Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 2

1-тарау. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстардың ұғымы, маңызы ……… . . . …. . 6

1. 1. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы заңдылық сипаттамасы . . . 6

2-тарау. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстардың түрлері және олардың ерекшеліктері . . . …19

2. 1. Азаматтардың тең құқықтылығын бұзу . . . 19

2. 2. Жеке өмірге қол сұғылмаушылықты бұзу . . . 23

2. 3. Хат жазысу, телефонмен сөйлесу, почта, телеграф хабарла-рының немесе өзге хабарлар қүпиясын заңсыз бұзу . . . 24

2. 4. Дәрігерлік құпияны жария ету . . . 26

2. 5. Тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзу . . . 28

2. 6. Сайлау құқығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссияларының жұмысына кедергі жасау . . . 31

2. 7. Сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бұрмалау немесе дауыстарды қате есептеу . . . 36

2. 8. Еңбек туралы заңдарды бұзу . . . 40

2. 9. Ар-ождан және діни наным бостандығы құқығын жүзеге асыруға кедергі жасау . . . 43

2. 10. Қоғамдық бірлестіктердің қызметіне кедергі жасау . . . 45

3-тарау. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары құқық және заң ғылымының саласы ретінде . . . 47

Қорытынды . . . 56

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 59

Кіріспе

Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстың мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты болатын адамдардың соның тұра анықтау қажеттілігі туындайды. 1

Адам және азаматтың Конституциялық құқытары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар адам мен қоғам арасындағы қақтығыстардың қайсысының қоғамға қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық кұқылық шараларды реттеу - қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-бөлімі осы мәселеге тікелей арнаған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған. 2

Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптылығының негізімен шегін, олардың әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлғасынын ерекшеліктерін анықтаудың маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық мүмкіндік туғызады.

Адам болмаса, адамның құқықтары мен бостандықтары қадірленбесе, аяққа тапталса, онда қоғам өмір сүрмейді немесе оны адамзат қоғамы деп атау мүмкін болмайды. Қоғамда өмір сүргендіктен және ең бастысы оған "адам" деп ат қойғандықтан, қоғамның ережелерін сақтауы тиіс және "адам" деген атқа лайықты болуы тиіс. Адам қоғамның жэне болашақтың негізі болғандықтан, адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Адамзат әлі идеалды дәрежеге жетпегендіктен оның әрекеттерінде қателіктер кездеседі.

Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып жарияланғанына он төрт жыл болды. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді.

Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам, мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.

Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.

Күнделікті өмірде қылмыс жасайды, қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана заңдылықтың, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, түлғаға зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.

Ол мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметгік, мәдени және басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық қүқық норма-лары аталған салаларды барлық көріністері бойынша және жан-жақты реттемейді. Ол аталған салаларда тек ең негізгі, базалық Қазақстан Республикасы Конституциясьінда құқықбастауларын анықтауға қатысты бірқатар ерекше белгілер бар. Біріншіден, Конс-титуцияда құқық нысандары (бастаулары) аталады. "Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, со-ған сәйкес зандардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндетте-мелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің жөне Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады" (Қазақстан Республикасы Конституциясы 4-бабының 1-тармағы) .

Көрсетілген конституциялық қағида құқық бастауларын жал-пылай сипаттайды. Конституцияда көрсетілген нормативтік құқықтық актілердің нысандарының бәрі бірдей оның бастау-лары болып табылмайды. Қазақстан Республикасының констн-туциялық құқығының негізгі қайнар кезі, тұтас алғаңда, Конс-титуция болып табылады. Мұңцай жәйтті бөліп айтуымның се-бебі, ұлттық құқықты қалыптастырудың қайнар көзі ретінде тек Конституцияның құқықтық нормалары ғана емес, сондай-ақ оның басқа да элементтері: принциптері, жалаң қағидалары, ^! міндеттері мен мақсаттары да қызмет етеді. Тарихи фактіні бұлай-ша сипаттаудың мемлекеттің тек көп ұлттық қана емес халық-тық сипатын ұғынуда да айрықша мөні бар. Ал бұл идея мемле-кеттің барлық көп ұлтты мемлекеттің атынан қызмет етуді, ұлттық белгілері бойынша кемсітілуге жене басқаларына жол бермеуді көздейді, Әрине, бұл идеялардың бөрі тиісті заңцар-дың қайнар көзі ретінде қызмет етуі тиіс. Қазақстаңды әлеуметгік мемлекет ретінде тануда конституциялық идеяның бастаулық мәні қызметін атқарады. Бұл қағида Республика азаматтарын әлеумегтік жағынан қамтамасыз етуге арналған заңдардың негізгі қайнар кәзі болуы тиіс. Қазақстан Республикасы Конс-т. : қоғам- < дық келісім және саяси тұрақтылық, бүкіл халыктың қажетіне орай экономикалық даму, қазақстаңдық патриотизм, мемлекет өмірінің мейлінше маңызды мөселелерін демократиялық әдістер-мен шешу қазақстандық құқықтың қайнар көзі қызметін атқарады.

1-тарау. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстардың ұғымы, маңызы

1. 1. Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы заңдылық сипаттамасы

Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тегіне, әлеу-меттік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайы, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, дінге көзқарасына сенімі, тұргылықты жері, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына себептерімен немесе өзге кез келген жағдайлар бойыңша тікелей немесе жанама шектеу - екі жүзден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сот-талған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не үш айға дейінгі мерзімге қамауға, не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып не қоғамдық бірлестіктің жетекшісі жасаған дәл сол әрекет - бес жүзден екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сот-талған адамның бес айдан сегіз айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Қарастырылып отырган бапта ұлттық және нәсілдік тең қүқықтылығын бұзғаны үшін, сонымен қатар азаматтың тең құқықтылығын тегі, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайы, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, дінге көзқара-сы, сенімі, тұрғылықты жері, қоғамдық бірлес-іктерге қатыстылығы себептері-мен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне зиян келтіргені үшін жауаптылықты көздейді.

Осы қылмыс, тегіне, жынысына, ұлтына, нәсіліне, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына байланыссыз бәрінің теңцігі туралы қиянат жасайды (Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабы) . Қылмыс объектісі - Қазақстан Республикасы Конституциясымен анықтал-ған азаматтардың тең құқықтылығы болып табылады. Қылмыстың объективтік жағы нәсілдік, үлттық қатыстығына, жынысына, тіліне және т. б. байланысты азаматтардың құқықтарын шектеумен көрінеді, бірақ тұлға-ның қандай да бір жекеленген сапасына қатысты емес. Азаматтың конституциялық құқығын шектеу бір жыныстағы тұлғаның ұлтына, дініне қарай артьпсглылығын қам-тамасыз ету үшін басқа жыныстағы тұлғаның ұлтына, дініне қарай (жұмысқа қабыл-дауда немесе одан босатуда, сайлау серіктестігін өткізуде, мадақтауға, наградалауға ұсынуда және т. б. құқығы мен бостандығына) қысым көрсетуден тұрады.

Егер ұлттық, діни және басқа да теріс ұғымдар азаматтың тең құқықтылығын бұзуда негіз болып табылмаса, онда олар қылмыс ретінде қарастырылмайды.

Қылмыс осы баптың диспозициясында көрсетілген іс-әрекеттерді жасаған уақыттан бастап аяқталған деп саналады. Зардаптың түсуі міндетті емес. Қыл-мыс құрамы формальды.

Жиналыс, митинг, бой көрсету, шеру өткізуге, пикет жасауға немесе оларға қатысуға кедергі жасау не оларға қатысуға мөжбүрлеу, егер бұл әрекеттерді лауазымды адам өзінің қызмет бабын пайдаланып не күш қолданып немесе оны қолданамын деп қорқытумен жасаса - бес жүзден жеті жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бес айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге табысының мөлшерінде айыппұл салуға не екіжылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысуқұқығынан айырып немесе онсыз үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 32-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митин-гілер мен демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға хақы-лы. Жиналыстар, митингілер, көше шерулері мен демонстрациялар ұйымдастыру және өткізу тәртібі 1995 жылғы 17 наурыздағы №2126 күші бар Заңы «Қазақстан Республикасында жиналыстар, митингілер, көше шерулері мен демонстрация-лар ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» Қазақстан Республикасы Прези-дентінің Жарлығымен реттеледі. Бұл қылмыстың тікелей объектісі - Қазақстан Республикасы Конституция-сының 32-бабында бекітілген азаматтардың құқығын қамтамасыз ету бойынша қоғамдық қатынас болып табылады. ҚК 151 -бабында қарастырылған қылмыстың объективтік жағы әрекет және әрекетсіздік арқылы жасалатын мынадай іс-әрекеттерді жасауды көздейді:

а) жиналыс, митинг, бой көрсету, шеру өткізуге, пикет жасауға заңсыз ке-дергі жасау;

б) оларға қатысуға заңсыз кедергі жасау;

в) көрсетілген шараларға мәжбүрлеу.

Қылмыс түрлерін жасаудың міндетті белгілерінің қатарына мынадай тәсілдер енгізілген:

а) лауазымды адамның өзінің қызмет бабын пайдалануы;

б) күш қолдану немесе оны қолданамын деп қорқыту.

ҚК 151-бабын қолдану үшін іс-әрекёттің аталған үш нысанының, ең болма-ғанда біреуін және қылмыс жасау тәсілінің, ең болмағанда, екеуін анықтау қажет. Жиналыс, митинг, бой көрсету, шеру өткізуге, пикет жасауға заңсыз кедергі жасау заңсыз деп, егер де лауазымды тұлға азаматтардың көрсетілген саяси ша-раларды өткізуіне негізсіз тыйым салған, заңды негізде өткізіліп жатқан шара-ларға қатысушыларды таратуға жарлық берген жағдайы танылады. Жиналыстарға, митингілерге, шеру өткізуге, пикет жасауға қатысу үшін келген азаматтарды жиналыс өтетін жерге жібермеу шаралары қолданылса, азаматтар осы жерден күшпен таратылуға тап болса және т. б. кедергі жасау заңсыз болып табылады. Жаппай саяси шараларға қатысуға мәжбүрлеу азаматтарға осындай шараларға олардың еркінен тыс қатысуға тарту мақсатымен қысым көрсетуден тұрады. Күш қолдану немесе оны қолданамын деп қорқыту митинг, жиналыс және т. б. өткізуде азаматтар қүқығын жүзеге асыруына кедергі жасаудың нысаны бо-лып табылады. Күш қолдану денсаулыққа жеңіл немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру, ұрып-соғу немесе үрып-согамын деп қорқыту түрінде болуы мүмкін. Егер күш қолдану денсаулыққа ауыр зиян келтірумен ұштасса, онда ол ҚК 103, 104-баптары бойынша өз алдына жеке дәрежеленуі тиіс. Субъективтік жағы тікелей қасақаналықпен сипатталады. Кінәлі, өзінің іс-әре-кеттерімен жиналыс, митинг, бой көтеру, шеру өткізуге, пикет жасауға, оларға қаты-суға кедергі жасайтынын не оларға қатысуға мәжбүрлейтінін өзінің қызмет бабын пайдалана отырып немесе күш қолданып немесе оны қолданамын деп қорқытатынын ұғьгаады және аталған іс-әрекеттерді жасауды тілейді. Себебі мен мақсаты әр түрлі болуы мүмкін және іс-әрекетті дәрежелеуге әсер етпейді. Бұлар, бұзақылық, саяси се-бептер, жек көру, мансапқорлық, тамыр-таныстық және т. б. болуы мүмкін. Қылмыстың субъектісі - жиналыс, митинг және басқа да саяси актілерді өткізуге кедергі жасау үшін өзінің қызмет бабын пайдаланушы лауазымды адам бола алады. Дегенмен, егер лауазымды адам саяси акцияларға кедергі жасау мақ-сатында күш қолданса, онда осы қылмыс үшін жауаптылықты қамтитын бап-тардың жиынтығы бойынша және ҚК 308-бабы бойынша қызметтік өкілеттікті асыра пайдаланғаны үшін жауаптылықты көздейді. Көрсетілген іс-әрекеттер үшін жеке түлғалар күш қолданған немесе оны қолданамын деп қорқытқан жағдайда ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылады. Қауіпсіздік техникасын, өндірістік санитария ережелерін немесе еңбекті қорғаудың өзге де ережелерін осы ережелерді сақтауды ұйымдастыру немесе қамтамасыз етужөніндегі міндеттер жүктелген адамның бұзуы абайсыздаден-саулыққа ауыр немесе орташа ауыртпалықтағы зиян келтіруге әкеп соқса -екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сот-талған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге табысының мөлшерінде айыппұл салуға не екіжылға дейінгі мерзімге түзеужұмы-старына, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару не белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып, нақ сол мерзімге бас бостандығы-нан айыруға жазаланады. Абайсызда адам өліміне әкеп соққан дәл сол әрекет -

үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына сәйкес әркімнің еңбек ету бостандығына және қауіпсіздік пен тазалық талаптарынан сай еңбек ету жағдайына құқығы бар. Қауіпсіздік талаптарына сай еңбек ету құқығы -жұмысшының негізгі құқығының бірі. Бұл құқықты бұзу ҚК 152-бабында қарас-тырылған белгілі мән-жайларда қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғуы мүмкін. Заңмен бекітілген еңбек талаптары қарастырылып отырған бапта аталған қыл-мыстың объектісі болып табылады. Осы қылмыс кәсіпорындарда, мекемелерде, кооперативтерде, фермерлік (ша-руашылық) қожалықтарда және басқа да меншіктік және шаруашылықнысанын-дағы әр түрлі үйымдарда жүмыс істеуші азаматтардың еңбек талаптарына қиянат . жасайды. Еңбекті қорғау ережелерінің бүзылуы нәтижесінде, жәбірленуші, осы кәсіпорындардың түрақты қызметшілері мен жүмысшылары ғана емес, сонымен қатар оларда уақытша жүмыс істеуші түлғалар да бола алады.

Қылмыстың объективтік жағы абайсыздықтан денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиянның түсуіне әкеп соқтыратын қауіпсіздік техникасын, өндірістік санитария ережелерін немесе өзге де еңбекті қорғау ережелерін бүза-тын әрекеттен не әрекетсіздіктен түрады.

ҚК 152-бабының диспозициясы бланкетті болып табьшады, себебі, еңбекті қорғау ережелері сансыз көп және әр түрлі және оларды заң баптарында атын атап шығу, шындығында, мүмкін емес, сондықтан кінәліні қылмыстық жауапты-лыққа тарту үшін, қандай арнайы ережелердің бүзылғанын анықтау қажет (бүл қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария ережелерін немесе өзге де еңбекті қорғау ережелерін бүзу) .

Қылмыстың субъектісі - тек осы ережелерді сақтауды қамтамасыз ету не-месе үйымдастыру бойынша міндеттемелер жүктелген түлғалар ғана бола ала-ды, олар лауазымды түлғалар, коммерциялық немесе өзге үйымдардағы еңбекті қорғау ережелерін сақтау бойынша міндеттерін атқарушы түлғалар, мемлекеттік мекемелердегі, үйымдардағы, кәсіпорындардағы осы міндеттер жүктелген лауа-зымды емес түлғалар. Осы қылмыстың субъектісі үшін тән белгілері болып оның қызмет бабының күшіне қарай немесе еңбекті қорғау және жүмыс бөлімшелеріне сейкес қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау немесе олардың орындалуын ба-қылау бойынша арнайы тапсырма бойынша оған міңдеттер жүктелуі болып та-былады. ҚК 152-бабының 1-белімінде көзделген зардаптарға әкеп соқтырған еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы және өндірістік санитария ережелерін бүзуды мүндай міндеттер жүктелмеген адам жасаса, ол денсаулыққа қарсы қылмыстар үшін жауап беруі тиіс.

Егер, жоғарыда аталған ережелерді бүзу абайсызда адам өліміне әкеп соқтырса, онда жауаптылық осы баптың 2-бөлімі бойынша түседі. Мүндай жағ-дайда кінәлі менмендікпен немесе қылмыстық немқүрайдьшықпен әрекет жасауы тиіс (ҚК 21-бабы) . Қылмыстың субъективтік жағы ҚК 152-бабының 1-бөлімінентікелейкеліп шығатын кінәнің абайсыздық нысанымен (менмендік немесе немқүрайдылық) сипатталады. Менмендік, түлға өзінің әрекеттерінен (әрекетсіздік) қоғамдық-қауіпті зардаптардың түсуі мүмкіндігін алдын ала біледі, бірақ, бүл әрекеттерді болдырмауды жеткілікті негіздерсіз жеңіл ойлауынан түрады. Немқүрайдылықта, кіңәлі, өзінің әрекеттерінен (әрекетсіздік) қоғамдық-қауіпті зардаптардың түсуі мүмкіндігін алдын ала білмейді, дегенмен, қажетті үқыптылықпен сақтықта бүл зардаптарды алдын ала білетін де және білуге тиіс те еді. Егер, тұлға, қасақана әрекет жасаса (тікелей немесе жанама қасақаналық-пен), онда ол денсаулыққа қасақана зиян келтіргені үшін (ҚК 20-бабы) жауап беруітиіс. Талданып отырған бап кәсіпорынның сол немесе өзге өңдіріс саласына жататынына қатыссыз, еңбекті қорғаудың, қауіпсіздік техникасының, өндіріс санитариясының жалпы ережелерін қарастырады. Сондықтан ҚК 152-бабында көзделген құрамды дұрыс ажырату қажет, мысалға, ҚК 245, 246-баптарында көзделген меншіктік нысанына қатыссыз кәсіпорындар мен салаларға сәйкес қауіпсіздік техникасының арнайы ережелерін бұзуы үшін қылмыстық жауапты-лықты белгілейтін құрамдар. Қазіргі жағдайда, кінәліге ҚК 152-бабы емес, ал осы нормалардың бірі қолданылады. Егер ережелерді (мысалы, тау немесе құры-лыс жұмыстарын жүргізудегі ережелер) бұзу кезінде еңбекті қорғаудың жалпы ережелері де бұзылса, бұған осы ережелерді сақтау және ұйымдастыру бойынша міндеттер жүктелген тұлға кінәлі болады және ҚК 152, 245 және 246-баптарымен көзделген қылмыстың жиынтығы бойынша жауаптылыққа тартылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.