Ақыл-ой және әлеуметтік мәдени орта

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

4. 9. Ақыл-ой және әлеуметтік мәдени орта.

Әлеуметтік мәдени факторлар әсерін зерттеу ақыл-ойдың қалыптасуында белгілі бір әсері бар екендігін көрсетеді. Ақыл-ой коэффициенті тууға байланысты емес және әлеуметтік, мәдении шарттарға байланысты өзгеріп отырады. Бірге алынған ауыспалыларды анықтау үшін ситуативтік нақты салыстырмалы факторлардың рөлі де бар, осыған байланысты шетелдіктер әлеуметтік экономикалық статус ұғымын енгізген болатын. Негізгі ауыспалыларға жататын негізгілер: білім беру, сабақтардың түрі (кәсіби статус) және кіріс дәрежесі әрине, осы ауыспалылардың ақыл-ойға әсерін қызықтыратынына анық және осыған көптеген зерттеулер арналған.

Ақыл-ойдың білімге тәуелділігі. 2400 адамды қамтыған зертеулердің бірін еске түсірудің өзі жеткілікті. (Л. Н. Борисова, 1974) Күткеніміздей топтар арасындағы ақыл ойдың дәрежесінің айырмашылығы білімді дәрежесінің өсуімен көбейіп отырған. Сонымен қатар оқытуға сезімталдығы күштірек вербалдық (сөздікте) ақыл-ойдың дамуында өзгерістер ерекше көп болады (4. 9-сурет)

Тек білім беруге ғана, оның алыну жағдайларына да байланысты. Мектепте оқытылған оқушылардың зерттеу нәтижелерін салыстыру арқылы осы факторладың ақыл-ойдың мүмкіндігіне әсерін көрсетті.

Өз кезегінде көптеген зерттеушілердің айтуынша, әке мен ананың білімінің дәрежесі -бала ақыл ойының дамуы үшін ең болжамдық көрсеткіштерінің бірі. Егіздер мен қарапайым туылған балаларды зерттеген Н. С. Кантонистованың (1980 ) жұмыстарында ата анасының білім дәрежесіне байланысты балалардың да ақыл -ой коэффицентін төмендейтіндігі айтылған (4. 10 кесте)

Ата ананың білім дәрежесінің балаға деген ата аналық қамқорлықты өлшеуге арналған

Шкалалар мен карелексияланады. Жоғары білімді ата аналар отбасылық ортада жақсы әсер етеді. Осыған байланысты әкелер өз ұлдарныдағы тәуелсіздік, еркіндік сапасын дамытуға тырысса, аналар осы қасиеттерді қыздарында қалыптастырған. Бредли (Bradley etal 1989) ұжымдастарымен келтірген мәліметінде алғашқы үш жылда дәл жағымды отбасы үлкен болжаулық мәнге ие. Тіпті отбасылардың кіріс көрсеткіші мұндай отбасылары ерекшеліктеріне теңесе алмайды.

Әке шешесі қол жеткізген кәсіби статус олардың балаларының ақыл ойының даму дәрежесіне әсер етеді, бұл әсер ұзақ уықытқа тұрақты болады. Джеимс Флин (Flynn, 1999) 1932 жылдан алынған әр түрлі зертеулердегі мәліметтерді қосып көрсетеді. (4-12 кесте)

Суретте бағдары бар сызықтар мен суреттің жақында орналасқан ауыспалалар тәуелсізер ретінде қарастырылады. Бұл ауыспалылар арасындағы қарым қатынастар талданбайды, ал оның көлемі коэффиценті талданады. Жақшаның ішінде алғашқыларынан тәуелсіз алынған мәліметтер келтірліген әрбір тәуелсіз ауыспалы детерминат ретінде қарастырылған. Бағдары бар тік сызықтар үлгіге пайымдалатын әсерге қарай бағыттайды. Арнайы статистикалық техника көмегімен алынған коэффицентер, көлемдер, бір ауыспалының екіншісіне әсернін ұсынады. Статистикалық техниканы қолдану таңдаулы ауыспалылардың арасындағы себебептік әсерді енгізуді талап етеді (бағыт себептен салдарға жол көрсетеді. ) Бұл жолдар диаграммасына IQ-ң тікелей біліммен байланысты екені көрінеді және ата анаң мамандығымен байланысы қарастырылады кіріс себебі IQ, білімді және кәсіпті байланйстырушы басқа моделде көрінген Дункан, 1967. Бұл моделден көретініміз (4-11 сурет) мамандықтын тікелей әсері болғанда, ақыл -ой мен білімнің оған ешқандай да әсері болмайды. Бір сөзбен айтқанда өмір сүретін балаларды ақыл - ой коэффицентінің төмен болуы, олардағы үйретуге болатын бір қатар дағдылардың болмамауынан. (4-11 сурет) .

Жалпы алғанда әлеуметтік экономикалық статустың сипаттамасы (жоғарыда, орташа, және бөлек) индивиттің ақыл-ойына байланысты көп нәрсеге әсер етеді. Сонымен әлеуметтік экономикалық статус төмен ата-аналар өз балаларының мәселелерін шешуде әсері аз стратегияларды қолданатыны анықталады. Төменгі статустық отбасындағы ата-аналар қиын жағдайда балаға көмектесуге емес, ол үшін мәселені шешуге талпынады. Сол себепті отбасылық тәрбиенің тәуелсіз стилі баладағы IQ көрсеткішімен байланыста болады.

Популциядағы ақыл-ой дәрежесінің үздіксіз жоғарылып отырғандығын дәлелдейтін зерттеулерді бөліп қарастыру орынды болып табылады. 1932-1972жыл аралығында американдықтардың репрезентативті таңдауларын зерттеу, 46 жастағы IQ-ң орташа өсімі 13, 8 балға тең екенін көрсетті. Кейінірек осы зерттеудің авторы американдық психолг Джеимс Флин (Flynn, 1998) уақыт аралығындағы британдықтардың, голандықтардың, израилдықтардың, норвегииялықтардың, белгиялықтардың IQ-ң өсуін жариялады. (4. 12 сурет)

Флин осы құбылыстың себептері турылы белгілі маманар арасында сұрау жүргізіп 2 жауап алады:

Тестілеу процедурасындағы өсуі
Білім дәрежесі өсуі.

Негізінен ақыл-ой дәрежесінің өсуін тек осы екі факторлармен байланыстыруға ғана тырыспаған сонымен қатар тамақтандырудың дұрысталуымен, әлеуметтік экономикалық статустың өзгеруімен (жоғарлау), урбанизациямен, сонымен қатар теледидардың, видео ойындардың, компьютерлердің де әсерімен байланыстырған (Flynn, 1999)

Флиннің пікірінше IQ-ң өсуінің мұндай түсіндірмелері псиометриялық концепцяға қарсы келеді.

Шын мәнінде, білімнің жақсаруы да, өркениеттің жемістері де IQ-ң жоғарлауын түсіндіре алмайды, өйткені біз оның генетикалық жағынан әсерін зерттейміз. Бұл құбылыстың шындыққа сәйкес келетін түсініктемесі - адамға деген жоғары талап қоятын әлеуметтік процесс. Бұл байланыста 1970 жылы жүргізілген Петербургтық психолгтардың жұмысына сүйенгеніміз дұрыс. Олар Ақыл-ойдың топтармен өлшенген көрсеткіштері өзгермейтін болып табылмайтынын айтады.

Флиннің пікірінше қоршаған ортаның IQ-ді анықтаған факторлар туралы біздің білетініміз «біз күдіктенетіннен де шектеулі». Бұл ғалым генетикалық зертеумен әлеуметтік жағынан қауіпті, өйткені ол адамдардың бір тобының екіншісінен артықшылығын орнатады деп пайымдайды. Флиннің соңғы жұмыстарының бірі «Американдық психолг» журналының (Amerikan Psychologist; 1999) «Әділеттілікті іздеу» айдарында жариялануы кездейсоқтық емес.

Флинн өзінің зертеулері (Flynn, 1987, 1998, 1999) негізге ала отырып, белгілі тесттердің көмегімен ақыл-ой емес, оның қандай да бір ақыл-ой мен өз байланысы бар өлшемдерді деген қорытындыға келеді.

Мұндай шешілген халықтың IQ-ң өсуі ақыл-ой жетістіктерімен ешқендай да байланысты емес. Мысалы ретінде Голандиядағы 30 жыл ішіндегі IQ өсуі бойынша келесі мәліметтер алайық.

4. 13 кесте

Зерттеушінің пікірінше 150 бірлікке тең популяциядағы тұлғаның IQ-ң өсу дәрежесі, қоғамның «мәдени ренренеиансы» болуы керек. Бірақ бұл белгі галандттық басылымдардағы обьективті мәліметтерге сәйкес келеді. Тесттер ақыл-ойдағы емес, Флиинн айтатын «абстрактіні тапсырмаларды шешуге қабілеттілікті» өлшейді.

Мұндай позицяның әлсіздігі ақыл-ойды шығармашылық қабілеттермен байланыстыруға болмайтындығында IQ-ң интелектуалдық факторлардың рөлі жоғары шығармашылық қабілеттерді сынауға мүмкіндік бермейтіні көптен белгілі. Әлемнің дамыған елдеріндегі білім дәрежесінің өсуі IQ-де бейнелеп, ақыл-ойдың психодиагностикасында тәжірибеде қолданылатын тесттердің үздіксіз рестандарт талмауы туралы мәселені алға қояды.

Көптеген зерттеулерде көрінген ақыл-ойдың мәдени (субмәдени) шарттылығы көп бетті алатын бір ғана ескертпе болып табылады. Олардың кейбіреулерін ғана жүгінейік. Өмір сүру орнына байланысты ақыл-ойдағы айырмашылық табылған. Қаланың балаларда тәжірибеден гөрі вербалды ақыл-өй жақсы дамыса ауыл балаларында керсінше болға. Үлкен қаланың мәдениетке жалпылану мүмкіндігі ақыл-ойының дамуына әсер етеді Мыс, Нью-Йоркке орташа көрсеткені олардың үлкен қалаға келуімен байланысты жоғарылаған.

Ақыл-ойды өлшеудің мәдениетпен басынан байланыстылығын есте сақтаған өте маңызды. Ақыл-ойды өлшеу тестілері вакумде емес, толық анықталған әлеуметтік шарттарда құрылады. Оларда мінез-құқлықтың, ойдың берілген мәдениетке тән нормалары, стандарттары ескеріледі.

Ақыл-ойдың барлық тесттілерге бәрінен бұрын индивудуалдыған әлеуметтік талаптарды қамтиды. Осыған байланысты Дункан өзінің авторластарымен (Duncan etal. 1972) «егер ақыл ойдың коэффицентін анықтауға арналған тесттер қоғамда мәдениетпен жүргізілсе, жалпы ақыл-ой дегенде көзқарастартың өткірлігін, жүргізу жылдамдығын, есептеттік едік»

Тестілердің мәдениетпен байланысы оның қолданылуы алмағанын шектейді. Бұл әдістернен басқа мәдениетке жататын тұлғаларды зерттеуге болмайды. Бұл айтылған нәрсе тек ақыл-ойды тестілеуге ғана қатысты емес. Гудинаф және