Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
I . тарау КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ...
11
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық негізі ... ... ... ... ... .. 11
1.2. Кәсіпкерлік істің түрлері.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
II . тарау ОҚО.дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ...
28
2.1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
2.2. ОҚО.сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004.2006ж.ж. дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
III .тарау ОҚО.дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫН БОЛЖАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
52
3.1. ОҚО облысында кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауды болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
52
3.2. Қызмет көрсетудің жаңа түрлері бойынша бизнес.жоспар 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. 72
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
I . тарау КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ...
11
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық негізі ... ... ... ... ... .. 11
1.2. Кәсіпкерлік істің түрлері.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
II . тарау ОҚО.дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ...
28
2.1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
2.2. ОҚО.сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004.2006ж.ж. дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
III .тарау ОҚО.дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫН БОЛЖАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
52
3.1. ОҚО облысында кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауды болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
52
3.2. Қызмет көрсетудің жаңа түрлері бойынша бизнес.жоспар 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. 72
К І Р І С П Е
Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногының шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз он басты міндетті шешуге тиіспіз.
Бірінші міндет – экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп, ұстап тұру емес, оның өсуін басқару.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады.
Бұл стратегия біздің экономикамыздың жекелеген секторлары мен өндірістерінің нақтылы бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік даму үрдістері мен сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі экономикалық дамуға ұластыру керек.
Екінші міндет – өңірлік экономикада сапалық жаңа табыстарға жету және жаһандық экономикаға толыққанды қатысуды қамтамасыз ету.
Біз Қазақстанды экономикалық дамудың “өңірлік локомотивіне” – ал еліміз қазірдің өзінде көп мәселеде осындай болып табылады – және оны әлемдік экономиканың табысты “ойыншысына” айналдыра аламыз.
Үшінші міндет – өндіруші сектордың тиімділігін арттыру.
Төртінші міндет – өндірістің шикізаттық емес секторының дамуын, экономикалық әртараптандырылуын қамтамасыз ету өте-мөте маңызды, деді Президент.
Бұл – шағын және орта бизнестің белсенді қатысуы жағдайында Үкіметтің, әкімдердің, мемхолдингтердің жауапкершілігі.
Біздің Үкімет пен әкімдерден экономиканы әртараптандыру жөнінде міне үш жылдан бері жүргізіп келе жатқан жұмысымыздың қайтарымы туралы сұрайтын мезгіл жетті. Мемлекет бұған қаражат жұмсап отыр, бізге бүгінде жұмыс істеліп жатқан 204 нысан туралы айтады. Ал біз осы жылдары не істелінгенін түсінуіміз керек.
Бесінші міндет – өңірлік және жаһандық экономикадағы өзіміздің жаңа рөлімізге сәйкес осы заманғы инфрақұрылымды дамыту [1].
Жаңа жұмыс орындарын құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету басымдығы тұрғысынан елімізде шағын кәсiпкерлiктiң дамуына үлкен мән берiледi.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезiнде әсiресе шағын кәсiпкерлiк мемлекеттiк қолдауға мұқтаж болатындығына әлемдiк тәжiрибе куә. Бұл ретте, тiреледi бизнестi бәсекеден қорғауға немесе ол үшiн ерекше "жұмсақ" жағдайлар құруға емес технологиялық жетілдірудiң генерациясы фирмаiшiлiк процестi үнемi ынталандыратын және фирманың бәсекеге қабілеттігін арттыру үшiн оқытатын жағдайларды қамтамасыз етушi шағын және орта кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдаудың нысаны мен мақсаты шешушi мәнге ие.
Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы басымдықтары тұрғысынан жұмыстың басты мақсаты шағын және орта кәсiпкерлік субъектiлерi қызметiн барынша кеңейтуге және олардың қызметін жандандыруға бағытталған институционалдық жағдайларды жетiлдiру есебінен Қазақстанның бәсекеге қабiлеттiлігін арттыру болып табылады [18].
Шағын және орта кәсiпкерлiктің қазiргi жағдайы мен дамуының талдамасының нәтижелерiн және шетелдiк тәжiрибенi ескере отырып, алға қойылған мақсатқа жету үшiн аталған бағытта мынадай мiндеттердi iске асыру көзделуде:
Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн заңнамалық негіздің барынша ашықтығын құру;
экономиканы бюрократиясыздандыру және әкiмшiлiк кедергiлердi жою;
шағын және орта кәсiпкерлiкте көлеңкелi айналымды қысқарту;
мемлекетке бейiндi емес функцияларды рыноктiк ортаға, бiрiншi кезекте шағын және орта кәсiпкерлiкке беру;
кластерлiк-желілік ұстаным негiзiнде тiршiлiкке қабiлетті инфрақұрылымдық жүйелердi құру және қамтамасыз ету;
инновациялық экономикаға кәсiпкерлiктiң қатысуы.
Дипломдық жұмыста кәсіпкерліктің теориялық және әдістемелік негіздері туралы мағлұмат алып, оларға талдау жасап, зерттеудегі дағдылар ашылған.
Жұмыстың мақсаты шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай жасауға жәрдемдесуге және қолдауға, шағын бизнесті дамыту үшін жағдай жасауды қамтамасыз етуге, халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ұйымдастыру үшін мүмкіндіктерді толық пайдалануға, жұмыс орнының санын арттыруға, ресми және жасырын жұмыссыздықты азайтуға, халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге, сонымен қатар облыстық және жергілікті деңгейдегі қолдау шараларының сапасы мен тиімділігін арттыруға бағытталған.
Нарықтық экономика тереңдету қоғамдық өмірімізге әр қилы жаңаша өзгерістерді енгізу отырып өзінің талабын қойып келеді. Нарықтық экономикалық қатынастардың дамуы жағдайында экономикалық реформалардың басты мәселелерінің бірі – жалпы барлық экономиканы және жеке шаруашылық жүргізуші субъектердің қарқынды дамуына жол беретін, сонымен қатар әр түрлі деңгейдегі бюджет табыстарын ұлғайту проблемасын шешуге жағдай жасайтын нарықтық экономика шарттының бірі бәсекелестерді жеңе отырып, сапалық өнім шығару. Қазіргі жағдайда тек осы ғана мақсат нарықтан тығырықтан алып өтіп, нарыққа белсендік тануымызға, нарықтау орнығуымызға алып барады. Жаңа экономикалық дамуда бәсекелестерді жеңу мақсатындағы стратегиялық талаптарды еліміздегі кәсіпорындар мен халқымызға Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жариялап отыр. Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда ұйымына (ДСҰ) кіру мақсаттары көзделіп отыр және мұнда
Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногының шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз он басты міндетті шешуге тиіспіз.
Бірінші міндет – экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп, ұстап тұру емес, оның өсуін басқару.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады.
Бұл стратегия біздің экономикамыздың жекелеген секторлары мен өндірістерінің нақтылы бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік даму үрдістері мен сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі экономикалық дамуға ұластыру керек.
Екінші міндет – өңірлік экономикада сапалық жаңа табыстарға жету және жаһандық экономикаға толыққанды қатысуды қамтамасыз ету.
Біз Қазақстанды экономикалық дамудың “өңірлік локомотивіне” – ал еліміз қазірдің өзінде көп мәселеде осындай болып табылады – және оны әлемдік экономиканың табысты “ойыншысына” айналдыра аламыз.
Үшінші міндет – өндіруші сектордың тиімділігін арттыру.
Төртінші міндет – өндірістің шикізаттық емес секторының дамуын, экономикалық әртараптандырылуын қамтамасыз ету өте-мөте маңызды, деді Президент.
Бұл – шағын және орта бизнестің белсенді қатысуы жағдайында Үкіметтің, әкімдердің, мемхолдингтердің жауапкершілігі.
Біздің Үкімет пен әкімдерден экономиканы әртараптандыру жөнінде міне үш жылдан бері жүргізіп келе жатқан жұмысымыздың қайтарымы туралы сұрайтын мезгіл жетті. Мемлекет бұған қаражат жұмсап отыр, бізге бүгінде жұмыс істеліп жатқан 204 нысан туралы айтады. Ал біз осы жылдары не істелінгенін түсінуіміз керек.
Бесінші міндет – өңірлік және жаһандық экономикадағы өзіміздің жаңа рөлімізге сәйкес осы заманғы инфрақұрылымды дамыту [1].
Жаңа жұмыс орындарын құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету басымдығы тұрғысынан елімізде шағын кәсiпкерлiктiң дамуына үлкен мән берiледi.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезiнде әсiресе шағын кәсiпкерлiк мемлекеттiк қолдауға мұқтаж болатындығына әлемдiк тәжiрибе куә. Бұл ретте, тiреледi бизнестi бәсекеден қорғауға немесе ол үшiн ерекше "жұмсақ" жағдайлар құруға емес технологиялық жетілдірудiң генерациясы фирмаiшiлiк процестi үнемi ынталандыратын және фирманың бәсекеге қабілеттігін арттыру үшiн оқытатын жағдайларды қамтамасыз етушi шағын және орта кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдаудың нысаны мен мақсаты шешушi мәнге ие.
Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы басымдықтары тұрғысынан жұмыстың басты мақсаты шағын және орта кәсiпкерлік субъектiлерi қызметiн барынша кеңейтуге және олардың қызметін жандандыруға бағытталған институционалдық жағдайларды жетiлдiру есебінен Қазақстанның бәсекеге қабiлеттiлігін арттыру болып табылады [18].
Шағын және орта кәсiпкерлiктің қазiргi жағдайы мен дамуының талдамасының нәтижелерiн және шетелдiк тәжiрибенi ескере отырып, алға қойылған мақсатқа жету үшiн аталған бағытта мынадай мiндеттердi iске асыру көзделуде:
Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн заңнамалық негіздің барынша ашықтығын құру;
экономиканы бюрократиясыздандыру және әкiмшiлiк кедергiлердi жою;
шағын және орта кәсiпкерлiкте көлеңкелi айналымды қысқарту;
мемлекетке бейiндi емес функцияларды рыноктiк ортаға, бiрiншi кезекте шағын және орта кәсiпкерлiкке беру;
кластерлiк-желілік ұстаным негiзiнде тiршiлiкке қабiлетті инфрақұрылымдық жүйелердi құру және қамтамасыз ету;
инновациялық экономикаға кәсiпкерлiктiң қатысуы.
Дипломдық жұмыста кәсіпкерліктің теориялық және әдістемелік негіздері туралы мағлұмат алып, оларға талдау жасап, зерттеудегі дағдылар ашылған.
Жұмыстың мақсаты шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай жасауға жәрдемдесуге және қолдауға, шағын бизнесті дамыту үшін жағдай жасауды қамтамасыз етуге, халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ұйымдастыру үшін мүмкіндіктерді толық пайдалануға, жұмыс орнының санын арттыруға, ресми және жасырын жұмыссыздықты азайтуға, халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге, сонымен қатар облыстық және жергілікті деңгейдегі қолдау шараларының сапасы мен тиімділігін арттыруға бағытталған.
Нарықтық экономика тереңдету қоғамдық өмірімізге әр қилы жаңаша өзгерістерді енгізу отырып өзінің талабын қойып келеді. Нарықтық экономикалық қатынастардың дамуы жағдайында экономикалық реформалардың басты мәселелерінің бірі – жалпы барлық экономиканы және жеке шаруашылық жүргізуші субъектердің қарқынды дамуына жол беретін, сонымен қатар әр түрлі деңгейдегі бюджет табыстарын ұлғайту проблемасын шешуге жағдай жасайтын нарықтық экономика шарттының бірі бәсекелестерді жеңе отырып, сапалық өнім шығару. Қазіргі жағдайда тек осы ғана мақсат нарықтан тығырықтан алып өтіп, нарыққа белсендік тануымызға, нарықтау орнығуымызға алып барады. Жаңа экономикалық дамуда бәсекелестерді жеңу мақсатындағы стратегиялық талаптарды еліміздегі кәсіпорындар мен халқымызға Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жариялап отыр. Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда ұйымына (ДСҰ) кіру мақсаттары көзделіп отыр және мұнда
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 28 ақпан, 2007ж.
2. Елбасымыздың 2005 жылы 18 ақпанындағы халыққа жолдаған Жолдауы “Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ “үлкен қаржылық маркетке”
3. Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік: Оқу құралы – Астана «Фолиант» баспасы, 2005 – 176 б.
4. М.Б. Бисенғазиев, А.Ш.Хамитов. Кәсіпкерлік негіздері. Орал. 2001
5. Г.Ө.Жолдасбаева. Кәсіпорын экономикасы. Алматы. 2002
6. К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева. Кәсіпорын қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001.
7. Пелих А.С. Бизнес-план. – М.: Издательство «Ось-89»6 1998г.-96с.
8. Буров В.П., Морошкин О.К., Новиков О.К. Бизнес-план. Методика составления. Реальный пример. – М.: Изд-во ЦИПКК АП-Отраслевая билиотека «Технический прогресс и повышение квалификации кадров в авиационной промышленности», 1995 – 88с.
9. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі. Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген. Алматы. Қазақстан, 2000ж.
10. Қазақстанның экономикасын тұрақтандыру және нарыққа өту бағдарламасы. Алматы, Қазақстан, 1991ж.
11. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау» туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 1992 жыл. 4 шілде.
12. «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды жеделту және оны мемлекеттік қолдау шараларын нығайту» туралы қазақстан Республикасы Президентінің Қаулысы. 1997 жыл, 6 сәуір.
13. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 1997 жыл. 19 маусым.
14. "Мемлекеттiк сатып алу туралы" Қазақстан Республикасы Заңы
15. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы
16. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 12 мамырдағы «Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған шағын және орта кәсіпкерлікті жедел дамыту бағдарламасын бекіту туралы» №450 қаулысымен бекітілген Бағдарлама
17. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» заңы
18. Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында"
19. ОҚО бойынша индустриалды-инновациялық дамуының Стратегиялық жоспары, 2004-2015жж. Шымкент, 2003ж.
20. 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсiпкерлiк субъектілерінің бастамаларын қолдау жөніндегі жеделдетілген шаралар бағдарламасы
21. Оңтүстік Қазақстан облысында кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы
22. Қазақстанның статистикалық жылнамасы. Алматы, 2005.
23. ОҚО-ың қысқаша статистикалық жылнамасы. Шымкент, 2006.
24. Методическая инструкция СМК дипломное проектирование (дипломная работа) общее требования к организации, содержанию и проведению МИ ЮКГУ 4.7-007-2006. Шымкент
25. Колотаева Л.П., Есиркепова А.М., Кембаева Р.С., Байнеева Ф.Т. 520830 – Экономика мамандығының студенттеріне арналған ғылыми дипломдық жұмыстарды орындаудың әдістемелік нсұқаулығы, ОҚМУ. Шымкент, 2005ж.
26. Үркімбаев М.Ф., Үркімбаев Б.Ф:, Аманбаев Б.Б., Ақылов Т.Қ., Есиркепова А.М. Бизнес-жоспарларды жасау бойынша Әдістемелік нұсқаулар (техникалық және экономикалық мамандықтар үшін). Шымкент. М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2006ж.
27. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998-2000 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасы. Егемен Қазақстан., 1998 жыл. 15 сәуір.
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 28 ақпан, 2007ж.
2. Елбасымыздың 2005 жылы 18 ақпанындағы халыққа жолдаған Жолдауы “Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ “үлкен қаржылық маркетке”
3. Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік: Оқу құралы – Астана «Фолиант» баспасы, 2005 – 176 б.
4. М.Б. Бисенғазиев, А.Ш.Хамитов. Кәсіпкерлік негіздері. Орал. 2001
5. Г.Ө.Жолдасбаева. Кәсіпорын экономикасы. Алматы. 2002
6. К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева. Кәсіпорын қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001.
7. Пелих А.С. Бизнес-план. – М.: Издательство «Ось-89»6 1998г.-96с.
8. Буров В.П., Морошкин О.К., Новиков О.К. Бизнес-план. Методика составления. Реальный пример. – М.: Изд-во ЦИПКК АП-Отраслевая билиотека «Технический прогресс и повышение квалификации кадров в авиационной промышленности», 1995 – 88с.
9. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі. Өзгертулер мен толықтырулар енгізілген. Алматы. Қазақстан, 2000ж.
10. Қазақстанның экономикасын тұрақтандыру және нарыққа өту бағдарламасы. Алматы, Қазақстан, 1991ж.
11. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау» туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 1992 жыл. 4 шілде.
12. «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды жеделту және оны мемлекеттік қолдау шараларын нығайту» туралы қазақстан Республикасы Президентінің Қаулысы. 1997 жыл, 6 сәуір.
13. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 1997 жыл. 19 маусым.
14. "Мемлекеттiк сатып алу туралы" Қазақстан Республикасы Заңы
15. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы
16. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 12 мамырдағы «Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған шағын және орта кәсіпкерлікті жедел дамыту бағдарламасын бекіту туралы» №450 қаулысымен бекітілген Бағдарлама
17. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» заңы
18. Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында"
19. ОҚО бойынша индустриалды-инновациялық дамуының Стратегиялық жоспары, 2004-2015жж. Шымкент, 2003ж.
20. 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсiпкерлiк субъектілерінің бастамаларын қолдау жөніндегі жеделдетілген шаралар бағдарламасы
21. Оңтүстік Қазақстан облысында кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы
22. Қазақстанның статистикалық жылнамасы. Алматы, 2005.
23. ОҚО-ың қысқаша статистикалық жылнамасы. Шымкент, 2006.
24. Методическая инструкция СМК дипломное проектирование (дипломная работа) общее требования к организации, содержанию и проведению МИ ЮКГУ 4.7-007-2006. Шымкент
25. Колотаева Л.П., Есиркепова А.М., Кембаева Р.С., Байнеева Ф.Т. 520830 – Экономика мамандығының студенттеріне арналған ғылыми дипломдық жұмыстарды орындаудың әдістемелік нсұқаулығы, ОҚМУ. Шымкент, 2005ж.
26. Үркімбаев М.Ф., Үркімбаев Б.Ф:, Аманбаев Б.Б., Ақылов Т.Қ., Есиркепова А.М. Бизнес-жоспарларды жасау бойынша Әдістемелік нұсқаулар (техникалық және экономикалық мамандықтар үшін). Шымкент. М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2006ж.
27. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998-2000 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасы. Егемен Қазақстан., 1998 жыл. 15 сәуір.
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
I - тарау КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... 11
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық 11
негізі ... ... ... ... ... ..
1.2. Кәсіпкерлік істің түрлері.. 13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
1.3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық
жағдайлар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 23
... ... ... ...
II - тарау ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... 28
2.1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
... ... ... ... ... ...
2.2. ОҚО-сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004-2006ж.ж. дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
... ... ... ... ... ...
III -тарау ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫТУ
ЖОЛДАРЫН
БОЛЖАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. ОҚО облысында кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауды
болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.2. Қызмет көрсетудің жаңа түрлері бойынша бизнес-жоспар 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 70
... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. 72
К І Р І С П Е
Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы
заманғы идеялар мен технологиялар рыногының шын мәнінде ажырағысыз да
серпінді бөлігіне айналуы үшін біз он басты міндетті шешуге тиіспіз.
Бірінші міндет – экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп,
ұстап тұру емес, оның өсуін басқару.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын
қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ
оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады.
Бұл стратегия біздің экономикамыздың жекелеген секторлары мен
өндірістерінің нақтылы бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік
даму үрдістері мен сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану
емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі
экономикалық дамуға ұластыру керек.
Екінші міндет – өңірлік экономикада сапалық жаңа табыстарға жету және
жаһандық экономикаға толыққанды қатысуды қамтамасыз ету.
Біз Қазақстанды экономикалық дамудың “өңірлік локомотивіне” – ал еліміз
қазірдің өзінде көп мәселеде осындай болып табылады – және оны әлемдік
экономиканың табысты “ойыншысына” айналдыра аламыз.
Үшінші міндет – өндіруші сектордың тиімділігін арттыру.
Төртінші міндет – өндірістің шикізаттық емес секторының дамуын,
экономикалық әртараптандырылуын қамтамасыз ету өте-мөте маңызды, деді
Президент.
Бұл – шағын және орта бизнестің белсенді қатысуы жағдайында Үкіметтің,
әкімдердің, мемхолдингтердің жауапкершілігі.
Біздің Үкімет пен әкімдерден экономиканы әртараптандыру жөнінде міне
үш жылдан бері жүргізіп келе жатқан жұмысымыздың қайтарымы туралы сұрайтын
мезгіл жетті. Мемлекет бұған қаражат жұмсап отыр, бізге бүгінде жұмыс
істеліп жатқан 204 нысан туралы айтады. Ал біз осы жылдары не істелінгенін
түсінуіміз керек.
Бесінші міндет – өңірлік және жаһандық экономикадағы өзіміздің жаңа
рөлімізге сәйкес осы заманғы инфрақұрылымды дамыту [1].
Жаңа жұмыс орындарын құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету
басымдығы тұрғысынан елімізде шағын кәсiпкерлiктiң дамуына үлкен мән
берiледi.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезiнде әсiресе шағын кәсiпкерлiк
мемлекеттiк қолдауға мұқтаж болатындығына әлемдiк тәжiрибе куә. Бұл ретте,
тiреледi бизнестi бәсекеден қорғауға немесе ол үшiн ерекше "жұмсақ"
жағдайлар құруға емес технологиялық жетілдірудiң генерациясы фирмаiшiлiк
процестi үнемi ынталандыратын және фирманың бәсекеге қабілеттігін арттыру
үшiн оқытатын жағдайларды қамтамасыз етушi шағын және орта кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдаудың нысаны мен мақсаты шешушi мәнге ие.
Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің
"Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты
2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы басымдықтары тұрғысынан
жұмыстың басты мақсаты шағын және орта кәсiпкерлік субъектiлерi қызметiн
барынша кеңейтуге және олардың қызметін жандандыруға бағытталған
институционалдық жағдайларды жетiлдiру есебінен Қазақстанның бәсекеге
қабiлеттiлігін арттыру болып табылады [18].
Шағын және орта кәсiпкерлiктің қазiргi жағдайы мен дамуының талдамасының
нәтижелерiн және шетелдiк тәжiрибенi ескере отырып, алға қойылған мақсатқа
жету үшiн аталған бағытта мынадай мiндеттердi iске асыру көзделуде:
Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн заңнамалық негіздің барынша
ашықтығын құру;
экономиканы бюрократиясыздандыру және әкiмшiлiк кедергiлердi жою;
шағын және орта кәсiпкерлiкте көлеңкелi айналымды қысқарту;
мемлекетке бейiндi емес функцияларды рыноктiк ортаға, бiрiншi кезекте
шағын және орта кәсiпкерлiкке беру;
кластерлiк-желілік ұстаным негiзiнде тiршiлiкке қабiлетті
инфрақұрылымдық жүйелердi құру және қамтамасыз ету;
инновациялық экономикаға кәсiпкерлiктiң қатысуы.
Дипломдық жұмыста кәсіпкерліктің теориялық және әдістемелік негіздері
туралы мағлұмат алып, оларға талдау жасап, зерттеудегі дағдылар ашылған.
Жұмыстың мақсаты шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай
жасауға жәрдемдесуге және қолдауға, шағын бизнесті дамыту үшін жағдай
жасауды қамтамасыз етуге, халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ұйымдастыру
үшін мүмкіндіктерді толық пайдалануға, жұмыс орнының санын арттыруға, ресми
және жасырын жұмыссыздықты азайтуға, халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге,
сонымен қатар облыстық және жергілікті деңгейдегі қолдау шараларының сапасы
мен тиімділігін арттыруға бағытталған.
Нарықтық экономика тереңдету қоғамдық өмірімізге әр қилы жаңаша
өзгерістерді енгізу отырып өзінің талабын қойып келеді. Нарықтық
экономикалық қатынастардың дамуы жағдайында экономикалық реформалардың
басты мәселелерінің бірі – жалпы барлық экономиканы және жеке шаруашылық
жүргізуші субъектердің қарқынды дамуына жол беретін, сонымен қатар әр түрлі
деңгейдегі бюджет табыстарын ұлғайту проблемасын шешуге жағдай жасайтын
нарықтық экономика шарттының бірі бәсекелестерді жеңе отырып, сапалық өнім
шығару. Қазіргі жағдайда тек осы ғана мақсат нарықтан тығырықтан алып өтіп,
нарыққа белсендік тануымызға, нарықтау орнығуымызға алып барады. Жаңа
экономикалық дамуда бәсекелестерді жеңу мақсатындағы стратегиялық
талаптарды еліміздегі кәсіпорындар мен халқымызға Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жариялап отыр. Қазақстанның Дүниежүзілік
Сауда ұйымына (ДСҰ) кіру мақсаттары көзделіп отыр және мұнда
қазақстандықтардың өмір сапасының жылдан жылға артуы 2000 жылға қарағанда
ІЖӨ - ні несиелеу жөніндегі біздің міндетіміздің орындалу жөніндегі
баяндалып Президентіміз Үкіметке халқымыздың әл-ауқатын жақсарту жөніндегі
тапсырмаларын өтеп өтті.
I – тарау. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық негізі
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкер табы қанаушы
тап болады.
Экономикалық бенсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста
шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін
(іскерлігін) талап етеді. Сондықта экоомикалық белсенділік, іскерлік
еріксіз немесе еркін болуы қажет.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
XVI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. XVII ғасырдың аяғында
акционерлік банктер іске қосылды [3].
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның
көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан
кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды тұлғалар,
біріккен серіктестер (партнерлер): арендалық ұжым, ашық және жабық
акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер
(корпорациялар).
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
- дербестік және тәуелсіздік;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
- жаңашылдық.
Кәсіпкерліктің экономикалық негізі:
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды және олар шын
мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз не? Бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал жабдық ресурстары.
Олар: фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлі жабдықтар,
инструменттер, өндірістік туарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге
қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық
байлақты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы
байлықтар. Олар мынандай үлкен екі категорияға бөлінеді:
1. Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну
үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек [3].
Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және еңбекті өнім өндіру
процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне алады, яғни өндірістің қозғаушы
күші, себебі істеген ісі пайда беретініне сенеді.
Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық негізгі шешімдерді өз қолына алады
және фирманың (кәсіпорынның) іс бағытын айқындайды.
Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізге жаңа тауар өндіруді, жаңа
технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге
аянбай жұмыс істейтін кісі.
Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін істелетін
істің егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында не болатынын білген жөн
(капитализм совет өкіметі емес, ешкім әншейін көмек көрсетпейді). Кәсіпкер
тек қана өз уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен
бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе
акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.
Кәсіпкер істің қозғаушы күші – мол пайда табу.
Праволық жағдай. Ең бастысы кәсіпкерлік істерді реттейтін заңдар болуы
шарт. Оған мыналар жатады: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі,
салық туралы заңдар кәсіпкерлікті бюрократтардан қорғайтын заңдар, шағын
және орта бизнесті қолдайтын органдар, меншікке праволық заңдар т.б [3].
2. Кәсіпкерліктің істің түрлері
Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциялық, финанс және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе
коллективтің (ұжамның) құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық – құқықтық
және 2) ұжымдық - экономикалық.
Ұжамдық-құқықтық кәсіпкерліктер: 1. Серіктестіктер – адамдардың
бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз
капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар: 1) шексіз жауапкершілікті серіктестер, 2) командитті (сенімге
негізделген) серіктестер шектелген жауапкершіліктерімен [3].
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады:
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
1. Концерн – көпсалалыв акционерлік қоғам, әр түрлі компаниялардың
бақылау апкеттерін сатып алады.
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық,
өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
3. Консорциум – бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мысалы, өте ірі
жобаға инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
5. Финанс - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі [4].
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-праволық формалы кәсіпкерліктер
құрылуда.
Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға
қарай бөлінеді. Әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып сонан салық
төлейді.
Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған
іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін
өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен
жауап береді.
Қосымша жауапкершілігі бар қоғам қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
Ашық және жабық акционерлік қоғам.
Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік правосы (құқығы) жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық
қазына кәсіпорны болып есептеледі [4].
Төмендегі кестеге баса көңіл аударып көрсеңіз және кәсіпкерлікпен
айналысуға ойыңыз болса, барлық жоспарды осыдан бастаған жөн болады.
Схема 1
Кәсіпкерлік істің элементтері
Бизнес Бизнес-жоспарды Ресурстың Кәсіпорынды
мүмкіндігін жасақтау (2) керектігін анықтау басқару (4)
анықтау және I-ші бөлім (3)
бағалау (1) кіріспе
1. Бизнес Бизнесті 1. Керекті 1. Басқару
мүмкіндігінің сипаттау, ресурстарды анықтаустилін жасақтау
ұзақтығы жоспардың мазмұны
II-ші бөлім
2. Бизнес 1. Кәсіпорынды 2. Қолда бар 2. Басқару
мүмкіндігін іске сипаттау ресурстарды анықтаужүйесін енгізу
асыру нарығы (қортынды)
3. Бәсекелестікті2. Саланы талдау 3. Ресурстың 3. Ұйымдастыру
талдау керектігін процедурасын
теңестіру зерттеу
4. 3. Өндіріс 4. Керекті 4. Жүйелі түрде
Бизнес-мүмкіндігіжоспары. ресурстармен талдау жүргізу
н нарыққа 4. Маркетинг жабдықтаушыларды (күшті және осал
кәсіпорынға жоспары анықтау жерлері, болашақ
бағалылығы қауіптер)
5. Бизнес 5. Қаржы жоспары.5. Жабыдқтаушыларға5. Табыс
мүмкіндігіндегі 6. Ұйымдастыру жақындау факторларын
тәуекел мен пайдажоспары. қатынастарын анықтау.
7. Оперативті жасақтау
жоспар.
6. Мүмкіндіктерді8. Тиімділік
кәсіпкерлік есебі.
біліммен,
дағдымен,
тілекпен
ұштастыру
Қызмет түрін таңдауда алдын-ала маркетингтік зерттеу жүргізу керек және
қандай тауардың немесе қызмет көрсетудің тұтыным мүмкіндігі мол, оған деген
сұранымның тұрақтылығы, келешек даму тенденциясы, тауарларды сатуда ықтимал
баға бірліктері, өнім өндіру мен оны өткізу процесіндегі шығындар, өткізу
көлемін болжау. Өндірістік кәсіпкерлік қызметтің нәтижесінде өнім пайда
болатынын жоғарыда айттық. Кәсіпкер екінші сатыда өндіріске қажетті қаржы-
қаражаттың шамасын белгілеуге, қорытынды мәмілелерді топтауға, өнім
өндіруді бастауға дейін әзірленген заттарды жеткізу мен банкротқа ұшыраудың
алдын алуға бағытталған жұмыстарды атқаруға тиіс.
Өнімді тиімді сату шаралары кәсіпкерліктің үшінші сатысын құрайды. Бұл
процесс делдал агенттіктер, брокер немесе кәсіпорынның өз күшімен жүзеге
асырылады. Бұл кәсіпкерлік технологиясының айрықша жауапты кезеңі [5].
Кәсіпкерлік істің түрлері:
1. Өндірістік кәсіпкерлік
2. Коммерциялық кәсіпкерлік
3. Финанстық кәсіпкерлік
4. Консультациялық кәсіпкерлік
Өндірістік кәсіпкерлік – бұл кәсіпкерліктің негізгі түрі. Мұнда тауар
өндіру, қызмет көрсету жүзеге асырылады.
1. Кәсіпкерлікпен айналысу үшін қандай тауар өндіру, қандай қызмет
көрсетуді іске асырумен шұғылдану керектігін білу керек.
2. Одан кейін маркетингтік іспен шұғылдану: болашақ тұтынушылармен
байланысу, сонымен бірге, шикізат материалдар, энергия т.б.
жабдықтаушылармен ара қатынасты орнату.
3. Келесі кезең өндіріс факторлары. а) Негізгі өндірістік қорлар:
ғимараттар, құрылыстар, өндірістік құрал жабдықтарды сатып алу
немесе арендаға алу. б) Өндірістік айналым қоры: еңбек заттары,
шикізаттар, негізгі және қосымша материалдар, отын және энергетика
ресурстары, жөндеу жасауға қосалқы бөлшектер, сатылып алынатын
құрастыру бөлшектері, полуфабрикаттар, келекшекке керекті шығындарды
жабу көзі. Инструменттер мен инвентарлар айналым қорына екі
белгісімен: бағасымен және пайдалану мерзімімен бөлінеді.
4. Алдағы уақыттағы шығындар дегеніміз – бірінші кезеңдегі тауар
өндіруді меңгергенше көбірек шығатын шығындар. Ол шығындар тауар
өніміне тікелей қатынасады.
5. Жұмыс күшін кәсіпкер еңбек биржасы, немесе құлақтандыру арқылы
жалдап алады. Жұмысқа аларда кадрлардың білімі, мамандығы,
тәжірибелілігі жеке қасиеттері т.б. ескерілуі керек.
6. Қажетті информация – ресурстарды қосымша қосуға мүмкіндіктерді
ойластырып, алдын ала есептеу.
7. Финанс қаржыларының керек мөлшерін анықтау [5].
Жалпы ақшаның қажеттілік көлемін мынандай формуламен шығаруға болады:
Аж = А1 + А2 + А3 + А4 + ...+Аn (2.1)
Аж – жалпы керекті қаражаттар;
А1 – жалақы қоры; А2 – айналым қоры;
А3 – ақпаратқа жабдықтар; (2.1)
А3 – ақпаратқа, т.б. интеллектуалды қызметке төлем;
А4 – басқа мекемелердің атқарған жұмысына төлем т.б.
8. Бастапқы капитал: 1) жиналған қор;
2) несиеге ақша алу
9. Өндірістік істің қорытындысы
Сатудан түскен түсімнен өндірістік және коммерциялық шығындардың, яғни
толық шығындардың айырмасы жалпы пайда болады.
Жалпы пайда = жалпы түсім алу және коммерциялық шығындар яғни,
Жпайда = Жтүсім - толық шығын (2.2)
Жалпы пайда бұл салық төленгенге дейін пайда
10. Барлық салықтарды, айыптар мен баждарды, төлегеннен кейін қалған
пайда – таза пайда деп аталады.
11. Кәсіпкерліктің финанс жағдайын бағалау үшін рентабельдік деңгейін
шығарады.
Рентабельдік деңгей = таза пайда шығындар + төлемдер х 100% (2.3)
Венчурлік бизнес деген болады. Бұл инновациялық кәсіпкерлік –
тәуекелділік бизнес. Ол технологиялық жаңалықтардың бір түрі. Бұл ғылыми
зерттеу жұмыстарының қорытындысын коммерцияландыруға, әсіресе ғылым
сыйымдылығы көп өндіріс салаларында, бірінші кезекте жоғарғы технологиялық
өндірістерде қолданылады, онда тәуекелділік, тиімділікке кепілдік болмауы
мүмкін.
Коммерциялық кәсіпкерлік.
Коммерциялық кәсіпкерліктің іс-өрісі тауар биржалары, сауда
мекемелері. Тауар биржалары ең көп тараған бірқалыпты жұмыс істейтін
көтерме сауда нарығы. Тауар биржаларында тауармен, жабдықтаушылармен сауда
жасаумен бірге, келісім шарттар жасау, яғни фьючерлік айырбас келісімдері
жасалады. Мұндай шарттар бойынша төлемді мерзімді уақыт өткеннен кейін
келісілген бағамен сатады. Мысалы, диханшылардың егін оруға қаражаты жоқ.
Оған банкир ақша берем, сен 4-5 айдан кейін астығыңды мынандай бағамен
сатасың деп келісім шарт жасайды. Ол көпшілік жағдайда нарық бағасынан
төмен болады.
Тауар биржалары мынандай қызмет атқарады:
- сауда-саттық келісім жасауға делдалдық қызмет атқарады;
- тауар сатуды тәртіпке келтіреді, сауда операцияларын реттейді;
- баға туралы, өндіріс жағдайын, тағы басқа бағаға ықпал ететін
факторлар жөнінде мәліметтер жинап жариялайды.
Тауар биржасының айналымының көп бөлігі нақты тауарлар сату емес, тауарды
келісім бойынша сату, болашақта тауарлармен тұтынушыларды жабдықтау туралы
шарттар жасаудан тұрады.
Коммерциялық кәсіпкерліктің негізгі жұмысы тауарды сатып алу – сату
операцияларымен байланысты. Өндірістік кәсіпкерліктен коммерциялық
кәсіпкерліктің айырмашылығы, біріншісі тауар өндірсе, екіншісі сатып алып
сатады. Сауда өндірістің жалғасы болып табылады [5].
Коммерциялық кәсіпкерлікпен шұғылданар алдында нарықты маркетингалық
талдау жасау керек. Жалпы алғанда маркетинг барлық шаруашылық істерді
ұйымдастыру, басқару жүйесін жасақтау болып табылады.
Схема 2
Сауда фирмасында маркетингалық жұмыстың бағдарлама – моделі
Қорытынды:
Маркетинг ақпаратын жинау және Маркетингалық басқару шешімдерін
мәліметтер банкасын жасақтау қабылдау
Ішкі және сыртқы факторларды зерттеуӨзіңнің реалды мүмкіндігіңді бағалай
Тауардың өтімділігін және оның даму білу, елестету
тенденцияларын зерттеу Тауар (Қандай тауар) өндіру жөнінде
Ұсыныс пен сұранысқа ықпал ететін шешім қабылдау
мәліметтер жинау және оны талдау Өткізу және баға саясатын жасақтау
Тауардың сапасы бойынша қойылған
талапқа сай тауарлар түрін анықтау
Тауар жабдықтаушыларымен іскер және Тұтынушылардың қажетін
тұрақты байланыстар жасау қанағаттандыру
Сауда-технологиялық процесстерді
ұйымдастыру Тауармен жабдықтаудың транзиттік
Жарнамалық қамту және қойма түрлерін ұйымдастыру
Фирманың имиджін жасау Тауардың тұрақты өндірілуін
қамтамасыз ету
Сатылатын тауарларға назар аударту
Дүкендерге жеке сыртқы бейне беру
Коммерциялық келісімдер бағдарламасы:
1. – сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау;
2. – ғимараттар, қоймалар, ұсақ саудаға үй сатып алу немесе жалдау;
3. – тауар сатып алу, сату;
4. тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру, табу және оны
уақытында пайыз ставкасымен қайтару;
5. – жоспарлауға керекті ақпараттарды табу, жасақтау;
6. – тұтынушыларға тауар сатып, ақшасын алу;
7. – финанс органдарына салық және басқа төлемдерді мерзімінде төлеу.
Қаржылық кәсіпкерлік.
Қаржылық кәсіпкерлігіне негізінен коммерциялық банкілер және қор
биржалары кіреді. Коммерциялық банкілер – бұл финанс – кредит мекемелері,
негізінен акционерлік типте болады. Олар көпшілікке коммерциялық
кәсіпорындарға несие береді, ол үшін пайызставкасымен берген несиесін
қайырады. Банкіде активті және пассивті операциялар болады.
Қор биржалары – бағалы қағаздар нарығы. Ол капиталдың қозғалысын
жеделдетеді және активтердің реалды құнын анықтайды.
Консультативтік кәсіпкерлік.
Консультативтік кәсіпкерлік – бұл ой нарығының бір бөлігі. Онда
мынандай жұмыстар істеледі; финанстық, инвестициялық саясаттарды жасақтау,
белсенді маркетинг, тәуелсіз кеңестер. Нарыққа бағытталу туралы финанстық,
шаруашылық талдауды жасауға, басқару мәселелері жөнінде көмектер т.б.
көрсетіледі. Консультация (кеңес беру) әдістері: 1) эксперттық консультация
– мұнда маман өз бетімен диагноз қояды, шешімдер жасақтайды және енгізуге
ұсыныстар береді; 2) процесстік консультация – фирманың маманы клиентпен
белсенді түрде қарым-қатынаста болады, оның өз ойын айтуына ынталандырады,
клиентпен бірге талдау жасайды сонан кейін ұсыныстар белгілейді; 3) оқулық
консультация – лекция оқу, семинар өткізу, оқу құралдарын жасақтау т.б.
Практикада бұл үш түрі де аралас болуы мүмкін.
Схема 3
Кәсіпкерлік істің түрлері
Өндірістік Коммерциялық Финанстық Консультациялық
Инновациялық Сауда Банк Жалпы басқару
Ғылыми-техникалық Сатып алу-сату Сақтандыру Әкімшілік
Финанстық басқару
Кадрларды басқару
Тауар өндіру Сауда-делдалдық Аудиторлық Маркетинг
Қызмет көрсету Тауар биржалары Лизингалық Өндіріс
Информациялық
технология
Тауарларды, Қор биржалары Маманданған қызмет
қызметтерді көрсету
өндірістік тұтыну
Информациялық
3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық,
әлеуметтік және құқықтық жағдайлар
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін ең алдымен оған экономикалық жағдай керек.
Олар: нарыққа тауар, қызметтер ұсыну, тауарлардың, қызметтердің алуан
түрлері; тұтынушылардағы ақша-қаражат көлемі, яғни олардың сатып алу
қабілеттілігі, жұмыс орнының артық-кемдігі; қарыз (несие) беретін
мекемелердің ақша ресурстары болуы керек т.б [6].
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін нарықтың инфрақұрылымы болуы керек: банктер;
шикізат, материал, құрал-жабдықтар сатушылар; тауарды тұтынушыларға дейін
жеткізілетін мекемелер; заң; бухгалтерлік т.б. қызмет көрсететін мекемелер;
еңбекке орналастыру агенттігі; оқу орындары; жарнама; көлік; сақтандыру;
байланыс, ақпарат т.б. мекемелері.
Әлеуметтік жағдай. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қалыптастыру үшін
тұтынушыларға тауар сатып аларлық қаражаты болуы олардың тауарға, қызметке
деген талғамы, төлем қабілеттілігі бар сұранысы болуы шарт. Оған қоғамның
рухани даму дәрежесі және діни нормалар ықпалын тигізеді. Әлеуметтік жағдай
әрбір адамның жұмыс орнындағы жағдайы, еңбек ақы мөлшерімен байланысты.
Елдегi әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығы шағын және орта
кәсiпкерлiктiң дамуына оң ықпал еттi.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң мәлiметтерi бойынша 2005
жылғы 1 қаңтарда республикада 208,4 мың заңды тұлғалар тіркелген, оның
195,7 мың шағын кәсiпорындар құрайды, орта кәсiпорындар - 10,67 мың. Бұл
ретте, шағын кәсiпкерлiк субъектілерi жалпы санының 93,9%-ын құрайды.
Шағын кәсіпкерлікте (заңды тұлғалар) жұмыспен қамтылған азаматтардың
саны 2005 жылғы 1 қаңтарда 524,6 мың адамға жетті, өсу 2003 жылғы тиiстi
күнiне 8,7%-ды құрады.
Шағын кәсiпкерлiктiң ЖIӨ-ге қосқан үлесi 2003 жылы 16,2%-ды құрады, яғни
салыстырмалы түрде шағын және орта кәсiпкерлiк шамамен 25%-ды бередi.
Заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнiң тауарлар мен
қызметтердi сатудан түскен кiрiстерiнiң артуы 2004 жылы 2003 жылға
қарағанда 8,7 %-ды құрады.
Шағын кәсiпорындардың қалыптасқан салалық құрылымы соңғы жылдары мүлдем
дерлік өзгерген жоқ. Белсендi заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң жалпы санынан сауда, автомобиль жөндеу және үйде қолданатын
бұйымдар саласы - 40,5%-ы басым жағдайды иеленген, шағын кәсiпкерлiк
саласында белсендi халықтың жиынтық саны 163,6 мыңы жұмыспен қамтылған
(шағын кәсiпкерлiкте жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 31 %-ы).
2003 жылы көлеңкелi экономиканың үлесi ЖIӨ-ден 22,6%-ды құрады, әйтседе
1992 жылдан 1998 жылдар кезеңiнде аталған көрсеткiш орташа 30-38%-ға
дейiнгi аралықта бағаланды [6].
Бүгiнгi күнде кәсiпкерлер қос бухгалтерлiк жүргiзе отырып, астыртын
өндiрiспен және жалған мәмiлелермен айналысып не басқа да көлеңкелі
операцияларға қатысып өз қызметтерiн салықтардан жасыруға тырысады.
Шағын және орта кәсiпкерлiк саласындағы заңнамаға талдау
Бүгiнде Қазақстандағы экономикалық өзгерiстер құқық саласындағы қайта
құрылымдауды басып озуда. Мұндай жағдай шағын және орта кәсiпкерлiк
саласында да қалыптасқан.
Мысалы, қолданыстағы құқық жүйесiнде "де юре" әрекет етуiн жалғастырып
жатыр, кейiн қабылданған нормативтiк құқықтық кесiмдерге қайшы келетiн,
қайшылықтар туғызатын не құқықтық мәнiн жоғалтып, ескiрген кiшi заңи
кесiмдер бар.
Жоғарыда аталғандар, уәкiлеттi органдар тарапынан өздерiнiң нормативтiк
құқықтық кесiмдерiне және басқа да мемлекеттiк органдардың олардың
бастамасы бойынша қабылданған кесiмдерiне тұрақты мониторинг
жүргiзбегендiктен.
2004 жылғы 15 желтоқсандағы жағдай бойынша 10 195 Yкiмет қаулылары, оның
iшiнде жою және өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу бойынша қолданыста деп
есептеледi. Yкiметтiң қолданыстағы қаулыларының 420-сы дербес нормативтiк
құқық кесiмдер тiкелей кәсiпкерлiк қызметтi реттейдi [14].
Оларды қарау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2005
жылғы 9 ақпандағы № 124 қаулысымен Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинетiнiң, Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 357 қаулысының күші жойылды
деп танылды.
Бір жағынан қолданыстағы заңнаманың қолданыстағы заңнама жүйесiнен
заңсыз кесiмдердi "болдырмауды" қамтамасыз ететiн тетiктерi жоқ.
Шағын және орта кәсiпкерлiк мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық
кесiмдi қабылдау қажеттiгiн негіздеу кезiнде орындылығын жан-жақты талдау
және шағын және орта кәсiпкерлiктiң жекелеген проблемаларын мемлекеттiк
реттеудiң одан әрі тиiмдiлігі жүзеге асырылмайды.
Бұдан басқа, қазiргi уақытта нормативтiк құқықтық кесiмдер әрекетiнiң
одан әрi нәтижелiлiгiн қадағалап отыру тетiгi мүлдем дерлiк жоқ, мұндай
нәтижелiлiктiң көрсеткiштерi мен өлшемдерi айқындалмаған.
Әкiмшiлiк кедергiлер жеткiлiктi кездесетiн шағын және орта кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң тыныс тiршiлiгiн үш кезеңге бөлуге болады;
тiркеу және қайта тiркеу;
әрекет етуi және дамуы;
тарату.
Жоғарыда аталған әрбiр кезеңде шағын және орта кәсiпкерлiктiң
икемдiлiгiне, белсендiлiгiне және ұтқырлығына әсер ететiн көптеген
проблемалар кездеседi, нәтижесiнде олардың дамуын тежейдi.
Тiркеу, қайта тiркеу және тарату кезеңдерiнде.
216 заңнамалық кесiмдердi қамтитын рұқсат ету жүйесiнiң қолданыстағы
заңнамалық базаны ерекше айта кету керек және бизнес жүргiзу жөнiндегi
жоғары шегерiмдердiң себебi болып табылады.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес тiркеу және қайта тiркеу рәсiмдерi әр
жерде орналасқан, түрлi ұйымдар беретiн көптеген құжаттарды қажет етедi.
Рыноктiң конъюнктурасына байланыстығын ескере отырып, шағын және орта
кәсiпкерлiк субъектілерi қызмет түрлерiн үнемi өзгертiп отырады. Бұл,
құрылтай құжаттарға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуге және тiркеушi
органға хабарлауға, сондай-ақ рұқсаттардың көптеген түрлерiн алуға әкелiп
соғады.
Көптеген елдерде шағын және орта кәсiпкерлiк субъектілері қызметiн
қолдау үшiн "бip терезе" қағидаты бойынша тiркеу мен қайта тiркеуге жағдай
жасалған. Мысалы, 2,4 млн. шағын және орта бизнес субъектілері бар
Францияда тiркеу процесі 24 сағатты құрайды, қалған заңды тұлғалар "бip
терезе" қағидаты бойынша 10 күн iшiнде тiркеледi. Бүгінде Қазақстанда
бизнес - қоғамдастық құптаған осындай жүйе енгiзiлдi [15].
Әрекет етуi мен даму кезеңiнде.
Кәсiпкерлердiң қызметiнде көпшiлiк жағдайларда негізiнен әкiмшілiк
бұзушылықтар орасан көп бақылау-қадағалау функцияларға ие мемлекеттiк
органдар жүргiзетiн тексерулердiң нәтижесiнде анықталады.
Мұнда:
тексеру, бақылау және қадағалау мәселелерiн реттейтiн құқықтық нормалар
әртүрлi нормативтік құқықтық кесiмдерде және бұл мәселе бойынша бiрыңғай
заңнамалық кесiм жоқ;
заңнамалық кесiмдерде (Салық, Әкiмшiлiк кодекстерде, кейбiр мемлекеттiк
органдардың мәртебесiн айқындайтын заңдарда және т.б) шағын және орта
кәсiпкерлiк субъектілерін тексеруге ерекше ұстанымдар көзделмеген және
сондықтан да мемлекеттік органдардың кәсiпкерлерге қатынасы олардың
қызметiнiң ауқымына қарамастан бiрдей;
тексеру, бақылау және қадағалау мәселелерi бойынша рәсiмдердiң нақты
бiрыңғай сипаты мен бiрыңғай глоссарилерi жоқ. Әртүрлi мемлекеттiк органдар
тексерулердiң түрлi сыныптамасын (рейдтiк, кешендi, қарама-қарсы, жоспарлы,
жоспардан тыс, хронометражды, ағымдағы және т.б) қолданады [15];
бақылау-қадағалау органдары жұмысының тиiмдiлігін бағалаудың қазiргі
практикасы анықталған бұзушылықтар мен салынған айыппұлдардың санына
байланысты;
кәсiпкерлiк субъектiлердiң қызметiнде төтенше жағдай туындағанда
(ғимараттың құлауы, жаппай улану, кiсi өлiмi және т.б) аталған объектiге
тексеру жүргізген лауазымды тұлғаның жауапкершілігі бiр мезетте қаралмайды.
Қазақстан Республикасы Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы кодекстiң
жекелеген ережелерi шағын және орта кәсiпкерлiктiң тұрақты дамуына кедергi
келтiредi [14].
Атап айтқанда, салық салу саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн
айыппұлдарды қоспағанда, әкiмшiлiк айыппұлдардың еселенген мөлшерi шағын
кәсiпкерлiк үшiн де және iрi бизнес үшiн де бiрдей белгіленген.
Лауазымды тұлғаның барынша аз және барынша көп мөлшерде (5-тен 2000
айлық есептiк көрсеткiшке дейiн) белгіленген айыппұлдың сомасын өз қалауы
бойынша таңдау мүмкіндігі әрбір құқық бұзушыға қатысты жемқорлықтың
туындауына әкеліп соғады.
Сонымен қатар, айыппұлдардың жоғары ставкасы кәсiпкерлердiң өзiн заңға
сәйкес айыппұл төлеу не "аз" пара берiп құтылуды таңдауға итермелейдi.
Лицензиялауға, акредаттауға, стандарттауға, сертификаттауға жататын
жұмыстардың, тауарлар мен қызмет түрлерiнiң қазiргi кең көлемдi тiзбесi
iскерлiк белсендiлiктiң, кәсiпкерлiк бастаманың өсуiне кедергі келтiредi.
Бұдан басқа, лицензияны беру ретiнде, және одан әрi лицензиялық қызметтi
негiздейтiн қосымша рұқсат беру жүйесi (рұқсат беру, қорытындылау, келiсу)
бар. Бұл iс жүзiнде елде кәсiпкерлiктiң және әсiресе шағын және орта
кәсiпкерлiктiң қызмет етуi мен дамуын тежейдi.
Осылайша, әкiмшiлiк кедергiлердiң ауыртпалығы негiзгi кемшiлiк болып
табылады:
тiкелей әрекет етпейтiн кесiмдер, көптеген кiшi заңи кесiмдер бар;
мәнi бойынша мемлекеттiк функциялар берiлген, мемлекеттiк органдар
уәкiлеттiк еткен көптеген мемлекеттiк кәсiпорындар, акционерлiк қоғамдар
қызмет етедi;
шектен тыс статистикалық және салықтық есептiлiк бар;
жекелеген мемлекеттiк органдар өздерiнiң бақылау-қадағалау, рұқсат беру
және келiсу функциялары мен өкiлеттiктерiн қысқартуға дайын емес.
Мемлекеттiк мұқтаждықтар үшiн тауарларды (жұмыстар мен қызметтердi)
жеткiзiп беруде шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң ашықтығын және
олардың барынша көп қатысуын қамтамасыз етуi тиiс "Мемлекеттiк сатып алу
туралы" Қазақстан Республикасы Заңының аясында мемлекет пен шағын және орта
кәсiпкерлiктiң өзара қатынасын жеке атап өту керек. Алайда, практикада
мемлекеттiк тапсырыс берушiлер шағын және орта кәсiпкерлiк үшiн заңда
көзделген жеңiлдiктердi мүлдем дерлiк қолданбайды [15].
II – тарау. ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН
ТАЛДАУ
1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен
дамуын талдау
Елдегi әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығы шағын және орта
кәсiпкерлiктiң дамуына оң ықпал еттi.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң мәлiметтерi бойынша 2005
жылғы 1 қаңтарда республикада 208,4 мың заңды тұлғалар тіркелген, оның
195,7 мың шағын кәсiпорындар құрайды, орта кәсiпорындар - 10,67 мың. Бұл
ретте, шағын кәсiпкерлiк субъектілерi жалпы санының 93,9%-ын құрайды.
Шағын кәсіпкерлікте (заңды тұлғалар) жұмыспен қамтылған азаматтардың
саны 2005 жылғы 1 қаңтарда 524,6 мың адамға жетті, өсу 2003 жылғы тиiстi
күнiне 8,7%-ды құрады.
Шағын кәсiпкерлiктiң ЖIӨ-ге қосқан үлесi 2003 жылы 16,2%-ды құрады, яғни
салыстырмалы түрде шағын және орта кәсiпкерлiк шамамен 25%-ды бередi.
Заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнiң тауарлар мен
қызметтердi сатудан түскен кiрiстерiнiң артуы 2004 жылы 2003 жылға
қарағанда 8,7 %-ды құрады.
Шағын кәсiпорындардың қалыптасқан салалық құрылымы соңғы жылдары мүлдем
дерлік өзгерген жоқ. Белсендi заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң жалпы санынан сауда, автомобиль жөндеу және үйде қолданатын
бұйымдар саласы - 40,5%-ы басым жағдайды иеленген, шағын кәсiпкерлiк
саласында белсендi халықтың жиынтық саны 163,6 мыңы жұмыспен қамтылған
(шағын кәсiпкерлiкте жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 31 %-ы).
2003 жылы көлеңкелi экономиканың үлесi ЖIӨ-ден 22,6%-ды құрады, әйтседе
1992 жылдан 1998 жылдар кезеңiнде аталған көрсеткiш орташа 30-38%-ға
дейiнгi аралықта бағаланды [23].
Бүгiнгi күнде кәсiпкерлер қос бухгалтерлiк жүргiзе отырып, астыртын
өндiрiспен және жалған мәмiлелермен айналысып не басқа да көлеңкелі
операцияларға қатысып өз қызметтерiн салықтардан жасыруға тырысады.
2. ОҚО – сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004-2006жж.
дамуын талдау
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясында жаңа технологиялық
өндірістерге, жаңа жұмыс орындарын құруға бағдарланған шағын кәсіпкерлікті
дамыту есебінен орташа тапты қалыптастыруға бағытталған.
Облысымызда стратегияны орындау қолданыстағы заңнамасының талаптарын
ескере отырып, оның іске асырылуы жөнінде іс-шаралар жоспарлары арқылы
жүзеге асырылуды. Осы мақсатта Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2003-2005 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы қабылданды.
Бағдарламаның негізгі мақсаты жалпы аймақтық өнім құрылымында шағын
және орта кәсіпкерлік үлесін жоғарылату. Жаңа жұмыс орындарын ашу және
несилендіру жүйесін жақсарту жолымен халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз
ету, барлық деңгейдегі бюджеттер үшін салық базасын ұлғайту және
кәсіпкерлікті одан әрі кең көлемде дамыту арқылы тұрғындардың әл-ауқатын
және өмір сүру деңгейін арттыру болып табылады.
Сонымен қатар, осы саланы дамытуда кәсіпкерліктің өндіріс секторын
басым түрде дамыту, ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру және
дамыту, кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік емес инститтардың
тиімділігін арттыру міндеттемелері қойылды.
Аймақтық бағдарламада көрсетілген іс-шаралардың жүзеге асырылуы
нәтижесінде 2005 жылы облыс бойынша тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің
саны 115,4 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалар мен шаруа
қожалықтарының саны 102,3 мың бірлікті құрап, онда 247,9 мың адам жұмыспен
қамтылған. 2004 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда кәсіпкерлік
субъектілерінің саны 0,5 пайызға өсіп, Бағдарламадағы межеден 15,4 мың
бірлікке артты. Тіркелген кәсіпорындың 111,1 бірлігі жұмыс істеп тұрғандар
немесе 96,2 пайызын құрайды [23].
Сурет 1
Кәсіпкерлік субъектілерінің 13,9 мың бірлігі заңды тұлға ретінде
тіркелген, оның ішінде жұмыс істеп тұрғандардың саны 9,6 мың бірлік және
онда 65,5 мың адам жұмыспен қамтылған. 2005 жылы шағын бизнес саласында
барлығы 314,4 мың адам жұмыс атқарды, бұл көрсеткіш 2004 жылмен
салыстырғанда 0,7 пайызға өсіп, Бағдарламада жоспарланған межеден 14,4 мың
адамға артық. Ал, облыс бойынша экономикалық белсенді халықтың 30 пайызын
құрайды.
Сурет 2
Алдын ала деректер бойынша 2005 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілері
119,0 млрд.теңгенің өнімін (жұмысы, қызметі) өндірген немесе өткен 2004
жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 1,2 пайызға өскен, бұл Бағдарламада
жоспарланған межеден 47,1 пайызға артық [23].
Кәсіпкерлік құрылымдардың өндірген өнімінің
(жұмыс, қызмет көрсету) көлемі (млн.теңге)
Сурет 3
Облыста заңды тұлға ретінде 2005 жылы 1693 кәсіпорын құрылып, 3212
жаңа жұмыс орны ашылып, Бағдарламадағы жоспарланған межеден 11 пайызға
артқан. Шағын бизнестегі құрылымдық бірліктер санының едәуір өсуі ауыл
шаруашылық, сауда және құрылыс салаларында жаңа кәсіпорындардың ашылуына
байланысты, болып отыр [23].
2005 жылы ішінде кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде -
екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлармен, микрокредиттік ұйымдар және
облыстық бюджет арқылы жүргізілді.
2003-2005 жылдар аралығында кәсіпкерлікті қолдау мақсатында облыстық
бюджетте Жергілікті деңгейде шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін кредиттеу
бағдарламасы бойынша 134,0 млн. теңге көлемінде кредит қаражаттары
кәсіпкерлік құрылымдарына бөлініп толығымен игерілді.
Кесте 1
2003-2005 жылдары шағын бизнес кәсіпкерлеріне мемлекеттік емес ұйымдардан
берілген кредиттік қаражаттар
Бірлік 2003 ж. 2004ж. 2005 ж.
өлшемі
Екінші деңгейдегі банктер Млн. тенге 17881,2 22010,5 21958,0
Микрокредиттік ұйымдар млн.теңге 342,3 793,8
Шағын кәсіпкерлікті дамыту млн.теңге 254,3 240,8 491,0
қоры АҚ аймақтық филиалы
Ауыл несие серіктестіктері, млн.теңге 546,8 1576,0 2205,1
кредиттік серіктестіктер
Қазақстандық кредиттеу қорымлн.теңге 653,6 1138,7 1721,3
Шымкент филиалы
Оңтүстік Қазақстан облысыныңмлн.теңге 16,4 25,6 57,1
фермерлер мен кәсіпкерлерді
қолдау қоры ҚҚ
Барлығы: 19352,3 25339,9 27226,3
Жоғарыда көрсетілгендей мемлекеттік емес ұйымдардың кейінгі жылдары
шағын бизнесті қолдауға бағытталған кредит қаражаттарының қарқынды
динамикасы байқалады.
Микрокредиттік бағдарламаны кеңейту және механизімін өрістетіп дамыту
үшін дөңгелек үстелдер, тренинг, семинарлар өткізілді . Айта кетсек, 2004
жылдың 24-27 наурызында “Евразия ” Қорымен және Алматылық банк оқу
орталығымен бірлескен “Микроқаржылық ұйымдарының клиенттерін бағалау” атты
семинар өткізілді. Облыстағы 16 микрокредиттік ұйымдарының және мемлекеттік
органдарының 30 өкілдері шақырылып оқытылды. Нәтижесінде облыстағы
микрокредиттік ұйымдардың саны 2003 жылмен салыстырғанда 48 пайызға өсті.
Қазіргі таңда облыста 77 микрокредиттік ұйымдар тіркелген [23].
“Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы 2005 жыл бойы
микрокредиттік ұйымдарға арналған “Қаржыландырудың негізгі принципі мен
механизімдерімен таныстыру” атты дөңгелек үстел және осы мәселе бойынша
облыстың 8 қаласында кәсіпкерлермен кездесулер өткізілді. Сонымен бірге,
қорда кәсіпкерлерге бизнес жобаны жасау, құжаттарды рәсімдеу және заңдық
мәселелері бойынша тұрақты консультациялар беріледі.
Елбасымыздың 2005 жылы 18 ақпанындағы халыққа жолдаған Жолдауында
“Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ “үлкен қаржылық маркетке” айналуға
тиіс екендігі ерекше аталып өткен, бұл мәселе департамент тарапынан өз
шешімін табуда, аталған Қормен өз ара ықпалдасу жұмысын әрі қарай жүргізіп,
кәсіпкерлерлікті қолдаудағы мемлекеттік саясатты орындау мақсатында 2005
жылдың 1 желтоқсанында Департаментпен Қор арасында ынтымақтастық
меморандумына қол қойылды.
Меморандумда кәсіпкерлерге арналған насихаттау, ақпаратпен қамтамасыз
етумен, оқыту мен семинарларды өткізу, құқықтық қорғау және кеңес беру,
облыс экономикасына тиімді жобаларды бірлесіп іріктеу жұмыстарымен т. б.
мәселелерін тиімді шешу жолдары қарастырылған.
Ірі, орта және шағын кәсіпорындар арасында кооперациялық байланыстарды
қамтамасыз етуге, облыстың ірі және орта кәсіпорындары үшін шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің тауарлар өндірісін ұйымдастыру бойынша
облыстағы халық тұтынатын күнделікті тауарларға мониторинг жүргізіліп, оның
74% астамы шетелден келетіндігі анықталды. Аймақ деңгейінде шығаруға
болатын тауардың түрлері топтастырылды. Облыс теледидары және БАҚ арқылы
жарнама беріліп, осы мәселемен айналысатын кәсіпкерлердің тізімі
жасақталды.
Халық тұтынатын тауарларды шығаруға қызығушылық білдірген кәсіпкерлер
бойынша сараптама жасап оларды үш топқа бөлді: жұмыс істеп тұрған
кәсіпкерлерді әрі қарай дамыту; кәсіпкерлік қызметін енді ұйымдастыратын
тауарөндірушілерді; мүмкіншілігі шектеулі, бірақ дұрыс деп танылған идеясы
бар мамандар. Қазіргі таңда, осы жұмыстың барысында туындаған мәселелердің
шешу жолдары қарастырылып, бірқатар кәсіпкерлердің бизнес жоспарлары
әзірленіп ауылшаруашылық департаментіне және “Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры” АҚ Аймақтық филиалына бағытталды.
2003 жылы ақппараттық-коммуникациялық технологияларды қолданысқа
енгізу халықаралық бағдарлама бойынша Бизнес инкубатор “СодБИ мен”
бірлесіп жүзеге асырылып, Бүкіләлемдік банктің Info Dev бағдарламасына
ұсынылған жоба Орталық Азиядағы ең үздік жалғыз және ТМД елдерінің ішіндегі
екі жобаның бірі болып танылған. Жоба екі жылға есептелген. 2004 жылы осы
бағдарламаның аясында облыстағы кәсіпкерлік құрылымдары туралы, оларда
қандай өнімдер өндірілетіні және тағы басқа деректер негізі құрылды, бұл
мәліметтер Интернет сайттың “Оңтүстік Қазақстанда жасалынған” атты
модулінде жарияланды.
Бұл облыс кәсіпкерлеріне өндірілген өнімдерін тек қана республика
көлемінде ғана емес, шет елдерге де тасымалдауға үлкен мүмкіндік туғызды.
Осы сайтт 2005 жылы мамыр айында ашылды. Мәліметтер қазақ, орыс және
ағылшын тілдерінде басылған. Интернет сайтта “Шымкент”, “Туризм”, “Бизнес”
порталдары бар .
2004 жылы шағын бизнес проблемаларын шешу үшін және тауар
өндірушілердің тауарлары мен қызметтер тізбесін Интернет-сайтқа орналастыру
жөнінде облыстың он екі аймағында- Арыс, Түркістан, Кентау қалаларында,
Мақтарал, Отырар, Сайрам, Сарыағаш, Созақ Қазығұрт, Ордабасы Төлеби және
Түлкібас аудандарында семинар-кеңестер өткізілді.
Осы аталған аймақтарда кәсіпкерлік құрылымдардың басшылары арасында
сауалнама жүргізілді.
Қоғамдық ұйымдармен жұмыстар жүргізіліп жатыр. 2004 жылдың
жартыжылдықта ОҚО әкімиятымен, халықаралық Прагма (ЮСАИД) корпорациясы,
Оңтүстік кәсіпкерлері лигасы ҚБ және Фармацевтік қызметті қолдау және
дамыту ассоциациясының Оңтүстік Қазақстан бөлімі бірлесіп жұмыс істеу
туралы келісімге қол қойды.
Осы шараның аясында 2005 жылдың ақпан айында облыста шағын және орта
бизнес құрылымдарын бақылау–қадағалау, фискалдық мемлекеттік органдарының
заңсыз тексерулерінен қорғау туралы дөңгелек үстел және сертификация
мәселелерін шешу мақсатында семинар өткізіліп, жұмысшы тобы құрылды.
2004 жылы “Оңтүстік кәсіпкерлерінің бірлестігі” ҚБ “Шағын
кәсіпкерліктің адвокатурасы” жобасын іске асыру мақсатында мемлекеттік
тапсырысты ұтып алды. Осы жоба аясында 310 кәсіпкермен кеңес өткізілді.
2005 жылы кәсіпкерлікті қолдау, қорғау институттарын және кәсіпкерлік
қызметті еркін жүзеге асыру кепілдігін қалыптастыру үшін Оңтүстік Қазақстан
облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп департаментінің тарапынан “Алам
Partners” ЖШС-гі мен қоғамдық ұйымдармен бірге ынтымақтастық туралы
меморандумға қол қойылып, Оңтүстік Қазақстан облысында “Кәсіпкерлікті
құқықтық қолдау орталығы” құрылды. Орталық кәсіпкерлердің құқықтық
сауаттылығын тәжірибелі заңдық консультациялар арқылы жоғарылату,
кәсіпкерлік қызметтің еркіндігі мен құқықтары бұзылғанын анықтаған кезінде
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне оперативті көмек көрсету, бизнес-план
жасауда көмек көрсету, соттарда, мемлекеттік және басқа да мекемелерде
келісім-шарттың іске асу кезіндегі азаматтармен әрекеттесуде шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
I - тарау КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... 11
1.1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық 11
негізі ... ... ... ... ... ..
1.2. Кәсіпкерлік істің түрлері.. 13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
1.3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық, әлеуметтік және құқықтық
жағдайлар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 23
... ... ... ...
II - тарау ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... 28
2.1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
... ... ... ... ... ...
2.2. ОҚО-сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004-2006ж.ж. дамуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
... ... ... ... ... ...
III -тарау ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫТУ
ЖОЛДАРЫН
БОЛЖАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. ОҚО облысында кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауды
болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.2. Қызмет көрсетудің жаңа түрлері бойынша бизнес-жоспар 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 70
... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... .. 72
К І Р І С П Е
Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы
заманғы идеялар мен технологиялар рыногының шын мәнінде ажырағысыз да
серпінді бөлігіне айналуы үшін біз он басты міндетті шешуге тиіспіз.
Бірінші міндет – экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп,
ұстап тұру емес, оның өсуін басқару.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын
қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ
оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады.
Бұл стратегия біздің экономикамыздың жекелеген секторлары мен
өндірістерінің нақтылы бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік
даму үрдістері мен сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану
емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі
экономикалық дамуға ұластыру керек.
Екінші міндет – өңірлік экономикада сапалық жаңа табыстарға жету және
жаһандық экономикаға толыққанды қатысуды қамтамасыз ету.
Біз Қазақстанды экономикалық дамудың “өңірлік локомотивіне” – ал еліміз
қазірдің өзінде көп мәселеде осындай болып табылады – және оны әлемдік
экономиканың табысты “ойыншысына” айналдыра аламыз.
Үшінші міндет – өндіруші сектордың тиімділігін арттыру.
Төртінші міндет – өндірістің шикізаттық емес секторының дамуын,
экономикалық әртараптандырылуын қамтамасыз ету өте-мөте маңызды, деді
Президент.
Бұл – шағын және орта бизнестің белсенді қатысуы жағдайында Үкіметтің,
әкімдердің, мемхолдингтердің жауапкершілігі.
Біздің Үкімет пен әкімдерден экономиканы әртараптандыру жөнінде міне
үш жылдан бері жүргізіп келе жатқан жұмысымыздың қайтарымы туралы сұрайтын
мезгіл жетті. Мемлекет бұған қаражат жұмсап отыр, бізге бүгінде жұмыс
істеліп жатқан 204 нысан туралы айтады. Ал біз осы жылдары не істелінгенін
түсінуіміз керек.
Бесінші міндет – өңірлік және жаһандық экономикадағы өзіміздің жаңа
рөлімізге сәйкес осы заманғы инфрақұрылымды дамыту [1].
Жаңа жұмыс орындарын құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету
басымдығы тұрғысынан елімізде шағын кәсiпкерлiктiң дамуына үлкен мән
берiледi.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезiнде әсiресе шағын кәсiпкерлiк
мемлекеттiк қолдауға мұқтаж болатындығына әлемдiк тәжiрибе куә. Бұл ретте,
тiреледi бизнестi бәсекеден қорғауға немесе ол үшiн ерекше "жұмсақ"
жағдайлар құруға емес технологиялық жетілдірудiң генерациясы фирмаiшiлiк
процестi үнемi ынталандыратын және фирманың бәсекеге қабілеттігін арттыру
үшiн оқытатын жағдайларды қамтамасыз етушi шағын және орта кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдаудың нысаны мен мақсаты шешушi мәнге ие.
Қазақстан 2030 даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы Президентінің
"Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты
2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы басымдықтары тұрғысынан
жұмыстың басты мақсаты шағын және орта кәсiпкерлік субъектiлерi қызметiн
барынша кеңейтуге және олардың қызметін жандандыруға бағытталған
институционалдық жағдайларды жетiлдiру есебінен Қазақстанның бәсекеге
қабiлеттiлігін арттыру болып табылады [18].
Шағын және орта кәсiпкерлiктің қазiргi жағдайы мен дамуының талдамасының
нәтижелерiн және шетелдiк тәжiрибенi ескере отырып, алға қойылған мақсатқа
жету үшiн аталған бағытта мынадай мiндеттердi iске асыру көзделуде:
Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн заңнамалық негіздің барынша
ашықтығын құру;
экономиканы бюрократиясыздандыру және әкiмшiлiк кедергiлердi жою;
шағын және орта кәсiпкерлiкте көлеңкелi айналымды қысқарту;
мемлекетке бейiндi емес функцияларды рыноктiк ортаға, бiрiншi кезекте
шағын және орта кәсiпкерлiкке беру;
кластерлiк-желілік ұстаным негiзiнде тiршiлiкке қабiлетті
инфрақұрылымдық жүйелердi құру және қамтамасыз ету;
инновациялық экономикаға кәсiпкерлiктiң қатысуы.
Дипломдық жұмыста кәсіпкерліктің теориялық және әдістемелік негіздері
туралы мағлұмат алып, оларға талдау жасап, зерттеудегі дағдылар ашылған.
Жұмыстың мақсаты шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай
жасауға жәрдемдесуге және қолдауға, шағын бизнесті дамыту үшін жағдай
жасауды қамтамасыз етуге, халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ұйымдастыру
үшін мүмкіндіктерді толық пайдалануға, жұмыс орнының санын арттыруға, ресми
және жасырын жұмыссыздықты азайтуға, халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге,
сонымен қатар облыстық және жергілікті деңгейдегі қолдау шараларының сапасы
мен тиімділігін арттыруға бағытталған.
Нарықтық экономика тереңдету қоғамдық өмірімізге әр қилы жаңаша
өзгерістерді енгізу отырып өзінің талабын қойып келеді. Нарықтық
экономикалық қатынастардың дамуы жағдайында экономикалық реформалардың
басты мәселелерінің бірі – жалпы барлық экономиканы және жеке шаруашылық
жүргізуші субъектердің қарқынды дамуына жол беретін, сонымен қатар әр түрлі
деңгейдегі бюджет табыстарын ұлғайту проблемасын шешуге жағдай жасайтын
нарықтық экономика шарттының бірі бәсекелестерді жеңе отырып, сапалық өнім
шығару. Қазіргі жағдайда тек осы ғана мақсат нарықтан тығырықтан алып өтіп,
нарыққа белсендік тануымызға, нарықтау орнығуымызға алып барады. Жаңа
экономикалық дамуда бәсекелестерді жеңу мақсатындағы стратегиялық
талаптарды еліміздегі кәсіпорындар мен халқымызға Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жариялап отыр. Қазақстанның Дүниежүзілік
Сауда ұйымына (ДСҰ) кіру мақсаттары көзделіп отыр және мұнда
қазақстандықтардың өмір сапасының жылдан жылға артуы 2000 жылға қарағанда
ІЖӨ - ні несиелеу жөніндегі біздің міндетіміздің орындалу жөніндегі
баяндалып Президентіміз Үкіметке халқымыздың әл-ауқатын жақсарту жөніндегі
тапсырмаларын өтеп өтті.
I – тарау. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Кәсіпкерліктің мәні және экономикалық негізі
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады.
Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкер табы қанаушы
тап болады.
Экономикалық бенсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндірісімен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста
шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін
(іскерлігін) талап етеді. Сондықта экоомикалық белсенділік, іскерлік
еріксіз немесе еркін болуы қажет.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
XVI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. XVII ғасырдың аяғында
акционерлік банктер іске қосылды [3].
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның
көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан
кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды тұлғалар,
біріккен серіктестер (партнерлер): арендалық ұжым, ашық және жабық
акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер
(корпорациялар).
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
- дербестік және тәуелсіздік;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
- жаңашылдық.
Кәсіпкерліктің экономикалық негізі:
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды және олар шын
мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз не? Бұл – тауар өндіруде қолданылатын
барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал жабдық ресурстары.
Олар: фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлі жабдықтар,
инструменттер, өндірістік туарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге
қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық
байлақты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы
байлықтар. Олар мынандай үлкен екі категорияға бөлінеді:
1. Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну
үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек [3].
Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және еңбекті өнім өндіру
процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне алады, яғни өндірістің қозғаушы
күші, себебі істеген ісі пайда беретініне сенеді.
Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық негізгі шешімдерді өз қолына алады
және фирманың (кәсіпорынның) іс бағытын айқындайды.
Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізге жаңа тауар өндіруді, жаңа
технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге
аянбай жұмыс істейтін кісі.
Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін істелетін
істің егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында не болатынын білген жөн
(капитализм совет өкіметі емес, ешкім әншейін көмек көрсетпейді). Кәсіпкер
тек қана өз уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен
бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе
акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.
Кәсіпкер істің қозғаушы күші – мол пайда табу.
Праволық жағдай. Ең бастысы кәсіпкерлік істерді реттейтін заңдар болуы
шарт. Оған мыналар жатады: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі,
салық туралы заңдар кәсіпкерлікті бюрократтардан қорғайтын заңдар, шағын
және орта бизнесті қолдайтын органдар, меншікке праволық заңдар т.б [3].
2. Кәсіпкерліктің істің түрлері
Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциялық, финанс және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе
коллективтің (ұжамның) құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: 1) ұжымдық – құқықтық
және 2) ұжымдық - экономикалық.
Ұжамдық-құқықтық кәсіпкерліктер: 1. Серіктестіктер – адамдардың
бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз
капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар: 1) шексіз жауапкершілікті серіктестер, 2) командитті (сенімге
негізделген) серіктестер шектелген жауапкершіліктерімен [3].
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады:
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
1. Концерн – көпсалалыв акционерлік қоғам, әр түрлі компаниялардың
бақылау апкеттерін сатып алады.
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық,
өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
3. Консорциум – бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мысалы, өте ірі
жобаға инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
5. Финанс - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі [4].
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-праволық формалы кәсіпкерліктер
құрылуда.
Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға
қарай бөлінеді. Әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып сонан салық
төлейді.
Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған
іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін
өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен
жауап береді.
Қосымша жауапкершілігі бар қоғам қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
Ашық және жабық акционерлік қоғам.
Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік правосы (құқығы) жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық
қазына кәсіпорны болып есептеледі [4].
Төмендегі кестеге баса көңіл аударып көрсеңіз және кәсіпкерлікпен
айналысуға ойыңыз болса, барлық жоспарды осыдан бастаған жөн болады.
Схема 1
Кәсіпкерлік істің элементтері
Бизнес Бизнес-жоспарды Ресурстың Кәсіпорынды
мүмкіндігін жасақтау (2) керектігін анықтау басқару (4)
анықтау және I-ші бөлім (3)
бағалау (1) кіріспе
1. Бизнес Бизнесті 1. Керекті 1. Басқару
мүмкіндігінің сипаттау, ресурстарды анықтаустилін жасақтау
ұзақтығы жоспардың мазмұны
II-ші бөлім
2. Бизнес 1. Кәсіпорынды 2. Қолда бар 2. Басқару
мүмкіндігін іске сипаттау ресурстарды анықтаужүйесін енгізу
асыру нарығы (қортынды)
3. Бәсекелестікті2. Саланы талдау 3. Ресурстың 3. Ұйымдастыру
талдау керектігін процедурасын
теңестіру зерттеу
4. 3. Өндіріс 4. Керекті 4. Жүйелі түрде
Бизнес-мүмкіндігіжоспары. ресурстармен талдау жүргізу
н нарыққа 4. Маркетинг жабдықтаушыларды (күшті және осал
кәсіпорынға жоспары анықтау жерлері, болашақ
бағалылығы қауіптер)
5. Бизнес 5. Қаржы жоспары.5. Жабыдқтаушыларға5. Табыс
мүмкіндігіндегі 6. Ұйымдастыру жақындау факторларын
тәуекел мен пайдажоспары. қатынастарын анықтау.
7. Оперативті жасақтау
жоспар.
6. Мүмкіндіктерді8. Тиімділік
кәсіпкерлік есебі.
біліммен,
дағдымен,
тілекпен
ұштастыру
Қызмет түрін таңдауда алдын-ала маркетингтік зерттеу жүргізу керек және
қандай тауардың немесе қызмет көрсетудің тұтыным мүмкіндігі мол, оған деген
сұранымның тұрақтылығы, келешек даму тенденциясы, тауарларды сатуда ықтимал
баға бірліктері, өнім өндіру мен оны өткізу процесіндегі шығындар, өткізу
көлемін болжау. Өндірістік кәсіпкерлік қызметтің нәтижесінде өнім пайда
болатынын жоғарыда айттық. Кәсіпкер екінші сатыда өндіріске қажетті қаржы-
қаражаттың шамасын белгілеуге, қорытынды мәмілелерді топтауға, өнім
өндіруді бастауға дейін әзірленген заттарды жеткізу мен банкротқа ұшыраудың
алдын алуға бағытталған жұмыстарды атқаруға тиіс.
Өнімді тиімді сату шаралары кәсіпкерліктің үшінші сатысын құрайды. Бұл
процесс делдал агенттіктер, брокер немесе кәсіпорынның өз күшімен жүзеге
асырылады. Бұл кәсіпкерлік технологиясының айрықша жауапты кезеңі [5].
Кәсіпкерлік істің түрлері:
1. Өндірістік кәсіпкерлік
2. Коммерциялық кәсіпкерлік
3. Финанстық кәсіпкерлік
4. Консультациялық кәсіпкерлік
Өндірістік кәсіпкерлік – бұл кәсіпкерліктің негізгі түрі. Мұнда тауар
өндіру, қызмет көрсету жүзеге асырылады.
1. Кәсіпкерлікпен айналысу үшін қандай тауар өндіру, қандай қызмет
көрсетуді іске асырумен шұғылдану керектігін білу керек.
2. Одан кейін маркетингтік іспен шұғылдану: болашақ тұтынушылармен
байланысу, сонымен бірге, шикізат материалдар, энергия т.б.
жабдықтаушылармен ара қатынасты орнату.
3. Келесі кезең өндіріс факторлары. а) Негізгі өндірістік қорлар:
ғимараттар, құрылыстар, өндірістік құрал жабдықтарды сатып алу
немесе арендаға алу. б) Өндірістік айналым қоры: еңбек заттары,
шикізаттар, негізгі және қосымша материалдар, отын және энергетика
ресурстары, жөндеу жасауға қосалқы бөлшектер, сатылып алынатын
құрастыру бөлшектері, полуфабрикаттар, келекшекке керекті шығындарды
жабу көзі. Инструменттер мен инвентарлар айналым қорына екі
белгісімен: бағасымен және пайдалану мерзімімен бөлінеді.
4. Алдағы уақыттағы шығындар дегеніміз – бірінші кезеңдегі тауар
өндіруді меңгергенше көбірек шығатын шығындар. Ол шығындар тауар
өніміне тікелей қатынасады.
5. Жұмыс күшін кәсіпкер еңбек биржасы, немесе құлақтандыру арқылы
жалдап алады. Жұмысқа аларда кадрлардың білімі, мамандығы,
тәжірибелілігі жеке қасиеттері т.б. ескерілуі керек.
6. Қажетті информация – ресурстарды қосымша қосуға мүмкіндіктерді
ойластырып, алдын ала есептеу.
7. Финанс қаржыларының керек мөлшерін анықтау [5].
Жалпы ақшаның қажеттілік көлемін мынандай формуламен шығаруға болады:
Аж = А1 + А2 + А3 + А4 + ...+Аn (2.1)
Аж – жалпы керекті қаражаттар;
А1 – жалақы қоры; А2 – айналым қоры;
А3 – ақпаратқа жабдықтар; (2.1)
А3 – ақпаратқа, т.б. интеллектуалды қызметке төлем;
А4 – басқа мекемелердің атқарған жұмысына төлем т.б.
8. Бастапқы капитал: 1) жиналған қор;
2) несиеге ақша алу
9. Өндірістік істің қорытындысы
Сатудан түскен түсімнен өндірістік және коммерциялық шығындардың, яғни
толық шығындардың айырмасы жалпы пайда болады.
Жалпы пайда = жалпы түсім алу және коммерциялық шығындар яғни,
Жпайда = Жтүсім - толық шығын (2.2)
Жалпы пайда бұл салық төленгенге дейін пайда
10. Барлық салықтарды, айыптар мен баждарды, төлегеннен кейін қалған
пайда – таза пайда деп аталады.
11. Кәсіпкерліктің финанс жағдайын бағалау үшін рентабельдік деңгейін
шығарады.
Рентабельдік деңгей = таза пайда шығындар + төлемдер х 100% (2.3)
Венчурлік бизнес деген болады. Бұл инновациялық кәсіпкерлік –
тәуекелділік бизнес. Ол технологиялық жаңалықтардың бір түрі. Бұл ғылыми
зерттеу жұмыстарының қорытындысын коммерцияландыруға, әсіресе ғылым
сыйымдылығы көп өндіріс салаларында, бірінші кезекте жоғарғы технологиялық
өндірістерде қолданылады, онда тәуекелділік, тиімділікке кепілдік болмауы
мүмкін.
Коммерциялық кәсіпкерлік.
Коммерциялық кәсіпкерліктің іс-өрісі тауар биржалары, сауда
мекемелері. Тауар биржалары ең көп тараған бірқалыпты жұмыс істейтін
көтерме сауда нарығы. Тауар биржаларында тауармен, жабдықтаушылармен сауда
жасаумен бірге, келісім шарттар жасау, яғни фьючерлік айырбас келісімдері
жасалады. Мұндай шарттар бойынша төлемді мерзімді уақыт өткеннен кейін
келісілген бағамен сатады. Мысалы, диханшылардың егін оруға қаражаты жоқ.
Оған банкир ақша берем, сен 4-5 айдан кейін астығыңды мынандай бағамен
сатасың деп келісім шарт жасайды. Ол көпшілік жағдайда нарық бағасынан
төмен болады.
Тауар биржалары мынандай қызмет атқарады:
- сауда-саттық келісім жасауға делдалдық қызмет атқарады;
- тауар сатуды тәртіпке келтіреді, сауда операцияларын реттейді;
- баға туралы, өндіріс жағдайын, тағы басқа бағаға ықпал ететін
факторлар жөнінде мәліметтер жинап жариялайды.
Тауар биржасының айналымының көп бөлігі нақты тауарлар сату емес, тауарды
келісім бойынша сату, болашақта тауарлармен тұтынушыларды жабдықтау туралы
шарттар жасаудан тұрады.
Коммерциялық кәсіпкерліктің негізгі жұмысы тауарды сатып алу – сату
операцияларымен байланысты. Өндірістік кәсіпкерліктен коммерциялық
кәсіпкерліктің айырмашылығы, біріншісі тауар өндірсе, екіншісі сатып алып
сатады. Сауда өндірістің жалғасы болып табылады [5].
Коммерциялық кәсіпкерлікпен шұғылданар алдында нарықты маркетингалық
талдау жасау керек. Жалпы алғанда маркетинг барлық шаруашылық істерді
ұйымдастыру, басқару жүйесін жасақтау болып табылады.
Схема 2
Сауда фирмасында маркетингалық жұмыстың бағдарлама – моделі
Қорытынды:
Маркетинг ақпаратын жинау және Маркетингалық басқару шешімдерін
мәліметтер банкасын жасақтау қабылдау
Ішкі және сыртқы факторларды зерттеуӨзіңнің реалды мүмкіндігіңді бағалай
Тауардың өтімділігін және оның даму білу, елестету
тенденцияларын зерттеу Тауар (Қандай тауар) өндіру жөнінде
Ұсыныс пен сұранысқа ықпал ететін шешім қабылдау
мәліметтер жинау және оны талдау Өткізу және баға саясатын жасақтау
Тауардың сапасы бойынша қойылған
талапқа сай тауарлар түрін анықтау
Тауар жабдықтаушыларымен іскер және Тұтынушылардың қажетін
тұрақты байланыстар жасау қанағаттандыру
Сауда-технологиялық процесстерді
ұйымдастыру Тауармен жабдықтаудың транзиттік
Жарнамалық қамту және қойма түрлерін ұйымдастыру
Фирманың имиджін жасау Тауардың тұрақты өндірілуін
қамтамасыз ету
Сатылатын тауарларға назар аударту
Дүкендерге жеке сыртқы бейне беру
Коммерциялық келісімдер бағдарламасы:
1. – сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау;
2. – ғимараттар, қоймалар, ұсақ саудаға үй сатып алу немесе жалдау;
3. – тауар сатып алу, сату;
4. тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру, табу және оны
уақытында пайыз ставкасымен қайтару;
5. – жоспарлауға керекті ақпараттарды табу, жасақтау;
6. – тұтынушыларға тауар сатып, ақшасын алу;
7. – финанс органдарына салық және басқа төлемдерді мерзімінде төлеу.
Қаржылық кәсіпкерлік.
Қаржылық кәсіпкерлігіне негізінен коммерциялық банкілер және қор
биржалары кіреді. Коммерциялық банкілер – бұл финанс – кредит мекемелері,
негізінен акционерлік типте болады. Олар көпшілікке коммерциялық
кәсіпорындарға несие береді, ол үшін пайызставкасымен берген несиесін
қайырады. Банкіде активті және пассивті операциялар болады.
Қор биржалары – бағалы қағаздар нарығы. Ол капиталдың қозғалысын
жеделдетеді және активтердің реалды құнын анықтайды.
Консультативтік кәсіпкерлік.
Консультативтік кәсіпкерлік – бұл ой нарығының бір бөлігі. Онда
мынандай жұмыстар істеледі; финанстық, инвестициялық саясаттарды жасақтау,
белсенді маркетинг, тәуелсіз кеңестер. Нарыққа бағытталу туралы финанстық,
шаруашылық талдауды жасауға, басқару мәселелері жөнінде көмектер т.б.
көрсетіледі. Консультация (кеңес беру) әдістері: 1) эксперттық консультация
– мұнда маман өз бетімен диагноз қояды, шешімдер жасақтайды және енгізуге
ұсыныстар береді; 2) процесстік консультация – фирманың маманы клиентпен
белсенді түрде қарым-қатынаста болады, оның өз ойын айтуына ынталандырады,
клиентпен бірге талдау жасайды сонан кейін ұсыныстар белгілейді; 3) оқулық
консультация – лекция оқу, семинар өткізу, оқу құралдарын жасақтау т.б.
Практикада бұл үш түрі де аралас болуы мүмкін.
Схема 3
Кәсіпкерлік істің түрлері
Өндірістік Коммерциялық Финанстық Консультациялық
Инновациялық Сауда Банк Жалпы басқару
Ғылыми-техникалық Сатып алу-сату Сақтандыру Әкімшілік
Финанстық басқару
Кадрларды басқару
Тауар өндіру Сауда-делдалдық Аудиторлық Маркетинг
Қызмет көрсету Тауар биржалары Лизингалық Өндіріс
Информациялық
технология
Тауарларды, Қор биржалары Маманданған қызмет
қызметтерді көрсету
өндірістік тұтыну
Информациялық
3. Кәсіпкерлікке қажет экономикалық,
әлеуметтік және құқықтық жағдайлар
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін ең алдымен оған экономикалық жағдай керек.
Олар: нарыққа тауар, қызметтер ұсыну, тауарлардың, қызметтердің алуан
түрлері; тұтынушылардағы ақша-қаражат көлемі, яғни олардың сатып алу
қабілеттілігі, жұмыс орнының артық-кемдігі; қарыз (несие) беретін
мекемелердің ақша ресурстары болуы керек т.б [6].
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін нарықтың инфрақұрылымы болуы керек: банктер;
шикізат, материал, құрал-жабдықтар сатушылар; тауарды тұтынушыларға дейін
жеткізілетін мекемелер; заң; бухгалтерлік т.б. қызмет көрсететін мекемелер;
еңбекке орналастыру агенттігі; оқу орындары; жарнама; көлік; сақтандыру;
байланыс, ақпарат т.б. мекемелері.
Әлеуметтік жағдай. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қалыптастыру үшін
тұтынушыларға тауар сатып аларлық қаражаты болуы олардың тауарға, қызметке
деген талғамы, төлем қабілеттілігі бар сұранысы болуы шарт. Оған қоғамның
рухани даму дәрежесі және діни нормалар ықпалын тигізеді. Әлеуметтік жағдай
әрбір адамның жұмыс орнындағы жағдайы, еңбек ақы мөлшерімен байланысты.
Елдегi әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығы шағын және орта
кәсiпкерлiктiң дамуына оң ықпал еттi.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң мәлiметтерi бойынша 2005
жылғы 1 қаңтарда республикада 208,4 мың заңды тұлғалар тіркелген, оның
195,7 мың шағын кәсiпорындар құрайды, орта кәсiпорындар - 10,67 мың. Бұл
ретте, шағын кәсiпкерлiк субъектілерi жалпы санының 93,9%-ын құрайды.
Шағын кәсіпкерлікте (заңды тұлғалар) жұмыспен қамтылған азаматтардың
саны 2005 жылғы 1 қаңтарда 524,6 мың адамға жетті, өсу 2003 жылғы тиiстi
күнiне 8,7%-ды құрады.
Шағын кәсiпкерлiктiң ЖIӨ-ге қосқан үлесi 2003 жылы 16,2%-ды құрады, яғни
салыстырмалы түрде шағын және орта кәсiпкерлiк шамамен 25%-ды бередi.
Заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнiң тауарлар мен
қызметтердi сатудан түскен кiрiстерiнiң артуы 2004 жылы 2003 жылға
қарағанда 8,7 %-ды құрады.
Шағын кәсiпорындардың қалыптасқан салалық құрылымы соңғы жылдары мүлдем
дерлік өзгерген жоқ. Белсендi заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң жалпы санынан сауда, автомобиль жөндеу және үйде қолданатын
бұйымдар саласы - 40,5%-ы басым жағдайды иеленген, шағын кәсiпкерлiк
саласында белсендi халықтың жиынтық саны 163,6 мыңы жұмыспен қамтылған
(шағын кәсiпкерлiкте жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 31 %-ы).
2003 жылы көлеңкелi экономиканың үлесi ЖIӨ-ден 22,6%-ды құрады, әйтседе
1992 жылдан 1998 жылдар кезеңiнде аталған көрсеткiш орташа 30-38%-ға
дейiнгi аралықта бағаланды [6].
Бүгiнгi күнде кәсiпкерлер қос бухгалтерлiк жүргiзе отырып, астыртын
өндiрiспен және жалған мәмiлелермен айналысып не басқа да көлеңкелі
операцияларға қатысып өз қызметтерiн салықтардан жасыруға тырысады.
Шағын және орта кәсiпкерлiк саласындағы заңнамаға талдау
Бүгiнде Қазақстандағы экономикалық өзгерiстер құқық саласындағы қайта
құрылымдауды басып озуда. Мұндай жағдай шағын және орта кәсiпкерлiк
саласында да қалыптасқан.
Мысалы, қолданыстағы құқық жүйесiнде "де юре" әрекет етуiн жалғастырып
жатыр, кейiн қабылданған нормативтiк құқықтық кесiмдерге қайшы келетiн,
қайшылықтар туғызатын не құқықтық мәнiн жоғалтып, ескiрген кiшi заңи
кесiмдер бар.
Жоғарыда аталғандар, уәкiлеттi органдар тарапынан өздерiнiң нормативтiк
құқықтық кесiмдерiне және басқа да мемлекеттiк органдардың олардың
бастамасы бойынша қабылданған кесiмдерiне тұрақты мониторинг
жүргiзбегендiктен.
2004 жылғы 15 желтоқсандағы жағдай бойынша 10 195 Yкiмет қаулылары, оның
iшiнде жою және өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу бойынша қолданыста деп
есептеледi. Yкiметтiң қолданыстағы қаулыларының 420-сы дербес нормативтiк
құқық кесiмдер тiкелей кәсiпкерлiк қызметтi реттейдi [14].
Оларды қарау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2005
жылғы 9 ақпандағы № 124 қаулысымен Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинетiнiң, Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 357 қаулысының күші жойылды
деп танылды.
Бір жағынан қолданыстағы заңнаманың қолданыстағы заңнама жүйесiнен
заңсыз кесiмдердi "болдырмауды" қамтамасыз ететiн тетiктерi жоқ.
Шағын және орта кәсiпкерлiк мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық
кесiмдi қабылдау қажеттiгiн негіздеу кезiнде орындылығын жан-жақты талдау
және шағын және орта кәсiпкерлiктiң жекелеген проблемаларын мемлекеттiк
реттеудiң одан әрі тиiмдiлігі жүзеге асырылмайды.
Бұдан басқа, қазiргi уақытта нормативтiк құқықтық кесiмдер әрекетiнiң
одан әрi нәтижелiлiгiн қадағалап отыру тетiгi мүлдем дерлiк жоқ, мұндай
нәтижелiлiктiң көрсеткiштерi мен өлшемдерi айқындалмаған.
Әкiмшiлiк кедергiлер жеткiлiктi кездесетiн шағын және орта кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң тыныс тiршiлiгiн үш кезеңге бөлуге болады;
тiркеу және қайта тiркеу;
әрекет етуi және дамуы;
тарату.
Жоғарыда аталған әрбiр кезеңде шағын және орта кәсiпкерлiктiң
икемдiлiгiне, белсендiлiгiне және ұтқырлығына әсер ететiн көптеген
проблемалар кездеседi, нәтижесiнде олардың дамуын тежейдi.
Тiркеу, қайта тiркеу және тарату кезеңдерiнде.
216 заңнамалық кесiмдердi қамтитын рұқсат ету жүйесiнiң қолданыстағы
заңнамалық базаны ерекше айта кету керек және бизнес жүргiзу жөнiндегi
жоғары шегерiмдердiң себебi болып табылады.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес тiркеу және қайта тiркеу рәсiмдерi әр
жерде орналасқан, түрлi ұйымдар беретiн көптеген құжаттарды қажет етедi.
Рыноктiң конъюнктурасына байланыстығын ескере отырып, шағын және орта
кәсiпкерлiк субъектілерi қызмет түрлерiн үнемi өзгертiп отырады. Бұл,
құрылтай құжаттарға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуге және тiркеушi
органға хабарлауға, сондай-ақ рұқсаттардың көптеген түрлерiн алуға әкелiп
соғады.
Көптеген елдерде шағын және орта кәсiпкерлiк субъектілері қызметiн
қолдау үшiн "бip терезе" қағидаты бойынша тiркеу мен қайта тiркеуге жағдай
жасалған. Мысалы, 2,4 млн. шағын және орта бизнес субъектілері бар
Францияда тiркеу процесі 24 сағатты құрайды, қалған заңды тұлғалар "бip
терезе" қағидаты бойынша 10 күн iшiнде тiркеледi. Бүгінде Қазақстанда
бизнес - қоғамдастық құптаған осындай жүйе енгiзiлдi [15].
Әрекет етуi мен даму кезеңiнде.
Кәсiпкерлердiң қызметiнде көпшiлiк жағдайларда негізiнен әкiмшілiк
бұзушылықтар орасан көп бақылау-қадағалау функцияларға ие мемлекеттiк
органдар жүргiзетiн тексерулердiң нәтижесiнде анықталады.
Мұнда:
тексеру, бақылау және қадағалау мәселелерiн реттейтiн құқықтық нормалар
әртүрлi нормативтік құқықтық кесiмдерде және бұл мәселе бойынша бiрыңғай
заңнамалық кесiм жоқ;
заңнамалық кесiмдерде (Салық, Әкiмшiлiк кодекстерде, кейбiр мемлекеттiк
органдардың мәртебесiн айқындайтын заңдарда және т.б) шағын және орта
кәсiпкерлiк субъектілерін тексеруге ерекше ұстанымдар көзделмеген және
сондықтан да мемлекеттік органдардың кәсiпкерлерге қатынасы олардың
қызметiнiң ауқымына қарамастан бiрдей;
тексеру, бақылау және қадағалау мәселелерi бойынша рәсiмдердiң нақты
бiрыңғай сипаты мен бiрыңғай глоссарилерi жоқ. Әртүрлi мемлекеттiк органдар
тексерулердiң түрлi сыныптамасын (рейдтiк, кешендi, қарама-қарсы, жоспарлы,
жоспардан тыс, хронометражды, ағымдағы және т.б) қолданады [15];
бақылау-қадағалау органдары жұмысының тиiмдiлігін бағалаудың қазiргі
практикасы анықталған бұзушылықтар мен салынған айыппұлдардың санына
байланысты;
кәсiпкерлiк субъектiлердiң қызметiнде төтенше жағдай туындағанда
(ғимараттың құлауы, жаппай улану, кiсi өлiмi және т.б) аталған объектiге
тексеру жүргізген лауазымды тұлғаның жауапкершілігі бiр мезетте қаралмайды.
Қазақстан Республикасы Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы кодекстiң
жекелеген ережелерi шағын және орта кәсiпкерлiктiң тұрақты дамуына кедергi
келтiредi [14].
Атап айтқанда, салық салу саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн
айыппұлдарды қоспағанда, әкiмшiлiк айыппұлдардың еселенген мөлшерi шағын
кәсiпкерлiк үшiн де және iрi бизнес үшiн де бiрдей белгіленген.
Лауазымды тұлғаның барынша аз және барынша көп мөлшерде (5-тен 2000
айлық есептiк көрсеткiшке дейiн) белгіленген айыппұлдың сомасын өз қалауы
бойынша таңдау мүмкіндігі әрбір құқық бұзушыға қатысты жемқорлықтың
туындауына әкеліп соғады.
Сонымен қатар, айыппұлдардың жоғары ставкасы кәсiпкерлердiң өзiн заңға
сәйкес айыппұл төлеу не "аз" пара берiп құтылуды таңдауға итермелейдi.
Лицензиялауға, акредаттауға, стандарттауға, сертификаттауға жататын
жұмыстардың, тауарлар мен қызмет түрлерiнiң қазiргi кең көлемдi тiзбесi
iскерлiк белсендiлiктiң, кәсiпкерлiк бастаманың өсуiне кедергі келтiредi.
Бұдан басқа, лицензияны беру ретiнде, және одан әрi лицензиялық қызметтi
негiздейтiн қосымша рұқсат беру жүйесi (рұқсат беру, қорытындылау, келiсу)
бар. Бұл iс жүзiнде елде кәсiпкерлiктiң және әсiресе шағын және орта
кәсiпкерлiктiң қызмет етуi мен дамуын тежейдi.
Осылайша, әкiмшiлiк кедергiлердiң ауыртпалығы негiзгi кемшiлiк болып
табылады:
тiкелей әрекет етпейтiн кесiмдер, көптеген кiшi заңи кесiмдер бар;
мәнi бойынша мемлекеттiк функциялар берiлген, мемлекеттiк органдар
уәкiлеттiк еткен көптеген мемлекеттiк кәсiпорындар, акционерлiк қоғамдар
қызмет етедi;
шектен тыс статистикалық және салықтық есептiлiк бар;
жекелеген мемлекеттiк органдар өздерiнiң бақылау-қадағалау, рұқсат беру
және келiсу функциялары мен өкiлеттiктерiн қысқартуға дайын емес.
Мемлекеттiк мұқтаждықтар үшiн тауарларды (жұмыстар мен қызметтердi)
жеткiзiп беруде шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң ашықтығын және
олардың барынша көп қатысуын қамтамасыз етуi тиiс "Мемлекеттiк сатып алу
туралы" Қазақстан Республикасы Заңының аясында мемлекет пен шағын және орта
кәсiпкерлiктiң өзара қатынасын жеке атап өту керек. Алайда, практикада
мемлекеттiк тапсырыс берушiлер шағын және орта кәсiпкерлiк үшiн заңда
көзделген жеңiлдiктердi мүлдем дерлiк қолданбайды [15].
II – тарау. ОҚО-дағы КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН
ТАЛДАУ
1. Шағын және орта кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен
дамуын талдау
Елдегi әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығы шағын және орта
кәсiпкерлiктiң дамуына оң ықпал еттi.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгiнiң мәлiметтерi бойынша 2005
жылғы 1 қаңтарда республикада 208,4 мың заңды тұлғалар тіркелген, оның
195,7 мың шағын кәсiпорындар құрайды, орта кәсiпорындар - 10,67 мың. Бұл
ретте, шағын кәсiпкерлiк субъектілерi жалпы санының 93,9%-ын құрайды.
Шағын кәсіпкерлікте (заңды тұлғалар) жұмыспен қамтылған азаматтардың
саны 2005 жылғы 1 қаңтарда 524,6 мың адамға жетті, өсу 2003 жылғы тиiстi
күнiне 8,7%-ды құрады.
Шағын кәсiпкерлiктiң ЖIӨ-ге қосқан үлесi 2003 жылы 16,2%-ды құрады, яғни
салыстырмалы түрде шағын және орта кәсiпкерлiк шамамен 25%-ды бередi.
Заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк субъектілерiнiң тауарлар мен
қызметтердi сатудан түскен кiрiстерiнiң артуы 2004 жылы 2003 жылға
қарағанда 8,7 %-ды құрады.
Шағын кәсiпорындардың қалыптасқан салалық құрылымы соңғы жылдары мүлдем
дерлік өзгерген жоқ. Белсендi заңды тұлғалар - шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерiнiң жалпы санынан сауда, автомобиль жөндеу және үйде қолданатын
бұйымдар саласы - 40,5%-ы басым жағдайды иеленген, шағын кәсiпкерлiк
саласында белсендi халықтың жиынтық саны 163,6 мыңы жұмыспен қамтылған
(шағын кәсiпкерлiкте жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 31 %-ы).
2003 жылы көлеңкелi экономиканың үлесi ЖIӨ-ден 22,6%-ды құрады, әйтседе
1992 жылдан 1998 жылдар кезеңiнде аталған көрсеткiш орташа 30-38%-ға
дейiнгi аралықта бағаланды [23].
Бүгiнгi күнде кәсiпкерлер қос бухгалтерлiк жүргiзе отырып, астыртын
өндiрiспен және жалған мәмiлелермен айналысып не басқа да көлеңкелі
операцияларға қатысып өз қызметтерiн салықтардан жасыруға тырысады.
2. ОҚО – сы бойынша кәсіпкерлік қызметтің 2004-2006жж.
дамуын талдау
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясында жаңа технологиялық
өндірістерге, жаңа жұмыс орындарын құруға бағдарланған шағын кәсіпкерлікті
дамыту есебінен орташа тапты қалыптастыруға бағытталған.
Облысымызда стратегияны орындау қолданыстағы заңнамасының талаптарын
ескере отырып, оның іске асырылуы жөнінде іс-шаралар жоспарлары арқылы
жүзеге асырылуды. Осы мақсатта Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2003-2005 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы қабылданды.
Бағдарламаның негізгі мақсаты жалпы аймақтық өнім құрылымында шағын
және орта кәсіпкерлік үлесін жоғарылату. Жаңа жұмыс орындарын ашу және
несилендіру жүйесін жақсарту жолымен халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз
ету, барлық деңгейдегі бюджеттер үшін салық базасын ұлғайту және
кәсіпкерлікті одан әрі кең көлемде дамыту арқылы тұрғындардың әл-ауқатын
және өмір сүру деңгейін арттыру болып табылады.
Сонымен қатар, осы саланы дамытуда кәсіпкерліктің өндіріс секторын
басым түрде дамыту, ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру және
дамыту, кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік емес инститтардың
тиімділігін арттыру міндеттемелері қойылды.
Аймақтық бағдарламада көрсетілген іс-шаралардың жүзеге асырылуы
нәтижесінде 2005 жылы облыс бойынша тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің
саны 115,4 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалар мен шаруа
қожалықтарының саны 102,3 мың бірлікті құрап, онда 247,9 мың адам жұмыспен
қамтылған. 2004 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда кәсіпкерлік
субъектілерінің саны 0,5 пайызға өсіп, Бағдарламадағы межеден 15,4 мың
бірлікке артты. Тіркелген кәсіпорындың 111,1 бірлігі жұмыс істеп тұрғандар
немесе 96,2 пайызын құрайды [23].
Сурет 1
Кәсіпкерлік субъектілерінің 13,9 мың бірлігі заңды тұлға ретінде
тіркелген, оның ішінде жұмыс істеп тұрғандардың саны 9,6 мың бірлік және
онда 65,5 мың адам жұмыспен қамтылған. 2005 жылы шағын бизнес саласында
барлығы 314,4 мың адам жұмыс атқарды, бұл көрсеткіш 2004 жылмен
салыстырғанда 0,7 пайызға өсіп, Бағдарламада жоспарланған межеден 14,4 мың
адамға артық. Ал, облыс бойынша экономикалық белсенді халықтың 30 пайызын
құрайды.
Сурет 2
Алдын ала деректер бойынша 2005 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілері
119,0 млрд.теңгенің өнімін (жұмысы, қызметі) өндірген немесе өткен 2004
жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 1,2 пайызға өскен, бұл Бағдарламада
жоспарланған межеден 47,1 пайызға артық [23].
Кәсіпкерлік құрылымдардың өндірген өнімінің
(жұмыс, қызмет көрсету) көлемі (млн.теңге)
Сурет 3
Облыста заңды тұлға ретінде 2005 жылы 1693 кәсіпорын құрылып, 3212
жаңа жұмыс орны ашылып, Бағдарламадағы жоспарланған межеден 11 пайызға
артқан. Шағын бизнестегі құрылымдық бірліктер санының едәуір өсуі ауыл
шаруашылық, сауда және құрылыс салаларында жаңа кәсіпорындардың ашылуына
байланысты, болып отыр [23].
2005 жылы ішінде кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде -
екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлармен, микрокредиттік ұйымдар және
облыстық бюджет арқылы жүргізілді.
2003-2005 жылдар аралығында кәсіпкерлікті қолдау мақсатында облыстық
бюджетте Жергілікті деңгейде шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін кредиттеу
бағдарламасы бойынша 134,0 млн. теңге көлемінде кредит қаражаттары
кәсіпкерлік құрылымдарына бөлініп толығымен игерілді.
Кесте 1
2003-2005 жылдары шағын бизнес кәсіпкерлеріне мемлекеттік емес ұйымдардан
берілген кредиттік қаражаттар
Бірлік 2003 ж. 2004ж. 2005 ж.
өлшемі
Екінші деңгейдегі банктер Млн. тенге 17881,2 22010,5 21958,0
Микрокредиттік ұйымдар млн.теңге 342,3 793,8
Шағын кәсіпкерлікті дамыту млн.теңге 254,3 240,8 491,0
қоры АҚ аймақтық филиалы
Ауыл несие серіктестіктері, млн.теңге 546,8 1576,0 2205,1
кредиттік серіктестіктер
Қазақстандық кредиттеу қорымлн.теңге 653,6 1138,7 1721,3
Шымкент филиалы
Оңтүстік Қазақстан облысыныңмлн.теңге 16,4 25,6 57,1
фермерлер мен кәсіпкерлерді
қолдау қоры ҚҚ
Барлығы: 19352,3 25339,9 27226,3
Жоғарыда көрсетілгендей мемлекеттік емес ұйымдардың кейінгі жылдары
шағын бизнесті қолдауға бағытталған кредит қаражаттарының қарқынды
динамикасы байқалады.
Микрокредиттік бағдарламаны кеңейту және механизімін өрістетіп дамыту
үшін дөңгелек үстелдер, тренинг, семинарлар өткізілді . Айта кетсек, 2004
жылдың 24-27 наурызында “Евразия ” Қорымен және Алматылық банк оқу
орталығымен бірлескен “Микроқаржылық ұйымдарының клиенттерін бағалау” атты
семинар өткізілді. Облыстағы 16 микрокредиттік ұйымдарының және мемлекеттік
органдарының 30 өкілдері шақырылып оқытылды. Нәтижесінде облыстағы
микрокредиттік ұйымдардың саны 2003 жылмен салыстырғанда 48 пайызға өсті.
Қазіргі таңда облыста 77 микрокредиттік ұйымдар тіркелген [23].
“Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы 2005 жыл бойы
микрокредиттік ұйымдарға арналған “Қаржыландырудың негізгі принципі мен
механизімдерімен таныстыру” атты дөңгелек үстел және осы мәселе бойынша
облыстың 8 қаласында кәсіпкерлермен кездесулер өткізілді. Сонымен бірге,
қорда кәсіпкерлерге бизнес жобаны жасау, құжаттарды рәсімдеу және заңдық
мәселелері бойынша тұрақты консультациялар беріледі.
Елбасымыздың 2005 жылы 18 ақпанындағы халыққа жолдаған Жолдауында
“Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ “үлкен қаржылық маркетке” айналуға
тиіс екендігі ерекше аталып өткен, бұл мәселе департамент тарапынан өз
шешімін табуда, аталған Қормен өз ара ықпалдасу жұмысын әрі қарай жүргізіп,
кәсіпкерлерлікті қолдаудағы мемлекеттік саясатты орындау мақсатында 2005
жылдың 1 желтоқсанында Департаментпен Қор арасында ынтымақтастық
меморандумына қол қойылды.
Меморандумда кәсіпкерлерге арналған насихаттау, ақпаратпен қамтамасыз
етумен, оқыту мен семинарларды өткізу, құқықтық қорғау және кеңес беру,
облыс экономикасына тиімді жобаларды бірлесіп іріктеу жұмыстарымен т. б.
мәселелерін тиімді шешу жолдары қарастырылған.
Ірі, орта және шағын кәсіпорындар арасында кооперациялық байланыстарды
қамтамасыз етуге, облыстың ірі және орта кәсіпорындары үшін шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің тауарлар өндірісін ұйымдастыру бойынша
облыстағы халық тұтынатын күнделікті тауарларға мониторинг жүргізіліп, оның
74% астамы шетелден келетіндігі анықталды. Аймақ деңгейінде шығаруға
болатын тауардың түрлері топтастырылды. Облыс теледидары және БАҚ арқылы
жарнама беріліп, осы мәселемен айналысатын кәсіпкерлердің тізімі
жасақталды.
Халық тұтынатын тауарларды шығаруға қызығушылық білдірген кәсіпкерлер
бойынша сараптама жасап оларды үш топқа бөлді: жұмыс істеп тұрған
кәсіпкерлерді әрі қарай дамыту; кәсіпкерлік қызметін енді ұйымдастыратын
тауарөндірушілерді; мүмкіншілігі шектеулі, бірақ дұрыс деп танылған идеясы
бар мамандар. Қазіргі таңда, осы жұмыстың барысында туындаған мәселелердің
шешу жолдары қарастырылып, бірқатар кәсіпкерлердің бизнес жоспарлары
әзірленіп ауылшаруашылық департаментіне және “Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры” АҚ Аймақтық филиалына бағытталды.
2003 жылы ақппараттық-коммуникациялық технологияларды қолданысқа
енгізу халықаралық бағдарлама бойынша Бизнес инкубатор “СодБИ мен”
бірлесіп жүзеге асырылып, Бүкіләлемдік банктің Info Dev бағдарламасына
ұсынылған жоба Орталық Азиядағы ең үздік жалғыз және ТМД елдерінің ішіндегі
екі жобаның бірі болып танылған. Жоба екі жылға есептелген. 2004 жылы осы
бағдарламаның аясында облыстағы кәсіпкерлік құрылымдары туралы, оларда
қандай өнімдер өндірілетіні және тағы басқа деректер негізі құрылды, бұл
мәліметтер Интернет сайттың “Оңтүстік Қазақстанда жасалынған” атты
модулінде жарияланды.
Бұл облыс кәсіпкерлеріне өндірілген өнімдерін тек қана республика
көлемінде ғана емес, шет елдерге де тасымалдауға үлкен мүмкіндік туғызды.
Осы сайтт 2005 жылы мамыр айында ашылды. Мәліметтер қазақ, орыс және
ағылшын тілдерінде басылған. Интернет сайтта “Шымкент”, “Туризм”, “Бизнес”
порталдары бар .
2004 жылы шағын бизнес проблемаларын шешу үшін және тауар
өндірушілердің тауарлары мен қызметтер тізбесін Интернет-сайтқа орналастыру
жөнінде облыстың он екі аймағында- Арыс, Түркістан, Кентау қалаларында,
Мақтарал, Отырар, Сайрам, Сарыағаш, Созақ Қазығұрт, Ордабасы Төлеби және
Түлкібас аудандарында семинар-кеңестер өткізілді.
Осы аталған аймақтарда кәсіпкерлік құрылымдардың басшылары арасында
сауалнама жүргізілді.
Қоғамдық ұйымдармен жұмыстар жүргізіліп жатыр. 2004 жылдың
жартыжылдықта ОҚО әкімиятымен, халықаралық Прагма (ЮСАИД) корпорациясы,
Оңтүстік кәсіпкерлері лигасы ҚБ және Фармацевтік қызметті қолдау және
дамыту ассоциациясының Оңтүстік Қазақстан бөлімі бірлесіп жұмыс істеу
туралы келісімге қол қойды.
Осы шараның аясында 2005 жылдың ақпан айында облыста шағын және орта
бизнес құрылымдарын бақылау–қадағалау, фискалдық мемлекеттік органдарының
заңсыз тексерулерінен қорғау туралы дөңгелек үстел және сертификация
мәселелерін шешу мақсатында семинар өткізіліп, жұмысшы тобы құрылды.
2004 жылы “Оңтүстік кәсіпкерлерінің бірлестігі” ҚБ “Шағын
кәсіпкерліктің адвокатурасы” жобасын іске асыру мақсатында мемлекеттік
тапсырысты ұтып алды. Осы жоба аясында 310 кәсіпкермен кеңес өткізілді.
2005 жылы кәсіпкерлікті қолдау, қорғау институттарын және кәсіпкерлік
қызметті еркін жүзеге асыру кепілдігін қалыптастыру үшін Оңтүстік Қазақстан
облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп департаментінің тарапынан “Алам
Partners” ЖШС-гі мен қоғамдық ұйымдармен бірге ынтымақтастық туралы
меморандумға қол қойылып, Оңтүстік Қазақстан облысында “Кәсіпкерлікті
құқықтық қолдау орталығы” құрылды. Орталық кәсіпкерлердің құқықтық
сауаттылығын тәжірибелі заңдық консультациялар арқылы жоғарылату,
кәсіпкерлік қызметтің еркіндігі мен құқықтары бұзылғанын анықтаған кезінде
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне оперативті көмек көрсету, бизнес-план
жасауда көмек көрсету, соттарда, мемлекеттік және басқа да мекемелерде
келісім-шарттың іске асу кезіндегі азаматтармен әрекеттесуде шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz