылмыстарды жасаудың
ескертуіне жетуге мүмкіндік береді. Жаза мақсатымен қондырылған Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодекстің 38-ші бабында осы жайлы әңгіме болады.
Осы уақытта жазаның басты мақсаты болып, заңды берегейлі, дәл және қатыссыз
орындауды қадағалау арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін әлеуметтік
әділеттілікті қалпына келтіруді көрсету қажет.
Заңсыз дайындаудың, қолданудың, сақтаудың, тасымалдаудың немесе
ескірткі құралдары мен психотроптық заттардың қоғамға қауіптілігін анықтау
үшін, оның құрамының қылмыстық-құқықтық талдануы тиіс. Бұл қылмыс сот
бойынша қылмыстың екі жеке құрамынан тұрады:
а) есірткі құралдары немесе психотроптың заттар өтімінің мақсатынсыз,
заңсыз пайдалану, апару немесе сақтау;
б) заңсыз дайындау, өңдеу, тасымалдау, есірткі құралдары немесе
психотроптық заттардың өтімі.
Есірткімен байланысты қылмыстарда оның ерекшелігімен анықталатын
өзіндік ерекшелігі болады. Осы қылмыстың заты болып саналатын есірткі
құралдары мен психотропты заттар осы топтың барлық қылмысын біріктіретін
ортақ негізін құрайды.
Профессор А.А. Исаевтың әділ айтқанындай, осы қылмыстардың құрамы үшін
қылмыс затының белгісі міндетті болып саналады, онда жеке қылмыстық-
құқықтық мәні бар және қылмыстық жауапкершіліктің негізіне және іс-
әрекеттің сапалығынына белгілі бір бейнемен әсер етеді.
Толығымен аталғанда, оның осы ойы бойынша қорғалатын қатынас затының
қылмыстық әрекет затының және қылмыстық заттың көрінуі қылмыстық заң
нормаларының мазмұнын толық ұғынуға, оны дұрыс қолдану мен қылмысқа баға
беруге мүмкіндік береді[9].
Алдымен сол заттың маңызын анықтайық.
Есірткі құралдары синтетикалық немесе табиғи туындаудың заты, оларды
пайдалану 1972 жылғы Хаттамамен сәйкестендіріп, дұрысталып енгізілген
1961жылғы есірткі құралдары туралы БҰҰ-ның ортақ конвенциясымен, Қазақстан
Республикасының заңымен сәйкестендіріп бақылауға жататын есірткі құралдары,
психотропты заттардың тізіміне енген психикалық және физикалық
байланыстарды тудырады.
Психотропты заттар синтетикалық немесе табиғи туындаудың заты, оны
пайдалану Қазақстан Республикасының заңымен Қазақстан Республикасының
халықаралық шартымен, сонымен бірге 1971 жылғы психотропты заттар туралы
БҰҰ-ның конвенциясымен сәйкестендіріп бақылауға жататын есірткі құралдары,
психотропты заттар тізіміне енген психикалық байланыстылықты тудырады.
Есірткімен байланысты қылмыс затына кіретін есірткі құралдары мен
психотропты заттардың 2000 жылғы 10-шы қарашадағы Бақылауға жататын
құралдары мен психотропты заттар туралы Қазақстан Республикасының
үкіметінің қолымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы бақылауға жататын
есірткі құралдары мен психотропты заттар тізімінде анықталған. Осы тізіммен
бақылауға жататын прекурсорлар тізімі анықталған. Перкурсорлар – Қазақстан
Республикасының, сонымен қатар БҰҰ-ның конвенциясының 1988 жылғы есірткі
құралдары мен психотропты заттармен заңсыз айналысуға қарсы күресі туралы
алдын ала қарастырылған халықаралық шарттармен Қазақстан Республикасының
бақылауына жататын есірткі құралдары, психотропты заттармен прекурсорлар
тізіміне енген есірткі құралдарының психотропты заттарды өндіруі, жасауы,
өңдеуі кезінде жиі пайдаланатын зат.
Есірткімен байланысты қылмыстың қауіптілігінің дәрежесі мен сипаты ең
алдымен, осы қылмыстардың затымен есірткі құралдары мен психотропты
заттармен қорытындылатын қауіп-қатердің мазмұнымен анықталады. Оларды
пайдалану адамның дамуына есірткіден физикалық және психикалық
байланыстылықтың болуымен сипатталатын нашақорлық ауруын әкеледі. Бұл жерде
осындай байланыстылықтың болуы адам денсаулығына ауыр зиян келтіретіні
сияқты жаңа қылмыстық заңмен қарастырылатынын айта кетуі керек.
Есірткі құралдары мен психотропты заттармен қатар, осы қылмысты заты
прекурсорларды, сонымен бірге есірткі құралдары психотропты заттарды
дайындаудың құралдарын немесе жабдықтарын құрайды.
Соңғысы қылмыстық заң жағынан ерекше құқықтық реттеу аймағы бірінші
болып кіреді. Профессор А.Н. Трайкиннің әділ бекітуі бойынша, әрбір қылмыс
әрекетті немесе әрекетсіз болып көрінсе де, белгілі бір объектіге озбырлық
жасау әрқашан бар[10].
Ештеңеге озбырлық жасамайтын қылмыс табиғатта болмайды. Бұл бекітуде
кеңістік қылмыстық құқық саңлақтарының бір, біздің көзқарасымызға заңның
әлеуметтік қойылуы қорытындыланған, өйткені жасалған қылмыс соңғыны көндіру
арқылы анықталады.
Қылмыс объектісінің феноменін зерттеудің ұзақ мерзімінде жалпы
қабылданған ыңғай қалыптасты, осыған сәйкес қылмыстық құқық бойынша
Қазақстандық сияқты Ресей оқулықтарында қылмыс объектісі ретінде қылмыстық
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастар есептеледі, оларға қоғамға қауіпті іс-
әрекет бағытталған және олардан зиян болады немесе зиянның болуынан қауіп-
қатер туындайды.
Бұл байланыста қорғалмайтын қылмыстық заңмен қоғамдық қатынастар қылмыс
объекті болмайтыны А.А. Пионковскийдің[11], Н.И. Загородниковтың[12], Е.И.
Қайыржановтың[13] және басқа да ғалымдармен негізделген ойлар көрінеді.
Қоғамдық қатынастардың бір уақытта белгілі бір көрінуімен негізгі ретінде
қызығушылықтың категориясы бағалауында қорытындылатын Е.И. Қайыржановтың
ұстанымының ерекшелегін де айта кету қажет. Оның ойы бойынша, қызығушылық –
бұл да қоғамдық қатынас, бірақ оның көрінуі нақтырақ. Тасушылар мен олардың
қызығушылығы арасындағы қатынасынсыз, оның айтуы бойынша, қоғамдық
қатынастар болмайды және болуы мүмкін емес.
Қылмыстық-құқықтық теориясы қылмыстың жалпы, түрлік және тура
объектілірін дәстүрлі түрде бөледі. Сонымен, қылмыстың жалпы объектісі
болып өздерінің арасында белгілі бір бейнемен байланысатын, элементтер
жүйесін білдіретін, қоғамдық қатынастардың заңмен қорғалатын барлық
жиынтығы саналады. Бұл жүйе В.К. Глистиннің[14] пікірінше, оған енетін
элементтер функцияларынан ерекшеленетін өзінің функцияларымен иемденеді.
Біздің елімізде ең маңызды қоғамдық қатынастардың қорғанысы қылмыстық заңды
қорғауымен қойылған, ол қылмыстық кодекстің: оған қызығушылығын және
қылмыстық озбырлықтан мемлекетті, әлемнің қорғанысын және адам өмірінің
қауіпсіздігін, сонымен бірге қылмыстарды ескертуді заңмен қорғайтын
Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығы, Конституцияның тұрақтылығы,
ұйымның құқығы және заңдық қызығушылығы, қоғамдық тәртіппен қауіпсіздікті,
қоршаған ортаны, құқықты, бостандықты қорғау және адамдар мен азаматтардың
заңдық қызығушылықтары есептерін шешу арқылы іске асуы мүмкін.
Мұнда, егер қылмыстың жалпы объектісі болып қылмыстық озбырлықты
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастардың жиынтығы саналса, онда
А.В. Наумовтың[15] бекітуі бойынша, түрлік объектісі бойынша жалпы
объектінің бөлігі саналады, мұнда сол қатарлық объектінің бір текті
игіліктің тобы болады, оған қылмыстың бір текті тобы қастандық жасайды.
Соңғы уақытта жарияланған қылмыстық-құқықтың жалпы бөлімі бойынша оқулықта
қылмыстың түрлік топты құрайтын қылмысты, қылмыстық заңмен қорғайтын
қоғамдық қатынастардың өздерінің арасында бір-бірмен байланысты және бір
текті топ сияқты анықталады.
Тура объектісі негізгі және қосымша болып шектеледі. Негізгі тура
объект нақты қылмыстық-құқықтық нормамен қорғалатын қоғамдық қатынас және
бұған зиян келген жағдайда нақты іс-әрекет бағытталған. Ол түрлік
объектімен бір жазықта орналасады және онымен мазмұн бойынша сәйкес келеді.
Қосымша тура объект, екі объект немесе көп объекті деп аталатын қылмыстарда
көрінеді және қылмыстық жауапкершіліктің міндетті шарты болып саналады.
Бірақ қосымша тура объект Ресей теоретиктерінің есептеуінше, басқа
түрдегі объектінің жазықтығында жатады. Сондай-ақ Ресейлік криминалистер
факультативті тура объектіні көрсетеді, ол қылмыстық құқық теориясында
нақты қоғамдық қатынас ретінде анықталады, оған нақты қылмыстың болуының
нәтижесінде зиян келеді. Әйтсе де қылмыстың бұл құрамының аймағында бұл
объект қарастырылмайды. Мұнда жазалануышының өлімді жасауға әрекет
ететініне әкелетін, жүйелік жалғасы бар жиі мысал келтіріледі. Бұл
жағдайда, белгілі болғандай жазаның жауапкершілігіне басқа объектіге тура
зиянның келуі кірмейді. Сондықтан жауапкершілік қылмыстық кодекстің ерекше
бөлімінің жиынтығы бойынша басталатын болады.
Тағы да айта кететін бір жәйт, 1960 жылдардан келе жатқан қылмыстық-
құқықтың Ресейлік теориясы қылмыстың түрлік объектісі деп аталатын сот
туралы зерттеуді жүргізе бастағаны.
Бүгінде бұл теория Ресей Қылмыстық кодексінің ерекше бөлімінің
құрылысында заңдық орындалуын тапты. А.В. Наумовтың[16] бағасы бойынша,
жаңа ҚК құрылымынан шығып, түрлік объект дегеніміз қызығушылықтарды
айтамыз, бұған бір бөлімге сиғанды болдырғаны үшін жауапкершілік туралы
нормалар, қылмыстар, озбырлық жасайды. Сәйкесінше көріністік объект болып
(әрине, ерекше бөлімінің бөліктері тарауларға бөлінген уақытта) бір
тараудың шегінде орналасатынды болдырғаны үшін жауапкершілік туралы
нормалар, қылмыстар озбырлық жасайтын қызығушылықтар саналады. Қазақстанда
мүлдем басқа заңдық шешім мен сәйкес құрылыс қолданылған, мұнда қылмыстық
кодексте түрлік объектінің базасын өзіне құрайтын, тек тарауларға бөлетін
ерекше бөлу болады.
Түрлік және тура объектілер арасындағы аралық бөлшектеуді, мысалы,
профессор Е.И. Кайыржанов[17] қажетті жағдайларда қылмыс туралы ішкі
топтық нормалар деп аталатын жүйе арқылы жүзеге асыруға болады деп
есептейді: қызығушылықтың субъектісі бойынша және қорғалатын қызығушылықтың
мазмұны мен сипаты бойынша. Мысалы, адамдарға қарсы қылмыстық санынан
барлық адамдардың өмірге, денсаулыққа, ар-ожданына немесе қадір-қасиетіне
қарсы қылмыстарды ғана емес сонымен бірге белгілі бір адамдардың
категориясын, яғни кәмелетке толмағандардың, әйелдердің, аурулардың және
т.б. сәйкесті қызығушылықтарын көрсетуі мүмкін.
Қылмыстық кодекстің ерекше бөлімінің құрылысына қарай, есірткі
құралдары мен психотропты заттармен байланысты қылмыстың түрлік
объектісімен тұрғындардың денсаулығы анықталатыны айтуға болады. Ең
алдымен, осы қылмыстардың түрлік объектілерін ескере отырып, қандай да бір
жеке адамның (немесе адамдардың тобы) денсаулығы жайында емес, жиынтық
сипаттама ретінде тұрғындардың денсаулығы жайында айту керек. Мұнда есірткі
құралдары мен психотропты заттармен байланысты әрбір қылмыс, ереже бойынша,
есірткіні аз шамада және бір нақты пайдаланушыға бағытталғанда
орындалмайтынын ескере кету қажет. Осы қылмыстардың әрқайсысы жеке және
бірге алғанда қоғамдағы ұлттың генофонды мен сау адамның репродукциясы үшін
өтпейтін сипаттың мәселелерімен байланысты тұрғындардың денсаулығын
толығымен алғандағы салмақты қауіп-қатерді білдіреді.
Осы қылмыстардың тура объектісін анықтай келе, Қылмыстық кодекстің
ерекше бөлімі бойынша соңғы уақытта шыққан Ресей оқулықтарының авторлары
мұндай болып адам мазасының дұрыс, қалыпты күйі (профессор В.И. Ткаченко)
саналады деп көрсетуінің, ал басқалары тұрғындардың денсаулығымен қатар
есірткі құралдары, психотропты заттар немесе прекурсорлармен заңды айналысу
тәртібін міндетті, қосымша тура объект түрінде мүшелейтінін (С.В.
Полубинскан)[18] айта кетеміз. Есірткімен халықаралық күресудің мәселесіне
арналған 80-жылдардағы заң әдебиеттерінің талдауы есірткімен байланысты
қылымыстың тура объектісін анықтаудағы авторлардың тәсілдеріне нақты
айырмашылықты көрсетеді. Сонымен, егер З.Х Абазовтың[19] ойы бойынша,
есірткімен заңсыз айналысуға байланысты қылмыстық озбырлықтың тура
объектісі болып азаматтардың денсаулығы саналса, онда А.Г. Алехиннің[20]
ұстанымын сәйкестендірсек, есірткі құралдарын заңсыз өндіру мен таратуға
байланысты қылмыстың объектісі ретінде жеке және көпшіліктік деңгейдегі
психикалық денсаулықтың биологиялық табиғи өзін-өзі реттеу саласында
болатын және орындалатын қоғамдық қатынастың жекеленген жиынтығы саналады.
Онда басқа, көрсетілген авторлардың соңғысының ойы бойынша, осы
қылмыстардың қосымша объектісі болып социалистік таратылған қатынас шығады.
Біздің ойымызша, есірткімен байланысты қылмыстардың тура объектісін
анықтаудағы ең қолайлысы негізгі тура объектінің түрлік объектімен бір
жазықтықта жататыны және онымен мазмұн бойынша сәйкес келетінімен
сәйкестендіріп, жоғарыда айтылғандарды көрсетіп, ресей зертеушілерінің көп
бөлігінің пайдаланатын қазіргі тәсілі болып табылады. Қажетті жағдайларда
тура қосымша объектінің категорияларын пайдалану ең бағалы қоғамдық
қатынастардың (қызығушылық, игілік) қылмыстық-құқықтық қорғауының
барабарлығын қамтамасыз ете алады. Сонымен, есірткіні пайдалану және
олармен заңсыз айналысу объективті және субъективті қасиеттердің себептері
мен шарттарының қиын жүйесімен туындайды.
1.2 Есірткі заттардың заңсыз айналымына байланысты әрекеттер үшін
жауапқа тарту және халықаралық-құқықтық нормалардың қалыптасуы мен дамуы
Адам баласы қаншама мың жылдар бойы дамып келе жатыр және соншалықты
уақытта есірткіні пайдалану және онымен айналысу қоғамдық қатынастардың
ажырамайтын құрамдық бөлігі болып саналады және ол қалыпты түрде реттеліп
келеді. Осы заңдардың өзіндік жинағының ежелгі өркениет құқығының
ескерткішінен бізге дейін, есірткі құралдарымен байланысты реттейтін
қызмет, құқықтық нормалар туралы көптеген куәліктер жетті.
Мысалы, Манудық зхармашастіде соманы тиімді пайдаланудың
ерекшеліктерін қадағалау туралы қатаң жазылу бар: Кімде чилядиді, одан да
көпті айтарлықтай құрай алатын, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz