Экономикалық ресурстар

Жоспар.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І.Экономикалық ресурстар ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Экономикалық ресурстарға түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2Өндіріс факторларын қолдануда экономикалық ресурстарға әсері ... ... ..6

ІІ.Ресурстарды талдау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.1 Ресурстардың өзара байланысы және қазіргі кезде қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2 Қазақстанда еңбек ресурстарын қалыптастырудың демографиялық аспектілері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

ІІІ. ҚР.ның экономикалық ресурстар бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.1. Еңбек ресурстарының пайдалану көрсетеіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3.2Респуликадағы экономикалық ресурстардың дамыту шаралары ... ... ... 24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе.
Теоретикалық экономикада "'экномикалық ресурстар" деген— бұл өндіріс факторы. "табиғатан пайда болатын және оны адам өндірісі. Адам ресурстары — олардың еңбек әуелеті, кәсіпкерлік кабілеттілігі болмақ. Экономикалық ресурстар шектеулі мөлшерде болады. Мысалы, жер өте коп, бірақ жыртуға жарамды жерлер шектеулі мөлшерде ғана.
Өндірстің келесі бір факторы капитал Капитал көп мағыналы ұғым; ол материалдық игіліктердің қоры, ол сонымен қатар материалдық емес элементтерді де қамтиды, атаи айтқанда, адамның қабілеті, біліміз. Бірқатар экономистер капиталды тек өндіріс құрал-жабдықтарм деп қарайды. Мұндай пікір саяси экономияның классиктерінен тараған А. Смит капиталды жинақталған еңбек деп, ал Д. Рикардо капиталды өндіріс құрал-жабдықтары деп тұжырымдаған. Қазіргі экономистердің еңбектерінде де мұндай анықтамалар кездеседі. Мысалы, П. Самуэльсон мен Нордхаустың "Экономикс" деген еңбегінде, капитал дегеніміз экономикада басқа тауарларды өндіруге арналған, ұзақ мерзімді қолданылатыы игіліктер деп түсіндірілген. Бұл игіліктерге сансыз станоктар, жолдар, компьютерлер, жүк машиналары, прокат ставдары, өндірістік үйлер т. б. жатады. Кейбір зерттеушілер капитал ұғымын ақшамен байланыстырады. Мыса-лы, Дж. Робинсон "Қазіргі экономикадағы күрделі қаржы" деген еңбегінде, "Капитал қаржыландыру көзі болмай тұрып, ақша сомасы ретінде танылған",— деп жазды.
Маркстің саяси экономиясының маңызды категориясы ретінде капитал қоғамның бүкіл өндірістік қатынастар жүйесін қамтитын құбылыс ретінде сипатталады яғни капиталистер мен жұмысшылардың қосымша құнды мен байланысты қатынасын, әрі оны бөлумен байланысты таптар арасындағы қатынастарды қамтиды. Маркс капиталдың , жалпы формуласын шығарды. Ақша ~ Тауар –Ақша осыған орай ол капитал мәңгі қозғалыста болады дгеген қорытындыға келді.Капиталдың өсуінің көзі капиталистердің ақысыз иемдентін, жалдамалы жұмысшылардын еңбегімен өндірілетін қосымша құн болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер

1.Б. Жүнісов, Ұ. Мәмбетов, Ү. Байжомартов нарықтық экономика негіздері. Республикалық баспа кабинеті Алматы-1994 жыл
2.Ә. Әубәкіров, Б. Байжұмаев, Ф. Жақыпова, Т.Табеев Экономикалық теория Қазақ университеті Алматы-1999жыл
3.Н.Қ мамыров, Қ.С. есенғалиева, М.Ә. Тілеужанова Микроэкономика Алматы -2000жыл
4.Р. Дорнбуш, С. Фишер Макроэкономика. Білім Алматы – 1997жыл.
5.С. Сатыбалдыұлы Маркетинг нарықтану Білім Алматы- 1999жыл.
6.Труд в Казахстане №1.2002г Население и трудовые ресурсы РК 1991-2000годах.
7.Краткий статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. Под ред. К.С.Абдиева -Алматы, 2005г.
8.Отраслевая программа миграционной политики РК на 2001-2010 годы. Утвержденная постановлением Правительства РКот 2001.
9.//АльПари №1.2004. З.К.Чуланова. Миграция населения РК.
10.Демографический ежегодник Казахстана, 2004, Под ред. К.Абдиева. - Алматы, 2005г.
11.Демографический ежегодник Казахстана,2005. Под ред. К.Абдиева. -Алматы, 2005
12.Қарағанды облысының статистикалық басқармасының мәліметтері.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І.Экономикалық ресурстар
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Экономикалық ресурстарға
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2Өндіріс факторларын қолдануда экономикалық ресурстарға әсері ... ... ..6
ІІ.Ресурстарды талдау
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...8
2.1 Ресурстардың өзара байланысы және қазіргі кезде
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.2 Қазақстанда еңбек ресурстарын қалыптастырудың демографиялық
аспектілері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІІ. ҚР-ның экономикалық ресурстар
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 20
3.1. Еңбек ресурстарының пайдалану
көрсетеіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..20
3.2Респуликадағы экономикалық ресурстардың дамыту шаралары ... ... ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..26
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...27

Кіріспе.

Теоретикалық экономикада "'экномикалық ресурстар" деген— бұл өндіріс
факторы. "табиғатан пайда болатын және оны адам өндірісі. Адам ресурстары —
олардың еңбек әуелеті, кәсіпкерлік кабілеттілігі болмақ. Экономикалық
ресурстар шектеулі мөлшерде болады. Мысалы, жер өте коп, бірақ жыртуға
жарамды жерлер шектеулі мөлшерде ғана.

Өндірстің келесі бір факторы капитал Капитал көп мағыналы ұғым; ол
материалдық игіліктердің қоры, ол сонымен қатар материалдық емес
элементтерді де қамтиды, атаи айтқанда, адамның қабілеті, біліміз. Бірқатар
экономистер капиталды тек өндіріс құрал-жабдықтарм деп қарайды. Мұндай
пікір саяси экономияның классиктерінен тараған А. Смит капиталды
жинақталған еңбек деп, ал Д. Рикардо капиталды өндіріс құрал-жабдықтары деп
тұжырымдаған. Қазіргі экономистердің еңбектерінде де мұндай анықтамалар
кездеседі. Мысалы, П. Самуэльсон мен Нордхаустың "Экономикс" деген
еңбегінде, капитал дегеніміз экономикада басқа тауарларды өндіруге
арналған, ұзақ мерзімді қолданылатыы игіліктер деп түсіндірілген. Бұл
игіліктерге сансыз станоктар, жолдар, компьютерлер, жүк машиналары, прокат
ставдары, өндірістік үйлер т. б. жатады. Кейбір зерттеушілер капитал ұғымын
ақшамен байланыстырады. Мыса-лы, Дж. Робинсон "Қазіргі экономикадағы
күрделі қаржы" деген еңбегінде, "Капитал қаржыландыру көзі болмай тұрып,
ақша сомасы ретінде танылған",— деп жазды.
Маркстің саяси экономиясының маңызды категориясы ретінде капитал
қоғамның бүкіл өндірістік қатынастар жүйесін қамтитын құбылыс ретінде
сипатталады яғни капиталистер мен жұмысшылардың қосымша құнды мен
байланысты қатынасын, әрі оны бөлумен байланысты таптар арасындағы
қатынастарды қамтиды. Маркс капиталдың , жалпы формуласын шығарды. Ақша ~
Тауар –Ақша осыған орай ол капитал мәңгі қозғалыста болады дгеген
қорытындыға келді.Капиталдың өсуінің көзі капиталистердің ақысыз иемдентін,
жалдамалы жұмысшылардын еңбегімен өндірілетін қосымша құн болып табылады.
І.Экономикалық ресурстар ұғымы.
1.1 Экономикалық ресурстарға түсінік.

Сонымен капиталға деген көзқарас әр қилы, алайда олардың бір мәселеде
бірлігі де байқалады, табыс әкелетін қабілеті тұрғысынан капитал меншікпен
үндеседі.
Негізгі капиталдың заттық тозуынан басқа, оның құнсыздануы нәтижесінде
және арзан, тиімді жабдықтардың пайда болуымен байланысты олардын маральдық
тозуы орын алады. Негізгі капиталдың моральдық тозуы ең әуелі ғылыми-
техникалық прогрестің қарқынды дамуымен байланысты. Моральдық жағынан
тозған жабдықтар экономикалық тұрғыдан да тиімсіз, өнімсіз, сондай-ақ
онымен өндірілген өнімдердің бәсеке қабілггі де төмен болады. Моральдық
тозған, ескірген жабдықтарды, құралдарды жаңарту белгілі бір бағдарлама сай
жүргізіледі, ол негізгі капиталға деген үлкен шығындарды қажет етеді.
Осымен байланысты өндірісті техникалық жаңартуға жұмсалатын күрделі
қаржынның үлесі үлғаяды. Дамыған елдерде өңдеуші өнеркәсіпке жұмсалым
қаражат бүкіл күрделі қаржының 60—80 процентін құрайды.
Заттай және моральдық жагыиан тозған, ескірген құралдарға кеткен шығындар
амортизациялық жарна арқылы өтеліп отырады (негізгі капитал құнының бір
бөлігінің жыл сайын шығарылатын өнімге ауысуы). Амортизаыиялық жарна
сомасының негізгі капитал құнына процентпен шаққанда қатынасы амортизация
нормасы деп аталады. Ғылыми-техникалық прогрестің жоғары
қарқынмен,негізгі капиталдың моральдық тез тозуымен байланысты мемлект
заңды жолымен амортизация нормасын көтеріп отырадм. Мемлекеттің бұл әрекеті
жабдықтардың құнын шығаратын өнеімдерге тез ауыстырып, моральдық ескерлген
уақыт талабына сай келмейтін құрал-жабдықтардаи құтылуға бағытталған
амортизацияны тездету саясаты деп аталады. Ғылыми-техникалық прогресс
жағдайында негізгі капиталдың моральдық тозған бөлігін қалпына келтіру
қаражаты осы амортизацияны тездету есебінен түседі.Амортизацияны тездету
пайдадан көптеген соманы амортизация қорына аударға, сөйтіп қосымша қор
жинау көлемін арттыруға мүмкіндік береді. Мұның тағы бір ұтымды жері,
амортизация қорына бөлінетін пайда салықтан босатылады.
Өндірісті кең көлемде жалғастыру үшін, кәсіпкер тапқан пайдасының бір
бөлігін өзінің тұтынуына емес, өндірісті қаржыландыруға жұмсауы міндетті.
Пайданың бір бөлігін үстеме капитал ретінде пайдалануды капиталдың қорлануы
деп атайды.Ол тек жеке капиталдын ғана емес, бүкіл қоғамдық капиталдың
өсуін сипаттайды.Капиталдың өсуінің тағы бір жолы — оның орталықтануы, бұл
фирма-лардың бірін-бірі қосып алуы немесе жойып жіберуі нәтижелеріңде
мүмкін болады. Капиталдың орталықтануынан экономикада қызмет етуші
капиталдың жалпы көлемі өзгермейді.
Материалдық игіліктерді өндірумен байланысты кәсіпорын пайдаланатын
қандай да болсын капитал өз қозғалысын ақша түрінде бастайды. Ақша капиталы
жұмыс күні мен өндіріс құрал-жабдықтарын сатып алуға жұмсалады (А —Т).
Өндіріс процесівде (Ө) сатып алған факторлар озара әрекет етеді және жаңа
өнім өндіреді. Рынокта осы өнімдерді сатып (Т1 — А1) кәсіпкер алдын ала
жұмылған капиталын қайтарып алады. Капиталдың біртіндеп алғашқы жұмсалуы,
өндірісте пайдаланылуы, өндірсті өнімдерді сату және капиталдың алғашқы
нысанға қайтып оралуы капиталдың ауыспалы айналымы деп аталады.
Капиталдың ауыспалы айналымының бірінші және үшінші сатысы айналысы
процесін, ал екіншісі — өндіріс процесін керсетеді. Өнекәсіп капиталы
ауыспалы айналымның әр сатысында әр қилы нысанда орын алады: ақшалай,
өндіргіш және тауарлы. Капиталдың ауыспалы айналымының үздіксіз орын алуы
олардың үш нысанының бір-бірімен алмасуының мәнін түсіндіреді. Олар әр қилы
фазаларды ешбір кедсргісіз бір-бірімен алмасып отыратын болса, ауыспалы
айналым қалыпты деген сөз. Егер капитал ақшалай нысанда тұрып қалса,
өндіріске жол ашылмайды. Ал егер ол өндіргіш нысанда тұрып қалса, бір
жағынан, өндіріс құрал-жабдықтарының, екінші жағынан, жұмыс күшінің қызмет
атқармай тұрғандығын көрсетеді. Капитал егер соңғы фазада кедгіге ұшыраса,
жинақталған тауарлар айналыс саласна өту жолын жапқаны болып табылады.
Капиталдың ауыспалы айналымы тұрақты түрде бірінен соң бірі жаңарады және
қайталанады.
Капиталдың тағы бір нысаны —- қарыз қапиталы. Бұл белгілі бір мерзмге
процент үстемесін өсіру шартымен берілетін ақша клииталы.
1.2Өндіріс факторларын қолдануда экономикалық ресурстарға әсері.

Өндірістің үшінші факторы — жер. Бұл фактордың мәнін қалай түсінуге
болады? Адам еңбегімен өңдірілген жоне өндірістік тұтынуда пайдаланылатын
игіліктер капиталға жатады, ал адам еңбегінің жемісі емес өндірістік
игіліктер жерге жатады. Жердің маңызды бір сипаты оның ауданының
шектеулілігінде. Адам оның көлемін өз ықтиярынша өзгерте алмайды, оны сол
сияқты өңдіре де алмайды. Жер адам еңбегінің "жемісі" емес, табиғаттың
сыйы. Белгілі жер учаскесін пайдалану әуел бастан адам-ның қолынан келер
істің бәрі. Әр уақытта есте болатын жойт, "жер" ұғымы ең кең мағынада
қолданылады. Бұл белгілі өлшемде табиғат сыйлаған бүкіл пайдалылық, ол
жсрдіц озі, су ресурстары немесе қазбалы байлықтар. Жер бетінің белгілі бір
учаскелері адамның өндірістік қызметіне ықпал етеді. Мысалы, балық аулауда
теңіздер мен өзендерді палйдалану, өндіруші өнеркәсіпте қазбалы кендерге
бай учаскелер қажет, құрылыс үшін құрғақ жердің бір бөлігіп пайдалану
(мұнда талғамды табиғат емес, адам анықтайды. Алайда жер туралы әңгіме, ең
алдымен оны ауыл шаруашылығында пайдаланумен байланысты болады. Фермер үшін
жер белгілі бір ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің құралы. Жердің
механикалық және химиялық касиеттерімен анықталатын құнарлылығы болуы керек
Әрине, адам белгілі бір дәрежеде жер құнарлылығына ықпал етеді, алайда ол
шексіз емес. Ерте ме, кеш пе жерге жұмсалған үстеме қаржы қысқарады. Міне,
енді жерге байланысты, жер құмарлылығының кеми беруі (сандық мағынадағы
берері) дейтін заңға тоқталуға тура келеді. Бұл заң тиімділік максималды
дәрежеге жеткеңде әрекет ете бастайды. Тиімділіктің темендеу үрдісінің
белгілі бір уақытта агротехниканы жетілдірумен байланысты тежеліп тоқтауы
да мүмкін. Алайда жгр онімдеріне сұраныс шексіз өсетін болса, тиімділіктіц
томеидеу үрдісін тоқтату да мүмкін болмайды. Құнарлылықтың кеми беру үрдісі
заңын тек жерге пайдалануға болады, ойткені оның өндірісінің басқа
факторларынан айрықша қасиггі — шектеулілігі. Жерді интенсивті түрде
өңдеуге болады, алайда өңдейтін жер көлемін ұлғайтуға болмайды, себебі
өндеуге жарамды жер көлемі өзгермейді, ол шексіз емес. Құнарлылықтың кеми
беру заңы табиғат сыйлаган жсрдің басқа да жағына тарала ма? Көмір
өндіретін шахтаим мысалға келтірейік. Шын мәнінде адам уақыт өткпі сайын
қазбалы байлықты өндірумен байланысты маңызды проблемаларға кезіге береді.
Шахталарда бірдей дәрежеде үздіксіз еңбек пен капитал жұмысына қарамастан
көмір өндірудің азайып отырғанын байқау қиын емес. Алайда жерді ауыл
шаруашылығында пайдалану , одан ауыл шаруашылық өнімдері ретіпде түсер
тиімділік қайталанған табыс, ал шахтада өндірілетін көмір басқа әңгіме.
Қарыз капиталының көзі уақытша пайдаланылмаған бос ақша қаражаты, соңғысы
болса кәсіпорындар мен фирмалардың уақытша бос қаржылары мен халықтың
ақшалай қаражатынан тұрады. Несие арқылы олардың барлығы қарыз капиталына
айналады. Кызіргі эконмикада несиенің бірнеше түрі бар: коммерциялық,
банкілік, мемлекетік, мемлекетаралық.
Күнделікті және толық мөлшерде халықтың материалды тұрмыс қажеттіліктері
қанағаттандырылады. Әрине, мүндай жағдайда өндірушінің пауперге айналуың
болмайды. Нарықтық қатынасқа толық өту үшін оның материалдық-техникалық
базасын жетілдіру қажет, өндіріс құралдарының өндіруші қабілетін бағалау
арқылы, осы негізде ауылшаруашылық өнімдерінің өндіріс және оның
экономикалық тиімділігін арттыру мүмкіндігі туындайды.
Ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін жоғарылату және бірқалыпты алып
бару жүйесі көпжақты және күрделі үдеріс, себебі белгілі өзара бір-бірімен
байланысты және өзара алмастыруға жататын ресурстарды: жер-суды, материалды-
техникалық және еңбекті пайдаланумен байланысты. Сонымен қатар,
ауылшаруашылығын дамыту және оны ресурстық потенциалын пайдаланудың экономи-
калық тиімділігін арттыру капитал салымынң көлемінен және оның бағытталған
сапасын дұрыс таңдаудың маңызы бар. Себебі ол негізгі қордың әлеуетін
игерудің негізі болып табылады .

ІІ.Ресурстарды талдау мәселесі.
2.1 Ресурстардың өзара байланысы және қазіргі кезде қолданылуы
Өндіріс үдеріеіне және тұтыну құндылықтарын жасауды талдау нәтижесінде
экономистер табиғи және ұдайы өсетін факторлардың шарттардың өзара
тәуекелдікте, байланыста екндігін атап көрсеткен. Өндірістің көлемін,
қүрылымын және тәсілін еңбек шығынын және материалды заттық құралдардың 1
га егістікке жұмсалатын, сондай-ақ өндірістің негізгі қорлармен қамтамасыз
етілу деңгейлерімен анықталады. Мысалға, К. Маркс машинаның жұмыс уақытын
қысқарту мүмкіндігі бар сонымен бірге оны капиталистік қолдануы жұмыс
уақытын ұзартады... Ол еңбекті жеңілдетеді, капиталистік қолдану оның
интенсивтігін жоғарылатады.Өндірушінің байлығын арттырады, капиталистік
тұрғыдан қолану оны пауперге айналдырады. Машинаның жұмыс уақытын
қысқартатындығы, өндірушінің еңбегін жеңілдететіне заңдылық екендігіне
күмән жоқ, бірақ оны капиталистік тұрғыдан пайдаланғанда пауперизм туралы
пікірмен келісе алмаймыз, әсіресе еңбекшілерді кедейшілікке жетелейді
дегені жөн емес.
Нарықта қатынасқа текғылыми-техникалық прогресті жеделдету, соның
негізінде жоғарғы өнімділігне техника мен технологияны ендіру бәсекелестік
ортаға ықпал ете алады. Бәсекелестік негізінен біртүрлі өнім өндірушілер
арасында болады. Өнді-рушілердің және жеке фирмалардың басшыларының
жаңалықтарды ендіру тәуекелділігіне бел байлауга күш салуға ынталандырады,
олар нарықтан айырылып қалмау, қаржылай жоғалтулар болдырмау үшін өз
жағдайларын нығайтады. Соның нәтижелерінде нарық барлық ассортименттегі
және саналы тауарлар мен өнімдерге толады, олардың бағасы төмендейді.
Ауылшаруашылық өнімдерінің ұдайы өндірісі үдерісінде жердің өнімділік
қабілеті өндірістік қорлармен толықтырылады. Жердің әртүрлі сапасына қарай
әртүрлі жұмыстардың және агротехнологияның түрлері орындалады. Бір
агрегатпен технологиялық іс-амаддарды орындағанмен әртүрлі құнарлы жерде
орындалған жұмыстың бірлігіне шығындар әртүрлі, соған қарап егістіктің
түсімде тиісінше әртүрлі болады. Экономист-ғалымдардың зерттеулері бойынша
ресурстық әлеуеттің және олардың құрамындағының жоғарғы деңгейдегі
тиімділігін қамтамасыз ету үшін ауылшаруашылығында айналмалы қор массасының
мөлшері өндірістік негізгі қор массасының 35 пайыздан кем болмауы керек .
Суармалы жер жағдайында капитал салы-мының және негізгі құралдың
қайтарымы суармалы жердегі егістік жүйесінің және су шаруашылығы
қүрылысының жағдайына тікелей байланысты. Суармалы жерде өнімнің қалып-
тасуына және ауылшаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігін арттыруға
ықпал жасайтын ресурстардың біреуі, бүл — минералдық тыңайтқыштар. оларды
қолдану тек қана жоғарғы қосылған өнім беріп коймайды, сонымен қатар адам
еңбегін үнемдеудің ең маңызды шарты. Экономикалық мәліметтерді және
құбылыстарды абстракты және құрастырушылық есеп әдістерімен талдаудың
көмегінен өте маңызды теориялық-әдістемелік және ғылыми-практикалық мәсе-
ленің шешімін табуга болады. Осы жолмен мақта өсіруде минералды
тыңайтқыштарды ғылыми негізде пайдалану жолымен адам еңбегін үнемдеу
мүмкіндіктері анықталады. Бұл жерде негізгі минералды тыңайтқышты қолдану
есебінен мөлшерін анықтау. Ғылыми мекемелердің жүргізген көпжылдық
эксперименттері және зерттеулері нәтижесінде анықталғандай шитті-мақтаның
алдын берілген минералды тыңайтқыштардың әсері есебінен алынған түсім 20-
30; 30-40; 40-50; 50-60; және 60 ц жоғары деңгейге жеткен, осыларға
тиісінше жердің табиғи құнарлығынан алынатын өнім 5-10; 10-12,5; 12,5-15,0;
15,0-20 және 30 ц.
Минералды тыңайтқыштарды пайдалану жолымен алынған өнімнің өсімі нақты
алынған өнімнің мөлшерімен табиғи құнарлық есебінен алынған өнімнің
айырмасының жартысына тең деп есептеледі, оған мысал, 20-дан 30 цга дейін
аралықтағы өнім осы екі өнімнің айырмасынан артық 5 ц табиғи өнімге тағы
0,5 ц өсім тура келеді. Бұл есептеу төмендегі теңдікпен жүзеге асыруға
болады (1-ші тенд.).
(1)

Өкө = Өне (Өктө + (Өа*Ка)

Бұл жерде:
Өқт - 1 га мақта алқабынан алынатын өнімнің минералдық тыңайтқышты
пайдаланудан алынған өсім, ц;
Өн - мақтаның нақты өнімі, цга;
Өқтө - нақты өнімнің аралық интервалына сәйкес топырақтың табиғи
құнарлығынан алынған ең төменгі өнім мөлшері, цга;
Өа - нақты өнімнің тиісті интервалдағы айырма өнімнің мөлшері, цга;
Ка - бұл коффициент топырақгың табиғи құнарлығынан алынған өнімнің ең төмен
және жоғарғы мөлшерінің айырмасының нақты ғылыми негіделген өнімінің
интервалдағы айырмасына қатынасымен анықталады. Егер, нақты өнім 28,2 цга
болса, өнімкік өсімі төмендегідей есептеледі:

Өкә =Щ~ Г5+Г8.2Ю.5) = 9.55*9.6 цга (2)

Сонда минераллы тыңайтқышсыз алынатын өнім 28,2-9,6=16.6 цга.
Суармалы жерлерде әсімдіктің минералда қоректі сіңіруді жоғарылату,
минералды тыңайтқыштарды және басқа аграрлық ресурстарды пайдалану
тиімділігі жер ресурстарын тиімді пайдалану мен қатар ғылыми негізде ағын
суды пайдаланумен тікелей байланысты. Мақта шаруашылығында суармалы жердің
және ағын судың өнімділігі әртүрлі. Оның негізгі себебі шаруашылықара және
шаруашылықтың ішкі су жүйелерінің пайдалы коэффициенті төмен болғандықтан,
оптимальды нормадан ауытқу деңгейі жоғары. Осыған байланысты 1 га суармалы
жерден және 1000 текшеметр алынған судан жалпы өнім әртүрлі [3].
Біздің зерттеулеріміз бойынша аумақта ағын едәуір мөлшері көпсанды
тұтынушылар арасында дұрыс бөлінбегендіктен жоғалтулар бар. Су
құрылымдарының жұмыстарының және жүйенің жетілдірмегенді дұрыс бөлу
мүмкіндігін төмендетеді, сондықтан жедел су жеткізіп беруді реттеу, бар су
ре-сурстарын сапалы және тиімді пайдалану деңгейі төмен. Суармалы жердің 25-
30 пайызына ағын су тапшылығы бар, су жүйелерінің техникалық жағдайының
төмендігіне байланысты суды жоғалтулар мөлшері көп: жерге сіңіп және
буланып кету, қашыртпаларға тастау, бастырып суару нәтижесінде мақтаның
түсімі және сапасы төмендеген, жер-су ресурсын пайдалану тиімділігі
төмендеген. Осындай жағдайға байланысты су ресурстарын тиімді пайдалану
мақсатында су пайдаланудың нормаларын ендірумен қатар Қазақстан
республикасы Үкіметі және ауылшаруашылығы министрлігінің шешімімен 1998 ж.
бастап ағын су төлемақы бодды. Су шаруашылығы өзін-өзі қаржыландыруға өтті,
агроқұрылымдар суды есеппен пайдалану мақсаты көздел-ген. Осы іс-шараны
жүзеге асыру мақсатында ауылдық жерлерде су пайдаланушылар кооперативтері,
оссоциациялары ұйымдастырылған.
Төменде келтірілген кестені талдау, ағын суда тұтынудың рационалды
мөлшерін белгілеуге, су ресурстарының экономикалық тиімділігін жоғарлатуға,
төлемнің мөлшерін анықтауға және бірлестірілген ресурстық әлеуеттің
құрамында ағын су әлеуетінің үлесінің мөлшерін анықтауға болады.
Ауылшаруашылық дакылдарының табиғи ресурстарға қоятын талаптарйна
сәйкестендіруге қол жеткізу бұл саланың тиімді болуының кепілі. Ресурстық
әлеуетті қалыптастыруға оның элементтерінің тепе-теңдігін сақтау және есеп
жүргізу негізінде айырбастау мүмкіндігін табудың маңызы бар. мысалы,
минералды тыңайтқыштармен қоректендіру мөлшерш белгіленген деңгейден артық
беру кері әсер етеді яғни өнімді арттырудың орынына төмендетеді. Су және
минералды-техникалық ресурстарды рационалды пайдаланбаудан дәл сондай теріс
нәтижемен аяқталуы мүмкін
Кесте-1
Оңтүстік Қазақстан обылысының Кетебайң өндірістік кооперативінде адам
еңбегін өндірістік негізгі қорлармен алмастыру нормалары.

яғни өндіріс факторларының тиісті пропорцияларда қатыспауы ауылшаруашы-лық
өндірісінің интенсивті дамуына теріс әсер етеді және оның экономикалық
тиімділігін төмендетеді. Сондықтан олардың рацио-налды қатынастарда және
тиімді алмастыру шекарала-рын анықтау ресурстық әлеуеттің ең тиімді дамыту
жолын және ауылшарушы-лығында пайдалануға мүм-кіндік туғызады. Осы түжы-
рымдарды ескеріп Оңтүстік Қазақстан облысының мақ-та өсіретін
агроқүрылымдар материалдарын компьютер-лерді өзара айырбастаудың
коррляциялық-регрессивтік сипаттағы есептеулері жаса-лған. Мысалы, адам
еңбегін негізгі өндірістік қорлар мен алмастыру нормасын анық-тау үшш
төмендеп регрестік теңдеу қолданылады:

У= 2,88 +0,47 х3 + 0,37х4(К=0,6а) (3)

Бұл жерде:
У - мақташылықтағы жалпы өнімнің құны (сатудан алынған), теңге;
х3 1 га мақта алқабына еңбек шығыны, адам-сағат;
х4 1 га мақта алқабына келетін негізгі өндірістік қорлар.Адам еңбегін
негізгі өндірістік қорлармен " алмастыру нормасын анықтаған соң төмендеп
моделде есептеулер жасалған:
(4)

3_= 1,24 х^_

Бұл іс-шараның эквиваленттік нормасын анықтаудың мақта өсіруде іс-
тәжірибелік маңызы бар, қосымша капитал салымдар, инвестициялар жасауда
қалыптасқан ресурстық әлеуеттің құрылымы еске алынуы керек.
"Кетебай" өндірістік кооперативінің қорларымен қамтамасыз етілу деңгейі
1800 теңге және 1 га мақта алқабына тікелей еңбек шығыны 750 адам 1 сағат
болғанда, 1 теңге қосымша негізгі қор, өндірістің нәтижесінде 0,52 адам
сағат болса 0,65 адам сағатты (1-ші кестё) келтірілген .
Өндірістік факторларының алмастыру заңдылықтарының үдерісі ресурстық
әлеуетті және олардың компоненттерін ең үнемді және тиімді пайдалану
варианттарын іздестіріп қолдану мүмкіндігін береді. Бұл ізденістері
өндірістік объективті және субъективті жағдайларын есепке алып жасалады .
Ауылшаруашылығы мен өнеркәсіп өн-дірген техника, материалдық ресурстардың
баға диспортреті қүн заңын сақтамаудың нәтижесінде қалыптасып отыр.
Сондықтан мемлекет өндіріс қүралдарын шығаратын кәсіпорындар келісім
бойынша бағаны, мақ-та өндірушілер мен бастапқы өңдеуші кәсіпорындар
бірлесіп баға белгілегені жөн болар еді. Мақта өсіретін агроқүрылымдар үшін
түрақты қаржы-несие жүйесі қалыптас-паған, сондықтан шаруа қожалықтары өң-
деуші кәсіпорындармен фьючерстік келісім-шартқа отырып, тікелей тәуелді
жағдайда өндірісті үйымдастыруға мәжбүр. Дайындау-шы, өңдеуші жеңіл
өнеркәсіптің тауар өндірушілері кепілдікті сатып алу тәсілін қол-дауы
керек. Осылайша етіп тауар өндірушілер пайызсыз несие алуға қол жеткізуге
болады.

2.2 Қазақстанда еңбек ресурстарын қалыптастырудың демографиялық
аспектілері.
Қазіргі таңда бәсекелестік басымдыққа қол жеткізуде, экономикалық өсудің
сапалық көрсеткіштерін қамтамасыз етуде еңбек ресурстары маңызды роль
атқарады. Экономиканың болашақта дамуы нақты осы ресурстарға байланысты
болады. Сондықтан, ел экономикасының еңбөк ресурстарымен қамтамасыз
етілуін, олардың қалыптасу көздерін қарастыру өзекті мәселе.
Еңбек ресурстарының негізгі қалыптасу кезі-халық.
Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің мәліметтері бойынша
2003-жылы республика халқы 14951,2 мың адамды құраған, яғни 1993-жылмен
салыстырғанда 8,5%-ке кеміген. Ал, 2004-жылы 2003-жылмен салыстырғанда 0,8%-
ке өсіп, 15074,8 мың адамды құраған. 2004-жылы 2003-жылмен салыстырғанда ,
халық саны өскенімен, 1993-жьілғы деңгейге жеткен жоқ Қазақстанда 1993-2003
жыл дар аралығында демографиялық жағдайдың нашарлауына нарық-тық
экономиканы қалыптастыру процестерінің ауыртпалықтары, елдің әлеуметтік -
экономикалық дамуындағы дағдарыстар, мем-лекеттің көптеген әлеуметтік
жәрдемақылар мен кепілдіктерден бас тартуы, халықтың жаңа жағдайларға
икемделулерінің қиыншылықтары, туудың төмендеуі, өлімнің артуы, халықтың
көші-қоны әсер етті.
2003-жылы мың адамға шақ-қандағы туылғандар саны 1993-жылмен
салыстырғанда 14%-ке кеміген, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.