Әлемдік діндер

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ӘЛЕМДІК ДІНДЕР

§ 3. Ежелгі месопотамия діндері. Ежелгі мысыр діні. Ежелгі грек діні. Ежелгі рим діні. Ежелгі түріктердің діні. Бақсылық

Ежелгі месопотамия діндері . Шумер, Аккад, Ассир сияқты қауымдар мекендеген ежелгі Месопотамия өлкесінде түрлі сенімдер болған. Осы өлкеге жасалған археологиялық қазбалардың нәтижесінде Месопотамия түрлі діндерді басынан кешіргенін байқауға болады. Қазба жұмыстарына қарағанда, ежелгі дәуір діндеріне тән месопотамия діндерінде политеистік сенім басым болғанымен, монотеистік діндер де байқалып отырады.

Шумерлер б. д. д. 4 мыңыншы жылдары Орта Азиядан Месопотамияға қоныс аударған түркілермен туыс қауым деген болжамдар бар. Себебі шумер мәдениеті Орта Азиядағы түркі мәдениетіне жақын келеді. Сонымен қатар, ежелгі шумер құдайының аты «Дингирдің» қазақ тіліндегі «Тәңір» сөзіне ұқсастығы оған дәлел бола алады.

Шумерлер алғашында түркілер сияқты бір тәңірге табынған қауым болғанымен, кейін оларда семит тайпаларымен араласуына байланысты тотемизм, анимизм және натуризм сенімдері кездесетін болған. Себебі бұл қауымның дінінде арыстан, бүркіт тәрізді жануарлар мен құстар қасиетті саналып, ай, күн және жұлдыздар құдай болып есептелінген. Олар қоршаған ортадағы заттардың рухтары болғанына сенген. Сонымен қатар әр қаланың жеке өз құдайлары болып, олар «Ана құдай» деп аталатын ортақ бір құдайдың бөлшегі болып есептелінген.

Шумер сенімі бойынша ең ұлы құдай адамзатты өзіне табыну үшін топырақтан жаратқан. Сонымен қатар олардың ескі саз балшық жазбалары жер бетін топан су қаптағаны туралы мәлімет береді.

Шумерлерде патшалар құдайдың ұлы есептелген, тіпті патшаларға құдай сияқты табынған.

Сонымен қатар шумерлердің «Думузи», «Нисан ну», «Улу ку», «Кину ну» т. б. сияқты 1500-ге тарта құдайлары және үштік құдай сенімі (Ану, Энлил, Энки немесе Уту, Нанна және Инанна) болған. Ану - аспан құдайы және барлық құдайлардың патшасы, Энлил - жер жүзінің құдайы деп есептелсе, Энки - су мен теңіз құдайы болып есептелген. Олар аталмыш құдайлардан басқа «Шамаш» - күн құдайы, «Син» - ай құдайы, «Иштар» - жұлдыз құдайы, «Ишкур» - боран құдайы сияқты құдайларға табынған.

Шумерлерде ғибадатханалар жоғарыға қарай баспалдақ пішімінде тұрғызылатын (пирамида) болған және ғибадатханалар аспандағы құдайдың үйі болып есептелінген. Ғибадатханалардың жанында шумер дінбасыларының ғибадатханалары да кездесетін болған.

Б. д. д. ІІІ ғасырда Месопотамиядағы билік шумерлерден кейін семит тектес ассириялықтарға өткен. Ассириялықтардың діні шумер дініне ұқсас келеді. Шумер діні сияқты ассириялықтардың әр қаласында жеке құдайлары болған. Сонымен бірге күн құдайы - «Шамаш», ай құдайы - «Син», жұлдыз құдайы - «Иштар» деген шумер құдайлары ассир дінінде де жалғасын тапқан. Ассириялықтарда балгерлік кең етек алған. Олар жауынгер халық болғандықтан, соғыс кезінде немесе соғысар алдында құдайларына құрбандық шалып отырған, яғни құдайға құрбандық шалу бұл дінде маңызды орынды иеленген.

Ежелгі мысыр діні. Ежелгі мысыр дінінде пирамида жазбалары, құлпытастар жазбалары және өлілер жазбалары атты ескерткіштер берген мәліметтерге қарағанда анимизм, натуризм және тотемизм сенімдері кездеседі.

Ежелгі мысыр діні негізгі мына шарттардан тұрады: өлілерді құрметтеу, өлгеннен кейін о дүниенің бар екеніне сену және өлілерге жасалынатын рәсімдер; жануарларды құрметтеу және жануарларға жасалынатын рәсімдер.

Бұл дінде құдайлар маймыл, қошқар, қолтырауын (крокодил), сиыр, т. б. жануар кейпінде бейнеленген және ежелгі мысырлықтар сол жануарларға табынған. Ежелгі мысырлықтар өлі рухтарды құрметтеп, олардың араларында жүретініне, біршама уақыттан кейін денесіне қайта оралатына сенген және өлген адамның денесін шірітпей, сақтауға тырысқан.

Ежелгі мысыр дінінде тотемизм, анимизм сенімімен қоса натуризм сенімі де кездеседі. Оған олардағы «Ра» немесе «Амон-Ра» - күн құдайы, түнек құдайы - «Апоп», аспан құдайы - «Нут», құйын, дауыл құдайы - «Сет», «Изис» пен «Сириус» - жұлдыз құдайлары дәлел бола алады. Осы құдайлардан басқа ақыл құдайы - «Геб», перғауын жарылқаушысы - «Гор», әйелдер мен аналар құдайы - «Исида», шындық құдайы - «Маат», өлілер құдайы - «Анубус» сияқты құдайлар кездеседі. Сонымен қатар ежелгі мысыр дінінде «Изис», «Осирис» және «Хориус» деген үштік құдай сенімі де кездеседі. Бұл дінде ғибадатханалар пирамидалық пішімде тұрғызылған. Пирамиданың ішкі бір бөлімінде халықтың көзінен таса құдай мүсіндері орын алған.

Ежелгі грек діні. Ежелгі гректер Үнді-Еуропа тобына жататындықтан, олардың діні ежелгі Еуропа мен Үнді діндеріне жақын келеді. Ежелгі Грек діні политеистік дін және бұл дінде натуризм, анимизм сенімдері де кездеседі.

Кейбір дін зерттеушілері ежелгі грек дінін құдайларға құрбандық шалу сияқты жалпы грек халқы орындайтын халық діні және ежелгі грек ақыны Орфей құрған мистикалық (сыр) дін деп екіге бөледі. Бірақ бұл дінді гректің беделді адамдары ғана ұстаған. Ежелгі грек сенімі бойынша мистикалық дін арқылы адамдар құдайларға тән сипатты өз бойына жинақтайтын болған. Олар осы жол арқылы құдайлар дәрежесіне жетеді деп сенген.

Ежелгі гректер құдайларын адам кейпінде елестеткен және құдайлар аспанның ең биігінде отырады немесе аспанмен таласқан Олимп тауының ұшар басын мекендейді деп сенген.

Оларда ең үлкен құдай - «Зевс», адамзаттың, құдайлардың құдайы әрі күн тәңірісі. Одан басқа мейірімділік құдайы - «Аполлон», Зевстің әйелі, жанұя мен әйелдердің құдайы - «Гера», Афины қаласын қорғаушы құдай - «Афина», теңіз құдайы - «Посейдон», берекелік құдайы - «Гермес», аңшылық құдайы - «Артемида», сұлулық құдайы - «Афродита», ғашықтық құдайы - «Элена» сияқты құдайлары болған.

Ежелгі грек дінінде Посейдон, Зевс және Аид (өлілер құдайы) атты үштік құдай сенімі де кездеседі.

Ежелгі гректер құдайларын адам кейпінде түсінгендіктен, олар үйленіп бала-шағалы болатынына, тіпті олардың түрлі қылмыс жасайтындығына сенген. Сондықтан ежелгі грек құдайлары арасынан ұры, қанішер, өтірікші, залым құдайлар да кездеседі.

Ежелгі грек дінінде құдайлардың өздеріне тән мүсіндері болған, тіпті құдайларға арнап храмдар салған.

Ежелгі рим діні. Ежелгі рим дінін анимизм сенімі құрайды. Олар өлі рухтардың адам өміріне әсер ететініне, тіпті адам тағдырын басқаратынына сенген. Сондықтан ежелгі римдіктер жылына екі мәрте өлілерге арнап діни рәсімдерін өткізетін және зираттарға барып, өлі рухтарға сыйлықтар ұсынатын болған. Олар құдайлармен қатар жанұя рухтарына да ерекше маңыз берген, олардан жәрдем сұрайтын болған.

Ежелгі римдіктер құдайларының мүсінін жасамағанымен, кейінгі заманда гректерге еліктеп, құдайларының мүсінін жасау етек алған. Тіпті құдай аттары да грек құдайларының аттарынан алынып отырды.

Ежелгі рим дінінің басты құдайларына аспан құдайы - «Юпитер», Юпитердің әйелі - «Юнон» құдай, ақыл құдайы - «Минерва», жарық пен музыка құдайы - «Аполлон», соғыс құдайы - «Марс», тағы «Меркурий», «Венус», «Оптимус» т. б. құдайлар жатады. Сондай-ақ иран діні митраизмдегі «Митра» атты құдай римдіктерде күн құдайы болып есептелінеді. Тіпті олар ошаққа, отқа табынған және Римде балгерлік, сиқырлық етек алған.

Ежелгі түріктердің діні. Түріктер арасына ислам діні таралмай тұрғанда, олар тәңірлік дінге сенді. Бүгінгі Сібір-Алтай түріктері тұтынатын бұл дін «түрік діні» атымен алынып отыр. Тарихы тереңде жатқан түрік халқы исламнан бұрын яхудилік, зороастр діні, будда діні, манихейлік және христиан діндерімен таныс болатын. Бірақ аталған діндер жекелеген түркі тайпалары арасына таралғанымен, ислам діні сияқты салт-cанасында, дүниетанымында орныға қоймады. Себебі аталған діндер ислам діні сияқты түрік халқының ұлттық сенімі, мінезі, дәстүріне сай келмеді. Ал ислам дініндегі бір Құдайлық ілім, ахирет өмірі, жұмақ-тозақ сенімдері түрік дініндегі сенімдерге ұқсас келгендіктен түрік тайпалары арасына кең таралды.

Ежелгі түріктердің дінін шамандық, тотемдік, политеизм элементтері кездесетін халық сенімі және бір құдайға сенетін мемлекет сенімі деп екіге бөлуімізге болады. Бірақ бұларды жеке-жеке дін деп түсінбегеніміз жөн. Бұл екі сенім бір-бірімен байланысты.

Орхон-Енисей сияқты көне түркі жазба деректеріне үңілгенде, ежелгі түрік тайпалары бір құдайға сенген. Құдайларын «тәңір» немесе «көк тәңірі» деп атаған көрінеді. Орхон тас жазбаларындағы «тәңір», «түрік тәңірісі» есімдері дәлел бола алады. «Жоғарыда көк аспан, төменде қара жер арасында адам баласы жаратылғанда» - деп басталатын Орхон тас жазба ескерткіштеріне қарағанда, ежелгі түріктер тәңірлеріне көкте, әуелгісі мен соңы шексіз, теңі мен ұқсасы жоқ, өмір беруші, жаратушы, өлтіруші, жәрдемдесуші, қамқоршы, жол көрсетуші т. б. сипаттар берген көрінеді. Сондай-ақ түрік қағандарын таққа отырғызған, оны жорықтарында қолдаған, ал қаһарланса тақтан тайдырған көк тәңірі деп білген.

Ежелгі түріктер о дүниенің бар екеніне сенген. Олар тәңірдің белгілеген күні адам тәнінен жаны шыбын немесе құс кейпінде ұшып шығатынына, о дүниеде мәңгі өмір кешетініне сенген. Сондықтан мәйіттің жанына о дүниеде пайдаланады деген сеніммен өмірінде пайдаланған құрал-жабдықтарын бірге көмген. Жаман адамдардың жер астындағы тозаққа кететініне, жақсы адамдардың көктегі жұмаққа баратынына сенген.

Түрік дінінде жер, әлемді бір тәңірі жаратты деген сенім болғанымен, таудың, жердің, бұлақтың, өзеннің, талдың т. б. иелері бар деп сенген. Әсіресе тауларды қасиет тұтқан (Хан тәңірі, Алтын тау) . Олар биік шыңдардың басына шығып, тәңірге жақындадық деген сеніммен оған бағыштап құрбандық шалып отырған.

Түріктер от пен суды кие тұтқан. От отыннан, отын судан бастау алады. Сондықтан су береке, тоқшылық, тазалықтың нышаны, ал от тазалықтың белгісі деп білген. Осы наным бойынша ежелгі түріктер бүкіл мал-жанын екі оттың ортасынан өткізетін болған.

Ежелгі түріктерде белгілі құлшылық рәсімдері болмағанымен, тәңірден, әруақтардан, жер-су киелерінен жәрдем сұрап жалбарынған, оларға бағыштап төрт түліктен құрбандық шалған немесе аталған малдарды тірідей қоя беретін болған. Түрік дінінде тәңірге, әруақтарға, жер-су киелеріне құрбандық екі түрмен берілген. Бірі мал шалу арқылы жасалынатын тірі құрбандық болса, бірі заттай аталатын құрбандық. Яғни түріктер зират басына немесе жер-су киесі үшін талдарға бір жапырақ шүберек немесе орамал байлайтын болған.

Ежелгі түріктер өлген адамды жерлеп, артынан жағдайына қарай жылқы, түйе, қой сойып, ас берген (өлген адамның жетісі, қырқы, жүзі және жылы немесе құдайысы) . Бақилық болған әруақтың әр бейсенбі сайын дұға дәмететіне сеніп, иіс шығарған (жеті нан құдайы), отқа май құйған.

Ежелгі түріктерде қаған, батыр, би өлсе, Орхон тас жазбаларында: «сонша халық шашын, құлағын кесті» - дегені сияқты, артында қалған елі бетін тырнап, шашын, құлағын кесіп, жаға жыртып, бір жыл аза тұтатын болған.

Тәңірлік діннің негізі - Тәңір сенімінде болу. Ол туралы М. Қашқаридің еңбектерінде, Күлтегін жазуында және басқа да жазба деректерде жазылған. Тәңірі, Көк Тәңірі түркілердің түсінігінде: Жарылқаушы, өз сыры өзінде, адам түсінігінен тыс, ақылға сыймайтын құдірет иесі, тылсым нәрсе. Ол барша жаратылыстың тағдырын айқындаушы. «Тағдырды Тәңір береді» деп түсінген түркілер жердің де көктің де иесі «Көк Тәңірі» деп білген. Құрбандықтарын «Көк Тәңіріге» атап шалып, ел басына күн туған алмағайып заманда Көк Тәңіріге: «Қуат бере гөр!» деп сиынған.

Түркілер дүниетанымын “ел” деген қасиетті ұғым арқылы білдірген. Ол ұғымға қасиетті Жер-Суды және Тәңірді сидырған. Сонымен қатар оларда “құт” түсінігі болған. Ол - Тәңірінің қолдауына ие болу, соның жолында қызмет жасау.

Қазақтардың ата-тегі саналған түркілердің басты құдайы - Тәңір. Түркі жазуларында көшпелілердің барлық жеңістері Көк тәңірмен байланыстырылған. Аспанды және оның шырақтарын қадірлеу - түркі өркениетіне жататын барлық халықтардың эстетикалық дүниетанымының маңызды белгісі. Мысалы, «Оғызнама» эпосында Оғыз қаған өз балаларының атын Көк, Күн, Ай, Жұлдыз, Тау, Теңіз деп қойғаны белгілі.

Көне заман түркілері өз көсемдерін аспан мен жерді жаратқан Ұлы Көк Тәңірді таныған, оның жәрдемімен елге қызмет жасаушылар және басқарушылар деген сенімде болған. Ел басқарушыға қарсы келу - Көк Тәңіріге қарсы келу деп түсінген.

Тәңірлік дінінің арнайы діни ғұрыптары болды. Алайда түркілер ол үшін арнайы ғибадатханалар салмаған. «Көк аспанның асты ғибадат сарайы» деген түсінікте болған. Жерлеу рәсімдерінде адамды дүние-мүлік, қару-жарағымен бірге көмген. Бұл олардағы өлгеннен соң да өмірдің барлығына иланғанын, ақырет сенімінде болғандығын көрсетеді.

Бақсылық. Ежелгі түрік сенімі бойынша әруақтармен байланыс құратын халық емшісі (тәуіп, сәуегей) бақсылар (қам) болған. Түрік сенімі бойынша бақсылық - тұқым қуалайтын қасиет. Бейтаныс адамның оны үйреніп алуы мүмкін емес, ол тек ата әруақтарының таңдауымен жүзеге асады. Ежелгі түріктерде бақсылар емшілік, сиқыршылық сияқты қызметтер атқарған.

Көктегі және жердегі көзге көрінбейтін киелі рухтармен байланысқа түсетін - бақсылар. Солардың көмегі арқасында адамдар арасына тараған аурулар мен ел ішінде орын алатын індеттерден айығатын болған. Бақытсыздық жағдайларға душар болу сияқты оқиғалардың барлығы жер асты құдайының жер бетіне жіберген зұлымдығынан болған жәйттер деп түсінген. Сол қасқөй күштерге қарсы тұратын, ауруды жеңетін қасиетті киеге ие адамдарды бақсылар деп атаған. Шамандық нанымды ұстанған халықтарда оларды бақсы, қам, шаман деп атайды. Осы шаман, бақсылар монғол, алтай, тува халықтарында дауылпазды сабалап жындарын шақырып, тылсым дүниеге түсетін болса, қазақ, қырғыз, қарақалпақ, т. б. түркі халықтарының бақсылары қолына қобыз алып, өзіне қызмет ететін жындарын шақыратын болған. Оны бақсы сарыны дейді. Бақсының көмекші жындары адам (сары қыз), құс, аң, т. б. бейнеде көрінетін болған.

Шамандық дүниетанымда әлем үш қабаттан тұрады. Олар: жоғарғы әлем, яғни көк аспан, ортаншы әлем - жер үсті және төменгі әлем - жер асты дүниесі.

Шамандық нанымда көптеген ірілі-ұсақты құдайлар ұшырасады. Аспандағы айға, күнге табынған, сонымен қатар жер бетіндегі ағашқа, суға, отқа да сиынған. Орманның, көлдің, таудың, шөлдің киелері болады деп ол киелерге бағыштап аңға шыққан уақытта құрбандық шалып отырған. Сонымен қатар киіз үйде, қоста өмір сүрген халықтар нанымында үй иесі ретінде ілінетін «төс», «жайық» сияқты сыртқы тіл-көзден, дұшпаннан қорғайтын фетиштерге (киелі тұмар) сыйынып отырған. Ай, күн, ағашқа табыну басқа құдайларға қарағанда айрықша орынға ие болған. Жаратушы құдай аспанда және ол барлығынан жоғары тұрады деген түсінік кейін келе Тәңір құдайын абсолютті құдай деңгейіне дейін өсіреді. Әсіресе, Түрік қағанаты тұсында Тәңірі жалғыз жаратушы деңгейінде көрінеді.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Ежелгі Месопотамияда қандай діндер болды?

2. Ежелгі грек діні мен ежелгі рим дінінің айырмашылығы неде?

3. Антика дәуірінде неге көп құдайға табынды?

4. Түркілердің сенімі неден тұрды?

5. Түркілердің ислам дінімен ұқастығы неде?

§ 4. Ежелгі Қытайдың діни сенімдері. Конфуциандық, Дао және Синто ілімі

Конфуцилік діннің шығуы мен дамуы. Конфуцияндық Қытай тарихында «соғысушы хандықтар» кезеңі деп аталған (б. з. б. VI ғасыр), өзара соғысып бірнеше хандықтарды бір мемлекетке біріктіру, ондағы халықтарды бір дүниетанымға жұмылдыру үшін ойластырылған философиялық-дүниетанымдық мектеп. Оның негізін қытай ойшылы, хакім Кун Фу-Цзы (қыт. т. ауд. Кун - ұстаз) яғни, Конфуций қалады. Ол қазіргі Шаньдун провинциясында (Батыс Қытай) шамамен б. з. б. 551 жылы туылып, 479 жылы дүниеден өтті. Конфуций жоғары тап отбасында дүниеге келсе де, 3 жасында әкесі қатыгездікпен өлтіріліп, кедейлік тауқыметін көріп өседі. Жасынан өнерге, білімге құмар болып өскен ол, адамдардың қарым-қатынасына, олардың мүмкіндігіне, қоғамның тұрмыс-тіршілігіне терең үңіледі. Сан ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі ілімді, дүниетанымды меңгереді. Конфуций ойшылдығымен, ілімімен кең танылып, 20-дан асқан шағында «Аспан асты ұстазы» атанады. Жастай мемлекеттік істерге араласып, ең жауапты қызмет - Лу, Инь патшалығының сот істерін басқарады. Елдегі өз алдына билік құрғысы келген таққұмар, сатқын, қу шенеуліктерді, солардың себебінен Чжоу, Сун патшалықтарының құлағанын көреді. Билік жүйесінің құлдырағанына, аса киелі саналған патша тағы сұрқия саясаттың ойынына айналғанына куә болады. Кун Цзы елді бұндай бейберекет жағдайдан шығару жолын іздестіреді. Ол осы мақсатта бірнеше шәкірттерімен әр облыстардағы жеке патшалықтарға өз ілімін тарату үшін Қытайды түгел аралап шығады. Ізіне ерген 3000 шәкірттеріне Конфуций қоғамға, еліне пайдалы, адамдарға мейірімді болуды дәріптейді.

Конфуцийдің өлімінен кейін шәкірттері оның өсиеттеріне сүйене отырып, бес мінез-құлық негізін қалыптастырған: Патша мен халық арасындағы құрмет пен сүйіспеншілік; Әке-шеше мен бала арасындағы құрмет пен сүйіспеншілік; Ерлі-зайыптылар арасындағы құрмет пен сүйіспеншілік; Достар арасындағы құрмет пен сүйіспеншілік; үлкендер мен кішілер немесе бүкіл адамдар арасындағы құрмет пен сүйіспеншілік.

Конфуциандық ілімде патша, ер, үлкендер - әділ басқарушы, ал халық, жұмысшы, әйел мен кішілер оған бағынушы болуы керек. Өзара туралықты талап ету және бір-бірне құрмет көрсету басты принцип болып табылады. Қоғамдағы ұстаз бен шәкірт, әке мен бала, басшы мен қызметші, ер мен әйел, үлкен мен кіші арасындағы байланыстарда жоғарыда аталған принциптер сақталуы керек. Сондай-ақ, Конфуцийдің: «Өзіңе ұнатпаған нәрсені басқаларға істемеңдер» - деген сөзіне сай, адамдар, әсіресе патшалар жақсылыққа бейім болуы тиіс.

Конфуций белгілі құлшылық рәсімін қалыптастырмаған адам. Бірақ Конфуцийдің өлімінен кейін оның зиратының басына құрбандық шалынып, оның атынан ғибадатханалар тұрғызыла бастады. Конфуций ғибадатханаларында императордың жарлығымен жылына төрт мәрте құрбандық шалу дәстүрі қалыптасты. Құрбандыққа өгіз, қой және доңыз шалу салты да белгіленді. Алғашқыда құрбандықты императорлар мен оның орынбасарлары ғана шалатын болса, қазіргі кезде жалпы жұрттың да құрбандық шалуға қақысы бар. Құрбандық рәсімінен кейін діни өлеңдер оқылып, ғибадатханаға түрлі тағам мен гүлдер қойылады.

Мемлекет және ел билігі мәселесінде Конфуций Қытайды үлкен бір отбасы тұрғысында қарастырады. Оның ең жоғарғы билеушісінен бастап, ең төменгі шаруасына дейін өзіне жүктелген істі мұқият орындауға, тиісті тәртіпті сақтауға міндеттелді. Ел билеушісі қол астындағыларға өз балалары есепті қарау керек, ал қол астындағылар билеушіге адал, берілген болуы керек. Кун Фу-Цзы алғашқы императорлар кезінде қаншама тәртіп, салт болған болса, соны толық қалпына келтірген жөн деп білді. Бұл ілім қытайлар арасында «алтын ғасыр туралы ілім» деп аталды.

Конфуций ілімдері өзінің «Көне тарих кітабы», «Діни өлеңдер кітабы», «Салтанатты рәсімдер кітабы», «Көктем мен күз кітабы» атты еңбектерінде баяндалады. Оның шәкірттері жазған «Да-Сюэ» (Ұлы ілім), «Чжун-юн» (Тепе-теңдік туралы), «Лун-юй» (Әңгімелер мен ойлар) сияқты көлемді шығармаларда да ұстаздарының ілімі, насихаты жайлы айтылады. Конфуциандықтың қасиетті кітабы Кун Цзының шәкірттері жинақтаған ұстаз сөздері мен философиясы саналады. Бұл діннің қасиетті жазбалары «классикалық» және «жаңа кітаптар» атты екі бөлімнен тұрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.