Денсаулыққа қарсы қылмыстар
Кіріспе ... ... ... .3
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ...6
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... 6
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері ... ... ... ..11
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру ... ... ... ... 19
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
2.4 Азаптау ... ... ... ... ... ..28
2.5 Денсаулыққа жан күйзелісі ( аффект ) жағдайында зиян келтіру ... ... 29
2.6 Қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде және қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру
2.7 Денсаулыққа абайсызда зиян келтіру және қорқыту ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.8 Қорқыту ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.9 Соз ауруын жұқтыру ... ... ... ... ... ... ... .32
2.10 Заңсыз аборт жасау ... ... ... ... ... ... 33
2.11 Науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру ... ... ... 35
2.12 Қауіпті жағдайда қалдыру ... ... 36
3. Денсаулыққа қасақана зардап келтіруді тергеу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... 37
3.1 Денсаулыққа қасақана зардап келтірудің қылмыстық.құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы ... ... 37
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттері ... ... ... ... . 41
3.3 Кейінгі тергеу әрекеттері ... ... ... ... 44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... 47
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ...6
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... 6
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері ... ... ... ..11
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру ... ... ... ... 19
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
2.4 Азаптау ... ... ... ... ... ..28
2.5 Денсаулыққа жан күйзелісі ( аффект ) жағдайында зиян келтіру ... ... 29
2.6 Қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде және қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру
2.7 Денсаулыққа абайсызда зиян келтіру және қорқыту ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.8 Қорқыту ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.9 Соз ауруын жұқтыру ... ... ... ... ... ... ... .32
2.10 Заңсыз аборт жасау ... ... ... ... ... ... 33
2.11 Науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру ... ... ... 35
2.12 Қауіпті жағдайда қалдыру ... ... 36
3. Денсаулыққа қасақана зардап келтіруді тергеу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... 37
3.1 Денсаулыққа қасақана зардап келтірудің қылмыстық.құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы ... ... 37
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттері ... ... ... ... . 41
3.3 Кейінгі тергеу әрекеттері ... ... ... ... 44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... 47
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына биылғы Жолдауында біздің Конституцияның әлемде демократиялық қоғамның негізгі міндеттеріне сәйкес келетіні танылып отырғандығын, егер атына сын айтылып жұрсе, оның ережелерінің орындалуына ғана қатысты болып жүргендігін, онда берілген құқықтар мен мүмкіндіктер әлі де болса толығымен игерілмей келе жатқандыгын айта келе, ең әуелі қолданылып жүрген Конституциямыздың әлеуетін барынша пайдалануымыз қажет екендігін басып көрсетті.
Расында да, 1995 жылғы 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған Ата Заңымыз — Қазақстан Республикасы Конституциясының мағынасы мен мәніне тереңінен жугінсек, оның Қазақстандағы азаматтарды құқықтық қорғау, олардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін нығайту женіндегі негізгі заң екендігін аңғару қиын емес. Конституцияның 1-бабында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтарың/1/ деп айқыннан-айқын көрсетілуі осы пікірдің нақты дәлелі болса керек.
Расында да, 1995 жылғы 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған Ата Заңымыз — Қазақстан Республикасы Конституциясының мағынасы мен мәніне тереңінен жугінсек, оның Қазақстандағы азаматтарды құқықтық қорғау, олардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін нығайту женіндегі негізгі заң екендігін аңғару қиын емес. Конституцияның 1-бабында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтарың/1/ деп айқыннан-айқын көрсетілуі осы пікірдің нақты дәлелі болса керек.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30- тамыз, 1998 жылғы 07 қазандағы №284-1, 2007жылғы 21 мамырдағы №254-111 өзгерістері мен толықтырулары енгізілген 4-бет.
2. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика және ақпарат орталығынан алынған 1998 жыл мен 2003 жыл аралығындағы қылмыстық жауаптылыққа және қылмыстық жаза шараларына тартылғандардың саны жөніндегі есеп
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: (Ерекше бөлімі) Оқулық.- Алматы: Жеті жарғы, 2000ж. 31-бет.
4.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылар жинағы.93-бет.
5.Комментарий к УК РФ. Особенная часть./Под.ред. Ю.И.Скуратова.М.1996.16-17-беттер.
6. Уголовное право Российской Федерации, общая часть, отв. ред. Б.В.Здравомыслов, М, Юристъ 1996 г. 87 б.
7. Жижиленко А.А. Преступение против личности.М-Л,1927, 40-41 беттер.
8. Гуревич Л.И. Борьба с телесными повреждениями по уголовному праву. Автореферат . канд.дисс.М.,1950, 8-9 беттер.
9. Владимировский Н.В. Определение степени тяжести телесных повреждений. Социалистическая законность, 1953, № 10, 23 бет.
10. Федоров М.И. К вопросу об оценке тяжести телесных повреждений . Ученые и записки Пермского госуниверситета Т.11, вып.4, кн.2, 1957, 198 бет.
11. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Алматы, Баспа.под.ред.проф.И.И.Рогова, доц.С.М.Рахметова.1999г.
12. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.И Рогова и С.М. Рахметова. Алматы., 1999.
13. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.Ш. Борчашвили и Г.К. Рахимжановой. Караганда, 1999.
14. Сот дәрігерлік сараптама жүргізуді ұйымдастырудың ережелері
15. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации, отв. ред., В.И.Радченко Российской Федерации, общая часть, отв.ред. Б.В.Здравомыслов, М, Юристъ 1996 г.
16. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 11.05.2007 жылғы «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралың №1 Нормативтік қаулысы
17. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Часть 1. П/р. И.Ш. Борчашвили и С.М. Рахметова. Алматы, 2000, 68 б.
18.Сонда. 75 б.
19.Уголовное право. Особенная часть. П/р. Н.И. Ветрова и Ю.И. Ляпунова. М., 1998.120 б.
20. Бородин С.В., Гаухман Л.Д. Преступление против личности по уголовному кодексу Российской Федерации. Вып. 1. М.,1996, 79 б.
21. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 1997жыл 16-шілде, Алматы, Баспа. 2000ж.,2008 жылдың мамыр айының 1-ші жұлдызына дейінгі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
22. Санталов А. И. Преступления против социалистической собственности. Курс Советского уголовного права. Ленинград, 1973г., стр. 421.
23. Игнатов А., Гаухман Л. Квалификация насильственных преступлений no совокупности. "Социалистическая законность ", 1963, № 3.
24. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
25. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
26. Дурманов Н.Д. Преступления против личной собственности
граждан. Уч. " Советское уголовное право ". Москва, 1964 г., стр.206.
27. Пионтковский А. А.Посягательства на социалистическую собственность, Курс Советского уголовного права. Москва, 1970, стр. 360.
28. Санталов А. И. Указ.работа, стр. 422.
29. Постановления Пленумов Верховного Суда Республики Казахстан. (Приложение к курсу,Уголовное право РК) Учебное издание. 1996г.
30. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004жылғы 26 қарашадағы №16 нормативтік қаулысы «Қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралың.
31. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.И Рогова и С.М. Рахметова. Алматы., 1999.
32. Сонда.
33. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Часть 1. П/р. И.Ш. Борчашвили и С.М. Рахметова. Алматы, 2000, 74 б.
34. Сонда.
35. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
36. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы №16 нормативтік қаулысы «Қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралың.
37. Е.Қайыржанов, А.Шакенов. Жекелеген қылмыс түрлерін тергеу ерекшеліктері. Оқу құралы. Алматы, 2007, 37- 38 б.б.
38. Е.Қайыржанов, А.Шакенов. Жекелеген қылмыс
2. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика және ақпарат орталығынан алынған 1998 жыл мен 2003 жыл аралығындағы қылмыстық жауаптылыққа және қылмыстық жаза шараларына тартылғандардың саны жөніндегі есеп
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: (Ерекше бөлімі) Оқулық.- Алматы: Жеті жарғы, 2000ж. 31-бет.
4.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылар жинағы.93-бет.
5.Комментарий к УК РФ. Особенная часть./Под.ред. Ю.И.Скуратова.М.1996.16-17-беттер.
6. Уголовное право Российской Федерации, общая часть, отв. ред. Б.В.Здравомыслов, М, Юристъ 1996 г. 87 б.
7. Жижиленко А.А. Преступение против личности.М-Л,1927, 40-41 беттер.
8. Гуревич Л.И. Борьба с телесными повреждениями по уголовному праву. Автореферат . канд.дисс.М.,1950, 8-9 беттер.
9. Владимировский Н.В. Определение степени тяжести телесных повреждений. Социалистическая законность, 1953, № 10, 23 бет.
10. Федоров М.И. К вопросу об оценке тяжести телесных повреждений . Ученые и записки Пермского госуниверситета Т.11, вып.4, кн.2, 1957, 198 бет.
11. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Алматы, Баспа.под.ред.проф.И.И.Рогова, доц.С.М.Рахметова.1999г.
12. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.И Рогова и С.М. Рахметова. Алматы., 1999.
13. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.Ш. Борчашвили и Г.К. Рахимжановой. Караганда, 1999.
14. Сот дәрігерлік сараптама жүргізуді ұйымдастырудың ережелері
15. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации, отв. ред., В.И.Радченко Российской Федерации, общая часть, отв.ред. Б.В.Здравомыслов, М, Юристъ 1996 г.
16. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 11.05.2007 жылғы «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралың №1 Нормативтік қаулысы
17. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Часть 1. П/р. И.Ш. Борчашвили и С.М. Рахметова. Алматы, 2000, 68 б.
18.Сонда. 75 б.
19.Уголовное право. Особенная часть. П/р. Н.И. Ветрова и Ю.И. Ляпунова. М., 1998.120 б.
20. Бородин С.В., Гаухман Л.Д. Преступление против личности по уголовному кодексу Российской Федерации. Вып. 1. М.,1996, 79 б.
21. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 1997жыл 16-шілде, Алматы, Баспа. 2000ж.,2008 жылдың мамыр айының 1-ші жұлдызына дейінгі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
22. Санталов А. И. Преступления против социалистической собственности. Курс Советского уголовного права. Ленинград, 1973г., стр. 421.
23. Игнатов А., Гаухман Л. Квалификация насильственных преступлений no совокупности. "Социалистическая законность ", 1963, № 3.
24. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
25. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
26. Дурманов Н.Д. Преступления против личной собственности
граждан. Уч. " Советское уголовное право ". Москва, 1964 г., стр.206.
27. Пионтковский А. А.Посягательства на социалистическую собственность, Курс Советского уголовного права. Москва, 1970, стр. 360.
28. Санталов А. И. Указ.работа, стр. 422.
29. Постановления Пленумов Верховного Суда Республики Казахстан. (Приложение к курсу,Уголовное право РК) Учебное издание. 1996г.
30. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004жылғы 26 қарашадағы №16 нормативтік қаулысы «Қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралың.
31. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. П/р. И.И Рогова и С.М. Рахметова. Алматы., 1999.
32. Сонда.
33. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Часть 1. П/р. И.Ш. Борчашвили и С.М. Рахметова. Алматы, 2000, 74 б.
34. Сонда.
35. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулылар жинағы (1961-1997ж.ж.). 1 том. 1997жыл. Алматы.
36. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы №16 нормативтік қаулысы «Қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралың.
37. Е.Қайыржанов, А.Шакенов. Жекелеген қылмыс түрлерін тергеу ерекшеліктері. Оқу құралы. Алматы, 2007, 37- 38 б.б.
38. Е.Қайыржанов, А.Шакенов. Жекелеген қылмыс
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ...6
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... 6
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері ... ... ... ..11
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру ... ... ... ... 19
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.4 Азаптау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...28
2.5 Денсаулыққа жан күйзелісі ( аффект ) жағдайында зиян келтіру
... ... 29
2.6 Қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде және қылмыс жасаған адамды
ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
2.7 Денсаулыққа абайсызда зиян келтіру және қорқыту
... ... ... ... ... ... ... . 30
2.8 Қорқыту
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...31
2.9 Соз ауруын жұқтыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 32
2.10 Заңсыз аборт жасау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...33
2.11 Науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру
... ... ... 35
2.12 Қауіпті жағдайда қалдыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3. Денсаулыққа қасақана зардап келтіруді тергеу ерекшелігі
... ... ... ... ... ... 37
3.1 Денсаулыққа қасақана зардап келтірудің қылмыстық-құқықтық және
криминалистикалық сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 41
3.3 Кейінгі тергеу әрекеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
КІРІСПЕ
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына биылғы Жолдауында біздің
Конституцияның әлемде демократиялық қоғамның негізгі міндеттеріне сәйкес
келетіні танылып отырғандығын, егер атына сын айтылып жұрсе, оның
ережелерінің орындалуына ғана қатысты болып жүргендігін, онда берілген
құқықтар мен мүмкіндіктер әлі де болса толығымен игерілмей келе жатқандыгын
айта келе, ең әуелі қолданылып жүрген Конституциямыздың әлеуетін барынша
пайдалануымыз қажет екендігін басып көрсетті.
Расында да, 1995 жылғы 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған
Ата Заңымыз — Қазақстан Республикасы Конституциясының мағынасы мен мәніне
тереңінен жугінсек, оның Қазақстандағы азаматтарды құқықтық қорғау, олардың
құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін нығайту женіндегі негізгі заң
екендігін аңғару қиын емес. Конституцияның 1-бабында Қазақстан
Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет
ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі,
құқықтары мен бостандықтарың1 деп айқыннан-айқын көрсетілуі осы пікірдің
нақты дәлелі болса керек.
Құндылық салыстырмалы түрде айқындалады демекші, біздің олданыстағы
Конституциямыздың, казақ жерінде мұнан бұрын қолданылған конституцияларды
былай қойғанда, әлемдік деңгейдегі мамандардың оң бағасын алғандығын
ақпарат кұрадаарынан оқып, біліп жүрміз. Демократия үстемдік құрған әлемдік
мемлекет — Америка Құрама Штаттарының Қазақстандағы сол кездегі елшісінің
өз мемлекетінің басшыларына жаңадан қабылданған біздің Конституция туралы
жағымды баяндама жолдағанымен де таныспыз.
Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларында адамның құқықтары мен
бостандықтарынын табиғилығын тану қазақстандық коғамның демократиялануға
талпынғандығының айғағы. Табиғи бөлінбейтін, айырылмайтын кұқықтарң деген
сияқты ұғымдар бұрынғы кеңестік конституцияларға тән емес еді, ал ғылымда
негізінен мемлекет пен қ.ұкықтың, я болмаса шет елдердін, конституциялык,
құрылымдарының тарихын зерттеумен ғана байланыстырылатын. Сондықтан бұл
турғыдан алғанда жаңа Конституция — адамның құқықтары мен бостандықтарын
қамтамасыз ету жағынан біздің кезекті алға жылжуымыз.
Адамның табиғи айыруға жатпайтын құқықтарын мойындап, оларды негізгі
конституциялык құқықтар мен бостандықтарда бекіте отырып, Негізгі заң
оларды қорғау механизмдерімен қамтамасыз етті. Қазақстан Республикасының
Конституциясымен құқықтар мен бостандықтарды қорғаудың екі маңызды — соттық
және әкімшілік құралдары бекітілген.
1997 жылы қабылданған Қазакстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде
(оның ерекше бөліміндегі нормалар 16-тараудан тұрады) біз карастырып
отырған тақырып, яғни денсаулыққа қарсы қылмыстар бірінші тарауда жеке
адамға қарсы қылмыстар деп аталатын тарауда көрсетілген және соның ішінде
бап-баппен тізіліп көрсетілген. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-
бабында ең басты құндылық адам және адамның өмірі, кұқықтары мен
бостандыктарың - деп жарияланған.
Қазакстан Республикасының Қылмыстық Кодексінін, 2-бабында адам мен
азаматтың құқықтары, мен заңды мүдделерін корғау ең басты міндет ретінде
көрініс тапқан. Қазакстан Республикасының барлык заңдары адамды, оның
құқықтары мен бостандыктарын қорғауға әр уакытта артықшылықтар береді.
Азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау әртүрлі тәсілдермен жүзеге
асырылады, соның ішінде жеке адамның бостандығына кол сұғатын әрекеттерге
карсы күрес жүргізуде қылмыстық заңның маңызы зор. Жеке адамның
денсаулығына қарсы кылмыстардың жеке кұрамдары Қылмыстық Кодекстің 103-119-
баптарында тікелей көрсетілген. Қазіргі танда 1997 жылы 16 шілдеде
қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес адамның
денсаулығына зиян келтіру құқықка карсы әрекеттердің жиынтығын кұрайды, бұл
түрлі қылмыстар мен қылмыс кұрамдарында көрініс табады.
Қазақстан Республикасында сотталғандар жөніндегі мағұлматқа көз
жүгіртер болсақ, қазіргі қолданыстағы кодекс бойынша сотталғандар саны
мынадай. Елімізде 1998-ші жылы 58 394 қылмыскер сотталса, 1999-шы жылы 66
311, 2000-шы жылы 77 984, 2001-ші жылы 70 924, ал 2002-ші жылы 64 829 адам
және 2003-ші жылы 50 271 адам сотталды.
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы статистикалық
деректерге сүйене отырып, зерттеу тақырыбымыз – денсаулыққа қарсы қылмыстар
болып отырғандықтан, біз осы қылмыс бойынша сотталғандар санын бөліп
қарайтын болсақ, мынадай сандарды көреміз: 1998-ші жылы 1 368 қылмыскерге
осындай қылмыстар жасаса, 1999-шы жылы 1 512, 2000-шы жылы 1 238, 2001-ші
жылы 1 364, ал 2002-ші жылы 1 392 сотталушыға және 2003-ші жылы 1 234
сотталушы жасаған болып отыр 2.
Денсаулыққа қарсы қылмыстар ерекшеліктерін арнайы зерттеудің
өзектілігі, жаңа Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу және Қылмыстық-атқару
заңдарында орын алып отырған өзгеріс – жаңалықтарға байланысты. Сонымен
қатар, бұрынғы Кеңес Одағы құрамындағы және қазіргі Қазақстан
Республикасында денсаулыққа қарсы қылмыстар туралы біраз еңбектер жарыққа
шыққаны жалпыға мәлім. Алайда, ерекше бір айтатын мәселе - денсаулыққа
қарсы қылмыстар бойынша жаңа заңға көптеген өзгерістер енгізілгеніне
қарамастан, біздің елімізде ғылыми зерттеулер жүргізілмеген. Осыған орай,
сот, құқық қорғау органдарының жұмысында, мекемелердің іс-әрекетінде әр
түрлі методикалық олқылықтар кездеседі. Міне, осы айтылған жағдайларға
байланысты денсаулыққа қарсы қылмыстарды арнайы зерттеудің өзектілігі талас
туғызбайды.
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
Әрбір жеке адамның денсаулығы-ол адам өміріндегі
айтарлықтай орын алатын фактор болып табылады. Себебі адам
денсаулығы - оның негізгі байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын
қорғау мәселесі-жалпы мемлекеттің, қоғамның, әрібір азаматтың негізгі
борышы. Сонымен әрібір қоғам мүшесі денсаулықты сақтау шараларын
жүргізу туралы мәселелерге баса назар аударып, халықтың денсаулық
сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір шаралар қолданып, қоғам
үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде мемлекетіміздің
Қазақстан Республикамыздың Конституциясына сәйкес денсаулықты сақтау
мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген осы
бағдарлама бойынша ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі жұмыс
істеп отыр. Қазақстан Республикасы Конституциясының Адам және Азамат
бөлімінің 29-бабының тармақтарына сәйкес, Қазақстан Республикасы
азаматтарының денсаулық сақтау құқығы бар. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының азаматтары заңмен белгіленген тегін әрі кепілді
медициналық көмектің барша түрін алуға құқылы. “Мемлекеттік және жеке
меншік емдеу мекемелерінде, содай-ақ жеке медициналық практикамен
айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген
негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі” делінген. Осыған орай
азаматтардың денсаулығын нығайту, айналадағы қоршаған ортаны сақтау
шараларын жүзеге асыру мақсатында, әсіресе өсіп келе жатқан
жасөспірімдердің денсаулығын сақтау үшін мемлекеттік және жеке емдеу
мекемелерін заңға сәйкес ақылы түрде не тегін медициналық жәрдем
көрсетуді жүзеге асырып отыр.
Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық
дегеніміз-адам организімінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни,
адам организімінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған
қалпында сақтап, оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір
функцияларды атқаруы. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың қоғамға
қауіптілігі-бұл қылмыстарды жасаған кезде, бір адам екінші бір
адамның денсаулығына қасақана немесе абайсызда зиян келтіреді, яғни
кінәлі қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді жасай отырып, адам өмірі үшін
ең қымбатты болып табылатын адам денсаулығына заңсыз түрде қол
сұғады. Адам денсаулығына зиян келтіру көбінесе оның мемлекет пен
қоғам алдындағы азаматтық міндеттерін атқару, яғни сол міндеттерін
нақты орындау мүмкіндіктерінен айырады 3. Мысалы : адам денсаулығына
зиян келуі-оның міндетті әскери қызметке шақырылуына кедергі
келтіруі мүмкін, сондай-ақ әскери немесе басқа да арнайы қызметтерді
атқаруына зиянды әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан да адам
денсаулығына қарсы қылмыстарды жасау-тек жәбірленушінің өзіне ғана
емес, сондай-ақ оның жақын туысқандары үшін де үлкен залал болып
табылады. Яғни, жәбірленушінің денсаулығына зиян келу салдарынан, оның
жақын туысқандарына да белгілі бір көлемде материалдық немесе
моральдық залал келуі мүмкін. Адамды денсаулығынан айыру салдарынан
оның өмірдегі, қоғамдағы еңбек және басқа да қоғам қызметтеріндегі
байланысы үзіледі, оның еңбекке, қоғам қызметтеріне белсенді түрде
қатысуына көбінесе мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан да адам
денсаулығы-адам өмірінің негізгі қуанышы, негізгі байлығы болып
табылады. Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстарды топтастырайық.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде адам денсаулығына
қарсы қылмыстарға қандай қылмыстар жататыны нақты көрсетілген. Сонымен
адам денсаулығына қарсы қылмыстарға мыналар жатады :
1) денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ;
2) денсаулыққа қасақана орташа ауырлықта зиян келтіру ;
3) денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру ;
4) ұрып-соғу ;
5) азаптау ;
6) денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ;
7) қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
8) қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
9) денсаулыққа абайсыздан зиян келтіру ;
10) қорқыту ;
11) ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын-
тінін алуға мәжбүр ету ;
12) медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерінің тиісінші орындамауы
;
13) соз ауруларын жұқтыру ;
14) адамның иммун тапшылығын вирусын жұқтыру ;
15) заңсыз аборт жасау ;
16) науқасқа көмек көрсетпеу немесе қауіпті жағдайда қалдыру 4.
Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстардың объектісін, объективтік
жағын, субъектісін, субъективтік жағын жеке-жеке талдайық.
Дене жарақатының объектісі-бөгде адамның қалыпты денсаулығы
болып табылады .
Адам денсаулығына қарсы қылмыстардың объективтік жағы-басқа
адамның денсаулығына, құқыққа қайшы әрекеттер мен әрекетсіздіктер
арқылы зиян келтірумен көрініс табады. Көбінесе дене жарақаты әрекет
арқылы жасалынады. Кінәлі адам жәбірленушінің денсаулығына әр түрлі
жолдармен, атап айтсақ, механикалық әсер ету арқылы (мүшелерге зақым
келтіру), химиялық жол арқылы (улау, қышқылмен күйдіру), әлектірлік
жолмен, (тоқпен ұру), термикалық әсер ету (организмге инфекциялы
ауруларды жұқтыру) арқылы, сонымен қатар психикалық әсер ету арқылы
(гипноз) және басқа да тәсілдер арқылы дене жарақатын келтіреді .
Әрекетсіздік арқылы да дене жарақаты келтірілуі мүмкін, егерде
белгілі бір адам өзіне жүктелген міндеттерді орындамаса.
Кейбір кездері дене жарақатын келтіру қылмыстық жауаптылықтан
босатылуға негіз болып табылады, егер бұл жарақат мәжбүрлік
қажеттілік жағдайында, яғни емдеу мақсатында болса. Мысалы, егер
жәбірленуші өзінің организміне хирургиялық операциялар жүргізуге
келісім берсе, онда хирургтар осы хирургиялық операциялардан
туындайтын белгілі бір зардаптарға жауап бермейді, себебі жәбірленуші
хирургиялық операциялардан туатын салдарға қарсы болмады. Дене
жарақатын келтіру спорт жарыстары кезінде де орын алу мүмкін.
Спорттың нақты түріне қатысты жалпы ережені сақтамау салдарынан
туған дене жарақаты денсаулыққа қарсы ретінде сараланады. Мысалы,
футбол кезінде футбол ережесін өрескел бұзған кінәлі бөгде адамға
дене жарақатын келтірсе, онда оның әрекеті денсаулыққа қарсы қылмыс
ретінде танылады.
Дене жарақатын келтірудің субъективтік жағы 2 нысаннан тұрады :
1) қасақана (тікелей және жанама);
2) абайсызда (менмендік және немқұрайлық). Тікелей қасақана дене
жарақатын келтіру бір адамның екінші бір адамаға дене жарақатын
келтіруді тілеп, алдын ала ойластырып, жоспарлы түрде мақсаттар
жасауы, ал жанама қасақаналықта кінәлі сондай зардаптық болуын
тілемейді, бірақ оған саналы түрде жол береді. Абайсыздық нысанының
өзінде сенімділік түрінде кінәлі өзінің әрекетінен немесе
әрекетсіздігінен туатын салдардың, яғни дене жарақатының болуын көре
алады, бірақ ол салдар бола қоймас-ау деген өзіне сенімділік
ниетте болады, немқұрайдылық түрінде адам дене жарақатының болатынын
көре алмайды, бірақ көруге тиісті болатын 5.
Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстардың субъектілері туралы
мәселеге тоқталайық.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 15-бабының 2-
тармағында былай делінген, дене жарақатын салумен байланысты мына
қылмыстарды жасаған есі дұрыс субъектілер үшін 14 жас белгіленеді:
1) денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ;
2)ауырлататын мән-жайлар кезінде денсаулыққа қасақана орташа
ауырлықтағы зардап келтіру ;
Ал мына дене жарақаттарын салғаны үшін заң бойынша есі дұрыс
субъектілер үшін 16 жас белгіленеді :
1) денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру ;
2) ұрып-соғу ;
3) азаптау ;
4) денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ;
5) қажетті қорғаныс шегіне шығу кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
6) қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
7) денсаулыққа абайсызда зиян келтіру ;
8) қорқыту ;
9) соз ауруларын жұқтыру ;
10) адамның иммун тапшылығын вирусын жұқтыру ;
11) заңсыз аборт жасау ;
12) қауіпті жағдайда қалдыру ;
Ал мына төмендегі дене жарақаттарын салумен байланысты
қылмыстарды жасаған есі дұрыс арнаулы субъектілер заң бойынша
жауапкершілікке тартылады :
1) заңсыз аборт жасау ;
2) медицина қызметкерінің өзінің кәсіптік міндеттерін тиісінше
орындамауы ;
3) ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын
немесе тінін алуға мәжбүр ету ;
4) науқасқа көмек көрсетпеу.
Осы жоғарыдағылардан айқын болғандай кейбір дене жарақатын салған
есі дұрыс субъектілер үшін 14 жас, ал кейбір субъектілер үшін 16
жас 6.
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
Дене жарақатын жіктеу жарқаттанудың әрбір түрі бойынша қоғамға
қауіптілік дәрежесін де көрсететін болуға тиіс. Дене жарақаттануының
қоғамдық қауіптілігінің дәрежесі денсаулыққа келтірілген залал ауырлығы
дәрежесіне тікелей байланысты болып келеді .
А.А. Жижиленко дене жарақаттарын жіктеу белгісі деп анатомиялы
–патологиялық және әкономикалық мәселелерді алға тартты. Бұл жерде ол
әкономикалық белгі запа шегушінің еңбек қабілеттілігіне келтірілген
зиянды сиппаттайды, ал анатомиялық –патологиялық белгі сол дене
жарақатының сипатын есепке алады деп көрсетті және бұл жереде барлық
ағзалардың тұтастай жағдайын ескеру керек деді 7.
Кейбір авторлар дене жарақатын жіктеу үшін бір ғана анатомиялық
–патологиялық белгі жеткілікті деп санайды, ал еңбекке қабілеттілік
жоғалтуды өз алдына белгі емес , тек дене жарақатын саралайтын жағдай деп
есептеуді ұсынады 8. Енді басқа бір криминалистер дене жарақатын
жіктегенде әкономикалық белгілерге басымдық бергенді дұрыс деп табады.
Мысалы, Н.В. Вламировский; денсаулықтың бұзылуына әкеліп соқтырған және
соқтырмаған анықтамалар жәйлі бұл түсініктер мүлдем негізсіз деп жаза
келіп , объективті және бір ғана белгі есебінде түрлі жарақаттану
дәрежелеріне қарай 3 топтың біріне міндетті түрде жататын еңбек
қабілеттілігін жоғалтуды ұсынады 9. Ал М.И. Федоров дене жарақатының
ауырлық дәрежесін анықтағанда әкономикалық белгі көп теген жағдайда
анатомиялық- патологиялық белгіге қарама -қайшы келеді, сондықтан ол
қолдануға жармасыз деді 10.
Енді ауыр дене жарақатын салу түсінігі мен түрлеріне
тоқталайық. Жалпы денеге жарақат түсіру деп бөгде адамның
денсаулығына қасақана заңсыз түрде немесе абайсыз денедегі
ұлпалардың анатомиялық тұтастығын бүлдіру жолымен, әйтпесе басқа
жолмен оның ағзаларының дұрыс жұмыс істеуін бұзу арқылы зиян
келтіруді айтамыз.
Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ұғымына келетін болсақ, ол
былай делінген : “Адамның өміріне қауіпті немесе көруден, тілден ,
естуден, қандай да болсын органнан айрылуға немесе органның қызметін
жоғалтуға немесе бет әлпетінің қалпына келместей бұзылуына әкеп
соққан денсаулыққа қасақана зиян келтіру, сондай-ақ өмірге қауіпті
немесе еңбек қабілетінің кемінде үштен бірі тұрақты түрде жоғалтуға
ұщтасқан немесе кінәліге мәлім кәсіби еңбек қабілетін немесе түсік
тастауға, психикасын бұзуға, есірткімен немесе уытты умен ауруға
дүшар еткен, денсаулықтың бұзылуын тудырған, денсаулыққа өзге зиян
келтірген қасақана ауыр зиян келтіру” 11.
Осы 103- баптың 1- тармағын талдап, тоқталып өтейік : “Денсаулыққа
келтірілген зиянды сот-медициналық бағалау Ережесі” 1998 жылы 4
мамырда Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау
Министрлігінің Денсаулық сақтау комитетінің № 240 бұйрығымен
бекітілген. Осы Ережеге сәйкес :
а) Адамның өміріне қауіпті зиянға-миға зақым келтірілместен бас
сүйегіне келтірілген жарақат; бас сүйектерінің ашық немесе жабық
сынуы; ауыр дәрәжедегі мидың зақымдануы; өмірге қауіпті түрде миға
қан құйылуы; бел омыртқаны ауыр зақымдау; адамның іш құрылысын, ас
қорыту, зәр шығару органдардын жарақаттау, ауыр дәрежеде күйдіру
тағыда басқа жарақаттар келтіруге жатады. Өмірге қауіпті жарақаттың
тізбегі жоғарыда айтылған Ереженің 7- тармағында тұтастай
көрсетілген.
б) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан көруден айрылу- бұл
адамның денсаулығына ауыр зиян келтіру салдарынан адам көре
алмайтын жағдайға дұшар болады. Айтып кететін бір жәйт, адамның көре
алмауы емделусіз болуы керек, уақытша көруден айрылу ауыр дене
жарақатының әлементі болмайды, яғни ол орташа ауырлықтағы дене
жарақаты болып табылады.
Бір көздің көруін жоғалту ауыр дене жарақаты ретінде бағаланады.
Бір көздің көруінен айрылу салдарынан адам көзінің көру шеңбері 30
процентке тарылады және бинокулярлық көрудің бұзылуына әкеп соғады,
ал мұндай жағдайлар кейбір кездері белгілі бір нәрселерді нақты
қабылдау қабілеттілігін қиынға соқтырады немесе көрудің
мүмкіншілігін түпкілікті жоғалтады. Себебі, бір көзден айырған адам
мамандық түрін таңдағанда ғана емес, сонымен қатар дем алу
кездерінде де қиыншылықты басынан өткереді, ал кейбір кездері
бақытсыздық жағдайлардың объектісі болуы да мүмкін. Сондықтан да
көздің көру қабілетін 35% мөлшерінде жоғалту немесе 2 метр
қашықтықта бармақтың санын көре алмауы денсаулыққа ауыр зиян
келтірілді деп есептелінеді және ауыр дене жарақаты ретінде
бағаланады.
в) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан тілден айыру-сөйлеу
қабілетін, ол ойын айналасындағыларға түсінікті түрде біріккен
дыбыстармен жеткізу қабілетін бір жола жоғалту. Дауысын жоғалту
салдарынан, яғни афония жағдайында адам өзінің ойларын тек қана
сыбырлап жеткізе алады. Мұндай жағдайлар адамның еңбек ету
қабілеттілігінің 25% мөлшерінде жоғалтуына әкеп соғады . Сөйлей алмау
нәтижесінен адам қоғамдағы қатынастарға активті түрде қатыса
алмайды, барлық уақытта өзінің бір кемшілігінің бар екенін
сезінеді, адамдармен сөйлесуден ,аулақ жүреді, сондықтан да тілден
айырылу адам денсаулығы үшін орасан зиянды болып табылғандықтан
ауыр дене жарақаты ретінде есептелінеді.
г) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан естімей қалу деп мүлде
айықпайтын кереңдік және зардап шегуші қатты айтылған сөзді өте
жақын жерден, құлағынан 3-6 см қашықтықта айтқанда ғана ести
алатындай жағдайда қалуы. Жалпы есту - адам организмінің сезім
органдарының бірі. Күнделікті қарым-қатынас, жұмыс, дем алу уақыттары,
теледидардан, радиодан хабар алу, есту сезімімен тығыз байланысты. Екі
құлақтың есітпей қалуы- ауыр дене жарақаты ретінде есептелінеді. Бір
құлақтың есітпей қалуы- жалпы еңбек қабілетінің 15 процентін, яғни
кемінде үштен бірін жоғалту емес, сондықтан ол денсаулықтың
бұзылуына әкеп соққан жеңіл жарақат деп бағаланады.
л) Қандай да болсын органнан айрылуға немесе органның қызметін
жоғалтуға- аяқтың, қолдың физикалық тұрғыда денеден айрылып қалуын
немесе сал ( паралич ) қалпында қалуы жатады және бұл жағдай ауыр
дене жарақаты ретінде бағаланады. Жыныс қатынастарының қабілетін
жоғалту, екі ені де зақымданып, оларды алып тастауға әкеп соғуы,
сондай-ақ бала табу қабілетінен айрылу тұқымдылық қабілетінен айрылу
деп саналады да, ауыр дене жарақаты қатарына жатады.
е) Сот медицинасы тәжірибесінде беттің жаралануы тым жиі кездеседі.
Бет жарақатын бағалау кезінде бірқатар факторларды: жарақат салған
кезде оның адам өміріне қауіптілігін (ми шайқалуы т.б), сезім
мүшелерінің зақымдануын және бет пішінінің қалпына келмейтіндей
болып бұзылуын ескеру керек. Бет сиқының бұзылуы туралы мәселені
сот шешеді. Бет жарақатының жазылуы дегеніміз- тыртық көлемінің
кішіреюі, табиғи жағдайлардың нәтижесінде олардың өіңінің өзгеруі,
мысалы, тыртықтардың әжімдерге, мойын қыртыстарына және т.б. ұқсап
тұруы болып табылады, сондай-ақ консервативтік емдеу әдістерінің
нәтижелері де осыған жатады. Ал егер консервативтік емдеу жақсы
нәтижеге жеткізбей, зақымданушыға косметикалық операциялар жасалса,
жарақат операцияның нәтижесіне қарамастан қалпына келмейтін жарақат
деп қаралады да ауыр дене жарақатына жатады, өйткені мұндай
жағдайда орын алатын іш құса болып қатты қайғыруға бет-пішіннің
өзгеруі ғана емес, адамның қоғаммен байланысының бұзылуы қаупі де
негіз болады.
и) Еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін тұрақты түрде жоғалту деп-
жалпы еңбек қабілеті, мамандықты талап етпейтін еңбекке қабілеттілік
айтылады. Еңбек қабілетінің үштен бірін жоғалту зардап шеккен
адамның жалпы еңбек қабілеті мен оның жоғалту көлемін онша
өзгертпейтін жарақат зардаптарының біршама жақсаруы организмдегі
өзгерістермен бірге байланысты. Еңбек қабілетін жоғалту тек тұрақты
болады. Жалпы еңбек қабілетінің 33% мөлшерін жоғалту ауыр дене
жарақаты ретінде бағаланады. Кәсіптік еңбек қабілетін жоғалтуды
анықтау зардап шеккен адамның кәсіптік еңбек қабілетінен айыруға
ниеттенгендік анықталатын жағдайларда тергеушінің қаулысы немесе сот
қаулысы бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Еңбекке қабілетті адамның
еңбек қабілетін жоғалтуына апарып соғатын жарақаттар жас балаға,
қарт адамға, кәмелетке толмаған жасқа, 1- топтағы мүгедекке, яғни
еңбекке жарамсыз адамдарға салынуы мүмкін. Мұндай жағдайларда дене
жарақатының қаншалықты ауыр екенін анықтағанда мыналар негізге
алынады :
1) балалардың кейін ол 10 жасқа толғанда еңбек қабілетін қандай
дәрежеде жоғалтқаны көрсетіледі ;
2) мүгедек адамның алынған жарақатқа байланысты еңбек қабілетін
біржола жоғалтуы дені сау адамдардікі сияқты анықталады, яғни
мүгедектігі мен тобы ескерілмейді .
к) Егер келтірілген зақымдардың салдарынан түсік болса, екіқабат
екендігінің мерзіміне қарамастан, ол ауыр дене жарақатына
жатқызылады. Бұл орайда арнайы акушерлік-гинекологиялық зерттеулер
арқылы түсіктің зардап шегуші организмнің жеке ерекшеліктеріне, яғни
аурулығына немесе ішкі жыныс мүшелерінің жетілмегендігіне байланысты
емес, қайта оған дене жарақатының тікелей себеп болғаны анықталуға
тиіс.
ж) жарақат алуға байланысты іш құса болу (психикасының бұзылуы) ауыр
дене жарақатының белгісі болып табылады. Мысалы: бас сүйек жарақатына
байланысты пайда болатын қояншық (әпилепсия) осындай ауру. Іш
құсаның диагнозын қою және оның себебі жарақат алуға байланысты
екенін анықтау сот-психиатриялық сарапшының құзыретіне жатады.
з) Есірткімен немесе уытты умен ауруға дұшар өткен денсаулықтың
бұзылуын тудыру денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру. Бұл есірткі
немесе уытты у арқылы адамды соған дұшар етіп, оған ауыр дене
жарақатын келтіру болып табылады 12.
Енді жоғарыда көрсетіп кеткен 103-бапқа қайта оралып, оның 2-
тармағына тоқталайық. Осы баптың 1-тармағындағы әрекеттер:
а) екі немесе одан да көп адамға қатысты жасалса ;
б) адамның қызметтік жұмысын немесе кәсіптік немесе қоғамдық
борышын орындауға байланысты оған немесе оның жақындарына қатысты
жасалса ;
в) кінәліге дәрменсіз күйде екені белгілі, сол сияқты адамды ұрлауға
немесе кепілге алуға ұштасқан адамға қатысты жасалса ;
г) аса қатыгездікпен жасалса ;
д) ұйымдасқан топпен жасалса ;
е) жалдау бойынша ;
ж) бұзақылық ниетпен ;
з) әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік, діни өшпенділік немесе араздық
тұрғысында;
и) жәбірленушінің мүшелерін немесе тінін пайдалану мақсатында ;
к) бірнеше рет жасалса немесе оны кодекстің 96-бабында көзделген
кісі өлтірген адам жасаса,-деп атап көрсетілген.
103-баптың 1 және 2-тармағында көзделген әрекеттер абайсызда
жәбірленушінің өліміне әкеп соғуы мүмкін. Ауыр дене жарақатының
салдарынан жәбірленушінің өлімі бір құрамдағы екі кінә нысаны
ретінде көрініс табады ;
1) Қасақана ауыр дене жарақатын келтіру,
2) Абайсызда жәбірленушіге өлім келтіру,
Ауыр дене жарқатының салдарынан жәбірленушінің өліміне әкеп
соғатын кінәлінің әрекеттері тікелей басқа адамның денсаулығына қол
сұғуға бағытталады, сондықтан да жалпы кінәлілік әрекеттері адам
денсаулығына қарсы қылмысқа жатады. Жалпы кінәлінің әрекеттерінің
субъективтік жағын қарстырсақ, кінәлі өзінің қасақана әрекеттері
арқылы жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіреді, мұндай
әрекеттерді ол тілеп немесе саналы түрде жол беріп істейді, бірақ
бұл әрекеттердің салдарынан келетін зардап, зиян жәбірленушінің өлімі
абайсызда болады, яғни кінәлі жәбірленушінің өлуін тілемейді, ол
өлмейді деген менмендік немесе немқұрайдылық қатынас түрінде болады.
Егер абайсызда жәбірленушіге ауыр дене жарақаты келтірілсе, мұның
салдарынан жәбірленуші өлетін болса, онда бұл жағдай абайсыз кісі
өлтіру қылмысы құрамы құрайды. Сонымен ауыр дене жарақатының өлімі
келген жағдайға байланысты жалпы заң бойынша 2 қорытынды шығаруға
болады :
1) Егерде кінәлі тікелей немесе жанама қасақаналықпен өлтіруге
бағытталған әрекеттерді жасап, мұның салдарынан жәбірленуші өлсе,
онда кінәлінің әрекеті қасақана кісі өлтіру қылмысы құрамын
құрайды. Егерде кінәлінің өлтіруге бағытталған тікелей қасақаналық
әрекетінің салдарынан жәбірленушіге өлім келмей, оған тек ауыр
дене жарақаты салынса, онда кінәлінің әрекеті кісі өлтіруге
оқталу ретінде бағаланады. Жәбірленушіге өлім келтіруді мақсат
тұтпай жанама қасақаналықпен жасалған дене жарақаты өлтіруге
оқталу ретінде қарастырылмайды.
2) Егерде ауыр дене жарақатының салдарынан келген жәбірленушінің
өліміне кінәлінің тікелей немесе жанама қасақаналық ниеті
болмаған кезде, онда кінәлінің әрекеті тұтасымен 103-баптың 3-
тармағымен сараланады.
Бұл қылмыстың объектісі- басқа адамның денсаулығы. Қылмыстың міндетті
нышандары - қоғамға қауіпті іс әрекет басқа адамның денсаулыққа заңсыз ауыр
зиян келтірудің зардабы, сондай ақ қылмыстық іс әрекетпен болған зардаптың
арасындағы себептік байланыс.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде күш жұмсаулуы да, ұру, ату тағы
басқа психикалық қысым қорқытып немесе үрейлендіріп жүрек ауруына ұшрату,
жасалуы мүмкін. Кінәлі әр түрлі құрал-жабдықтар, табиғат күшін аса қауіпті
көздерді, жануарларды тағы басқаларын пайдалануы мүмкін.
Кінәлі әрекетсіздік көрсету арқылы денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде,
ол басқа адамның денсаулығына келетін ауыр зиянды тойтарып қалатын, өзі
жасауға мән тиісті және жасауға мүмкіндігі болған әрекеттерді жасамайды
мысалы айтсақ, дәрігерлердің науқас адамға уақытылы дәрі бермеуі
нәтижесінде оның денсаулығының нашарлауы 13.
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті ауыр зиян келтіру түсінігі Денсаулыққа
келген зиян ауырлығын сот медицаналық тұрғыдан бағалаудан ережелеріндең
берілген:
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зиян деп – келтірілген кезде
жәбірленушінің өміріне қауіп төндіретін немесе өздерінің қалыпты өрбу
барысында өлімге алып келетін дене жарақаттарын да, патологиялық жағдайды
да санау қажет.
Денсаулыққа келтірілген өмір үшін қауіпті зиянға миға зақым келмесе
де бас сүйекті тесіп өткен жарақат; жұлынға зақым келмесе де арқа омыртқаны
тесіп өткен жарақат жатады 14.
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зияндардың медициналық критерийлерінің
толық тізбесі жоғарыда аталған ережеде берілген.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіру нышандарына психикалық бұзылуы,
есірткімен немесе уытқы умен ауруға ұшырау да жатады. Психикалық аурудың
бар-жоғын психиатриялық сараптама анықтайды, бірақ ол ауру айіпкердің заңға
қайшы іс әрекетінен туындау тиіс.
Айыпкердің іс әрекетінің салдарынан есірткімен немесе уытқы умен
ауруға ұшрағандықты да нарколог, токсиколог қатыстырылған сот медициналық
сараптамасы анықтайды. Қылмыстың субъективтік жағы тікелей немесе жанама
ниетпен сипатталады. Кінәлі өзінің заңға қайшы әрекетінің салдарынан басқа
адамның денсаулығына ауыр зиян келтіретіндігін мына ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптың болуы мүмкін екендігін немесе қалайда болатындығын алдын
ала біледі және соны тілейді (тікелей ниет) немесе оған саналы түрде жол
береді немқұрайды қарайды оны жанама ниет дейміз.
Егер кінәлінің ниетті денсаулыққа ауыр зиян келтіруге бағытталып,
бірақ оған байланысты себептермен жәбірленүшіге орташа ауырлықта зиян келсе
онда кінәлінің іс әрекеті болған зардаптар бойынша емес, ниттің бағыттылығы
бойынша яғни денсаулыққа ауыр зиян келтірілген саралануға тиіс 15.
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру
Қылмыстық кодекстің 104-бабында көрсетілген қылмыстың денсаулыққа
қасақана ауыр зиян келтіруден өзгешелігі келтірілген зиянның
дәрежесінде. Ауыр зиянға қарағанда орташа ауырлықтағы зиян келтіру
мынадай өзіндік белгілермен :
1) адамның өміріне қауіптіліктің болмауынан ;
2) кодекстің 103-бабында көрсетілген зардаптарға әкеп соқпауынан ;
3) денсаулықтың ұзақ уақытқа бұзылуына ;
4) жалпы еңбек қабілетінің кемінде үщтен бірін айтарлықтай тұрақты
жоғалтуға әкеліп соғумен сипатталады. 3 аптадан ( 21 күннен әрі )
артық уақытқа уақытша еңбек қабілетін жоғалту денсаулықтың ұзақ
уақытқа бұзылуы, ал жалпы еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін
(10-нан 30%-ке дейін) жоғалту тұрақты жоғалту деп танылады 15.
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
ауырлататын түрлері Қылмыстық кодекстің 103-бабында көзделген осындай
белгілермен бірдей, сондықтан да оларды қайталап талдап жатудың
қажеті жоқ.
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыс тікелей немесе жанама
қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі 104-баптың 1-тармағы
бойынша 16-ға толған, ал осы баптың 2-тармағы бойынша 14-ке толған
адам болады 16.
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
Денсаулыққа жеңіл зиян келтіру нәтижесінде денсаулық қысқа уақытқа
бұзылса немесе жалпы еңбек қабілеті айтарлықтай емес тұрақты жоғалса, бұл-
денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру деп танылады 17.
Қылмыс құрамының обьективтік жағы қоғамға қауіпті іс-әрекетпен
(әрекетпен немесе әрекетсіздікпен); денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуы
немесе жалпы еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты жоғалту сияқты
денсаулыққа келген жеңіл зиян түріндегі зардаптармен; қылмыстық іс-
әрекетпен аталған қылмыстық зардап арасындағы себептік байланыспен
сипатталады.
Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сот –медицина тұрғысынан
бағалаудың ережесінде 10- тармағына сәйкес, денсаулықты женіл
жарақаттағандықтың белгілеріне мыналар жатады : денсаулықтың қысқы уақытқа
бұзылуы- үш аптадан (21 күннен) артық емес мерзімге, жалпы еңбек қабілетін
айтарлықтай емес тұрақты жоғалту –10%-ке дейін 18.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы — адам және адам
өмірі, құқықтары мен бостандықтары екенін бекітті.
Осыған орай, қабылданып жатқан заңдар ең әуелі ел азаматының құқығы
мен бостандығын қорғауға бағытталған. Сонымен қатар, мемлекет
азаматтардың заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде
ұстауға болатынына кепілдік беріп, ата заңьмызда мемлекеттік меншік пен
жеке меншік бірдей қорғалатыны айқындалған. 1997 жылы қабылданған Қазақстан
Республикасы Қылмыстык кодексінің 6-тарауы "Меншікке қарсы қылмыстар" деп
аталады. Онда объективтік жағы мен жасалу әдістеріне қарай бөтеннің мүлкін
заңсыз иемденуге байланысты қылмыстар: ұрлық, сеніп тапсырылған бөтен
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау, карақшылык, ерекше
құнды заттарды ұрлау, қорқытып алушылық деп бірнеше турге бөлінеді 19.
Қаракшылық осы меншікке қарсы жасалған кылмыстардың ішіндегі ауыры болып
ссептеледі. Себебі, қаракшылық бір жағынан меншікке қарсы бағытталса,
екінші жағынан адамның өмірі мен денсаулығына кауіпті зорлық-зомбылыктар
колдану арқылы жасалатын қылмыс. Қарақшылықты осыған байланысты қос
объектілі қылмыс дейді. Екі объктінің біреуі болмаса, онда қарақшылық та
болмайды. Бул жерде адам өмірі мен денсаулыгына қарсы зорлык - зомбылық
жасау осы қылмыстың негізгі объективтік белгісі, меншікті заңсыз иемденудің
бірден-бір әдісі. Сондықтан заң шығарушы қарақшылықты меншікке қарсы
қылмыстардың қатарына жатқызған 20.
Қазақстан Республикасы ҚК-нің 179-бабында: "Қарақшылык, яғни бөтен
мулікті ұрлау максатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен
денсаулығына кауіпті куш көрсетумен немесе тікелей осындай куш қолданамын
деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау"— деп көрсетілген 21.
Қылмыстық заңның бұл мәтінінің орыс тілінен қазақ тіліне дұрыс
аударылмағанын және ұрлау бөтеннің мулкін заңсыз иемдену әдістерінің бір
түрі ғана екенін "Заңгер" журналының 2003 жылғы 3-номеріндс жарияланған
"Меншікке қарсы қылмыстар тек ұрлаумсн ғана шектеле ме?" деген мақаламда
толық тоқталған едім. Бұл жолғы мақсатым — қарақшылықты меншікке карсы
басқа қылмыстардан айырудың кейбір проблемаларына заңгер окырмандардың
назарын аудару.
Қылмыстық заңда қарақшылыктың объектілік жағы бөтеннің мүлкін заңсыз
иемдену максатында адамның өмірі мен денсаулығына куш көрсетумен немесе
тікелей осындай куш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау деп
анықталған.
Қарақшылықтың объектілік жағының негізгі бөліктерін талдап көрсетсек, ол
төмендегідей:
* бөтеннің мулкін заңсыз иемденуге бағытталған шабуыл;
адам өмірі және денсаулығына қауіпті куш қолданумен ұштасқан шабуыл;
— адам өмірі және денсаулығына қауіпті күш колданамын деп қоркытумен
ұштасқан шабуыл.
Енді осы қаракшылық кезіндегі шабуыл деген не? Шабуыл жасау кезіндегі
өмірге және денсаулыққа қауіпті күш колдану — зорлық -зомбылық жасау деген
не? Осы сұрақтардың төңірегінде ой козғайық. Қарақшылықтың осы белгілерін
терең талдап, пікірлер айтқан, казақ тілінде жарық көрген құқыктық ғылыми
еңбектердің жоқтың қасы екенін айта кеткеніміз жөн болар.
Қарақшылық жасау кезіндегі шабуыл — бұл, әдетте, аяқ астынан
жәбірленушінің мүлкін тартып алып иемдену мақсатында оған зорлық-зомбылық
керсету. Қарақшылыктағы шабуыл кенеттен, жәбірленуші күтпеген жағдайда
болатындықтан, жәбірленушінің шабуыл жасаған адамға тойтарыс бсру, не
біреуді көмекке шакыру мүмкіндігі болмайды.
Қаракшылық кезіндсгі жасалган зорлық-зомбылыктың адам өмірі мен
дснсаулыгына қауіпті болуы қылмыстык заңның талабы. Бұдан туындайтын
пікір,— қарақшылықтың косымша объектісіне адамның өмірі мен денсаулығының
жатқызылуы. Әлбетте, денсаулыққа келтірілген ауыр зиянның адам өміріне де
кауіпті болуы мүмкін. Қарақшылык кезіндегі қылмыскердің ниетінің негізгі
бағыты бөтеннің мүлкін зорлық-зомбылық жасау арқылы иемдену болса,
қарақшылық кезіндегі қасақана адам өлтіру бөлек қылмыстың кұрамы екені
даусыз.
Осы ретте А. Санталовтың қарақшылықтың объектісі адам өмірі емес, тек
оның денсаулығы ғана болады, карақшылық кезінде адамға қасақана қаза
келтірілсе, бұл әрекеттер карақшылыктың құрамына кірмейді деген пікірінің
дұрыс екенін айтқанымыз жөн 22. Осындай пікірлерді А. Игнатов пен Л.
Гаухман да айтып, қарақшылықтың объектісі адамның денсаулығы деп атап
көрсетеді 23.
Алайда соңғы кезде, Қазақстанда заңгерлер арасында, әсіресе 2000
жылғы 5 мамырда Қылмыстық кодекстің 96-бабына енгізілген өзгертулерден
кейін, қарақшылыкпен ұштасқан адам өлтіру қылмыстар жиынтығымсн емес, бірақ
баппен саралануы кажет деген пікірлер айтыла бастады 24. Бұл бөлек
әңгіменің такырыбы.
Сонымен, қарақшылык кезінде жасалған зорлык-зомбылық адамның өмірі мен
денсаулығына қауіпті болуы кажет.
Адам өмірі мен денсаулыгына қауіпті зорлық-зомбылық жасау деп, әдетте,
сот тәжірибесінде жәбірленушіге жеңіл, орта және ауыр дене жарақаттарын
салуды түсіндіреді.
Сот тәжірибесінде жәбірленушінің денсаулығына сараптама жасау жолымен
анықталатын, денсаулығының қысқа уақыттық бұзылуына немесе жалпы еңбек
қабілетін айтарлықтай емес дәрежеде тұрақты жоғалтуына себепші болатын
жеңіл зиян келтіруге әкеп соққан зорлық-зомбылықты өмірге және денсаулықка
қауіпті зорлық -зомбылык дегсн түсінік қалыптасты.
Ал, енді қолында ешқандай қару жок, бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену
барысында жәбірленушіге қолымсн немесс аяғымен бірді-екілі соққы беріп,
жеңіл турдегі дене жарақатын салғанда, қылмыскердің әрекеті адам өмірі мен
денсаулығына қауіпті ме және осындай әрәкетті соттар неге қаракшылық деп
саралап жур?
Мәселен, Ленгер қаласының тұрғыны А. тун ортасында көшеде кездесіп қалған
Т. деген азаматты катты кысып ұстап, қалтасынан бір қорап темекісін суырып
алған. Осыдан кейін қашпақшы болған жәбірленушіні куып жетіп, жұдырығымен
оң көзінен бір рет ұрып құлатып, қалтасынан 9000 теңгесін алып қашып
кеткен.
Сот-дәрігерлік сарапшылар А-ның .қылмыстык әрекетінен жәбірленушінің оң
көзімен оң жамбасы, тізесіне түскен көгерген дақтарды денсаулығының кысқа
бұзылуына әкеп соққан, дснсаулыққа келтірілген жеңіл жарақаттар деп
анықтаған. Сарапшылардың осы қорытындысы бірінші сатыдағы соттың А-ны
қарақшылық жасағаны үшін кінәлі деп тауып, ҚР ҚК 179-бабының 3- бөлігінің
"г" тармағымсн соттауға негіз болды. Себебі, сот жәбірленушінің
денсаулығына келтірілген жеңіл дене жарақатын оның өмірі мен дснсаулығына
қауіпті деп таныған.
Павлодар қаласының тұрғыны К. анықталмаған адам екеуі қысқы киім киген
жәбірленуші И-дің арқасынан жіңішке трубамен бір рет ұрып, автокөлігінің
бір дөңгелегін алып кеткен. Бірінші күні-ақ сұралған жәбірленуші К-нің
қылмыстық әрекетінен ешқандай дене жарақатын алмағанын, дәрігерге
көрінбегенін айтқан. Осыған орай тергеуші сот-дәрігерлік сараптама өткізуді
тағайындамаған. Осыған қарамастан, тергеуші К-re қарақшылық әрекеттерді
қарастыратын ҚР ҚРС 179-бабының 2-бөлігімен айып таққан. Тергеушінің
пікірінше, К. жәбірленушіні арқасынан жіңішке темір трубамен бір рет ұрып,
оның өмірі мен денсаулығына кауіпті әрекеттер жасаған.
Бірінші сатыдағы сот тергеу орындарының пікірімен келіспей, сотталушы К-
нің қыстық киім киген жәбірленушіні жіңішке трубамен арқасынан бір рет
ұрғанын оның өмірі мен денсаулығына қауіпті зорлық -зомбылық деп тануға
болмайды деп көрсетіп, оның әрекеттерін ҚР ҚК 178-бабының 2-бөлігімен
дәрежелеген.
Сот тәжірибесінде кездесетін осындай қылмыстық жағдайлар, әсіресе,
жәбірленушіге келтірілген жеңіл зиянның жәбірленушінің денсаулығының қысқа
уақытка бұзылуына әкеліп соқса, сот-дәрігерлік сараптаманың қорытындысына
байланысты қалыптасқан сот тәжірибесіне сәйкес мұндай зиян адам өмірі және
денсаулығына қауіпті деп танылып, қарақшылық деп сараланып жүр. Осындай сот
тәжірибесінің қалыптасуына кандай себептер әсер етті?
Осыны түсіну үшін Кеңсс дәуірінде шыққан заңдар, ғылыми еңбектер мен
қылмыстық кұқықтық оқулықтарға көз салайық.
Кеңес дәуірінде қарақшылықка байланысты ең алғашқы заң нормасы РКФСР-дың
1922 жылдың 24- мамырында қабылданған қылмыстық кодексінің 184-бабының 1-
бөлігінде қарастырылды. Онда қарақшылықтың затты заңсыз иемдену мақсатында
жеке адамның ашық түрде басқа біреуге өлімге не болмаса дене жарақатына
әкеп соғу қаупі бар физикалык немесе психикалық күш қолданумен ұштасқан
шабуыл екені көрсетілді. Алайда, қандай дене жарақатының адам өмірі мен
денсаулығына қауіпті екені анық көрсетілмеді.
1926 жылғы 1 қаңтарда қабылданған РКФСР Қылмыстық кодексінде қарақшылыққа
жаңа түсініктеме беріліп, "бөтеннің мүлкін иемдену мақсатында
жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш колданумен ұштасқан
шабуыл" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ...6
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... 6
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері ... ... ... ..11
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру ... ... ... ... 19
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.4 Азаптау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...28
2.5 Денсаулыққа жан күйзелісі ( аффект ) жағдайында зиян келтіру
... ... 29
2.6 Қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде және қылмыс жасаған адамды
ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян келтіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
2.7 Денсаулыққа абайсызда зиян келтіру және қорқыту
... ... ... ... ... ... ... . 30
2.8 Қорқыту
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...31
2.9 Соз ауруын жұқтыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 32
2.10 Заңсыз аборт жасау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...33
2.11 Науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру
... ... ... 35
2.12 Қауіпті жағдайда қалдыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3. Денсаулыққа қасақана зардап келтіруді тергеу ерекшелігі
... ... ... ... ... ... 37
3.1 Денсаулыққа қасақана зардап келтірудің қылмыстық-құқықтық және
криминалистикалық сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 41
3.3 Кейінгі тергеу әрекеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
КІРІСПЕ
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына биылғы Жолдауында біздің
Конституцияның әлемде демократиялық қоғамның негізгі міндеттеріне сәйкес
келетіні танылып отырғандығын, егер атына сын айтылып жұрсе, оның
ережелерінің орындалуына ғана қатысты болып жүргендігін, онда берілген
құқықтар мен мүмкіндіктер әлі де болса толығымен игерілмей келе жатқандыгын
айта келе, ең әуелі қолданылып жүрген Конституциямыздың әлеуетін барынша
пайдалануымыз қажет екендігін басып көрсетті.
Расында да, 1995 жылғы 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған
Ата Заңымыз — Қазақстан Республикасы Конституциясының мағынасы мен мәніне
тереңінен жугінсек, оның Қазақстандағы азаматтарды құқықтық қорғау, олардың
құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін нығайту женіндегі негізгі заң
екендігін аңғару қиын емес. Конституцияның 1-бабында Қазақстан
Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет
ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі,
құқықтары мен бостандықтарың1 деп айқыннан-айқын көрсетілуі осы пікірдің
нақты дәлелі болса керек.
Құндылық салыстырмалы түрде айқындалады демекші, біздің олданыстағы
Конституциямыздың, казақ жерінде мұнан бұрын қолданылған конституцияларды
былай қойғанда, әлемдік деңгейдегі мамандардың оң бағасын алғандығын
ақпарат кұрадаарынан оқып, біліп жүрміз. Демократия үстемдік құрған әлемдік
мемлекет — Америка Құрама Штаттарының Қазақстандағы сол кездегі елшісінің
өз мемлекетінің басшыларына жаңадан қабылданған біздің Конституция туралы
жағымды баяндама жолдағанымен де таныспыз.
Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларында адамның құқықтары мен
бостандықтарынын табиғилығын тану қазақстандық коғамның демократиялануға
талпынғандығының айғағы. Табиғи бөлінбейтін, айырылмайтын кұқықтарң деген
сияқты ұғымдар бұрынғы кеңестік конституцияларға тән емес еді, ал ғылымда
негізінен мемлекет пен қ.ұкықтың, я болмаса шет елдердін, конституциялык,
құрылымдарының тарихын зерттеумен ғана байланыстырылатын. Сондықтан бұл
турғыдан алғанда жаңа Конституция — адамның құқықтары мен бостандықтарын
қамтамасыз ету жағынан біздің кезекті алға жылжуымыз.
Адамның табиғи айыруға жатпайтын құқықтарын мойындап, оларды негізгі
конституциялык құқықтар мен бостандықтарда бекіте отырып, Негізгі заң
оларды қорғау механизмдерімен қамтамасыз етті. Қазақстан Республикасының
Конституциясымен құқықтар мен бостандықтарды қорғаудың екі маңызды — соттық
және әкімшілік құралдары бекітілген.
1997 жылы қабылданған Қазакстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде
(оның ерекше бөліміндегі нормалар 16-тараудан тұрады) біз карастырып
отырған тақырып, яғни денсаулыққа қарсы қылмыстар бірінші тарауда жеке
адамға қарсы қылмыстар деп аталатын тарауда көрсетілген және соның ішінде
бап-баппен тізіліп көрсетілген. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-
бабында ең басты құндылық адам және адамның өмірі, кұқықтары мен
бостандыктарың - деп жарияланған.
Қазакстан Республикасының Қылмыстық Кодексінін, 2-бабында адам мен
азаматтың құқықтары, мен заңды мүдделерін корғау ең басты міндет ретінде
көрініс тапқан. Қазакстан Республикасының барлык заңдары адамды, оның
құқықтары мен бостандыктарын қорғауға әр уакытта артықшылықтар береді.
Азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау әртүрлі тәсілдермен жүзеге
асырылады, соның ішінде жеке адамның бостандығына кол сұғатын әрекеттерге
карсы күрес жүргізуде қылмыстық заңның маңызы зор. Жеке адамның
денсаулығына қарсы кылмыстардың жеке кұрамдары Қылмыстық Кодекстің 103-119-
баптарында тікелей көрсетілген. Қазіргі танда 1997 жылы 16 шілдеде
қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес адамның
денсаулығына зиян келтіру құқықка карсы әрекеттердің жиынтығын кұрайды, бұл
түрлі қылмыстар мен қылмыс кұрамдарында көрініс табады.
Қазақстан Республикасында сотталғандар жөніндегі мағұлматқа көз
жүгіртер болсақ, қазіргі қолданыстағы кодекс бойынша сотталғандар саны
мынадай. Елімізде 1998-ші жылы 58 394 қылмыскер сотталса, 1999-шы жылы 66
311, 2000-шы жылы 77 984, 2001-ші жылы 70 924, ал 2002-ші жылы 64 829 адам
және 2003-ші жылы 50 271 адам сотталды.
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы статистикалық
деректерге сүйене отырып, зерттеу тақырыбымыз – денсаулыққа қарсы қылмыстар
болып отырғандықтан, біз осы қылмыс бойынша сотталғандар санын бөліп
қарайтын болсақ, мынадай сандарды көреміз: 1998-ші жылы 1 368 қылмыскерге
осындай қылмыстар жасаса, 1999-шы жылы 1 512, 2000-шы жылы 1 238, 2001-ші
жылы 1 364, ал 2002-ші жылы 1 392 сотталушыға және 2003-ші жылы 1 234
сотталушы жасаған болып отыр 2.
Денсаулыққа қарсы қылмыстар ерекшеліктерін арнайы зерттеудің
өзектілігі, жаңа Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу және Қылмыстық-атқару
заңдарында орын алып отырған өзгеріс – жаңалықтарға байланысты. Сонымен
қатар, бұрынғы Кеңес Одағы құрамындағы және қазіргі Қазақстан
Республикасында денсаулыққа қарсы қылмыстар туралы біраз еңбектер жарыққа
шыққаны жалпыға мәлім. Алайда, ерекше бір айтатын мәселе - денсаулыққа
қарсы қылмыстар бойынша жаңа заңға көптеген өзгерістер енгізілгеніне
қарамастан, біздің елімізде ғылыми зерттеулер жүргізілмеген. Осыған орай,
сот, құқық қорғау органдарының жұмысында, мекемелердің іс-әрекетінде әр
түрлі методикалық олқылықтар кездеседі. Міне, осы айтылған жағдайларға
байланысты денсаулыққа қарсы қылмыстарды арнайы зерттеудің өзектілігі талас
туғызбайды.
1 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
1.1 Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
Әрбір жеке адамның денсаулығы-ол адам өміріндегі
айтарлықтай орын алатын фактор болып табылады. Себебі адам
денсаулығы - оның негізгі байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын
қорғау мәселесі-жалпы мемлекеттің, қоғамның, әрібір азаматтың негізгі
борышы. Сонымен әрібір қоғам мүшесі денсаулықты сақтау шараларын
жүргізу туралы мәселелерге баса назар аударып, халықтың денсаулық
сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір шаралар қолданып, қоғам
үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде мемлекетіміздің
Қазақстан Республикамыздың Конституциясына сәйкес денсаулықты сақтау
мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген осы
бағдарлама бойынша ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі жұмыс
істеп отыр. Қазақстан Республикасы Конституциясының Адам және Азамат
бөлімінің 29-бабының тармақтарына сәйкес, Қазақстан Республикасы
азаматтарының денсаулық сақтау құқығы бар. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының азаматтары заңмен белгіленген тегін әрі кепілді
медициналық көмектің барша түрін алуға құқылы. “Мемлекеттік және жеке
меншік емдеу мекемелерінде, содай-ақ жеке медициналық практикамен
айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген
негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі” делінген. Осыған орай
азаматтардың денсаулығын нығайту, айналадағы қоршаған ортаны сақтау
шараларын жүзеге асыру мақсатында, әсіресе өсіп келе жатқан
жасөспірімдердің денсаулығын сақтау үшін мемлекеттік және жеке емдеу
мекемелерін заңға сәйкес ақылы түрде не тегін медициналық жәрдем
көрсетуді жүзеге асырып отыр.
Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық
дегеніміз-адам организімінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни,
адам организімінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған
қалпында сақтап, оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір
функцияларды атқаруы. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың қоғамға
қауіптілігі-бұл қылмыстарды жасаған кезде, бір адам екінші бір
адамның денсаулығына қасақана немесе абайсызда зиян келтіреді, яғни
кінәлі қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді жасай отырып, адам өмірі үшін
ең қымбатты болып табылатын адам денсаулығына заңсыз түрде қол
сұғады. Адам денсаулығына зиян келтіру көбінесе оның мемлекет пен
қоғам алдындағы азаматтық міндеттерін атқару, яғни сол міндеттерін
нақты орындау мүмкіндіктерінен айырады 3. Мысалы : адам денсаулығына
зиян келуі-оның міндетті әскери қызметке шақырылуына кедергі
келтіруі мүмкін, сондай-ақ әскери немесе басқа да арнайы қызметтерді
атқаруына зиянды әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан да адам
денсаулығына қарсы қылмыстарды жасау-тек жәбірленушінің өзіне ғана
емес, сондай-ақ оның жақын туысқандары үшін де үлкен залал болып
табылады. Яғни, жәбірленушінің денсаулығына зиян келу салдарынан, оның
жақын туысқандарына да белгілі бір көлемде материалдық немесе
моральдық залал келуі мүмкін. Адамды денсаулығынан айыру салдарынан
оның өмірдегі, қоғамдағы еңбек және басқа да қоғам қызметтеріндегі
байланысы үзіледі, оның еңбекке, қоғам қызметтеріне белсенді түрде
қатысуына көбінесе мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан да адам
денсаулығы-адам өмірінің негізгі қуанышы, негізгі байлығы болып
табылады. Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстарды топтастырайық.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде адам денсаулығына
қарсы қылмыстарға қандай қылмыстар жататыны нақты көрсетілген. Сонымен
адам денсаулығына қарсы қылмыстарға мыналар жатады :
1) денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ;
2) денсаулыққа қасақана орташа ауырлықта зиян келтіру ;
3) денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру ;
4) ұрып-соғу ;
5) азаптау ;
6) денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ;
7) қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
8) қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
9) денсаулыққа абайсыздан зиян келтіру ;
10) қорқыту ;
11) ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын-
тінін алуға мәжбүр ету ;
12) медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерінің тиісінші орындамауы
;
13) соз ауруларын жұқтыру ;
14) адамның иммун тапшылығын вирусын жұқтыру ;
15) заңсыз аборт жасау ;
16) науқасқа көмек көрсетпеу немесе қауіпті жағдайда қалдыру 4.
Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстардың объектісін, объективтік
жағын, субъектісін, субъективтік жағын жеке-жеке талдайық.
Дене жарақатының объектісі-бөгде адамның қалыпты денсаулығы
болып табылады .
Адам денсаулығына қарсы қылмыстардың объективтік жағы-басқа
адамның денсаулығына, құқыққа қайшы әрекеттер мен әрекетсіздіктер
арқылы зиян келтірумен көрініс табады. Көбінесе дене жарақаты әрекет
арқылы жасалынады. Кінәлі адам жәбірленушінің денсаулығына әр түрлі
жолдармен, атап айтсақ, механикалық әсер ету арқылы (мүшелерге зақым
келтіру), химиялық жол арқылы (улау, қышқылмен күйдіру), әлектірлік
жолмен, (тоқпен ұру), термикалық әсер ету (организмге инфекциялы
ауруларды жұқтыру) арқылы, сонымен қатар психикалық әсер ету арқылы
(гипноз) және басқа да тәсілдер арқылы дене жарақатын келтіреді .
Әрекетсіздік арқылы да дене жарақаты келтірілуі мүмкін, егерде
белгілі бір адам өзіне жүктелген міндеттерді орындамаса.
Кейбір кездері дене жарақатын келтіру қылмыстық жауаптылықтан
босатылуға негіз болып табылады, егер бұл жарақат мәжбүрлік
қажеттілік жағдайында, яғни емдеу мақсатында болса. Мысалы, егер
жәбірленуші өзінің организміне хирургиялық операциялар жүргізуге
келісім берсе, онда хирургтар осы хирургиялық операциялардан
туындайтын белгілі бір зардаптарға жауап бермейді, себебі жәбірленуші
хирургиялық операциялардан туатын салдарға қарсы болмады. Дене
жарақатын келтіру спорт жарыстары кезінде де орын алу мүмкін.
Спорттың нақты түріне қатысты жалпы ережені сақтамау салдарынан
туған дене жарақаты денсаулыққа қарсы ретінде сараланады. Мысалы,
футбол кезінде футбол ережесін өрескел бұзған кінәлі бөгде адамға
дене жарақатын келтірсе, онда оның әрекеті денсаулыққа қарсы қылмыс
ретінде танылады.
Дене жарақатын келтірудің субъективтік жағы 2 нысаннан тұрады :
1) қасақана (тікелей және жанама);
2) абайсызда (менмендік және немқұрайлық). Тікелей қасақана дене
жарақатын келтіру бір адамның екінші бір адамаға дене жарақатын
келтіруді тілеп, алдын ала ойластырып, жоспарлы түрде мақсаттар
жасауы, ал жанама қасақаналықта кінәлі сондай зардаптық болуын
тілемейді, бірақ оған саналы түрде жол береді. Абайсыздық нысанының
өзінде сенімділік түрінде кінәлі өзінің әрекетінен немесе
әрекетсіздігінен туатын салдардың, яғни дене жарақатының болуын көре
алады, бірақ ол салдар бола қоймас-ау деген өзіне сенімділік
ниетте болады, немқұрайдылық түрінде адам дене жарақатының болатынын
көре алмайды, бірақ көруге тиісті болатын 5.
Енді адам денсаулығына қарсы қылмыстардың субъектілері туралы
мәселеге тоқталайық.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 15-бабының 2-
тармағында былай делінген, дене жарақатын салумен байланысты мына
қылмыстарды жасаған есі дұрыс субъектілер үшін 14 жас белгіленеді:
1) денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ;
2)ауырлататын мән-жайлар кезінде денсаулыққа қасақана орташа
ауырлықтағы зардап келтіру ;
Ал мына дене жарақаттарын салғаны үшін заң бойынша есі дұрыс
субъектілер үшін 16 жас белгіленеді :
1) денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру ;
2) ұрып-соғу ;
3) азаптау ;
4) денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ;
5) қажетті қорғаныс шегіне шығу кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
6) қылмыс жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа ауыр зиян
келтіру ;
7) денсаулыққа абайсызда зиян келтіру ;
8) қорқыту ;
9) соз ауруларын жұқтыру ;
10) адамның иммун тапшылығын вирусын жұқтыру ;
11) заңсыз аборт жасау ;
12) қауіпті жағдайда қалдыру ;
Ал мына төмендегі дене жарақаттарын салумен байланысты
қылмыстарды жасаған есі дұрыс арнаулы субъектілер заң бойынша
жауапкершілікке тартылады :
1) заңсыз аборт жасау ;
2) медицина қызметкерінің өзінің кәсіптік міндеттерін тиісінше
орындамауы ;
3) ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын
немесе тінін алуға мәжбүр ету ;
4) науқасқа көмек көрсетпеу.
Осы жоғарыдағылардан айқын болғандай кейбір дене жарақатын салған
есі дұрыс субъектілер үшін 14 жас, ал кейбір субъектілер үшін 16
жас 6.
2 Тарау. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың жекелеген түрлері
2.1 Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
Дене жарақатын жіктеу жарқаттанудың әрбір түрі бойынша қоғамға
қауіптілік дәрежесін де көрсететін болуға тиіс. Дене жарақаттануының
қоғамдық қауіптілігінің дәрежесі денсаулыққа келтірілген залал ауырлығы
дәрежесіне тікелей байланысты болып келеді .
А.А. Жижиленко дене жарақаттарын жіктеу белгісі деп анатомиялы
–патологиялық және әкономикалық мәселелерді алға тартты. Бұл жерде ол
әкономикалық белгі запа шегушінің еңбек қабілеттілігіне келтірілген
зиянды сиппаттайды, ал анатомиялық –патологиялық белгі сол дене
жарақатының сипатын есепке алады деп көрсетті және бұл жереде барлық
ағзалардың тұтастай жағдайын ескеру керек деді 7.
Кейбір авторлар дене жарақатын жіктеу үшін бір ғана анатомиялық
–патологиялық белгі жеткілікті деп санайды, ал еңбекке қабілеттілік
жоғалтуды өз алдына белгі емес , тек дене жарақатын саралайтын жағдай деп
есептеуді ұсынады 8. Енді басқа бір криминалистер дене жарақатын
жіктегенде әкономикалық белгілерге басымдық бергенді дұрыс деп табады.
Мысалы, Н.В. Вламировский; денсаулықтың бұзылуына әкеліп соқтырған және
соқтырмаған анықтамалар жәйлі бұл түсініктер мүлдем негізсіз деп жаза
келіп , объективті және бір ғана белгі есебінде түрлі жарақаттану
дәрежелеріне қарай 3 топтың біріне міндетті түрде жататын еңбек
қабілеттілігін жоғалтуды ұсынады 9. Ал М.И. Федоров дене жарақатының
ауырлық дәрежесін анықтағанда әкономикалық белгі көп теген жағдайда
анатомиялық- патологиялық белгіге қарама -қайшы келеді, сондықтан ол
қолдануға жармасыз деді 10.
Енді ауыр дене жарақатын салу түсінігі мен түрлеріне
тоқталайық. Жалпы денеге жарақат түсіру деп бөгде адамның
денсаулығына қасақана заңсыз түрде немесе абайсыз денедегі
ұлпалардың анатомиялық тұтастығын бүлдіру жолымен, әйтпесе басқа
жолмен оның ағзаларының дұрыс жұмыс істеуін бұзу арқылы зиян
келтіруді айтамыз.
Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ұғымына келетін болсақ, ол
былай делінген : “Адамның өміріне қауіпті немесе көруден, тілден ,
естуден, қандай да болсын органнан айрылуға немесе органның қызметін
жоғалтуға немесе бет әлпетінің қалпына келместей бұзылуына әкеп
соққан денсаулыққа қасақана зиян келтіру, сондай-ақ өмірге қауіпті
немесе еңбек қабілетінің кемінде үштен бірі тұрақты түрде жоғалтуға
ұщтасқан немесе кінәліге мәлім кәсіби еңбек қабілетін немесе түсік
тастауға, психикасын бұзуға, есірткімен немесе уытты умен ауруға
дүшар еткен, денсаулықтың бұзылуын тудырған, денсаулыққа өзге зиян
келтірген қасақана ауыр зиян келтіру” 11.
Осы 103- баптың 1- тармағын талдап, тоқталып өтейік : “Денсаулыққа
келтірілген зиянды сот-медициналық бағалау Ережесі” 1998 жылы 4
мамырда Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау
Министрлігінің Денсаулық сақтау комитетінің № 240 бұйрығымен
бекітілген. Осы Ережеге сәйкес :
а) Адамның өміріне қауіпті зиянға-миға зақым келтірілместен бас
сүйегіне келтірілген жарақат; бас сүйектерінің ашық немесе жабық
сынуы; ауыр дәрәжедегі мидың зақымдануы; өмірге қауіпті түрде миға
қан құйылуы; бел омыртқаны ауыр зақымдау; адамның іш құрылысын, ас
қорыту, зәр шығару органдардын жарақаттау, ауыр дәрежеде күйдіру
тағыда басқа жарақаттар келтіруге жатады. Өмірге қауіпті жарақаттың
тізбегі жоғарыда айтылған Ереженің 7- тармағында тұтастай
көрсетілген.
б) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан көруден айрылу- бұл
адамның денсаулығына ауыр зиян келтіру салдарынан адам көре
алмайтын жағдайға дұшар болады. Айтып кететін бір жәйт, адамның көре
алмауы емделусіз болуы керек, уақытша көруден айрылу ауыр дене
жарақатының әлементі болмайды, яғни ол орташа ауырлықтағы дене
жарақаты болып табылады.
Бір көздің көруін жоғалту ауыр дене жарақаты ретінде бағаланады.
Бір көздің көруінен айрылу салдарынан адам көзінің көру шеңбері 30
процентке тарылады және бинокулярлық көрудің бұзылуына әкеп соғады,
ал мұндай жағдайлар кейбір кездері белгілі бір нәрселерді нақты
қабылдау қабілеттілігін қиынға соқтырады немесе көрудің
мүмкіншілігін түпкілікті жоғалтады. Себебі, бір көзден айырған адам
мамандық түрін таңдағанда ғана емес, сонымен қатар дем алу
кездерінде де қиыншылықты басынан өткереді, ал кейбір кездері
бақытсыздық жағдайлардың объектісі болуы да мүмкін. Сондықтан да
көздің көру қабілетін 35% мөлшерінде жоғалту немесе 2 метр
қашықтықта бармақтың санын көре алмауы денсаулыққа ауыр зиян
келтірілді деп есептелінеді және ауыр дене жарақаты ретінде
бағаланады.
в) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан тілден айыру-сөйлеу
қабілетін, ол ойын айналасындағыларға түсінікті түрде біріккен
дыбыстармен жеткізу қабілетін бір жола жоғалту. Дауысын жоғалту
салдарынан, яғни афония жағдайында адам өзінің ойларын тек қана
сыбырлап жеткізе алады. Мұндай жағдайлар адамның еңбек ету
қабілеттілігінің 25% мөлшерінде жоғалтуына әкеп соғады . Сөйлей алмау
нәтижесінен адам қоғамдағы қатынастарға активті түрде қатыса
алмайды, барлық уақытта өзінің бір кемшілігінің бар екенін
сезінеді, адамдармен сөйлесуден ,аулақ жүреді, сондықтан да тілден
айырылу адам денсаулығы үшін орасан зиянды болып табылғандықтан
ауыр дене жарақаты ретінде есептелінеді.
г) Қасақана ауыр дене жарақатының салдарынан естімей қалу деп мүлде
айықпайтын кереңдік және зардап шегуші қатты айтылған сөзді өте
жақын жерден, құлағынан 3-6 см қашықтықта айтқанда ғана ести
алатындай жағдайда қалуы. Жалпы есту - адам организмінің сезім
органдарының бірі. Күнделікті қарым-қатынас, жұмыс, дем алу уақыттары,
теледидардан, радиодан хабар алу, есту сезімімен тығыз байланысты. Екі
құлақтың есітпей қалуы- ауыр дене жарақаты ретінде есептелінеді. Бір
құлақтың есітпей қалуы- жалпы еңбек қабілетінің 15 процентін, яғни
кемінде үштен бірін жоғалту емес, сондықтан ол денсаулықтың
бұзылуына әкеп соққан жеңіл жарақат деп бағаланады.
л) Қандай да болсын органнан айрылуға немесе органның қызметін
жоғалтуға- аяқтың, қолдың физикалық тұрғыда денеден айрылып қалуын
немесе сал ( паралич ) қалпында қалуы жатады және бұл жағдай ауыр
дене жарақаты ретінде бағаланады. Жыныс қатынастарының қабілетін
жоғалту, екі ені де зақымданып, оларды алып тастауға әкеп соғуы,
сондай-ақ бала табу қабілетінен айрылу тұқымдылық қабілетінен айрылу
деп саналады да, ауыр дене жарақаты қатарына жатады.
е) Сот медицинасы тәжірибесінде беттің жаралануы тым жиі кездеседі.
Бет жарақатын бағалау кезінде бірқатар факторларды: жарақат салған
кезде оның адам өміріне қауіптілігін (ми шайқалуы т.б), сезім
мүшелерінің зақымдануын және бет пішінінің қалпына келмейтіндей
болып бұзылуын ескеру керек. Бет сиқының бұзылуы туралы мәселені
сот шешеді. Бет жарақатының жазылуы дегеніміз- тыртық көлемінің
кішіреюі, табиғи жағдайлардың нәтижесінде олардың өіңінің өзгеруі,
мысалы, тыртықтардың әжімдерге, мойын қыртыстарына және т.б. ұқсап
тұруы болып табылады, сондай-ақ консервативтік емдеу әдістерінің
нәтижелері де осыған жатады. Ал егер консервативтік емдеу жақсы
нәтижеге жеткізбей, зақымданушыға косметикалық операциялар жасалса,
жарақат операцияның нәтижесіне қарамастан қалпына келмейтін жарақат
деп қаралады да ауыр дене жарақатына жатады, өйткені мұндай
жағдайда орын алатын іш құса болып қатты қайғыруға бет-пішіннің
өзгеруі ғана емес, адамның қоғаммен байланысының бұзылуы қаупі де
негіз болады.
и) Еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін тұрақты түрде жоғалту деп-
жалпы еңбек қабілеті, мамандықты талап етпейтін еңбекке қабілеттілік
айтылады. Еңбек қабілетінің үштен бірін жоғалту зардап шеккен
адамның жалпы еңбек қабілеті мен оның жоғалту көлемін онша
өзгертпейтін жарақат зардаптарының біршама жақсаруы организмдегі
өзгерістермен бірге байланысты. Еңбек қабілетін жоғалту тек тұрақты
болады. Жалпы еңбек қабілетінің 33% мөлшерін жоғалту ауыр дене
жарақаты ретінде бағаланады. Кәсіптік еңбек қабілетін жоғалтуды
анықтау зардап шеккен адамның кәсіптік еңбек қабілетінен айыруға
ниеттенгендік анықталатын жағдайларда тергеушінің қаулысы немесе сот
қаулысы бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Еңбекке қабілетті адамның
еңбек қабілетін жоғалтуына апарып соғатын жарақаттар жас балаға,
қарт адамға, кәмелетке толмаған жасқа, 1- топтағы мүгедекке, яғни
еңбекке жарамсыз адамдарға салынуы мүмкін. Мұндай жағдайларда дене
жарақатының қаншалықты ауыр екенін анықтағанда мыналар негізге
алынады :
1) балалардың кейін ол 10 жасқа толғанда еңбек қабілетін қандай
дәрежеде жоғалтқаны көрсетіледі ;
2) мүгедек адамның алынған жарақатқа байланысты еңбек қабілетін
біржола жоғалтуы дені сау адамдардікі сияқты анықталады, яғни
мүгедектігі мен тобы ескерілмейді .
к) Егер келтірілген зақымдардың салдарынан түсік болса, екіқабат
екендігінің мерзіміне қарамастан, ол ауыр дене жарақатына
жатқызылады. Бұл орайда арнайы акушерлік-гинекологиялық зерттеулер
арқылы түсіктің зардап шегуші организмнің жеке ерекшеліктеріне, яғни
аурулығына немесе ішкі жыныс мүшелерінің жетілмегендігіне байланысты
емес, қайта оған дене жарақатының тікелей себеп болғаны анықталуға
тиіс.
ж) жарақат алуға байланысты іш құса болу (психикасының бұзылуы) ауыр
дене жарақатының белгісі болып табылады. Мысалы: бас сүйек жарақатына
байланысты пайда болатын қояншық (әпилепсия) осындай ауру. Іш
құсаның диагнозын қою және оның себебі жарақат алуға байланысты
екенін анықтау сот-психиатриялық сарапшының құзыретіне жатады.
з) Есірткімен немесе уытты умен ауруға дұшар өткен денсаулықтың
бұзылуын тудыру денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру. Бұл есірткі
немесе уытты у арқылы адамды соған дұшар етіп, оған ауыр дене
жарақатын келтіру болып табылады 12.
Енді жоғарыда көрсетіп кеткен 103-бапқа қайта оралып, оның 2-
тармағына тоқталайық. Осы баптың 1-тармағындағы әрекеттер:
а) екі немесе одан да көп адамға қатысты жасалса ;
б) адамның қызметтік жұмысын немесе кәсіптік немесе қоғамдық
борышын орындауға байланысты оған немесе оның жақындарына қатысты
жасалса ;
в) кінәліге дәрменсіз күйде екені белгілі, сол сияқты адамды ұрлауға
немесе кепілге алуға ұштасқан адамға қатысты жасалса ;
г) аса қатыгездікпен жасалса ;
д) ұйымдасқан топпен жасалса ;
е) жалдау бойынша ;
ж) бұзақылық ниетпен ;
з) әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік, діни өшпенділік немесе араздық
тұрғысында;
и) жәбірленушінің мүшелерін немесе тінін пайдалану мақсатында ;
к) бірнеше рет жасалса немесе оны кодекстің 96-бабында көзделген
кісі өлтірген адам жасаса,-деп атап көрсетілген.
103-баптың 1 және 2-тармағында көзделген әрекеттер абайсызда
жәбірленушінің өліміне әкеп соғуы мүмкін. Ауыр дене жарақатының
салдарынан жәбірленушінің өлімі бір құрамдағы екі кінә нысаны
ретінде көрініс табады ;
1) Қасақана ауыр дене жарақатын келтіру,
2) Абайсызда жәбірленушіге өлім келтіру,
Ауыр дене жарқатының салдарынан жәбірленушінің өліміне әкеп
соғатын кінәлінің әрекеттері тікелей басқа адамның денсаулығына қол
сұғуға бағытталады, сондықтан да жалпы кінәлілік әрекеттері адам
денсаулығына қарсы қылмысқа жатады. Жалпы кінәлінің әрекеттерінің
субъективтік жағын қарстырсақ, кінәлі өзінің қасақана әрекеттері
арқылы жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіреді, мұндай
әрекеттерді ол тілеп немесе саналы түрде жол беріп істейді, бірақ
бұл әрекеттердің салдарынан келетін зардап, зиян жәбірленушінің өлімі
абайсызда болады, яғни кінәлі жәбірленушінің өлуін тілемейді, ол
өлмейді деген менмендік немесе немқұрайдылық қатынас түрінде болады.
Егер абайсызда жәбірленушіге ауыр дене жарақаты келтірілсе, мұның
салдарынан жәбірленуші өлетін болса, онда бұл жағдай абайсыз кісі
өлтіру қылмысы құрамы құрайды. Сонымен ауыр дене жарақатының өлімі
келген жағдайға байланысты жалпы заң бойынша 2 қорытынды шығаруға
болады :
1) Егерде кінәлі тікелей немесе жанама қасақаналықпен өлтіруге
бағытталған әрекеттерді жасап, мұның салдарынан жәбірленуші өлсе,
онда кінәлінің әрекеті қасақана кісі өлтіру қылмысы құрамын
құрайды. Егерде кінәлінің өлтіруге бағытталған тікелей қасақаналық
әрекетінің салдарынан жәбірленушіге өлім келмей, оған тек ауыр
дене жарақаты салынса, онда кінәлінің әрекеті кісі өлтіруге
оқталу ретінде бағаланады. Жәбірленушіге өлім келтіруді мақсат
тұтпай жанама қасақаналықпен жасалған дене жарақаты өлтіруге
оқталу ретінде қарастырылмайды.
2) Егерде ауыр дене жарақатының салдарынан келген жәбірленушінің
өліміне кінәлінің тікелей немесе жанама қасақаналық ниеті
болмаған кезде, онда кінәлінің әрекеті тұтасымен 103-баптың 3-
тармағымен сараланады.
Бұл қылмыстың объектісі- басқа адамның денсаулығы. Қылмыстың міндетті
нышандары - қоғамға қауіпті іс әрекет басқа адамның денсаулыққа заңсыз ауыр
зиян келтірудің зардабы, сондай ақ қылмыстық іс әрекетпен болған зардаптың
арасындағы себептік байланыс.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде күш жұмсаулуы да, ұру, ату тағы
басқа психикалық қысым қорқытып немесе үрейлендіріп жүрек ауруына ұшрату,
жасалуы мүмкін. Кінәлі әр түрлі құрал-жабдықтар, табиғат күшін аса қауіпті
көздерді, жануарларды тағы басқаларын пайдалануы мүмкін.
Кінәлі әрекетсіздік көрсету арқылы денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде,
ол басқа адамның денсаулығына келетін ауыр зиянды тойтарып қалатын, өзі
жасауға мән тиісті және жасауға мүмкіндігі болған әрекеттерді жасамайды
мысалы айтсақ, дәрігерлердің науқас адамға уақытылы дәрі бермеуі
нәтижесінде оның денсаулығының нашарлауы 13.
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті ауыр зиян келтіру түсінігі Денсаулыққа
келген зиян ауырлығын сот медицаналық тұрғыдан бағалаудан ережелеріндең
берілген:
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зиян деп – келтірілген кезде
жәбірленушінің өміріне қауіп төндіретін немесе өздерінің қалыпты өрбу
барысында өлімге алып келетін дене жарақаттарын да, патологиялық жағдайды
да санау қажет.
Денсаулыққа келтірілген өмір үшін қауіпті зиянға миға зақым келмесе
де бас сүйекті тесіп өткен жарақат; жұлынға зақым келмесе де арқа омыртқаны
тесіп өткен жарақат жатады 14.
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зияндардың медициналық критерийлерінің
толық тізбесі жоғарыда аталған ережеде берілген.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіру нышандарына психикалық бұзылуы,
есірткімен немесе уытқы умен ауруға ұшырау да жатады. Психикалық аурудың
бар-жоғын психиатриялық сараптама анықтайды, бірақ ол ауру айіпкердің заңға
қайшы іс әрекетінен туындау тиіс.
Айыпкердің іс әрекетінің салдарынан есірткімен немесе уытқы умен
ауруға ұшрағандықты да нарколог, токсиколог қатыстырылған сот медициналық
сараптамасы анықтайды. Қылмыстың субъективтік жағы тікелей немесе жанама
ниетпен сипатталады. Кінәлі өзінің заңға қайшы әрекетінің салдарынан басқа
адамның денсаулығына ауыр зиян келтіретіндігін мына ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптың болуы мүмкін екендігін немесе қалайда болатындығын алдын
ала біледі және соны тілейді (тікелей ниет) немесе оған саналы түрде жол
береді немқұрайды қарайды оны жанама ниет дейміз.
Егер кінәлінің ниетті денсаулыққа ауыр зиян келтіруге бағытталып,
бірақ оған байланысты себептермен жәбірленүшіге орташа ауырлықта зиян келсе
онда кінәлінің іс әрекеті болған зардаптар бойынша емес, ниттің бағыттылығы
бойынша яғни денсаулыққа ауыр зиян келтірілген саралануға тиіс 15.
2.2 Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру
Қылмыстық кодекстің 104-бабында көрсетілген қылмыстың денсаулыққа
қасақана ауыр зиян келтіруден өзгешелігі келтірілген зиянның
дәрежесінде. Ауыр зиянға қарағанда орташа ауырлықтағы зиян келтіру
мынадай өзіндік белгілермен :
1) адамның өміріне қауіптіліктің болмауынан ;
2) кодекстің 103-бабында көрсетілген зардаптарға әкеп соқпауынан ;
3) денсаулықтың ұзақ уақытқа бұзылуына ;
4) жалпы еңбек қабілетінің кемінде үщтен бірін айтарлықтай тұрақты
жоғалтуға әкеліп соғумен сипатталады. 3 аптадан ( 21 күннен әрі )
артық уақытқа уақытша еңбек қабілетін жоғалту денсаулықтың ұзақ
уақытқа бұзылуы, ал жалпы еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін
(10-нан 30%-ке дейін) жоғалту тұрақты жоғалту деп танылады 15.
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
ауырлататын түрлері Қылмыстық кодекстің 103-бабында көзделген осындай
белгілермен бірдей, сондықтан да оларды қайталап талдап жатудың
қажеті жоқ.
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыс тікелей немесе жанама
қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі 104-баптың 1-тармағы
бойынша 16-ға толған, ал осы баптың 2-тармағы бойынша 14-ке толған
адам болады 16.
2.3 Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
Денсаулыққа жеңіл зиян келтіру нәтижесінде денсаулық қысқа уақытқа
бұзылса немесе жалпы еңбек қабілеті айтарлықтай емес тұрақты жоғалса, бұл-
денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру деп танылады 17.
Қылмыс құрамының обьективтік жағы қоғамға қауіпті іс-әрекетпен
(әрекетпен немесе әрекетсіздікпен); денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуы
немесе жалпы еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты жоғалту сияқты
денсаулыққа келген жеңіл зиян түріндегі зардаптармен; қылмыстық іс-
әрекетпен аталған қылмыстық зардап арасындағы себептік байланыспен
сипатталады.
Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сот –медицина тұрғысынан
бағалаудың ережесінде 10- тармағына сәйкес, денсаулықты женіл
жарақаттағандықтың белгілеріне мыналар жатады : денсаулықтың қысқы уақытқа
бұзылуы- үш аптадан (21 күннен) артық емес мерзімге, жалпы еңбек қабілетін
айтарлықтай емес тұрақты жоғалту –10%-ке дейін 18.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы — адам және адам
өмірі, құқықтары мен бостандықтары екенін бекітті.
Осыған орай, қабылданып жатқан заңдар ең әуелі ел азаматының құқығы
мен бостандығын қорғауға бағытталған. Сонымен қатар, мемлекет
азаматтардың заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде
ұстауға болатынына кепілдік беріп, ата заңьмызда мемлекеттік меншік пен
жеке меншік бірдей қорғалатыны айқындалған. 1997 жылы қабылданған Қазақстан
Республикасы Қылмыстык кодексінің 6-тарауы "Меншікке қарсы қылмыстар" деп
аталады. Онда объективтік жағы мен жасалу әдістеріне қарай бөтеннің мүлкін
заңсыз иемденуге байланысты қылмыстар: ұрлық, сеніп тапсырылған бөтен
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау, карақшылык, ерекше
құнды заттарды ұрлау, қорқытып алушылық деп бірнеше турге бөлінеді 19.
Қаракшылық осы меншікке қарсы жасалған кылмыстардың ішіндегі ауыры болып
ссептеледі. Себебі, қаракшылық бір жағынан меншікке қарсы бағытталса,
екінші жағынан адамның өмірі мен денсаулығына кауіпті зорлық-зомбылыктар
колдану арқылы жасалатын қылмыс. Қарақшылықты осыған байланысты қос
объектілі қылмыс дейді. Екі объктінің біреуі болмаса, онда қарақшылық та
болмайды. Бул жерде адам өмірі мен денсаулыгына қарсы зорлык - зомбылық
жасау осы қылмыстың негізгі объективтік белгісі, меншікті заңсыз иемденудің
бірден-бір әдісі. Сондықтан заң шығарушы қарақшылықты меншікке қарсы
қылмыстардың қатарына жатқызған 20.
Қазақстан Республикасы ҚК-нің 179-бабында: "Қарақшылык, яғни бөтен
мулікті ұрлау максатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен
денсаулығына кауіпті куш көрсетумен немесе тікелей осындай куш қолданамын
деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау"— деп көрсетілген 21.
Қылмыстық заңның бұл мәтінінің орыс тілінен қазақ тіліне дұрыс
аударылмағанын және ұрлау бөтеннің мулкін заңсыз иемдену әдістерінің бір
түрі ғана екенін "Заңгер" журналының 2003 жылғы 3-номеріндс жарияланған
"Меншікке қарсы қылмыстар тек ұрлаумсн ғана шектеле ме?" деген мақаламда
толық тоқталған едім. Бұл жолғы мақсатым — қарақшылықты меншікке карсы
басқа қылмыстардан айырудың кейбір проблемаларына заңгер окырмандардың
назарын аудару.
Қылмыстық заңда қарақшылыктың объектілік жағы бөтеннің мүлкін заңсыз
иемдену максатында адамның өмірі мен денсаулығына куш көрсетумен немесе
тікелей осындай куш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау деп
анықталған.
Қарақшылықтың объектілік жағының негізгі бөліктерін талдап көрсетсек, ол
төмендегідей:
* бөтеннің мулкін заңсыз иемденуге бағытталған шабуыл;
адам өмірі және денсаулығына қауіпті куш қолданумен ұштасқан шабуыл;
— адам өмірі және денсаулығына қауіпті күш колданамын деп қоркытумен
ұштасқан шабуыл.
Енді осы қаракшылық кезіндегі шабуыл деген не? Шабуыл жасау кезіндегі
өмірге және денсаулыққа қауіпті күш колдану — зорлық -зомбылық жасау деген
не? Осы сұрақтардың төңірегінде ой козғайық. Қарақшылықтың осы белгілерін
терең талдап, пікірлер айтқан, казақ тілінде жарық көрген құқыктық ғылыми
еңбектердің жоқтың қасы екенін айта кеткеніміз жөн болар.
Қарақшылық жасау кезіндегі шабуыл — бұл, әдетте, аяқ астынан
жәбірленушінің мүлкін тартып алып иемдену мақсатында оған зорлық-зомбылық
керсету. Қарақшылыктағы шабуыл кенеттен, жәбірленуші күтпеген жағдайда
болатындықтан, жәбірленушінің шабуыл жасаған адамға тойтарыс бсру, не
біреуді көмекке шакыру мүмкіндігі болмайды.
Қаракшылық кезіндсгі жасалган зорлық-зомбылыктың адам өмірі мен
дснсаулыгына қауіпті болуы қылмыстык заңның талабы. Бұдан туындайтын
пікір,— қарақшылықтың косымша объектісіне адамның өмірі мен денсаулығының
жатқызылуы. Әлбетте, денсаулыққа келтірілген ауыр зиянның адам өміріне де
кауіпті болуы мүмкін. Қарақшылык кезіндегі қылмыскердің ниетінің негізгі
бағыты бөтеннің мүлкін зорлық-зомбылық жасау арқылы иемдену болса,
қарақшылық кезіндегі қасақана адам өлтіру бөлек қылмыстың кұрамы екені
даусыз.
Осы ретте А. Санталовтың қарақшылықтың объектісі адам өмірі емес, тек
оның денсаулығы ғана болады, карақшылық кезінде адамға қасақана қаза
келтірілсе, бұл әрекеттер карақшылыктың құрамына кірмейді деген пікірінің
дұрыс екенін айтқанымыз жөн 22. Осындай пікірлерді А. Игнатов пен Л.
Гаухман да айтып, қарақшылықтың объектісі адамның денсаулығы деп атап
көрсетеді 23.
Алайда соңғы кезде, Қазақстанда заңгерлер арасында, әсіресе 2000
жылғы 5 мамырда Қылмыстық кодекстің 96-бабына енгізілген өзгертулерден
кейін, қарақшылыкпен ұштасқан адам өлтіру қылмыстар жиынтығымсн емес, бірақ
баппен саралануы кажет деген пікірлер айтыла бастады 24. Бұл бөлек
әңгіменің такырыбы.
Сонымен, қарақшылык кезінде жасалған зорлык-зомбылық адамның өмірі мен
денсаулығына қауіпті болуы кажет.
Адам өмірі мен денсаулыгына қауіпті зорлық-зомбылық жасау деп, әдетте,
сот тәжірибесінде жәбірленушіге жеңіл, орта және ауыр дене жарақаттарын
салуды түсіндіреді.
Сот тәжірибесінде жәбірленушінің денсаулығына сараптама жасау жолымен
анықталатын, денсаулығының қысқа уақыттық бұзылуына немесе жалпы еңбек
қабілетін айтарлықтай емес дәрежеде тұрақты жоғалтуына себепші болатын
жеңіл зиян келтіруге әкеп соққан зорлық-зомбылықты өмірге және денсаулықка
қауіпті зорлық -зомбылык дегсн түсінік қалыптасты.
Ал, енді қолында ешқандай қару жок, бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену
барысында жәбірленушіге қолымсн немесс аяғымен бірді-екілі соққы беріп,
жеңіл турдегі дене жарақатын салғанда, қылмыскердің әрекеті адам өмірі мен
денсаулығына қауіпті ме және осындай әрәкетті соттар неге қаракшылық деп
саралап жур?
Мәселен, Ленгер қаласының тұрғыны А. тун ортасында көшеде кездесіп қалған
Т. деген азаматты катты кысып ұстап, қалтасынан бір қорап темекісін суырып
алған. Осыдан кейін қашпақшы болған жәбірленушіні куып жетіп, жұдырығымен
оң көзінен бір рет ұрып құлатып, қалтасынан 9000 теңгесін алып қашып
кеткен.
Сот-дәрігерлік сарапшылар А-ның .қылмыстык әрекетінен жәбірленушінің оң
көзімен оң жамбасы, тізесіне түскен көгерген дақтарды денсаулығының кысқа
бұзылуына әкеп соққан, дснсаулыққа келтірілген жеңіл жарақаттар деп
анықтаған. Сарапшылардың осы қорытындысы бірінші сатыдағы соттың А-ны
қарақшылық жасағаны үшін кінәлі деп тауып, ҚР ҚК 179-бабының 3- бөлігінің
"г" тармағымсн соттауға негіз болды. Себебі, сот жәбірленушінің
денсаулығына келтірілген жеңіл дене жарақатын оның өмірі мен дснсаулығына
қауіпті деп таныған.
Павлодар қаласының тұрғыны К. анықталмаған адам екеуі қысқы киім киген
жәбірленуші И-дің арқасынан жіңішке трубамен бір рет ұрып, автокөлігінің
бір дөңгелегін алып кеткен. Бірінші күні-ақ сұралған жәбірленуші К-нің
қылмыстық әрекетінен ешқандай дене жарақатын алмағанын, дәрігерге
көрінбегенін айтқан. Осыған орай тергеуші сот-дәрігерлік сараптама өткізуді
тағайындамаған. Осыған қарамастан, тергеуші К-re қарақшылық әрекеттерді
қарастыратын ҚР ҚРС 179-бабының 2-бөлігімен айып таққан. Тергеушінің
пікірінше, К. жәбірленушіні арқасынан жіңішке темір трубамен бір рет ұрып,
оның өмірі мен денсаулығына кауіпті әрекеттер жасаған.
Бірінші сатыдағы сот тергеу орындарының пікірімен келіспей, сотталушы К-
нің қыстық киім киген жәбірленушіні жіңішке трубамен арқасынан бір рет
ұрғанын оның өмірі мен денсаулығына қауіпті зорлық -зомбылық деп тануға
болмайды деп көрсетіп, оның әрекеттерін ҚР ҚК 178-бабының 2-бөлігімен
дәрежелеген.
Сот тәжірибесінде кездесетін осындай қылмыстық жағдайлар, әсіресе,
жәбірленушіге келтірілген жеңіл зиянның жәбірленушінің денсаулығының қысқа
уақытка бұзылуына әкеліп соқса, сот-дәрігерлік сараптаманың қорытындысына
байланысты қалыптасқан сот тәжірибесіне сәйкес мұндай зиян адам өмірі және
денсаулығына қауіпті деп танылып, қарақшылық деп сараланып жүр. Осындай сот
тәжірибесінің қалыптасуына кандай себептер әсер етті?
Осыны түсіну үшін Кеңсс дәуірінде шыққан заңдар, ғылыми еңбектер мен
қылмыстық кұқықтық оқулықтарға көз салайық.
Кеңес дәуірінде қарақшылықка байланысты ең алғашқы заң нормасы РКФСР-дың
1922 жылдың 24- мамырында қабылданған қылмыстық кодексінің 184-бабының 1-
бөлігінде қарастырылды. Онда қарақшылықтың затты заңсыз иемдену мақсатында
жеке адамның ашық түрде басқа біреуге өлімге не болмаса дене жарақатына
әкеп соғу қаупі бар физикалык немесе психикалық күш қолданумен ұштасқан
шабуыл екені көрсетілді. Алайда, қандай дене жарақатының адам өмірі мен
денсаулығына қауіпті екені анық көрсетілмеді.
1926 жылғы 1 қаңтарда қабылданған РКФСР Қылмыстық кодексінде қарақшылыққа
жаңа түсініктеме беріліп, "бөтеннің мүлкін иемдену мақсатында
жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш колданумен ұштасқан
шабуыл" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz