Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылық пен қылмыстық

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1. Жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылық пен қылмыстық.
2. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстық іс.әрекет мәселесі.
3. Қылмыс пен жаза.
4. Құқық бұзушылықтың алдын алу басты . міндет.
5. Құқық бұзуға бейім балалар арасындағы қылмыстың алдын алу ісі жақсарып келеді.

Қорытынды

Қазіргі уақытта қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістердің жылдам және кең көлемді үрдісі жүріп жатқан кезде, көзқарастары әлі де тұрақталмаған жастарға қиын болып келді. Жасөспірімнің онегі туралы, құқық туралы ұғымдары жас ерекшеліктеріне байланысты саналы деңгейде емес.
Жастар арасындағы қылмыстың алдын алу мемлекеттің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Жасөспірімдердің және жастрырдың қылмысы туралы мәселе-қуқық қорғау жүйесінің ғана емес, сонымен қатар басқа да мемлекеттік ұйымдардың және азаматтық қоғам институттарының үнемі қадағалауын талап ететін басты мәселенің бірі.
Елбасы өзінің Қазақстан халқына жасаған жолдауында жасөспірімдер арасындағы қалмыс мәселесінің осуіне басты назар аудару қажеттігін және оны төлендету шараларын қарастыру керектігін атан көрсетті. Оның іске асыру мемлекеттің ішкі самаының маңызды бағытына жатады. Бұл жұмысты ІІБ күшімен ғана табысты жүргізу мүмкін емес, ол үшін басқа да мемлекеттік ұйымдар, мемлекеттік емес ұйымдар және БАҚ белсенді түрде тортылуы керек. Сонғы он жылда жасөспірімдердің құқықбұзушылық іс-әренетке қатысуы шектелді. Мысалы, сонғы бірнеше жылда құқыбұзушылықтың төлендеуі байқалады, себебі аймақ бойынша жағдай тұрақты. 2006 жылда жасөспірімдердің қатысуымен 140 қылмыс жасалады. 12 мен 18 жастағы 227 жасөспірім. Оның ішінде 126 мектеп оқушылары. 2007 жылы жасөспірімдердің қатысуымен 113 қылмыс жасалады, оның ішінде 129 жасөспірім, 79 мектеп оқушылары. 2008 жылы 73 қылмыс, оның ішінде 121 жасөспірім, 81 мектеп оқушылары. 2009 жылдың өткен кезеңінде жасөспірімдердің қатысуымен 43 қылмыс жасалады. Оның ішінде 55 жасөспірім, 26 мектеп оқушылары.
Жасөспірімдердің қатысуымен жасалған қылмысты талуағанда, оның 64,7 % сабақтан тыс және кешкі уақытта болатын көрсетті. Қазіргі уақытта ойын – сауық орындарында жасөспірімдер жасаған құқықбұзушылық әрекеттердің өсуі Заң қабылдаңды қажет етеді. Остын-сауық орандарында қолданыметын және таратылатын алкогольді ішімдіктерге, есірткі және психотроптық оса заттарға жасөспірімдерді тарту алаңдаушылық туғызады. Осыған байланысты, жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылықтың және балалардың қараусыз қалуын алдын алуға бағытталған кешенді құқықтық шаралар Заңмен қарастырылған, отан өжекі:
1) Түнгі уақытта ойын-сауық ұйымдарға жасөспірімдердің боруына шектеу енгізу (сағат 22.00 ден 06.00 дейін)
2) Ойын-сауық орнына жасөспірімдерді кіргізген ойын-сауық орындарының қызметкерлерінің әкімшілік жауыпкершілікке тарту.
3) Жасөспірімдердің ойын-сауық орындарында болғаны үшін ата-аналарды әкімшілік жауапкершілікке тарту.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
1. Жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылық пен қылмыстық.
2. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстық іс-әрекет мәселесі.
3. Қылмыс пен жаза.
4. Құқық бұзушылықтың алдын алу басты – міндет.
5. Құқық бұзуға бейім балалар арасындағы қылмыстың алдын алу ісі
жақсарып келеді.

Қорытынды

Жасөспірімдер арасындағы құқықбузушылық пен қылмыстық
Қазіргі уақытта қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси
өзгерістердің жылдам және кең көлемді үрдісі жүріп жатқан кезде,
көзқарастары әлі де тұрақталмаған жастарға қиын болып келді. Жасөспірімнің
онегі туралы, құқық туралы ұғымдары жас ерекшеліктеріне байланысты саналы
деңгейде емес.
Жастар арасындағы қылмыстың алдын алу мемлекеттің басты міндеттерінің
бірі болып табылады. Жасөспірімдердің және жастрырдың қылмысы туралы мәселе-
қуқық қорғау жүйесінің ғана емес, сонымен қатар басқа да мемлекеттік
ұйымдардың және азаматтық қоғам институттарының үнемі қадағалауын талап
ететін басты мәселенің бірі.
Елбасы өзінің Қазақстан халқына жасаған жолдауында жасөспірімдер
арасындағы қалмыс мәселесінің осуіне басты назар аудару қажеттігін және оны
төлендету шараларын қарастыру керектігін атан көрсетті. Оның іске асыру
мемлекеттің ішкі самаының маңызды бағытына жатады. Бұл жұмысты ІІБ күшімен
ғана табысты жүргізу мүмкін емес, ол үшін басқа да мемлекеттік ұйымдар,
мемлекеттік емес ұйымдар және БАҚ белсенді түрде тортылуы керек. Сонғы он
жылда жасөспірімдердің құқықбұзушылық іс-әренетке қатысуы шектелді. Мысалы,
сонғы бірнеше жылда құқыбұзушылықтың төлендеуі байқалады, себебі аймақ
бойынша жағдай тұрақты. 2006 жылда жасөспірімдердің қатысуымен 140 қылмыс
жасалады. 12 мен 18 жастағы 227 жасөспірім. Оның ішінде 126 мектеп
оқушылары. 2007 жылы жасөспірімдердің қатысуымен 113 қылмыс жасалады, оның
ішінде 129 жасөспірім, 79 мектеп оқушылары. 2008 жылы 73 қылмыс, оның
ішінде 121 жасөспірім, 81 мектеп оқушылары. 2009 жылдың өткен кезеңінде
жасөспірімдердің қатысуымен 43 қылмыс жасалады. Оның ішінде 55 жасөспірім,
26 мектеп оқушылары.
Жасөспірімдердің қатысуымен жасалған қылмысты талуағанда, оның 64,7 %
сабақтан тыс және кешкі уақытта болатын көрсетті. Қазіргі уақытта ойын –
сауық орындарында жасөспірімдер жасаған құқықбұзушылық әрекеттердің өсуі
Заң қабылдаңды қажет етеді. Остын-сауық орандарында қолданыметын және
таратылатын алкогольді ішімдіктерге, есірткі және психотроптық оса заттарға
жасөспірімдерді тарту алаңдаушылық туғызады. Осыған байланысты,
жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылықтың және балалардың қараусыз қалуын
алдын алуға бағытталған кешенді құқықтық шаралар Заңмен қарастырылған, отан
өжекі:
1)     Түнгі уақытта ойын-сауық ұйымдарға жасөспірімдердің боруына шектеу
енгізу (сағат 22.00 ден 06.00 дейін)
2)     Ойын-сауық орнына жасөспірімдерді кіргізген ойын-сауық орындарының
қызметкерлерінің әкімшілік жауыпкершілікке тарту.
3)     Жасөспірімдердің ойын-сауық орындарында болғаны үшін ата-аналарды
әкімшілік жауапкершілікке тарту.
Жасөспірімдер қылмысының құрылымында қылмыстың кенесі түрлері бойынша
толендеу байқалады: біреудің мүлігіп ұрмау 23 %, талан- тараж 16,6 %,
алаяқтық 25%. Сонымен қатар тәжірибе көрсеткендей аса ауыр қылмыс бойынша
бұзақылық 28,5 %, суық қаруды заңсыз ұстағаны үшін 400 %, автокөлікті ұрлау
200%, ЖКА 100 %.
Қылмыс –бұл әлеуметтік қастық, жасөспірімдер қылмысы - мың ме үлкен
қастық. Ересен адамдармен саныстырғанда жасөспірімдердің сатталуы аз болса
да, мұндай құлысқа көлүге болмайды. Қиянқы іс-әрекеттер жасайтын жастар
ұйымдары дүниеқорлық пен туындайтын жастар санасың басқа да жат қылықтарды
осіп кене жатыр.
Қылмыстық жазалауға басты идея сонынған: жасөспірім құқықбұзушыны
тәрбиелеу және түзеу. Бірақ оның тәрбиелік – еңбек колония сынан ол қандай
болып шығатынын, дұрыс жолға түсеттініп кім біледі. Сол себепті мемлекеттік
ұйымдардың күшімен ғана емес, барлқ қоғам болып белсенді іс –эрекет
жүргізуіміз қажет.
Дегенмен, басты жауапкершілік, әріне, отбасына жатады. Ата-аналар
жасөспірімді үйінде ұстай білді ме, әлде ол өз үйінен қашады ма? Сондықтан
қоғамға отбасының бала тәрбиесімен үнемі айналысып, өздерінің азаматтық
парызын орындазаны, ұлдары мен қыздарына үлгі болғаны керек.

Жасөспірімдер арасындағы қылмыстық іс-әрекет мәселесі

Жасөспірім кезеңі – балалық шақтан ересектікке өткір өтетін, үнемі
қиын, критикалық қақтығыстық деп сипатталатын адам онтогенезінің күрделі
периоды.
Л. Ф. Обухова психологиялық зерттеулерінде жасөспірім тұлғасының
ерекшелігі психологиялық жаңа құрылымдардың түп тамыры, жеткіншек жаста
қалыптасып қойған туындысы болып табылады. Өзіндік жеке тұлғасына деген
қызығушылықтың күшейуі, сыншылдықтың көрінуі – бұлардың барлығы ерте
жеткіншек жаста сақталады, бірақ, олар мәнді өзгерістерге ұшырап, саналы
түрде бейнеленеді. Ең негізгі мәнді өзгеріс тұлғаның өзіндік дамуында
болады. Оның айрықша ерекшелігі болып, өзіндік рефлексиясының күштілігі
табылады.
Н. Кречмер мен Конорадта осыған байланысты жеткіншектерді циклоидқа, ал
жасөспірімдерді шизоидқа жатқызады. Жасөспірімнің мінез-құлқы ең алдымен
жағдайды моральдылық қарастырумен. Баланың әлемінің ересекке ауысуында.
Жасөспірім толығымен алдыңғысына да соңғысына да жатпайды. Бұл ең
негізгі қоғам жағдайы мен психикасынан көрінеді. Ашушаң, ұялшақ, ішкі
қарама-қайшылықтар. Бұл қысым мен қақтығыс көп болған сайын балалық пен
ересектік шекарасының әртүрлі айырмашылықтарына байланысты ойыстай
бастайды.
Қазіргі заманда жасөспірім психодинамикалық теорияның басталуы өкілі
танымал американ психологы Э. Эриксон философия-методологиялық ұстамын
Фрейдтік психоанализ дамуының жалғасын жасаған. З. Фрейд ойынша дамудың ең
негізгі қозғалыс күші тұлғаның биологиялық жыныстың қызығушылығы (либидо)
дәлірек айтқанда психосексуалды қақтығыстың тууы.
Нақты шарттарда жеткіншектің іс-әрекеті үлкендермен ұйымдасады. Олар
жасөспірімдердің міндеттері мен құқықтарының шеңберін қалыптастырады,
қатынастарын қалыптастырады, яғни психологтар жасөспірімдердің дамуында
оның тұлғалық қалыптасуын анықтайтын әлеуметтік ситуациясы деп атайтын
қатынастарды тудырады.
Өтпелі кезеңнің психологиялық ерекшеліктері мінез-құлық модельдерін
анықтайды. Кіші жасөспірімдік кезеңде балаларға тән мінез-құлықтың
жағдайлық бұзылуы кездеседі. Ол психикалық инфантилизм құбылысы және мидың
резидуалды-органикалық бұзылуы тән жасөспірімдерге де қатысты. Мінез-
құлықтың арнайы және жасөспірімдік формалары бөлінеді.
Балаларға тән мінез-құлық формаларына гиперкомпенсация, компенсация,
имитация, протест, қайтару реакциялары жатады. жасөспірімдік мінез-құлық
формалары: қызығу, топтасу, эмансипация реакциялары, сонымен қатар суицидті
мінез-құлық, транзиторлы сексуалды девиация, қаңғыбастық. Реакцияны мінез-
құлықтың тепе-тең типі деп атау бізге ыңғайсыз, сондықтан реакция
терминін қолданамыз.
Адам өмірінде өзгермелі кезеңдері болады. Соның бірі,ең бастысы мен ауыр
болып келетіні – ересектік кезеңі. Бұл уақытта адам 13-17 жаста аралығында
болады, бала емес, бірақ әлі ересек адам болмайды. Бұл жас-“қоғамдық
импритинг” кезеңі – барлық нәрселер адамдарға ерекше әсерлі болып келеді.
Бұл адамға есеюге мүмкіндік береді. Жасөспірімдердің қылмысы деген термин,
жасөспірімдердің заңды бұзуына қатысты іс-әрекеттер жасауы дегенді
білдіреді. Бұл терминді, ересек адамдар жасаған қылмыстан бөліп алып
қарастыру, олармен салыстыру үшін енгізген. Қылмыс жасаған жасөспірімдерді,
арнайы сотта, арнайы судья соттап, әрқашан жеңілірек үкім шығаруға
тырысады.
М. И. Еникеев сипаттамасы бойынша жасөпірімге заңды бұзған көптеген
қылмысты артуға болады. Олар, сабақтан қашу, бармаудан бастап - адам
өліміне дейінгі қылмыстар.
Бұл жасында жасөспірімдердің бойында кездестін келесідей мінездер тән:
1. Қарсыластық реакциясы.
Жасөспірімнің іс-әрекетіне, тәртібіне үлкендер тарапынан шек қоюына
қарсылықты білдіреді. Бұл іс-әрекеттер – үйден қашумен, шулы серуендермен
сипатталады.
2. Имитация реакциясы.
Нақты образға, жеке дамға еліктеу. Кейде бұл белгілі “кейіпкер” болуы
мүмкін. Мысалы, жасөспірімдерге “қылмыскер-суперменнің ”үлкен ықпалды екені
белгілі. Соңғы кездегі детективті әдебиеттер кейіпкерлерге еліктеу
жасөспірімдердің өзін-өзі бағалауына кері әсерін тигізеді.
3. Компенсация реакциясы.
Бір саладағы сәтсіздік енді бір салада дұрыс берілуі. (Мысалы,мектепте
сәтсіздік болса, ”батыл” іс-әректтермен орын толтыру)№
4. Гиперкомпенсация реакциясы.
Жасөспірімге қиын түсетін салада табандылықпен талпынып, жетістіктерге
жетуге тырысу. Көбінде өз-өзіне сенімсіз, ұялшақ жасөспірім, ерекше спорт
түрлерін таңдайды (Мысалы, бокс, карате, т. б. ).
5. Топтасу реакциясы.
Бірдей жастағы жасөспірімдердің топтасауы. Жасөспірімдік топтар, ортақ
мақсаттылығымен, жинақылықтармен, ортақ бағыттылықтармен ерекшеленеді.
Жасөспірімдердің арасында қылмыстың көптеп таралуы зерттеушілердің көңілін
алаңдатып отыр. Бұл қылмыстың таралуының себептерін анықтау мақсатында
арнайы зерттеу жұмысын жүргізуге итермеледі. Негізгі себептерін үлкен үш
топқа бөлуге болады:
- Социологиялық фактор: Қоғам және мәдениет құрылымдарына байланысты;
- Психологиялық фактор бойынша: Белгілі адамның мінезінің ерекшелігімен
қарым-қатынас ерекшелігіне байланысты;
- Биологиялық фактор: Физикалық және органикалык элементтерінің әсерінен;
- Социологиялық фактор: Қылмысқа әсер ететін, социологиялық факторлардың
ішінде, зерттеу нәтижесінде, келесі себептер көп кездескен:
- Төменгі экономикалық – қоғамдық статус;
- Мәдениеттегі зорлық және бұқаралық ақпарат құралдары;
- Алкоголь және наркотикалық заттар;
- Құрдастарының әсері;
- Отбасындағы психологиялық және атмосфералық жағдай.

Төменгі экономикалық-қоғамдық деңгей және кедейшілік әсер етеді. Көбінде
қылмысқа, жұмыс және білім алатын жағдайлары жоқ, өз өміріндегі жағдайларға
көңілі толмайтындар барады. Сонымен қатар қылмысты жоғарғы өкілдердің
(бизнесмен, бай адамдардың) балалары жасайды. Себебі, олар материалды
жағдайдан қиыншылық көрмейді. Тек орташа тұратындардың жасөспірім балалары
қылмысқа сирек барады. Бай өкілдердің балаларын көбінде айып төлеп босатса,
кедей балалардың ата-аналары айып төлеп, шығара алмағандықтан, олады
тұтқынға алып жазалайды.
Байлық, мәдени құндылықтар, өмір стилі:
Қазіргі жасөспірімдердің көбінде автокөлігі, қалталы ақшасы болады.
Яғни, осы ақшаға жасөспірім шылым,алкоголь,наркотикалық заттар сатып алуына
мүмкіндігі бар. Олардың өмірі біршама белсенді өтеді – кездесулер; ойын-
сауық, би кештері; рок-концерттер; достарымен көкке, табиғатқа барады.
Бірақ, бұлардың көбі кешке, түнде болып тұрады. Бұл кезде көшеде көп адам
кездеспегендіктен, оларды бақылаушылар аз болғандықтан, жеткіншектер
бұзақылық жасап, кейде ойын-сауық үшін қылмыс жасауға шейін барады.
Жасөспірімнің жан дүниесі нәзік,сезімтал болып келеді. Үлкендердің айтқан
сөздерін, іс-әрекеттерін, бұқаралық ақпарат құралдарынан (теледидар, газет,
журналдардан т.б.) көргенінің барлығын тез қабылдап, шындық көреді. Міне,
сондықтан да лас ақпарат көздері мен телехабарларда үнемі беріліп отыратын
қылмыс хроникасындағы жағымсыз мәлеметтер жастардың нәзік көңіліне, жан
дүниесіне қатыгездікпен жүгенсіздік ұрығын себуде. Ақпарат құралдары
қатігез қылмыскердің іс-әрекетінің егжей - тегжейін жазып, жасөспірімдерге
сабақ болар десе, кейбір жасөспірімдер, осы қылмысты жасаған қылмыскер
қандай сезімде болды екен деп, сол қылмысты қайталайтыны кездесіп жатады.
Өткен ғасырдың сексенінші жылдары, қандай-да бір қылмыс түріне
қатыстықтары болмаса да, айғай – шулы әрекеттерімен түнгі тыныштықты
бұзатындары үшін үлкендерді жиі дүркілендіретін ”хипперлер”, “металистер”,
“мотоциклистер” сияқты бейресми топтардың жағымсыз қылықтары баспа сөз
беттерінде әртүрлі пікірталастарын туғызып, олар туралы белгілі бір
қоғамдық пікірді қалыптастырып жататын. Яғни, жағымсыз қылықтарына
жасөспірімдердің тәртібі, мінез-құлқы, тұлға ретінде қалыптасу мәселелері
көпшілікті ойландыратын. Көп болып, олардың жаман жолға салынып кетпеуіне
ат салысатын.
Қылмысты ішімдік және наркотикалық заттар әсерінен жасайтындар көптеп
кездестіндіктен, арнайы зерттеу жұмысын жүргізген. Олардың біреуінің
нәтижесі бойынша, егер жасөспірім бұрын тұтқынға алынса, наркоман
адамдармен қарым-қатнаста болса, қылмысты ішімдік, есірткі ықпалын жасайды.
Яғни, есірткі қабылдау мен қылмыстық іс-әрекеттер бір-бірімен тығыз
байланыста болады.
Құрбы-құрдастарының әсері. Жасөспірімдерді заң бұзуға, қылмыс жолына
итермелейтін фактордың бірі. Заң бұзу мен есірткі қабылдау кезінде,
жасөспірімнің антиқоғамдық тәрбиесімен құрдастарының арасында тығыз
байланыс байқалады. Социализациялану үрдісі кезінде жеткіншектер арасында
қылмыстық іс-әректке даярлану басталады. Жеткіншектерге құрбы –
құрдастарының айтқан ойы, әсері үлкен, себебі бұл кезде олар бір-біріне
еліктегіш болып келеді.
Әсер етуші келесі фактор – тұрғылықты специфика әсері. Арнайы
территорияларда, белгілі бір аудандарда, қылмыскерлердің деңгейі ерекше
жоғары болады. Бірақ сол жерде өскен жасөспірімдердің барлығы қылмыскер
болмаса да, бұл жердегі жас балалардың заңды бұзу, қылмыс жасау пайызы
басқа аудандарға қарағанда бірнеше есе жоғары болады.
Жасөспірімдер қазіргі кезеңде тез өзгермелі мәдениетте, хаос және тұрақсыз,
құбылмалы ортада өмір сүреді. Мұның өзі қылмыстың жоғарылауына әсер етеді.
Бұрынғы баға жетпес құндылықтар күмәндану, сенімсіздік сезімдерін тудыра
бастады. Мысалы, отбасы ертеректе, сенімді, қауіпсіз ошақ болса, қазіргі
кезде, жанұядағы келіспеушілік, түсініспеушілік әсерінен үлкен мәселелерге
(өз-өзіне қол жұмсау, қылмысқа бару, т.б.), итермелуші себептерінің біріне
айналып отыр. Көптеген экономикалық – саяси мәселелердің пайда болуы,
сенімсіздіктің тууына, көптеген наразылықтарға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Мектептегі үлгерім заң бұзуға, қылмыс жасауға итермелейтін фактордың бірі
болып табылады. Данхем және Алперт мектепті тастап кеткен жүз отыз жеті
жасөспірімді зерттей келе, мектепті тастаудың он төрт себебін көрсеткен.
Бұларға, мектептегі баланың тәртібінің нашарлығы, оқуға деген ынтаның
болмауы, сынаптастарының кері әсері және ата-анасымен қарым-қатынасының
нашарлығы, түсініспеушіліктің болуы, мектептегі жетістіктерінің төмендігі,
нашар бағалар, сыныптағы тәртібінің жамандығы,мектеп программасын алып жүре
алмауы, мұғалімдермен және ата-анасымен ортақ тіл табыса алмауы - бұның
барлығы осындай оқушылардың қылмысқа, заң бұзушылығына итермелейтін
факторлар. Бұлар оқушылардың психикасына кері әсер етеді. Осы кезде бұл
жасөспірімдерді “тыныштық бұзушылар” болып табылады. Мұғалімдер мен
әкімшіліктің кері әсері, жасөспірімнің жаман тәрбиесін әрі қарай
шиеленістере түсіп, жеткіншектің сабақ босатуының жиіленуіне, алкоголь мен
есірткінің қабылдауына итермелейді.
Жасөспірімнің тұлға ретінде дамуына, қоғамда жүруіне – жанұядағы
психологиялық жағдай және атмосфераның әсері үлкен. Ажырасқан отбасылардағы
жанұя мүшелерінің бір-бірімен аддекватты емес қарым-қатынаста болуы
жасөспірімді қылмыс жолына итермелейді.
Қылмыстың психологиялық факторы:
Қылмыс жасауға итермелейтін себептердің бірі – ажырасқан отбасылардың
көптеп кездесуі. Яғни, осындай жанұядан шыққан жасөспірімдердің қылмысы.
Бірақ айырылыспай әрқашан ұрсыс-керісте болатын жанұя жасөспірімдеріде
қылмыс жасауға жақын болып келеді. Сондықтан, басты болып, жанұядағы
атмосфера болып табылады. Жасөспірімдер ата-анасының қамқорлығы мен
қадағалауынан тыс қалады. Көп жағдайда екі түрлі жынысты жасөспірімдер
анасына жақын болып келеді. Бірақ, әкесі жағынан жақындықтын аз болуынан
қылмыстық іс-әрекетке барады, әсіресе ұл балалар. Бұл мәселеге байланысты
жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша, сексуалды қылмыс жасаған
жасөспірімдердің отбасы тату емес, аралары ыстық болмағанын көрсеткен.
Сонымен қатар ата-анасының тәрбиелеу моделі де өз ықпалын тигізеді.
Мысалы, әке-шешесі бір-бірімен ұрсысып, қарсыласып жүрген отбасынан екі
жасөспірім қыз балалар өздерінің агрессивтілігмен және салмақсыздығымен өз
құрдастарынан ерекшеленген. Қыздар өз ата-анасының іс-әрекетін қайталаған.
Сонымен қатар, қылмыс жасауға тұлғалық факторларда әсер ете ала ма деген
сұраққа жауап іздеген. Арнайы жүргізілген зерттеу бойынша қылмыс
жасағандар:өздеріне сенімді, құқық қорғау органдарына ұнатпаушылықпен
қарау, тез ренжігіштігімен, өзін басқара алмаушылығымен, жаушылық
қаситтерімен ерекшеленген. Алайда, кейбіреулерінде, өзі туралы бағасының
төмен болуы, өзін жек көру сияқты қасиеттері кездеседі. Осындай адамдар
тобы өз істеген іс-әрекетін мойындамай, барлығын қоршаған орта мен
адамдардан көріп, кінәлайды. Кей жағдайда заң бұзу невроз симптомы,
қорқыныш, мазасыздық жемісі болып келуі мүмкін. Сондай-ақ әртүрлі формадағы
және деңгейдегі психопотологиядан зардап шегеді. Кейбіреулері жүйке
бұзылуымен ауырады, оны психиаторлар “іс-әрекетіндегі салмақсыздық“ деп
атайды.
Зерттеу нәтижесіндегі себептердің бірі – балалық шағынан бастап
қамқорлық, мейірімділіктің жетіспеушілігі. Кей жағдайларда заң бұзушылық іс-
әрекетке эмоционалды жағынан сау балалар; тек кері, қате тәрбиеленгендер
баратыны да кездеседі.
Қылмыстың биологиялық факторы:
Қылмыстардың көбі сыртқы себеп бойынша жасалады. Бірақ, кей жағдайлар да
органикалық және биологиялық факторлары тікелей және жанама әсер етуі
кездеседі. Мысалы, қылмыс жасаған жасөспірімдер арасында бас миының маңдай
жазығының дамымай артта қалуы жиі кездесетінін көрсеткен. Бұның өзі
нейрофизиологиялық бұзылыстарына, өз іс-әрекетіне жауап бермеуіне әкеледі.
Бірақ, бұл танымдық процестің бұзылуы дегенді білдірмейді, тек бұндай
жасөспірім өзіндегі білімді пайдаланып қана іс-әрекет жасай алмайтындығын
білдіреді.
Биологиялық фактордың қылмыс жасауға қандай рөлі бар екенін зерттей
келе, ұрпақтан ұрпаққа берілуі мүмкін екендігін анықтаған. Сондықтан,
жанұяның комплексті әсері өзіне қоршаған орта факторымен гентикалық
факторды қоса көрсетеді.
Заң бұзушы адамның анатомия-жүйелік жүйенің бұзылысы заң қызметкерлеріне
қарағанда ақырын қалпына келеді. Сондықтан да жазалаудан кейін өз
тәрбиелерін өзгерте алмайды.
Н. Ф. Кудряцева, В. Е. Эминова еңбектерінде бұл себеп, біз білетіндей әрбір
адамда өзіне тән темпераменті болады. Сондықтан да бұл кейбір жағдайда
тұқым қуалаушылық фактор және де бала туа сала жаман тәрбиеге жақын болуы
мүмкін. Егер бұны ата-анасы қалай жеңуді білмесе, жөндемесе, жасөспірімдік
кезеңде әртүрлі психикалық бұзылыстарға ұшырауы мүмкін.
Шеппард көзқарасы бойынша органикалық себептер әр қылмыскердің 25% құрайды.
Мысалы, ол 10-15 жасар қыз бала туралы айтады. Ол инсулиннің
жетіспеушілігінен зардап шеккен, яғни қанының құрамында қанттың мөлшері өте
аз болған. Жасөспірім құбылмалы көңіл күйімен, импульсивтілігімен,
агрессивтілігімен ерекшеленген. Дұрыс емделу мен диета толық емделуге
мүмкіндік берді. Ол басқа да адамдар туралы әңгімелеген. Мысалы, заң
бұзушылар кереңдікмен, көзі дұрыс көрмеушіліктен зардап шеккендер.
Органикалық себептер сонымен қатар босануға дейінгі және кейінгі
асқынулардан болуы мүмкін.
Қ. Р. Ішкі Істер Министрлігі Оңтүстік Қазақстан облысы тәртіп сақтау
басқармасының насихат бөлімі Шымкент қаласында қылмыстық топтарға
қатысушыларға немесе оларға еліктеуші жасөспірімдерге әлеуметтік зерттеулер
жүргізген.
Зерттеу сауалнама, сұхбат, салыстырмалы талдаулар сияқты тәсілдерді
қолданды. Бұл зерттеулердің статистикалық мәнділіктеріне сүйенсек
Қазақстанның оңтүстік аймағында заң бұзушы жасөспірімдер 1,5 ұрлықты
наркотикалық зат әсерінен істеген. Барлық ұрлықты 23 топталып жасалған.
Барлық тартылған жас қылмыстың 30,6% бір рет ұрлық жасап жауапқа тартылса,
қалғандары, яғни 13-і бұрын бірнеше рет қылмыс жасап, жазаларын өтеп
үлгергендер болып келеді. Егер бір аптаның ішінде 3-4 ұрлық жасалса, оның
17% жасөспірімдер. Ал, үш айда он ұрлық жасалса, оның 20,7% жасөспірімдер
үлесінде. Жасөспірімдерден тұратын қылмыстық топтардың көбеюі барлық Дүние
жүзі адамдарын алаңдатуда. Ақпараттар жүйесінде біз жиі-жиі қатаңдықпен
жасөспірімдер топтарының адамды өлтіруі туралы оқимыз.
Х. С. Жадбаев бойынша бұл топтардың өкілдері болып 16-17 жасар ұл
балалалар саналады. Бұл балалалардың осы топтарға енуіне бірнеше себептері
бар. Мысалы, жолдастарына деген еліктеушілік, қорғаныш іздеумен,
гереосексуалды және ерекше сезімдерді сезіну мақсатында. Жасөспірімдердің
қылмыстық топтарына кіруіне итермелейтін себептерінің бірі – жанұядағы
түсініспеушілік мәселесі. Егер жасөспірімдер өздерінің эмоционалды және
жанұядағы социалды қажеттіліктерін қанағаттандыра алмаса, ол қылмыстық
топтардың құрамына еніп, өзін сол жерден табуға тырысады. Қылмыстық топқа
енген соң, жасөспірім жалғыз өзі жүрсе ешқашан қолы бармайтын қылмыстарды
жасайды. Бұл топтар барлық қоғамға қорқыныш, қауіп тудырып отыр.
Статистикалық мағлұматтарға сүйенсек, біздің Қ. Р. жасөспірімдер жасаған
қылмысы: 2000 жылы - 7,5%; 2001 жылы - 8,3%; 2002 жылы - 8,5%; 2003 - 6.
5%; 2004 - 6. 8%.
Ал облыс бойынша бүкіл жасалған қылмыстың 2000 жылы-9,2%; 2001 жылы - 9,9%;
2002 жылы - 10%; 2003 жылы - 6,7%.
Алдын алу үшін жасалатын шаралар:
- Жасөспірімді қоғам жағынан қадағалау қажет. Отбасы жасөспірімдік
қылмыстың алдын алуға мүмкіндік беретінін естен шығармау қажет. Себебі,
көбінде жанұя қоғамдық қадағалауды жүзеге асырады. Қадағалаудың екі түрі
бар. Біріншісі, тікелей қадағалау – бұл сыртқы болып табылады, оған
шектеулер және жазалаулар жатады. Ата - аналары баланың уақытында сабақтан
келуін, жолдастарымен қарым-қатынасқа түсетін кіші топтарды қадағалап,
тексеруі жатады. Сонымен қоса уақытында баланы жазалап, көмектеседі. Екінші
түрі, көмекші қадағалау – бұл сыйластық және махаббат. Жасөспірім ата-
анасына және басқа да адамдарға осы сезімдерді сезінеді. Олардың тәрбиесі
мен іс-әрекетін махаббат басқарады. Ата-анасына және басқа адамдарға
махаббат, сыйластықпен қараған бала көп жағдайда қылмысқа бармайды. Себебі,
жасөспірімдерге үміт артып,сенетін адамдарды ренжітіп, көңілін қалдырғысы
келмейді.
- Жасөспірімдердің көбі, зерттеу жүргізгенде жасалатын қылмыс үшін қандай
жазалар өтейтінін білмегендігін айтады. Сондықтан, жасөспірімдерге қылмыс
жазалары туралы семинарлар жүргізу керек.
- Жасөспірімдер сабақтан тыс өте көп уақыттары бар. Сондықтан қазіргі
кездегі “дворлық клубтарды” әрі қарай дамыту керек. Бос уақытын босқа
жібермей спортпен шұғылданып, пайдалы іс- әрекеттермен айналысу керек.

Қылмыс пен жаза

Қазіргі кезде жасөспірімдер арасында белең алып отырған түрлі құқық
бұзушылыққа бару қоғам дертіне айналып отыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаев еліміздің
болашағы жастар десе, осы жастарымызға білім мен тәрбие беру бүгінгі күнде
ұстаздар қауымына жүктеліп отыр.
Десекте қоғамдағы қитұрқы оқиғалар, теледидардағы түрлі бейнетаспаларды
көрген мектеп оқушылары кез-келген уақытта құқық бұзып немесе өз-өзіне қол
жұмсауға дейін баруы мүмкін. Осыған орай орта мектеп-гимназиясында Қылмыс
және жаза атты ашық тәрбие сағаты өткізілді. Ашық сабаққа қалалық
кәмелетке толмағандар ісі бөлімінің инспекторы Ж.Турлин, қалалық емхананың
педагог-валеологы С.Мадыбаева, мектеп әкімшілігі және бірнеше сынып
жетекшілері қатысты. Құқық пәнінің мұғалімі Н.Отарбаева өзінің жаңа
технологиялардың пайдалану арқылы өткізген сабағы қатысқан қонақтар мен
оқушыларға үлкен ой салып, пайдалы мағлұматтарға толы болды. Оқушылар
қазіргі кездегі жастар арасындағы өзін-өзіне қол жұмсау және бұзақалық,
нашақорлық туралы және олардан арылуы жайында өз ойларын ортаға салды. ХХІ
ғасырдың соңғы ақпараттық технологиясымен жабдықталған сынып кабинетіндегі
көрнекі құралдар да тақырыпқа сәйкес пайдаланылып сабақтың мәнін аша түсті.
Сонымен қатар, оқушылар көтерілген мәселелерге зейін қойып, өз ойларын ашық
әрі түсінікті айтуға тырысты. Бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі
болып отырған жасөспірімдер арасындағы қылмыс және оны болдырмау мен алдын
алу шаралары жайлы кеңінен мағлұматтар беріліп, оқушылардың заң, құқық,
қылмыс туралы білімдері жетілдірілді. Психологиялық кейбір жайттармен
ұштасқан сабақ барысы қызықты болып, екі сабақты құрады және оқушылар үшін
маңызды ақпарат көптеп әсерін тигізді толы болды десек артық айтқандық емес
болар. Құқықтық тәрбие беру ісі бүгінгі таңда жастарға білім беруде аса
маңызды мәселе болып отыр, сол үшін оқушылар арасында аянбай жұмыс
істеуімізге тура келеді.
Редакциядан: ОМГ тәрбие ісінің орынбасары Х.Алимбекова “Қылмыс пен жаза”
мақаласын орынды жазып отыр. Себебі, Тұздыбастаудағы оқиғадан соң ғана ішкі
істер министрлігі “оқушылар ісін” анықтауға шындап кірісіпті. Алайда
әскердегі әлімжеттіктің оқушылар арасында дәндеп бара жатқаны ата-аналардың
барлығын алаңдатып отыр. енді ауыл тұрғындары блаларын әскер түгілі,
мектепке жіберуден жүрексінетін жағдайға жеткен сияқты. Қосқыршын Сержан
мен Абайдың қысқа өмірі елімізде қайталанбай-ақ қойсын!

Құқық бұзушылықтың алдын алу басты - міндет.

Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу, қоғамдағы
қылмыстың алдын алудың аса маңызды аспектісі болып табылады. Заңды,
әлеуметтік пайдалы қызметке және қоғам мен өмірге ізгілікті көзқарас
қалыптастырып, жастарды қылмыстық қызметке жол бермейтін қағидаларға
тәрбиелеу қажет.
Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандардың арасында құқық
бұзушылықтың алдын алу және балалардың қадағалаусыз және қараусыз жүруінің
алдын алу жөніндегі заңнаманы қалыптастыру және дамыту жұмысы қолға
алынған. Бұл Неке және отбасы туралы, Отбасылық үлгідегі балалар
деревнялары және жасөспірімдер үйлері туралы, Мемлекеттік атаулы
әлеуметтік көмек туралы, Еңбек туралы, Қазақстан Республикасындағы
арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы, Дене тәрбиесі және спорт туралы
заңдары, кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссиялардың, кәмелетке
толмағандар ісі жөніндегі ішкі істер органдарының қызметін реттейтін
нормативтік құқықтық актілер және т.б.
Кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алуды тікелей не жанама
көздейтін құқықтың қайнар көздерінің осылайша көп болуы қоғамдық
қатынастардың кез келген саласында кәмелетке толмағандар тұлғасының дамуын
қамтамасыз ететін қолдау жүйесіннің көзделгендігін көрсетеді. Әсіресе бұл
қауіпті жағдайда тұрған және ерекше қорғау мен қолдауға мұқтаж
жасөспірімдерге қажет. Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен оқытуда
отбасының маңызы зор. Осыған орай мемлекеттіміз отбасының, соның ішінде
кеңейтілген отбасының тұтастығын сақтауға аса назар аударып отыр.
Отбасында тұрақтылық пен береке болмаса, осыған байланысты қоғам
тарапынан көмек көрсету әрекеттері сәтсіз болған жағдайда, тіршілік етудің
балама орындарын пайдалану мүмкіндігін қарастыру қажет.
Ол дегеніміз, балаларды тұрақтылығы бар, әрі берекелі отбасы жағдайына
мейлінше жақындатылған мекемелерге тәрбиелеуге берілуі тиіс.
Баланың келешегіне кері әсер ететін жағдайларды айтпағанда, олардың ата-
анасынан айыруға жол бермейтін ұлттық бағдарлама жасаудың және оны іс
жүзіне асыру қажеттігінің мәні зор.
Кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алудың ең маңызды алғы
шарты болып табылатын, отбасындағы берекені сақтаудың негізінде,
субъективтік себептерден басқа, өтпелі кезеңнің әлеуметтік-экономикалық
жағымсыз құбылыстары жатыр. Ол ата-анасының материалдық жағдайының нашар
болуына байланысты балабақша мен мектептерге бара алмауы нәтижесінде, соңғы
жылдары қараусыз, тастанды, үй-жайы жоқ, сөйтіп құқық бұзушылық жасауға
баратын балалар саны көбейіп отыр.
Сонымен қатар, әлі де болса біліктілігі жоғары педагогтар жалақының
төмендігіне байланысты саудамен айналысуға мәжбүр.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында
жаһандық дағдарысқа қарамастан мемлекеттің әлеуметтік саясаты - ең алдымен
жұмыс орындарын көбейтуге, қамқоршылары баланы оқытуға, жағдайы келмеген
кезде кәмелетке толмағандарға мемлекеттің есебінен жоғары және арнайы орта
білім алу мүмкіндігін қамтамасыз етуге, мұғалімдер мен дәрігерлердің
жалақысын өсіруге бағытталып отыр.
Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың
қадағалаусыз, ата-анасының қарауынсыз қалуының алдын алу жөніндегі
мемлекеттік саясаттың келесі бір бағыты білім беру саласындағы заңнаманы
жетілдіру, оның дәл және біркелкі қолданылуына тиісті бақылау және
қадағалау жасауды қамтамасыз ету болып табылады.
Оқу орындары, кәмелетке толмағандарға медициналық, кеңестемелік және
басқа да көмек көрсететін, атап айтқанда осындай жәрдемге мұқтаж немесе
қатыгездік құрбаны болған, ата-анасының мейірімін көрмеген және қудалау мен
қанауға душар болған жасөспірімдерге қолұшын беретін базалық және анықтама
орталықтарына айналуы тиіс. Нормативтік құжаттарда мектепке бару ережесін
сақтау қиынға соғатын, сондай-ақ мектепті тастап кететін кәмелетке
толмағандарға арнайы көмек көрсетілетіні көзделіп, жастар арасындагы
қылмыстың және кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алудың
тиімді жолдарын табуға қатысты, ғылыми-зерттеу жүргізуде білім беру
жүйесінің барлық буындарының арасында ынтамақтастық болуын ынталандыруға,
сондай-ақ осындай зерттеулердің кең таралуы көзделуге тиіс. Осындай зерттеу
нәтижелерінің негізінде білім басқармалары кәмелетке толмағандарға, заңға
сәйкес мінез-құлық қалыптастыруға бағытталған бағдарламалар мен әдістемелік
құралдар әзірлеп, білім беру мекемелерінің жұмыс тәжірибесіне енгізу керек.
Жасөспірімдер арасындағы заңға қайшы мінез-құлықтың алдын алудың неғұрлым
тиімді шарасы девиантты мінез-құлқымен ерекшеленетін кәмелетке
толмағандарды, әсіресе қоғамға қарсы бағдарланған жасөспірімдер топтарының
лидерлерін дер кезінде анықтауға және олардың айналадағы адамдарға теріс
ықпал жасауына жол бермеу болып табылады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай,
осындай жасөспірімдерді арнайы оқу-тәрбие мекемелеріне орналастыру
мүмкіндігі болғанда бұл жұмыстың пәрменділігі артады. Осының өзі құқық
бұзушылықтың қайталануын болдырмауға, сондай-ақ оларды ересек адамдардың
тарапынан болатын теріс әсерден оқшаулауға мүмкіндік береді. Кәмелетке
толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың қадағалаусыз,
қараусыз қалуының алдын алу жөніндегі мемлекеттік саясаттың тағы бір
бағытты әр түрлі қоғамдық ұйымдардың, бірлестіктердің, клубтардың және т.б.
қызметін реттейтін заңнаманы жетілдіру болып табылады, себебі кәмелетке
толмағандар құқық бұзушылығының алдын алу көбіне жасөспірімдердің бос
уақытын да ұйымдастырылатын әр түрлі қызметтердің жұмыс сапасына
байланысты.
Мәдениет, ойын-сауық, спорт және туризм мекемелерінің, әлеуметтік қауіпті
жағдайда тұрған кәмелетке толмағандарды көркемөнер, техникалық, спорт және
т.б. үйірме, секцияларында үйренуге тарту, оларды отандық және дүниежүзілік
мәдениет құндылықтарына баулу басты бағдарлама болуы тиіс.
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде бұқаралық ақпарат құралдары зор рөл
атқарады. Бірақ, бұл істе айтарлықтай кемшіліктер бар екендігі барлығымызға
белгілі. Мысалы: теледидар арқылы адам өлтіру, қатыгездік, қанкұйлы
оқиғалар, алдап-арбау, эротикалық мағанадағы журналдар, фото суреттер,
жарнамалар мұнын өзі келешек ұрпақтың мінез құлқының қалыптасуы мен даму
процестеріне зиян келтіретіндігі айтпаса да түсінікті.
Осы жағдайға байланысты бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңда,
жастарға арналған тиісті қызметтер мен мүмкіндіктерді БАҚ-ы арқылы тарату
қажеттігі туралы норма императивті түрде баяндалу керек. Заңда бұқаралық
ақпарат құралдарын есірткімен, зорлықпен байланысты материалдар көрсетуді
мейлінше азайтуға, сондай-ақ зорлық пен қанауды жағымсыз жағынан көрсетуге
мүдделі ететін, осыған ынталандыратын нормалар көзделуі тиіс. БАҚ-ы өз
бағдарламаларын дер кезінде түзетуі аса қажет, олардағы ақпарат балалар мен
жасөспірімдердің ақылын кемітпей, қатыгез етпей, дұрыс бағдар беруі тиіс.
Сонымен қатар есірткі мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.