Жасөспірім шақтағы дзюдошыларды даярлауды теориялық тұрғыда негіздеу

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Қазіргі кезеңде жасөспірім дзюдошыларға заманға сай білім беріп және оларды тәжірбиелі бапкер болуға үйрету, күреспен айналысатындардың әдістерін шынықтыру, алдыңғы қатарлы өркениетті елдермен қатар Қазақстан ғылым мен білімді әлемдік талаптар мен стандартқа сай, ұлттық ерекшелікке үйлесімді бағытта дамыту жолдарын қарастыруда.

Жасөспірімдер дзюдосының бүгінгі таңдағы дамуы Халықаралық деңгейде бәсекелестіктің артуымен сипатталады.

Мұндай жағдайда Қазақстандық спорттың дәрежесін күшейту, сонымен қатар беделді үздіксіз қолдау спортшы - жасөспірімдердің жаттығулары мен жоспарлануына, сонымен бірге соңғы жетістіктерді енгізумен кеңінен зерттеуді талап етеді. Дегенмен алдыңғы қатарлы тәжірибені енгізуде қазақстандық дзюдоның тиімді дамуына септігін тигізуі үшін оның негізіне спортшы - жасөспірімдер дайындығына алдыңғы қатарлы жүйені ендіру керек. [1, 2, 3] . Жасөспірімдердің дене дайындығы мәселесі ғылыми және әдістемелік әдебиеттерде жетік көрсетілген. Қарастырып отырған тәжірибелер мен зерттеулердің нәтижелері бойынша әдіс-тәсілдік шеберлікті, жалпы және арнайы дене дайындығын жақсарту, еңбек қабілеттілігін арттыру, нақты жарыстарға тікелей дайындалу дзюдо күресінде спорттық нәтижелердің өсуін қамтамасыз етуде шешуші роль атқарады. Дегенмен кейде құралдар мен әдістер, жаттығу мерзімі дұрыс таңдалмайды. Көбінесе жаттықтырушылар дайындықтың нақты бір жағына әсерді қамтамасыз етіп, аталған міндеттерді сұрыптап шешуге тырысады. Жасөспірімдер жылдамдық күш жетілдіру, физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, ерік-жігерлік және теориялық дайындығын ескеріп, олардың дене дайындығын нақты басқаруды қолдану, жүктемелерді тиімді бағытталуы мен көлемі бойынша түрлі сабақтардың рациональдық кезектесумен гармональдық өзара байланысы мен үйлесімділігінде қозғалыстың әдіс-тәсілдік қабілеттерді дамыту зерттеушілердің пікірінше пайдалы факторлардың бірі болып табылады.

Осыған байланысты жасөспірімдердің дене дайындығын ғылыми негіздеу мәселесі өзекті болып отыр.

Қазақстан Республикасы үшін дзюдо күресінің маңызды білім беру мәні бар. Дзюдо күресі бүкіләлемде өте беделді және олимпиадалық ойындардың бағдарламасына енген спорт түрі. Дене дамуы және тәрбиелеу құралы ретінде таралған дзюдо күресі міндетті пән ретінде, мектептік білім беру бағдарламасына көптеген елдерде кіргізілген. [13, 36] .

Сонымен қатар, дзюдошы жасөспірімдердің дайындық қажеттігін жоғарлату мен болашақ бағыттардың бірі қозғалыс әрекетін дамытудағы жеке ерекшеліктерді есепке алып, жаттығулардың нақты бағытымен жаттығу процесін кезеңдеп құру болып табылады. Спортшы жасөспірімдердің дене дайындығының әр кезеңдегі тиімділік белгісі бұл спорттық жетістіктің келесі міндеттерін тиімді шешуге септігін тигізетін және үлгілік сипаттамаларға

сәйкес келетін дене және тәсілдік дайындық деңгейі болу кажет.

Сондықтан да, ғылыми-зерттеу жұмысымыздың тақырыбын: " Жасөспірім шақтағы дзюдошыларды даярлау тәсілдерінің ерекшеліктері " -деп, анықтауға негіз болды.

Зерттеу нысаны: Жасөспірімдердің оқу -жаттығу процесі.

Зерттеу пәні: Дзюдо күресінің жаттығулары негізінде жасөспірімдердің дене дайындығын жетілдіру.

Зерттеу мақсаты: Жасөспірім шақтағы дзюдошыларды даярлауды теориялық тұрғыда негіздеу және әдістемелік (тәсілдік) ерекшеліктерін айқындау.

Зерттеу міндеттері:

- Дзюдо күресінің қалыптасуымен даму тарихын талдау;

- Жасаөспірім шақтағы жеткіншектердің тұлғасына жалпы сипаттама беру;

- Елімізде жасөспірім дзюдошыларды даярлау мүмкіндіктері айқындау;

- Дзюдо күресінің әдіс-тәсілдеріне саралау;

- Жасөспірім шақтағы дзюдошыларды даярлаудың ерекшеліктерін анықтау.

Зерттеу көздері: Спорт пен дене тәрбиесі саласындағы жетекші теоретиктер ғалымдардың еңбектері, сонымен қатар физиологиялық, психологиялық және педагогикалық тараптан жаттығу процестерінің мәселелері бойынша жазылған оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Жасөспірім шақтағы дзюдошыларды даярлаудың теориялық негіздері

1. 1 Дзюдо күресінің қалыптасуымен даму тарихы

Күрестің даму тарихы мыңжылдық деп есептейдi. Тұрақты соғыстар және даулар ерекше өнердiң дамуына барынша мүмкiндiк туғызды ол - өзiн қорғаудың өнері болатын. Өзiн қорғаудың әдістерін Ежелгi Мысыр, Ежелгi Римде, Индия, Қытай және көпшiлiк басқа елдердi бiлдi.

Бұрынғы қақтығыстар да жауынгерлер қауiпті қарумен қаруланып айқасқанда қоян-қолтық айқастар көбiнесе шайқастардың тағдырын шештi. Ежелгi Мысыр, Римдiк империя, Грецияның тарихтары сондықтан зерттеу кезінде әр түрлі күрес тәсілдерінің жазба деректерін табады. Қиыр шығыстың елдерiне және Оңтүстік Шығыс Азия жауынгерлері қарумен де, қарусыз да айқастарды жеңіс тауып отырған. [5, 6] .

Әр түрлі техника әдiстерiн қолданатын Ежелгi Индия болып табылады. Төрт мың жылы бұрын протоиндияның өркениетiне үлкен табыстарының бiрі, физикалық және рухани жүйенің дамуы йога болды.

Йога шығыстың жауынгерлiк өнерлерiнiң дамуына үлкен ықпал көрсеттi. Йоганың цигун қытай жүйейесіндегі шығыс мектептерінде үйретілді, олар тыныс алу жаттығуларлары. Сол тәрiздi Чань Буддасында йога дiни ұғымға ие болды.

Ежелгі үнді жазбаларында Упанишад (VIII-VI ғғ. бзд. күрестің әр түрлі тәсілдері кездеседі. Лотос сутр әдістері топқа бөлініп соққы, лақтыруға, басып алуға және өмірлік маңызды организмне соққы жасалуы туралы жазылған.

V-VI ғасырлары iшiнде және бұл әдістер дамыды. Жауынгерлiк қабылдауларда жаттығу буддалық монахтардың әзiрлеудiң ажырамас бөлiгi болды. Өзiн-өзi қорғаудағы қажеттiк шындығында биiк болды, сонымен қатар Индияда он шақты соғысып жатқан кньяздктер. Олардың діндерінде қару ұстап жүру тыйым салындфы, сол себепті өзін өзі қорғау деңгейі жоғары болды.

Күрестердiң шығыс түрлерiнiң даму тарихы Қытайдың өзiне тығыз байланған. Әрине, ежелгi Қытай дене тәрбиесiнiң өз ұлттық әдiстерiн алды.

Гигиеналық сауықтыру гимнастикасы 2000 бзд жылдар бойы бар болды. Ұлттық күрестер қалыптасты.

Атақты қытай дәрiгер Хуа III ғасырда гимнастиканың жаңа жүйесін - «Бес зверей» ойынды деп аталатын жолбарыс, аю, бұғы, маймыл, құстың қозғалысына елiктейтiн гимнастиканы шығарды. Бұл гимнастикалар қытайдың өзiн-өзi қорғауды дамытуға үлкен үлесін қосты, у-шулардың әр түрлi стильдерiн көрсеттi. [7, 9, 10] .

V ғасырда, 527 шамамен жылда, бодхидхарма монах-буддист монахқауіпті Индиядан Қытайға қауіпті және ұзақ сапар шекті. Ол шаолинь янцзының астындағы Хуаньсiнiң провинция орналасқан ежелгi монастырьде қоныстанды.

Буддизм, бодхидхарма қытай монахтары физикалық ауыр жағдайда екенін көріп олардың ауыр жаттығуларды орындай алмайтынын біледі. Сонда ол монахтарға буддизмдегі дене және рухын бекіте түсті. Үндi жетекшiсi қытайдың монахтарын йога жаттығуларына үнді гимнастикасына және қытай әдістеріне үйретті. Кейбір деректерге сүйенсек бодхидхормой екі ежелгі кітапта қолданылды "И-цин-цинь" және "Синь-су-цинь". Осылайша цюань-шу қытайдың бокс стилі құрыла басталды. Цюань-шу қытай боксі у-шу қытай ұлттық жүйесінің басты бөлігі болып саналды.

У-шу әдістері негiзгi 2 бағытта дамыды. Канг-фа - соққылар және блоктар қарастырылды, чоу-шы көбiнесе лақтырулар басып алу және ауыртатын әдістер қолданылды. У-шулардың дамуына негізінен дiни даосизмның ықпал етті. Даосс монахы Чжан Саньфан (1127-1279 жылда) Оңтүстік Сун династиясын басқарған кезде тайцзи-цюань әдәсін құрды, ол қазіргі кезде белгілі у-шу түрлерінің бірі. Ол құс пен жыланның айқасын көріп өзінің принциптерін құрды деген аңыз бар. Аңызда айтылғандай ол жылан мен құстың қозғалысын қөріп отырып шегіне отырып жеңіске жетуге болатынын байқады.

У-шу XVI-XVII ғасырларында Қытайдың сыртына да таралды. У-шуларды қабылдаулар ғасырлар жуық шамамен XVII-лердiң ортасында у-шуды Окинаваны және Жапония қабылдады, окинава каратэсы дамуы содан байқалды.

Жапонияда жапон күресi туралы алғашқы естеліктер Нихон Соку жапон шежірелерінде бар. Аңызда жапондықтар өздерінің аралдарын құдайды жеңіп бірақ алғандығы туралы айтылған.

Тарихи деректерге сүйенсек дзюдоның құрылуы жапон педагогы Дзагиро Кано есімімен тығыз байланысты. Дзюдо жапондық жауынгерлік өнердің бір түрі. Бүгінде бүкіл әлемге тараған бұл күрес жапон тілінен аударғанда «жұмсақ жол» дегенді білдіреді. Бұл өнердің авторы Күншығыс елінің даңқты ағартушысы Дзигоро Кано. Аталмыш жаңалықтың мақсаты - өзін өзі қорғауда дене қимылдарына аяқ-қол әрекеттерін қосып, партерде қарсыластың тепе-теңдігіне тежеу қойып, нәтижесінде тырп еткізбей қою.

Ол 17 жасынан бастап дзю-дзюцудың әдістерін зерттейді, күрес барысында шеберлігін шыңдаған Д. Кано қалыптасқан тұжырымын жасайды. 1982 жылы өзінің жеке тәжірибесін ашқаннан соң, институт дзюдо Кодакон (Токиода) 5 бойы барлық әдіс тәсілдерді сынақтан өткізеді. Дзюдода адам денсаулығына кауіпті жарақат туғызатын, жанды нүктелерді зақымдайтын әдіс-тәсілдердін бәрін алып тастайды. Себебі бұл жаңа әдіс Д. Каноның пікірінше бейбіт заманда өсіп келе жатқан жас ұрпақтың денсаулығының ғана емес жан дүниесінің де қалыптасуына да зор ықпал етуі керек. Осылайша дзюдо күрес өнері ғана емес, үлкен спорттық бірлестікке, жастарды тәрбиелейтін тұрақты спорт түріне айналды. Дзюдо дзю-дзюцу мектебінің мықты қарсыласына айналды. 1986 жылы Жапон министірі арнайы ашылған бірнеше дзюдо мектептерінде тәрбиеленушілерімен жекелеген кездесулер ұйымдастырады, оның ішінде кодокан-дзюдо да бар. Дзигоро Кано шәкірттері 13 рет жеке кездесуде жеңімпаз атанды, 2 рет теңбе-тең нәтиже көрсетеді. Осылайша дзюдоның қалыптасқан тәжірибе нәтижесі жаңа бағытта дзюдоны армияда, полицияда, арнайы орта және жоғары оқу орындарында оқыту керек деген пікір

енді толық орындала бастады.

Дзюдока (іс-тәжірибелік дзюдо) бүкіл дененің толықтай иілуін қамтамасыз етеді. Тепе-теңдікті сақтап, дұрыс тыныс алуды басқарады. Оқушы үнемі қырағы болып, «өлі қимылдарды» назардан тыс жібермеуі тиіс.

Дзюдоның техникасын оқып-үйрену дұрыс құлауды ("укэми") білуден басталады.

Жарақат алмаудың маңызды тетіктерінің бірі - татамиде қолмен амортизациялық алдын-ала соққы болып табылады. Алға қарай құлау кезінде қолдың иілген бөлігі алға қарай бұрылады. Арқамен құлау кезінде шынтақ түзеліп, денеден 45-60 градусқа алшақтайды. Бүйірмен құлауда бір қолдың шынтағы түзеліп, екінші қол корпустан бөлініп, жоғары көтеріледі. Барлық жағдайдайларда шынтақ татамиге бағытталып, ал саусақтар бір-біріне нығыздалған күйінде сақталуы тиіс.

Алға қарай құлаған кезде қорғанып құлаудың екінші нұсқасы бар. Қолды шынтақтан сәл бүгеді, саусақтарды ашады. Басты шалқайтады және бұрады. Одан кейін, саусақтар татамиге тиген кезде, біртіндеп алдымен кеуде, одан кейін қарын, ең соңында жамбас жерге тиеді.

Арқамен құлаған кезде, иекті кеуде тигізіп, тізелерді де барынша бүгіп құлау керек. Бір қырмен құлаған кезде де иек кеудеге тигізіледі, аяқ бүгіліп, тізелердің арасы ашылады.

Тұрыс.

Кез-келген техникалық тәсілдің негізі тұрыс болып табылады немесе "сиcэй". Дененің қалыпты тұрысында ("сиcэй хонтай") - аяқ иықтың деңгейінде болады, дененің салмағы аяқтың ұшына түседі, тізе мен иық бос ұсталады.

Қорғаныс жағдайында ("сиго хонтай") аяқтың арасы алшақ болады, салмақ ортаға түседі, тізе бүгіліп, дене алға қарай сәл еңкейеді.

Дзюдода сондай-ақ қозғалу техникасы немесе "синтай" үлкен роль атқарады. Негізгі тұрыс - "цуги-аси" - табанмен жұмсақ қозғалуға негізделеді. Табандардың арасындағы ара қашықтық өзгермеуі тиіс.

Мамандардың айтуынша, нағыз дзюдо дұрыс ұстасу әдісінен ("кумиката") басталады. Дзюдошының күртешесі самбошынікіне қарағанда, эластикалық материалдан тілігеді, белбеуге арналған тесігі болмайды. Егер самбошының күртешесінен ұстаған кезде, оны өзіңе қарай тарту оңай екенін байқауға болады.

Ұстап алу.

Осы әдісті дзюдошыға қарсы қолданған кезде, ең алдымен күртеше созылады, ал қарсыласты құлату үшін, «бос аралық» толық аяқталуы керек.

Дзюдо техникасының тағы бір маңызды элементтері бұрылу және айналу әдістері ("тайсабаки") мен қарсыласты құлату әдістері ("кудзуси") .

Дзюдо техникасы үш бөлімге бөлінеді:

- лақтыру техникасы (нагэ-вадза),

- қапсыру техникасы (катамэ-вадза) және

- осал жерлерге соққы беру техникасы (атэми-вадза) .

Дзюдодағы лақтыру тәсілдерін аяқтан шалу, жұлқа тарту, т. б. әдістермен қоса орындауға болады және олар екіге жіктеледі:

- тік тұрып жасалатын әдістер (тати-вадза) және

- құлап бара жатып жасалатын әдістер (сутэми-вадза) .

Тік тұрып жасалатын лақтыру тәсілдері де бірнеше топқа жіктеледі:

- қолмен жасалатын тәсілдер (тэ-вадза),

- жамбас буынымен жасалатын тәсілдер (коси-вадза) және

- аяқпен жасалатын тәсілдер (асивадза) .

Құлап барып жасалатын тәсілдер:

- арқамен құлап бара жатып жасалатын лақтыру тәсілдері (масутэми-вадза) және

- бір қырмен құлап бара жатып, жасалатын лақтыру тәсілдері (ёко-сутэми-вадза) .

Қапсыру техникасы (катамэ-вадза) :

- қапсыра құшақтау (осаэкоми-вадза),

- қылғындыру (симэ-вадза) және

- жанға батыру тәсілдері (кансэцу-вадза) .

Дененің сал нүктелеріне соққы беру техникасы (атэми-вадза) үшке бөлінеді:

- қолмен соққылау (удэ-атэ),

- аяқпен тебу (аси-атэ) и

- баспен соғу (атама-атэ)

Спорттық дзюдода соққы беруге тыйым салынған. Сондай-ақ қолмен аяқтан қапсырып ұстау, көзді шұқу, жақты ауырту, қылғындыру сияқты әдістерге де тыйым салынған. Партердегі күресте тек шынтаққа ғана ауырту тәсілдері рұқсат етілген.

Дзюдода жылдамдық күш жетілдіру санасы өте маңызды және де олардың мағынасы жыл сайын өсуде. Дзюдо да талаптың жоғарлауына байланысты, бұрынғы дайындық әдістері өзгеруі қажет.

Жекпе-жекте дзюдошы басынан бастап, өзінің жоғарғы деңгейдегі дайындығын көрсетіп. Абсолютты және шалт қимылдарды қолдануды талап етеді. Жоғары айтылғандарға қарап, және де жекпе-жектен үдемелік сапасының қажеттілігін бағдарлай отырып, спортшының физиологиялық сапасының дамуына қатал түрде қарау керек. Көптеген авторлар (Б. М. Рыбалко, В. И. Рудницкий, А. Д. Егизарян, В. В. Мороз т. т. ) Былай деп санайды, жылдамдық-күш жетілдіру дайындығына әдіс таңдаудан негізіг критерий сыртық және ішкі жаттығу жүйесінің негізгі параметрлерінің үйлесуі. Арнайы ғылыми методикалық әдебиеттерден дзюдо күресінің жетілдіру және жылдамдық күш дайындығының әдіс-тәсіліне көптеген көңіл бөлінген. [11, 12] . Бірақта «Жылдамдық -күш жетілдіру сапасы» мен «Жылдамдық күш жетілдіру дайындығы», деген ұғым кейінгі кезде ғана практикалық және теориялық түрде енген.

1 кесте - ҚР дамыған спорт түрлері арасындағы спорттық күреспен шұғылданушылардың арасалмағы (% көрсеткіші)

Барлық спорттық күрес түрлерінің ҚР спортшыларының арасындағы орташа пайыздық көрсеткіші 6, 5 % тең, ал жаттықтырушы бапкерлер көрсеткіші 6, 4 % тең екендігі белгілі болды.

Республика бойынша спорт мектептеріндегі бастапқы дайындық топтар (дзюдо, самбо және қазақ күресі түрлері) бойынша 1495 сандық көрсеткіштер көрсетіледі (1 сурет) .

Әдебиеттік зерттеу жұмыстары дзюдошылардың практикалық дайындығына жылдамдық күш жетілдіру санасының дамуына әр түрлі жалпы әдістер және арнайы физиологиялық дайындықтарға арналған жаттығулар қолданған. Бұл жылдамдық күш жетілдіру сапасын жоғарлатуға, негізгі спорттық қимыл қозғалыстардың бірге жетілуіне себепкер болады.

Басқалары былай деп санайды: көптеген жалпы дамитын жаттығулар осы нысанада қолдануға болады.

Үшіншілер әдетте жоқ әдіс түрін дайындауды ұсынады. Н. А Ленц мынаны белгілейді: дзюдо күресінде жылдамдық-күш басым. Осыған байланысты, осы сапаның дамуы спорт күресінде техникалық жетілумен тығыз байланысты болуы керек. Осы мақсатта автор арнай әдіс-дайындығын ұсынады. Б. И. Бутинко және А. В Еганов жылдамдық күш сапасын жетілдіруге салмаққа әртүрлі ауырлық түсіру және аз қарқыннан максималды қарқынға дейінжаттығулар орындауды ұсынады. В. П Волковтың Н. М. Галковскийдің, А. З. Катуминнің мәліметтері бойынша жылдамдық-күш сапасының даму жоспарында анағұрлым нәтижелі әдіс негізгі жаттығу - дзюдошылардың ұстасуы. Авторлар тағы да дзюдода бұлшық етке күш салуға көмегі бар арнайы жаттығулар қолдануды ұсынады. А. П Купцов былай деп сендірген: арнайы жаттығулармен шектелу дұрыс емес, өйткені көптеген жалпылама даму жаттығулары арнайы физиологиялық сапаның дамуына соның ішінде жылдамдық-күш жетілдіруіне негіз болады. [13, 14, 15] . Оған ол: жүгіру, секіру, басқа да спорт түрлерінің жаттығуларын жатқызған. Сонымен қатар барлық жалпы даму жаттығулардың орындалу түрі жылдамдық-күш жетілдіруіне пайдасын тигізуі қажет.

Г. С. Туманян «Спорттық күрес» атты кітабында жылдамдық-күш жетілдіру дайындығында негізгі әдістеме бағыты адамның физиологиялық қимыл-қозғалысы үш негізге алынатын сәттен тұрады деп белгілейді.

Арнай бұлшқ ет арасынын үйлесімділігі және деңгейі;

Арнайы бұлшық ет ішіедегі үйлесімділік және деңгейі;

Бұлшық еттің бойға біткен әрекет қабілеттілігі.

Осы факторларды есептей отырып негізгі жаттығуларды, немесе негізгі жаттығуға ұқсас -арнайы және салмақ салу жаттығуларын қолданады. Спортсмендердің шеберлігі көлемді жүктемелерден шындалады, сөйте тұра арнайы қолданатын әдістері саналмайды В. Г Ивлев. Автордың нандыруы бойынша жылдамдық-күш жетілдіру сапасының нәтижелі даму әдісі техникалық қимылы болып табылады. Сонымен қатар екпіндігі күш әдісі және тренажерлі құрылымдар қолдануды ұсынады.

Ю. М. Закарьянованың ойлауынша дзюдошылардың қимыл-қозғалысының жетілуі мен дамуы бірден бір жоғарғы нәтижеге жету жағдайы және олардың даму деңгейі көбінекей нәтижелі техно-тактикалық әдістерін үйретуге байланысты. Сөйтіп, оптималды жұмыс кестесі құрылған жылдамды -күш жетілдіру жаттығуын орындауы 150/160 мин/сағатына тең.

Көптеген авторлар спортсмендердің жарылыс күшінен дамуына «Электростемулияциялық жаттығу» әдісін ұсынады. Олар мынадай топтамаға келген, төменгі және орта дәрежедегі спортсмендердің жаттығуы кезінде жалпы қолданыстағы әдістер және тренажерлар қолдану жөнінде. Жоғарғы дәрежедегі спортсмендердің дайындығында арнайы салмақ салу жаттығуларын орындауын ұсынады. Жеке бағыттағы спортсмендердің техно-тактикалық әдісте белдесуіне арнайлы физиологиялық дайындық жүйесі байқалады. «Ойыншы» күрескерлер анағұрлым жоғары жылдамдық-күшбағытындағы көрсеткіштерімен дараланады. «Жылпың» күрескерлер орташа күш көрсеткіштерімен және де жылм\дамдық-күш жетілдіру дайындықтары мен анағұрлым жоғары көрсеткіштегі бағаларымен жалпы және арнайы төзімділігі басқа топтардан жоғары.

Орташа дайындықтағыларға жылдамдық мүмкіндіктерін дамыту әдістерін қолдануға, дзюдода жоғары деңгейдегі абсалютті бұлшық ет күші емес, аз уақытта айтарлықтай, аз уақытта айтарлықтай бұлшық ет күшін көрсету қабілеті маңызды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс