Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының пәні мен жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

№1 семинар тақырыбы: Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының пәні мен жүйесі.

1. Сабақ жоспары:

1. Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасы бойынша азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының міндеттері.

2. Сот билігі және сотта қорғануға құқық туралы Қазақстан Республикасының Конституциясы.

3. Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың нысандары.

4. Азаматтық іс жүргізу құқығының түсінігі. Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні, әдісі, жүйесі және дерек көздері.

5. Азаматтық сот ісін жүргізудің түсінігі; оның түрлері және сатылары.

6. Азаматтық іс жүргізу нысаны (түсінігі, мәні, негізгі белгілері және азаматтық істі қарау мен шешу үшін маңызды) .

2. Қысқаша теориялық мәліметтер:

Азаматтар немесе ұйымдардың құқығын басқа басқа түлғалар тарапынан бұзған жағдайда, сондай-ақ қүқықтың алдағы уақытта бұзылу қаупі болғанда қорғаудың белгілі бір шараларын объективті қолдану қажеттігі пайда болады. Ол міндетті тарапқа қатысы бойынша құқықтың қорғалу тәсілі.

Қүқықтың қорғалу төсілі-материалдық қүқық категориясы болып табылады. Қүқықты қорғау тәсілі Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне берілген.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 13 -бабының 2-тармағына сәйкес єркім өз қүқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға қүқылы, ал Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасындағы соттар жөне судьялар мәртебесі туралы" жарлығы 5-бабының 1 және 2 тармақтары єр азаматқа мемлекеттік органдардың, үйымдардың, лауазымды жөне басқа түлғалардың Қ. Р. Конституциясында және зандарында көзделген қүқықтарына, бостандықтарына жөне занды мүдделеріне нүќсан келтіретін заңсыз шешімдері мен әрекеттерінен сот арқылы қорғалуына кепілдік береді.

Қ±қықтың қорғау формасы- процессуалдық сипаттағы категория. Қ±қықты қорғау формасы деп қ±қықты қорғау бойынша тиісті органдардың қызметінің заң жүзінде анықталуы: ол- қ±қық нормаларының қолданылуы іс жүзіндегі жағдайды анықтау бойынша қ±қықты қорғау тәсілін жєне шешім шығаруды анықтау. Заң жүзіндегі қ±қықты қорғау төсілін қолдану бір ғана емес, қ±қықты қорғаудың бірнеше нысандарымен жүзеге асырылады.

Қ±қықты қорғау нысандарының кµп түрлілігі бірқатар факторлардың әрекетімен түсіндіріледі.

Қ±қықтың б±зылуы немесе дау тудырған азаматтық қ±қықтардың қорғаудың жүзеге асырылуы іс жүргізу зандылықтарында бекітілген сот, тµрелік сот, аралыќ сотта қаралады.

Әкімшілік тєртіппен азаматтық қ±қықтарды қорғау занда кµзделген жағдайларда жүзеге асырылады. Әкімшілік тєртіппен қабылданған ќаулыларѓа сотқа арыздануға болады.

Даусыз қ±қықтармен заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау бойынша функцияларды нотариустермен басқа да лауазымды түлғалар орындай алады. Нотариустер мәмілелерде куәландырады, м±рагерлік мүлікті сақтауға шара қолданады, м±рагерлік қ±қығы туралы куєлік береді, ерлі-зайыптылар мүлікке үлес меншігіне ие қ±қығы туралы куєлік береді.

Бірақта еңбек даулары тікелей дау жанжал пайда болған жерде еңбек даулары бойынша комиссия қарайды, ал ±жымдық еңбек дауларын-жарастырушы комиссиялар қарайды.

Түрлі қ±қықты қорғау нысандары арасында сот жетекші рольді атқарады, оның қызметі азаматтық іс жүргізу қ±қығының нормаларымен белгіленген. Адамдардың б±зылған қ±қықтарының сотпен қорѓалуы тиімді болып келеді.

Сот арқылы қорғалу қ±қығы- конституциялық қ±қық болып табылады. Әркімнің қ±қығы мен бостандығы сот арқылы қорғалуына кепілдік беріледі. Азаматтардың қ±қығын қорғау кезіндегі сот билігі азаматтық сот µндірісі араласуымен жүзеге асырылады.

Азаматтық сот өндірісі деп- азаматтық іс жүргізу қ±қығы мен нормаларымен анықталған азаматтық іс бойынша төртібі айќындалады.

Азаматтық істер деп- қ±қық қатынастарының кең спектірінен -Конституциялық, әкімшілік, қаржы, жер, азаматтық, еңбек, т±рғын үй жөне тағы басқа келіп шығатын істер айтылады.

Азаматтық сот өндірісінің міндеттеріне азаматтарды ±йымдардың жєне олардың бірлестіктерінің мүдделерін заңмен қорғауын және олардың қ±қықтары мен бостандықтарын заңмен қорғау жатады.

Сот органдары қ±қық төртібін нығайтуда үлкен роль атќарады, қ±қық б±зушылық пен белсенді түрде күрес жүргізіп, мемлекетпен азаматтардың мүддесін қорғайды. Өзінің барлық қызметінде адамдарды, жандарды б±лжытпай сақтауға тєрбиелейді.

Сот органдары қызметінің бір түрі міндеттердің үлкен ауқымын орындайтын азаматтық сот жүргізу ісі болып табылады. Ол міндеттерге қоғамдық және мемлекеттік қ±рылысты қорғау, шаруашылық пен жеке меншік жүйесін, саяси, еңбек, баспана жене азаматтардың басқа да жеке өрі мүліктік мүдделерін қорғау мақсатындағы, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындарының, мекемелерінің, кооперативтерінің, қоғамдық ±йымдардың заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау мақсатындағы азаматтық істерді шапшаң, д±рыс қарап шешу жатады.

Азаматтық сот төрелігі сот можілістерінде азаматтардың, мемелекеттік көсіпорындарының, мекемелердің, кооперативтермен басқа да қоғамдық ±йымдардың қ±қықтары мен мүдделерін қорғайтын даулар бойынша азаматтық істерді қарап, шешім шығаруды жүзеге асырады.

Азаматтық сот жүргізу ісінде әділетті заңдылықтың азаматтық сот арқылы қорғалуы, заңдьлықтың тек сот арқыльт іске асуы, азаматтардың заң жєне сот алдындағы теңдігі, істі қараудағы алқалық, соттардың тєуелсіздігі жөне олардың тек заңға ғана бағынуы ±лттық тіл, сот жүргізудің жариялығы тәрізді конституциялық негіздерге сүйенеді.

Сот арқылы қорғануға азаматтардың қ±қығының мөні кез-келген адам жөне үйьтм занды тәртібімен белгіленген субъективті қ±қығы, мүддесі б±зылып немесе н±ќсан келтірген жағдайда қорғану үшін сотқа өтініш береді. Ол өтініште талап арызда µзінің талабын негіздеп көрсетеді.

Алайда сот арқылы қорғалу қ±қығын тиімді пайдалану үшін қай сотқа шағымдану қажет, сотқа жазған арыздың нысаны мен мазм±ны сай болуы керек. Азаматтық іс сот ісін жүргізудің қай түрі бойынша қаралуға жататынын, іске қатысуға кім тартылатынын даулы қ±қықтық қатынастар материалдық қ±ќыќтыњ қай нормасымен реттелетінін, сондай-ақ талабын растайтын қандай дөлелдер ±сынылуы керек екендігін білу қажет.

Жеке жөне занды түлғалардың, прокурорлардың сондай-ақ мемлекеттік басқару органдарының қоғамдық бірлестіктердің жєне µзге адамдардың қ±қықтары мен мүддесін заң бойынша қорғай алатын жағдайларда басқа ±йымдардан жазбаша арыздары сотта азаматтық іс қорғауға негіз болады.

Сотқа талап өндірісінің істері бойынша талап арыздары, ал ерекше талап іс ж‰ргізу (өкімшілік-қ±қықтық қатынастарынан туындайтын) істер бойынша жєне ерекше іс ж‰ргізу істер бойынша-арыздармен µтініштер беріледі. Берілген арызды сот қарап шығып, оның іс жүргізуге қатысы барма жөне пайда болған қ±қықтық қатынастарды шешеді. Егерде талап арызда көрсетілген жайлар сот арқылы қорғауын қ±қылы деп таныса, онда сот ол арызды µз өндірісіне қабылдау туралы шешім шығарады. Сол уақыттан бастап азаматтық іс пайда болады жєне сот µндірісі пайда болады.

Сот, мүдделі түлғалар, басқа да сот ісіне қатысушылар іс қараған кезде бірқатар әрекеттер жасайды. Сот мәжілісіне қатысады, түсініктеме береді т. б. соттың бүкіл өрекеті іске қатысушылар, іске қатысуы бар басқа да қатысушылар єрекеттеріне шешім шығару, оған шағымдалу, орындалу, кәзіргі кездегі заң күші бар нормалар шегінде өрекет ететіндіктен процессуалдық әрекет болып табылады, осыдан келіп азаматтық сот өндірісі келіп шығады. Азаматтық іс жүргізу соттың тараптардың, іс жүргізуге қатысушы басқада қатысушылардың, олардың процессуалдық қ±қықтары мен міндеттерін қамтиды. Процессуалдық қ±қықтық пен міндеттемелер іс жүргізу барысында жүзеге асырылады.

Сонымен, азаматтық іс жүргізу деп бірінші сатылы соттың азаматтық істерді қорғауы бойынша, сот актілеріне қарсылық білдіру, жоғары т±рған соттардың кассациялық жөне қорғалу тәртібімен азаматтық іс жүргізу қ±қығының іс жүргізу қ±қығының нормаларымен реттеліп отыратын сот өрекеті.

Сонымен, соттың бүкіл өрекеті және іс жүргізуге қатысушы т±лғалардың єрекетінің ерекше формада жүріп отыруы процессуалдық, яғни іс жүргізу деп аталады.

Азаматтық іс жүргізу формасының сипатты белгілеріне мыналар жатады: а/ алдын-ала бекітілген процессуалдық қ±қық нормаларымен сот істерін қарау жөне шешу тәртібі; б/ істің шешімін табуына мүдделі т±лғалардың істі қарау кезіндегі сот мєжілісіне қатысуы және өздерінің қ±қықтары мен мүдделерін қорғауы; в/ азаматтық іс бойынша сот шешімі дәлелдемелердің көмегімен сот мєжілісінде бекітілген фактілерге негізделеді.

Азаматтық іс жүргізу нысаны істің шешімін табуына мүдделі тараптардың қ±қығының қорғалуын қамтамассыз етеді, даудың д±рыс шешілуіне қ±қықтық кепілдік беріледі, іс жүргізу қ±қығы мен міндеттемелерінің тендігін қамтамассыз етеді. Ол соттың қ±қығы туралы даудың дүрыс шешуін материалдық жєне іс жүргізу қ±қығының нормаларының қатаң сақтауын міндеттейді, сондай-ақ заң жүзінде бекітілген және басқа да нормативтік актілерден іс жүргізу кепілдігін де сақтауын да міндеттейді.

№2 семинар тақырыбы: Азаматтық іс жүргізу құқығының қағидалары .

1. Сабақ жоспары:

1. Соттың әділдігінің Қазақстан Республикасы Конституциясындағы демократиялық негіздері.

2. Азаматтық іс жүргізу құқығы қағидаларының түсінігі, олардың маңызы жане жүйесі. Азаматтық іс жүргізу құқығы қағидаларын сыныптаудың мәселесі.

3. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде бекітілген азаматтық сот ісін жүргізу қағидалары.

4. Заңдылық, объективтік шындық, диспозитивтік, сай іскерлік, сотпен қорғанудағы тараптардың процессуалдық құқықтылығы, тікелейлік және үзілістік қағидалары.

Қысқаша теориялық мәліметтер:

Азаматтық іс жүргізу қ±қығының көздері шеңберінің аясы өте кең. "Азаматтық іс жүргізу қ±қығының басты көзі- Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады. Конституция баптарында азаматтық іс жүргізу бойынша сот өндірісінің маңызды принциптері көрсетіледі. Азаматтық сот ісін жүргізудің қағидалары (ЌР АІЖК 6-23 баптары) 1. Заңдылық.

Сот істерді азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Кодекстің, басқа да нормативтік қ±ќықтық актілердің талаптарын дөлме-дөл сақтауға міндетті.

Соттардың адам мен азаматтың Конституцияға баянды етілген қ±қықтарына жөне бостандықтарына қысым жасайтын заңдар мен өзге де нормативтік қ±қықтық актілерді қолдану қ±қығы жоқ. Егер сот қолдануға тиісті заң немесе өзге де нормативтік қ±қықтық акт адам мен азаматтың Конституцияда баянды етілген қ±ќықтары мен бостандықтарына қысым жасайды деп тапса, ол іс бойынша іс жүргізуді тоқтата т±руға және Конституциялық кеңеске осы актіні Конституциялық емес деп тану жµнінде ±сыныс жасауға міндетті. Сот Конституциялық Кеңестің шешімін алған соң іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.

Істерді шешу кезінде соттың заңды б±зуына болмайды және ол заңсыз сот актілерінің күшін жоюға өкеліп соғады. Заңның б±зылуына кінєлі судья занда белгіленгендей жауапты болады.

Сот істі шешу кезінде мемлекеттік немесе өзге органның актісі заңға сөйкес келмейді немесе ол өкілеттілікті асыра пайдаланып шығарылған деп тапқан жағдайда, одан артық заң күші бар құқықтық актілерді қодданады.

Даулы құқықтық қатынастарды реттейтін құқық норамалары болмаған жағдайда сот ұқсас қатынастарды реттейтін қ±қық нормаларын қолданады, ал мұндай нормалар болмаған жағдайда дауды заңдардың жалпы негзідері мен мағынасын негізге ала отырып шешеді.

Егер заң актілерінде немесе дауласушы тараптардың келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешуі көзделсе, сот б±л мөселелерді әділдік пен парасаттылық өлшемдерін негізге ала отырып шешуге міндетті. 2. Сот төрелігін тек қана соттық жүзеге асыруы

Азаматтық істер бойынша сот төрелігін азаматтық іс жүргізу зањдарында белгіленген ережелер бойынша тек қана сот жүзеге асырады. Соттың биліктік өкілеттілігін кімнің де болса иеленуі занда кµзделген жауаптылыққа өкеліп соғады.

Төтенше, сондай-ақ µзге де заңсыз қ±ралған соттар шешімінің заң күші болмайды және орындалуға тиісті емес.

Өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған, ез өкілеттігін асыра пайдаланған немесе осы Кодексте көзделген азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін өзгеше түрде елеулі б±зған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға тиіс.

Азаматтық іс бойынша сот шешімдерін осы Кодексте көзделген төртіппен, тек тиісті соттар ғана тексеріп, қайта қарай алады. 3. Адамның қ±қықтарын, бостандықтары мен зањды мүдделерін сотта қорғауӘрбір адам б±зылған немесе даулы конституциялық қ±қықтарын, бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге қ±қылы. Мемлекеттік органдар, занды т±лѓалар немесе азаматтар занда көзделген жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгісіз бір тобының қ±қықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп жүгінуге қ±қылы.

Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында және азаматтардың, занды т±лѓалардың қ±қықтарын, қоғамдық жөне мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып ( арыз беріп) сотқа жүгінуге қ±қылы.

Ешкімге өзінің келісімінсіз ол үшін занда белгіленген соттылығын өзгертуге болмайды. Жоғарғы тү±ған соттың өзінен төменгі соттың жүргізетін ісін тараптардың келісімінсіз алып қоюға және оны µзінің іс жүргізуіне қабылдауға қ±қығы жоқ.

Егер заңға қайшы келсе немесе өлдекімнің қ±қығын жөне заңмен қорғалатын мүдделерін б±зса, сотқа жүгіну қ±қығынан бас тарту жарамсыз болады4. Жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін қүрметтеуАзаматтық іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық процеске қатысушы адамның ар-ожданын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін шешімдер мен іс-өрекеттерге тиым салынады. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заңсыз өрекеттерінен адамға келтірілген моральдық зиян занда белгіленген тәртіппен өтелуге тиісті. Азаматтардың жеке өмірі жөне жеке отбасылық құпиясы заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдар мен жинақтар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, почта, телеграф өзге де хабарлар құпиясына қ±қығы бар. Азаматтық процесс барысында бүл қ±қықтарды шектеуге зањда тікелей белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі 6. Меншікке сол с±ғылмаушылықМеншікке заңмен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді µз мүлкінен айыруға болмайды. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында адамдардың банктегі салымдары жєне басқа мүлікті пайдалануға тиым салу, сондай-ақ оны алып қою осы кодексте кµзделген жағдайлар мен төртіп бойынша жүргізілуі мүмкін. 7. Судьялардың тәуелсіздігі Судья сот тµрелігін атқару кезінде тәуелсіз болады жөне Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Заңға ғана бағынады. Судьялар мен соттар азаматтық істерді өздеріне сырттан ықпал ету болмайтын жағдайларды шешеді. Соттың сот төрелігін атқару жөніндегі қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді жөне ол заң бойынша жауаптылыққа өкеліп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді. Судьялар тєуелсіздігінің кепілдігі Қазақстан Республикасыньтң Конституциясымен жєне Заңмен белгіленген .

Барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдігі

Азаматтық істер бойынша сот тµрелігі заң мен сот алдындағы теңдік негізінде жүзеге асырылады. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында: азаматтардың ешқайсысына артықшылық берілмейді және олардың ешқайсысы шыққан тегі, єлеуметтік, лауазымдық жөне мүліктік жағдайы, жынысы, нөсілі, үлты, тілі, дінге козқарасы, сенімдері, түрғылықты жері жµніндегі себептермен немесе µзге де кез-келген мєн-жайлар бойынша кемсітілмеуге тиіс; зањды т±лғалардың ешқайсысына артықшылық берілмейді жєне олардың ешқайсысы да орналасқан жеріне, ±йымдық-қ±қықтық нысанына, бағыныстылығына, меншік нысанына және басқа да мән-жайлары себепті кемсітілмеуге тиіс; азаматтық қ±қықтық жауапкершіліктен имммунитеті бар адамдарға қатысты азаматтық сот ісін жүргізуге талаптары Қазақстан Республикасының Конституцияда, осы Кодексте, осы зандарда және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда белгіленеді.

Сот ісін жүргізу тілі. Азаматтық істер бойынша сот ісі мемлекеттік тілде жүргізіледі, ал қажет болған жағдайда сот ісін жүргізуде мемлекеттік тіл мен орыс тілі немесе басқа тілдер бірдей қолданылады

Сот ісін жүргізу тілі сотқа талап арыз берілген тілге қарай сот ±йғарымымен белгіленеді. Белгілі бір азаматтық іс бойынша іс жүргізу бастапқы белгіленген сот ісін жүргізу тілінде жүзеге асырылады.

Іс жүргізіліп отырған тілді білмейтін немесе жөнді білмейтін іске қатысушы адамдарға сотта ана тілінде немесе өздері білетін басқа тілде
мәлімдеме жасау, түсініктер мен жауап беру, өтініш білдіру, шағым жасау, іс
материалдарымен танысу, сотта сөйлеу осы Кодексте белгіленген тәртіппен
аудармашының қызметін тегін пайдалану қүқығы түсіндіріледі және қамтамсыз
етіледі.

Азаматтық сот ісін жүргізуде қатысушы адамдарға басқа тілде жазылған істің заң бойынша қажетті іс материалдарын сот ісін жүргізу тіліне сот
тегін аударып беруді қамтамасыз етеді. Сот процесіне қатысушы адамдарға сотта сөйленген сөздің басқа тілде айтылған бµлігін сот ісін жүргізу тіліне тегін
аударып беруді қамтамасыз етіледі.

5. Сот қ±жаттары іске қатысушы адамдарға олардың ана тіліне немесе олар білетін басқа тілге аударып беріледі.

Тараптардың айтысуы мен тең ќ±ќықтылығы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың айтысуы мен тең қ±қықтылығы негізінде жүзеге асырылады. Тараптар бірдей іс жүргізу
қ±қықтарын пайдаланады жөне бірдей іс жүргізу міндеттерін көтереді.

2. Тараптар азаматтық сот ісін жүргізу барысында µз айқындамасын
тандап алады, оны қорғау єдісі мен амалдарын дербес жөне соттан, басқа
органдар мен адамдардан тәуелсіз түрде тањдап алады. Сот істің нақты мөн-
жайын анықтау мақсатында µз бастамасымен айғақтар жинаудан босатылған,
алайда тараптың дөлелді өтініші бойынша оған осы Кодексте көзделген төртіп
пен қажетті материалдарды алуға жәрдемдеседі.

3. Істі қараушы сот обьективтілікті жөне әділдікті сақтай отырып
істің мән-жайын толық және обьективті зерттеуге тараптардың қ±қықтарын іске асыруы үшін қажетті жағдайлар жасайды, іске қатысушы адамдарға олардыњ қ±қықтары мен міндеттерін түсіндіреді, іс жүргізу әрекеттерін жасаудың немесе жасамаудың салдары туралы ескерт еді жоне осы Кодексте көзделген жағдайларда
олардың оз қүқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдеседі. Сот іс жүргізу шешімін
зерттеуге қатысу тараптардың әрқайсысына бірдей негізде қамтамасыз етілген
дәлелдемелерге ғана негіздейді.

4. Сот тараптарға бірдей және құрметпен қарайды.

11. Куәлік жауап беру міндетінен босатуЕшкім өзіне, ж±байына (зайыбына) және ауқымы заңмен айқындалған жақын туыстарына қарсы куәлік беруге міндетті емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.