Америка құрама штаттарына сипаттама

Жоспар
Кіріспе

1. Америка құрама штаттарына жалпы сипаттама берейік.
2. Халқы: саны, өсу қарқыны, сыртқы миграция, ұлттық құрамы, орналасуы
3. Шаруашылығының жалпы сипаттамасы: дүниежүзілік экономикадағы АҚШ.тың жетекшілік орны

Экономикалық және әлеуметтік географиядағы “Солтүстік Америка” түсінігі өздеріңе 7-сыныптын таныс түсініктен біраз өзгеше болып келеді. Эдетте оған АҚШ пен Канада ғана жатады. Мұндай шамадағы аймақтың жер аумағы 19,4 млн. км2, халқы – 300 млн. адам. 1992 жылы Христфор Колумбоның Американы ашқанына 500 жыл толуы салтанатпен атап өтеді. Содан бері әлемдік келелі істерде Солтүстік Америкаға көрнекті орын беріліп келеді.
Оның рөлі, әсіресе, XX ғасырда өсті. АҚШ та, канада да Батыс елдерінің “үлкен жетілігіне” кіретінін, олар Еуропамен қатар дүниежүзілік шаруашылықтың аса маңызда орталығын құратының сақтандар.
АҚШ аумағы жағынан әлем елдерінің ішінде төртінші орын алады. Ол мынадай үш бөліктен тұрады: 1) негізгі аумағы (немесе АҚШтың өзі) – шығыстан батысқа 4,7 мың, ал солтүстіктен оңтүстікке 3 мың км-ге созылып жатқан үлкен төртбұрыш тәрізді; 2) Аляска; 3) Тынық мұхиттағы Гавай аралдары.
АҚШ ЭГЖ-сі өте қолайлы, ол барлық кезенде де елдің дамуына қолайлы жағдай туғызып отырады. Бұл, ең алдымен, теңіз шекарасының ұзындығымен (12 мың км), тамаш табиғи айлақтарының болуымен және негізгі аумағы екі мұхиттың ортасында болу айрықша ерекшелігімен түсіндіріледі. Канада мен Мексикамен шектесетін құрылықтағы шекаралары шартты сызықтар, өзеңдер мен көлдер арқылы өтіп, сауда және экономикалық байланыстардың дамуына қолайлы жағдай туғызады.
АҚШ мемлекеттік құрылысы жағынан – 50 штаттан тұратын федеративтік республика. Әрбір штаттың өз конституциясы, өз заң шығару және атқару үкімет органдары, губернаторды сайлап қою билігі, сондай-ақ өз рәміздері бар. Бұдан басқа, елдің астанасы – Вашингтон орналасқан Колумбия Федералдық округі өзінше ерекшеленеді.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Солтүстік Америка.

Экономикалық және әлеуметтік географиядағы “Солтүстік Америка”
түсінігі өздеріңе 7-сыныптын таныс түсініктен біраз өзгеше болып келеді.
Эдетте оған АҚШ пен Канада ғана жатады. Мұндай шамадағы аймақтың жер аумағы
19,4 млн. км2, халқы – 300 млн. адам. 1992 жылы Христфор Колумбоның
Американы ашқанына 500 жыл толуы салтанатпен атап өтеді. Содан бері әлемдік
келелі істерде Солтүстік Америкаға көрнекті орын беріліп келеді.
Оның рөлі, әсіресе, XX ғасырда өсті. АҚШ та, канада да Батыс елдерінің
“үлкен жетілігіне” кіретінін, олар Еуропамен қатар дүниежүзілік
шаруашылықтың аса маңызда орталығын құратының сақтандар.

1. Америка құрама штаттарына жалпы сипаттама берейік.

1. Аумағы, шекаралары, жағдайы: қолайлы алғышарттар. Мемлекеттік
құрылысы. АҚШ аумағы жағынан әлем елдерінің ішінде төртінші орын алады. Ол
мынадай үш бөліктен тұрады: 1) негізгі аумағы (немесе АҚШтың өзі) –
шығыстан батысқа 4,7 мың, ал солтүстіктен оңтүстікке 3 мың км-ге созылып
жатқан үлкен төртбұрыш тәрізді; 2) Аляска; 3) Тынық мұхиттағы Гавай
аралдары.
АҚШ ЭГЖ-сі өте қолайлы, ол барлық кезенде де елдің дамуына қолайлы
жағдай туғызып отырады. Бұл, ең алдымен, теңіз шекарасының ұзындығымен (12
мың км), тамаш табиғи айлақтарының болуымен және негізгі аумағы екі
мұхиттың ортасында болу айрықша ерекшелігімен түсіндіріледі. Канада мен
Мексикамен шектесетін құрылықтағы шекаралары шартты сызықтар, өзеңдер мен
көлдер арқылы өтіп, сауда және экономикалық байланыстардың дамуына қолайлы
жағдай туғызады.
АҚШ мемлекеттік құрылысы жағынан – 50 штаттан тұратын федеративтік
республика. Әрбір штаттың өз конституциясы, өз заң шығару және атқару
үкімет органдары, губернаторды сайлап қою билігі, сондай-ақ өз рәміздері
бар. Бұдан басқа, елдің астанасы – Вашингтон орналасқан Колумбия Федералдық
округі өзінше ерекшеленеді.
Елдің саяси өмірінде басты рөлді екі ірі партия – демократиялық және
республикалық партиялар атқарады.
2. Халқы: саны, өсу қарқыны, сыртқы миграция, ұлттық құрамы,
орналасуы. АҚШ халқының саны жағынан дүние жүзінде үшінші орынды иеленеді;
ГДР, Франция, Ұлыбритания және Италия халқын қосып есептегенде де АҚШ-тың
халқының саныны жетпейді. Бір ғана XX ғасырдың ішінде хақының саны 3,5 есе
өсті.
Алайда, АҚШ жас ұлт ретіндегі халқының табиғи өсуі бойынша дүние
жүзінде алдыңгы орындардың бірінде тұрған кезі баяғыда өтіп кетті. 80-90
жылдары мұндай өсім айтарлықтай төмендеп кетті, ол халықтың жасы мен
жынысын сипаттайтын пирамидада айқын көрініс тапқан. Бұл АҚШ тіпті
демографиялық өтпелі кезеңнің үшінші сатысында тұрғаның аңғартады. Осынған
қарамастан, халқының абсолюттік жылдық өсімі қазірдің өзінде 2-2,5 млн.
адамды құрайды.
Алайда, мынаны есте сақтау қажет, бұл өсімнің 30%-ын халықтың
табиғи өсімі емес, иммиграция қамтамасыз етіп отыр. Бұл АҚШ халқының
санының өсуіне әр кезде-ақ үлкен әсер еткен және әсер етіп келеді.
Мысал. X1X ғасырдың басынан бастап бұл елге 70-тей елден барлығы 60
млн. адам келді. Ал, қазір, едәуір шектелгеніне қарамастан, тек ресми
иммигранттардың жыл сайынғы ағыны 1 млн. адамда құрайды.
Қазір АҚШ-та жүзден аса этнос өкілдері тұрғанымен, этнограф-ғалымдар
оларды үш негізгі этникалық топқа біріктіреді: 1) АҚШ-тық американдықтар,
яғни қазір ана тілі ағылшан тілі болып табылатын басқа елдерден қоныс
аударған әр түрлі ұлттардың ұрпағы; 2) АҚШ-та таяу жылдары келіп
қоныстанған және бұл елде әлі “сіңісті бола қоймаған” өтпелі иммигрнттар
тобына жататын адамдар; 3) абориген-тұрғындр.
АҚШ-тық американдықтар бүкіл халықтың 45 бөлігінен астамын,
аборигендер 1%-ға жуығын құрайды. Осыған қарамастан, АҚШ-тағы көптеген
географиялық атаулар үндістерше аталады.
Өздердің білетіндей, ерекше үлкен топ американдықтардың құрамына қара
американдықтар да (африкалық американдықтар, негрлер) кіреді. АҚШ
халқындағы олардың үлесі - 12 %. Бұрын негрлердің негізгі бөлігі XIX
ғасырда плантациялық шаруашылықта үстемдік еткен құлдық жойылғанға дейінгі
жерде - “ қара белдеу” деп аталатын оңтүстікті тұрды. Соңғы он жылдықтарда
негрлердің жартысы Солтүстік пен Батыстағы қалаларға қоныс аударды, ал
оңтүстік штаттардағылар қазір негізінен қалаларда тұрады.
Халықтың ұлттық құрамы оның қай діннің құрамында екендігімен тығыз
байланысты.
АҚШ халқының тығыздығы жағынан дүние жүзіндегі ең халқы көп 20 елдің
ішінде 18-ші орынды иеленеді (1 км2-ге 27 адамнан келеді). Ел ішінде
халықтың орналасуы шектен тыс әркелкілігімен ерекшеленеді.
Мысал. АҚШ тұрғындарының 70%-дайы елдің жалпы жер көлемінің
12%-ындай ғана жерде тұрады. Үлкен айырмашылық, әсіресе теңіз жағалуы мен
таулы штаттардың арасында ерекше байқалады: 1 км2-ге 350-400-де 2-5 адамға
дейін келеді.
Соңғы кезде ішкі миграция едәуір өсті: бірінші кезекті зейнеткерлер
Солтүстік штаттан Оңтүстік штатқа қоныс аударды. Тұтастай алғанда, Техас,
Флорида, әсірісе Калифорния тұрғындары тез өсіп барады.
АҚШ халқының орналасуы, ең алдымен қалалар географиясы арқылы
анықталады. Қала саны шектен тыс көп – 9 мыңға жетеді. Қалалардың солтүстік-
американдық үлгісі өзіндік өзгешеліктерімін, көпшілігі едәуір жас қала
болуымен ерекшеленеді.
АҚШ – нағыз қала агломерацияларының елі.
Мысал. 1950 жылы АҚШ-та 170 қалалық агломерация болды, ал 80-
жылдардың аяғында ол 300-ге жетті. АҚШ-та “миллионер”-қаланың саны – 8, ал
“миллионер”-агломерация – 35. Бұларда АҚШ тұрғындардың тең жартысы тұрады.
Осымен бір мезетте орталықтар мен агломерациялардың шет бөліктері
арасындағы сәйкестік өзгерді. Жер бағасының үнемі өсуі, жеке
автокөліктердің көбейіп кетуінен агломерациялар орталығында экологиялық
жағдайдың нашарлауы, сондай-ақ әрбір орташа американдық кішкентай болса да
өз үйінде тұрсам деп талпыныс жасауы қала маңы зоналарын шектен тыс
көбейтіп жіберді. Қазір мұнай “бір қабатты Америкада”бүкіл американдық
отбасылардың 23 бөлігі тұрады. Қалай болғанда да, соңғы уақытта дейін
қалалардың орталық бөліктерінің өзенді халық саны азаю үстінде болды. Бұл
процесс субурбанизация деген атқа ие болды.
50-жылдары американдық географтар АҚШ-та тағы бір аса ірі қалалық
құрылым – мегаполистер пайда болғанын атап көрсетті. Қазір бұл елде мұндай
үш мегаполис бар,: Солтүстік-Шығыстық мегаполис, Көл маңы және
Калифорниялық мегаполис. Бұлардың біріншісі Бостоннан Вашингтонға дейін
созылып жатыр, қысқыртып “Босваш” деп атайды, екіншісі Чикаго мен
Питтебургтің аралында орналысқан, аты - “Чипитс”; үшіншісі – Сан-Франциско
– Сан-Диего: “Сансан”.
АҚШ-тың ауыл тұрғындары көбінесі жеке-жеке қоныстанған фермаларда
тұрады. Бірақ тұрмыс жағдайы жағынан ауыл тұрғындары қалалықтардан онша көп
өзгешелене қоймайды. Олай болса, қалалық тұрмыс салты шын мәнінде бүкіл
елде тұтастай билік құрады.
3. Шаруашылығының жалпы сипаттамасы: дүниежүзілік экономикадағы АҚШ-
тың жетекшілік орны. АҚШ XIX ғасырдың өзінде-ақ Ұлыбританияны қуып жетіп,
өнеркәсіп өндірісінің көлемі бойынша дүние жүзінде бірінші орынға шықты.
Қазір өзінің экономикадағы қарқыны бойынша дүние жүзінің кез келген басқа
елін көп артқа тастап, өзінің индустриялық даму деңгейі жағынан жетекші
елдерінің тобына қосылады.
АҚШ-тың ЖҰӨ-і 7 трлн. доллардан асады, бұл дүниежүзілік ЖІӨ-нің 15
бөлігін құрайды. АҚШ өнеркәсіп өндірісі бойынша, ғылыми-техниқалық
потенциал мен жоғары технологиялық ғылымның тікелей қатысуымен өндірілген
емес салалардың дамуы бойынша, қаржылық қуаты мен әлем шаруашылығының
байланысына әсер ету дәрежесі бойынша дүние жүзінде бірішні орын алады. АҚШ-
тың ірі ТҰҚ-сы өзінің тікелей шетелдік инвестициясының көмегімен басқа
елдерде АҚШ-тың “екінші экономикасы” деп аталып кеткен көптеген әр түрлі
өндірістер құрылды. Осы елге қатысты жалпы ұлттық өнімнің көрсеткішінен
жалпы ішкі өнімнің көрсеткішін ажыратудың маңызы зор болатын себебі
сондықтан.
Қолда бар болжамдарға сәйкес, әлемдік экономикада АҚШ-тың үлес
салмағы төмендеп бара жатқанына қарамастан, бұл ел XIX ғасырдың басында
негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері бойынша әлемдегі өзінің
жетекшілік рөлін әлі де сақтайтын болады.
АҚШ өнеркәсібі өндірістік және аумаққа шоғырланып орналасуы жағынан
жоғары деңгейде екендігімен ерекшеленеді. Ол жаппай, сериялы, сондай-ақ
күрделі және аса сирек кездесетін бағалы бұйымдар шығаруға бейімделген. “
АҚШ-та жасалған” деген маркасы бар бұйымдардың сапасы жақсы болады және
дүниежүзілік рынокта жақсы бағаланады.
АҚШ өнеркәсібінде барлық басты және кіші салалар, өндіріс түрлері
түгел бар. Сонымен бірге олардың ішінде дүниежүзілік шаруашылықтағы бұл
елдің тиісті орнын, бет-бейнесін аңықтайтын өнімдер де баршылық. Ол – АҚШ
үшін автомобиль жасаудың баяғыдан келе жатқан орныққан дәстүрі. Бұл –
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін дүниеге келген әуе-зымыран-ғарыштық
өнеркәсіп пен электроника. Мұнай өнеркәсібі аса жоғары мәнге ие болған.
Автомобиль және әуе көліктерінің дамуымен тығыз байланысты болып,
стратегиялық қажеттіліктерді қамтамасыз ететін бұл сала көп ретте елдің
экономикалық қана емес, саяси өмірін де анықтап береді. АҚШ сондай-ақ
микропроцессорлар, қоршаған ортаны қорғау құралдарын, биотехнология мен
биоиндустрияны, ақпарат саласының технологиясын жасап шығаруда да
жетекшілік рөл атқарып келеді.
АҚШ ауыл шаруашылығы өндірісінің көлемі жағынан да дүние жүзінің кез
келген елін басып озады. АҚШ агробизнеске бірінші болып өтті. АӨК
(ауылшаруашылық-өнеркәсіп кешені) салсындағы еңбек өнімділігі
өнеркәсіптегіге қарағанда тез өсуде. Көп салалы ауыл шаруышылығы осы елдің
қажеттерін ғана емес, экспорт үшін де едәуір өнім шығарып келеді. Дүние
жүзіндегі экспортталатын дәнді дақылдардың тең жартысы АҚШ-та тиесілі.
АҚШ-тағы шаруашылық кәсіпорнының негізгі түрі – сатылатын өнімнің
негізгі бөлігін шығаратын ферма. Бірыңғай өндірістік процестің жекелеген
буындарға тарамдану жағдайында агробизнес сатылап мамандану тәсілі арқылы
үлкен дамуға қол жеткізді.
Мысал. Қызанақтың өскіндерін оңтүстік-шығыс штаттарының фермерлері
өсіреді. Сонан соң бұл өскіндердің асханалық сорттарын ұшақпен
Калифорнияға, томат жасайтын сорттарын Техасқа апарып егеді.
Маманданудың мұдай түрі фермерлердің табиғат жағдайының
ерекшеліктерін барынша тиімді пайдалуына, жоғары сапаға қол жеткізуіне,
өнімді арзандатуына мүмкіндік береді. Алайда, бұл фермерлерді тауар
өткізетін рынокке және бағаның ауытқушылығына тәуелді етіп қояды.
АҚШ барлық көлік түрлерінің дамуы жағынан да кез келген елден алда:
жалпы көлік санының 13 бөлігі, Батыс елдеріндегі барлық тасымал түрлерінің
¼ бөлігі соның үлесіне тиеді. АҚШ-тың көлік жүйесі (Канадамен бірге) ерекше
солтүстік-американдық жүйесін құрайды. Оған мынадай ерекшеліктер тән:
көліктің барлық түрін дамыту, жүк және жолаушы тасымалдаудың жоғары
деңгейіне қол жеткізу, бұл тасымал қашықтықтарының аса ұзақ болуы,
автомобиль көлігі рөлінің ерекше маңызға ие болуы. 90-жылдардың аяғында
машинаның саны 2 млн-ге жетті.
Материялдық емес өндіріс пен қазмет көрсету салалары өте жақсы
дамыған, мұндағы ЖІӨ-нің үлесі 70%-дан асты. Бұл – АҚШ индустриялық
қоғамның деңгейіне көтерілгенінің нақты дәлелі.
АҚШ-тың аумағына тән шаруашылық құрамына XX ғасырдың ортасына дейін
аумағына, табиғи ресурстарына, көлік, еңбек ресурстарына, шоғырлану
деңгейіне тән факторлар үлкен әсер етті. ҒТР дәуірінде ғылымның өндіріске
тікелей қатысуы, экологиялық, ЭГЖ факторлары өте жоғары мәнге ие болды.
Қазіргі АҚШ шаруашылығының шетелдік Еуропадан өзгешелетін географиялық
бйнесіне тән сипат – экономикалық өмірдің “ шеткері жағына ” – мұхит пен
өзен жағалауына шоғырлануы.
Экономикалық жағынан дамыған басқа елдердегі сияқты, АҚШ-та да
аумағының сәйкессіздік жағдайы бар, аса дамыған аудандар жиі көрші болып
тұрады. Бұл елде осындай сәйкессіздіктерді азайтуға бағытталған аумаққа тән
саясат жүргізіледі, ол белгілі бір нәтижелер де бере бастады. Мәселен,
өндірістік күштердің солтүстіктегі штаттардан оңтүстік және батыс штаттарға
ығысуы байкалып отыр. Бірақ мешеу, артта қалған аудандардың көтерілуі өте
баяу жүруде.
4. Өнерқәсібінің географиясы: табиғи ресурстық алғышарттары, басты
салалар мен аудандар. АҚШ өнеркәсібінің дамуына қажетті табиғи ресурстың
алғышарттары өте қолайды.
Мысал. Батыстың экономикалық жағынан дамыған елдерінің ішінде АҚШ
көмір қоры (3,6 трлн. т), мұнай қоры (3,8 млрд. т), табиғи газ (4,5 трлн.
м³), уран мен темір (10 млрд. т), және молибден кені, фосфорит, күкірт,
сондай-ақ су электр қуатының қоры бойынша дүние жүзінде бірінші орын алады.

Пайдалы қазбалардың шығатын орындары бүкіл елге кеңінен
тараған; мәселен, көмір мен мұнай қорлары 30-дан астам штатта
барланаған. Тектоника (жер қыртысы) құрылысының ерекшелігіне қарай АҚШ-
тың жер аумағын шығыс ( платформалы) және батыс (қатпарлы) деп екі
үлкен бөлікке бөлуге болады. Шығыс бөлігінің негізгі байлығы –
отындық қазба байлық, ал батысыныкі – кен.
Елде бойлай және көлденеңінен геологиялық барлау жұмыстары
жүргізіліп жатыр. Бұл жұмыстар барлық белгілі болған мұнай қорының
тең жартысы континентальды қайраңға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.