Жаңашыл педагогтардың тәжірибесін оқу – тәрбие үдерісінде пайдалану
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... 2.4
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу . тәрбие үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу . тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері ... .. ... ... ... 5.12
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу . тәрбие үдерісінде қолдану жолдары ... ... ... ... .13.25
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу . тәрбие үдерісінде пайдалану әдістемесі.
2.1. Оқу . тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық тәжірибесін пайдаланудың әдіс . тәсілдері ... ... ...25.38
2.2. Жаңашыл педагогтардың озық тәжірибелерін оқу . тәрбие үрдісінде қолдану ... ... ... .39.54
2.3. Сабақ жоспарының үлгілері ... ... ...55.57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... 58.59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... .
ҚОСЫМША
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу . тәрбие үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу . тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері ... .. ... ... ... 5.12
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу . тәрбие үдерісінде қолдану жолдары ... ... ... ... .13.25
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу . тәрбие үдерісінде пайдалану әдістемесі.
2.1. Оқу . тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық тәжірибесін пайдаланудың әдіс . тәсілдері ... ... ...25.38
2.2. Жаңашыл педагогтардың озық тәжірибелерін оқу . тәрбие үрдісінде қолдану ... ... ... .39.54
2.3. Сабақ жоспарының үлгілері ... ... ...55.57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... 58.59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... .
ҚОСЫМША
Қазіргі таңда Республикада білім берудің жаңаша жүйесі жасалып әлемдік білім беру кеңістігіне өту мақсаты қойылуда. Бұл жағдай барлық ғылым салалары сияқты педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісінде соңғы жылдары елеулі өзгерістер жасауды талаптауда.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында “Азаматтардың білім алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған.
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін қоғам талабына сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі таңдағы негізгі, жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жаңарту, жетілдіру мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының білім негіздерін қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі сатысы болып саналады.[1]
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас, басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны, жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда. Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында “Азаматтардың білім алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған.
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін қоғам талабына сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі таңдағы негізгі, жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жаңарту, жетілдіру мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының білім негіздерін қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі сатысы болып саналады.[1]
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас, басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны, жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда. Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
1. «Білі туралы» ҚР заңы 1999 ж, 7 маусым
2. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика» Алматы – 2002.- 382 б.
3. Аманжолова Г. «Мектептегі қазіргі сабақ туралы». //Білім және әлем. 2005ж.
4. Әбдібаева Т.Ә., Қабдықайырұлы., В.М. Монахов., Оразбекова Л.Н. «Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясы» Алматы – 1999.200 б.
5. Таубаева Ш.Т. «Оқытудың қазіргі технологиялары» // Бастауыш мектеп 1999ж. N3., N4.3-8 беттер.
6. Селевко Г.К. «Современные образовательные технологии» М.:Народное образование, 1998 – 255 с.
7. Тұрғанбаева «Дамыта оқыту технологиясы» Алматы – 2000ж. 87 б.
8. Назарова Т.С. «Педагогические технологии: новый этап эволюции» // Педагогика. М: 1997, N3, 20 с.
9. Баширова Ж.Р., Төлешова Ұ.Б. «Педагогикалық технологиялар арқылы оқушының танымдық қызығушылығын қалыптастыру» (оқу әдістемелік құрал) Алматы – 2003. - 60 б.
10. Келгенбаева А.О. «Жаңаша оқыту – уақыт талабы».Мектеп. 2005ж. N2 /17/. – 26-28 беттер.
11. Пошаев Д.Қ. «Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері». Оқу құралы. Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ. 2003 – 113 б.
12. Тенгеш Матеева. «Педагогикалық технология» //Таным мен тәрбие. 2005ж. N1 12 б.
13. Тхоржевский Д.А. «Методика»трудового обучения с практикумом» – М.: Просвещение, 1987. – 447 с.
14. Қабдырқайырұлы Қ., Оразбекова Л., Әлдібаев Т.Ә. «Оқытудың жаңа технологиясы» Алматы – 1992.
15. Конаржевский Ю.А. «Анализ урока» М.: Центр «Педагогический поиск», 2000. – 336 с.
16. Вернер Райх «Как я добиваюсь дисциплины на уроке?». Пер. с нем. – М.: Просвещение, - 1986. – 80 с.
17. Омарбекова Т. Жаңа педагогикалық технологияның ерекшелігі мен тиімділігі. Алматы 2002 ж
18. Лихачев Б. «Педагогика» М.: «Прометей» – 1998. - 464 б.
19. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика» Алматы – 2004. - 418 б
20. Тілеуова С. «Жоғарғы мектеп педагогикасы». Оқу құралы. Шымкент – 2004ж. 138 б.
21. Сабыров.Т. «Қазіргі мұғалімнің дидактикалық дайындығын жетілдіру»
22. Аманжолова Г. «Мектептегі қазіргі сабақ туралы». Білім және әлем. 2005ж.
2. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика» Алматы – 2002.- 382 б.
3. Аманжолова Г. «Мектептегі қазіргі сабақ туралы». //Білім және әлем. 2005ж.
4. Әбдібаева Т.Ә., Қабдықайырұлы., В.М. Монахов., Оразбекова Л.Н. «Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясы» Алматы – 1999.200 б.
5. Таубаева Ш.Т. «Оқытудың қазіргі технологиялары» // Бастауыш мектеп 1999ж. N3., N4.3-8 беттер.
6. Селевко Г.К. «Современные образовательные технологии» М.:Народное образование, 1998 – 255 с.
7. Тұрғанбаева «Дамыта оқыту технологиясы» Алматы – 2000ж. 87 б.
8. Назарова Т.С. «Педагогические технологии: новый этап эволюции» // Педагогика. М: 1997, N3, 20 с.
9. Баширова Ж.Р., Төлешова Ұ.Б. «Педагогикалық технологиялар арқылы оқушының танымдық қызығушылығын қалыптастыру» (оқу әдістемелік құрал) Алматы – 2003. - 60 б.
10. Келгенбаева А.О. «Жаңаша оқыту – уақыт талабы».Мектеп. 2005ж. N2 /17/. – 26-28 беттер.
11. Пошаев Д.Қ. «Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері». Оқу құралы. Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ. 2003 – 113 б.
12. Тенгеш Матеева. «Педагогикалық технология» //Таным мен тәрбие. 2005ж. N1 12 б.
13. Тхоржевский Д.А. «Методика»трудового обучения с практикумом» – М.: Просвещение, 1987. – 447 с.
14. Қабдырқайырұлы Қ., Оразбекова Л., Әлдібаев Т.Ә. «Оқытудың жаңа технологиясы» Алматы – 1992.
15. Конаржевский Ю.А. «Анализ урока» М.: Центр «Педагогический поиск», 2000. – 336 с.
16. Вернер Райх «Как я добиваюсь дисциплины на уроке?». Пер. с нем. – М.: Просвещение, - 1986. – 80 с.
17. Омарбекова Т. Жаңа педагогикалық технологияның ерекшелігі мен тиімділігі. Алматы 2002 ж
18. Лихачев Б. «Педагогика» М.: «Прометей» – 1998. - 464 б.
19. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика» Алматы – 2004. - 418 б
20. Тілеуова С. «Жоғарғы мектеп педагогикасы». Оқу құралы. Шымкент – 2004ж. 138 б.
21. Сабыров.Т. «Қазіргі мұғалімнің дидактикалық дайындығын жетілдіру»
22. Аманжолова Г. «Мектептегі қазіргі сабақ туралы». Білім және әлем. 2005ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 2-4
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу - тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері ... .. ... ... ... 5-12
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу – тәрбие үдерісінде қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 3-25
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу - тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
1. Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық
тәжірибесін пайдаланудың әдіс –
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...25-38
2. Жаңашыл педагогтардың озық тәжірибелерін оқу – тәрбие үрдісінде
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
... ..39-54
3. Сабақ жоспарының
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55-57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 58-59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .60-
61
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Республикада білім берудің жаңаша жүйесі жасалып
әлемдік білім беру кеңістігіне өту мақсаты қойылуда. Бұл жағдай барлық
ғылым салалары сияқты педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісінде соңғы
жылдары елеулі өзгерістер жасауды талаптауда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында “Азаматтардың білім
алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім
беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық
жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің
жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған.
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық
ерекшеліктерді еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін
қоғам талабына сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі
таңдағы негізгі, жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін
жаңарту, жетілдіру мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының
білім негіздерін қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі
сатысы болып саналады.[1]
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас,
басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны,
жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық
жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі
қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда.
Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің
негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыруда
жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы зерттелгелі
отырған тақырыптың ең өзекті мәселесі болып табылады.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін өзі дамытуға, оның
өзіндік шығармашылыққа қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктер мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Мектеп практикасының тарихында оқытуды ұйымдастырудың сыныптық оқу
жүйесін зерделеу және қорытуды, сабақтың орнықты ғылыми теориясын жасауды
алғаш рет қолға алған Я.А.Коменский болды.
Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” атты әйгілі еңбегінде сабақтың бір
мезгілде басталуы; сабақтың белгілі бір ұзақтығы; сабақ арасындағы үзіліс;
сабақты белгілі бір ұйымдастырылған түрде өткізу; мұғалімнің түсіндіруіне
оқушылардың назарын аудару; оқушыларға сұрақтар қою, тақырыпты игеруін
бақылау сияқты талаптарды қанағаттандыратын оқу сабақтарын өткізудің топтық
түрінің тиімділігін және қажеттілігін теория жүзінде негіздеді. .[2]
Оқу теориясын дамытуда К.Д.Ушинскийдің ролі ерекше болды. Ол сабақты
барлық негізгі жақтарын, “сабақтың әрбір құрамдас бөлігі мағынаға толы
қызметке сай болуын, өйткені онсыз оқушының көптеген жақсы қасиеттерін
дамыту мүмкін еместігін” талап ете отырып, талдау жасады және
шығармашылықпен жұмыс істеді.
Сабаққа және оны жетілдіруге қатысты проблемаларды К.Д.Ушинскийден
кейінгі белгілі педагогтар Д.Д. Семенов, Н.К. Корф, М.И. Демков, А.
Әбілқасымова, Т.Сабыров, және басқалар зерттеді.
Ж.Б. Қоянбаев, Қ.Р.Қоянбаев, А.А. Бейсенбаева және С. Бабаевтың
қазақ тілінде жарық көрген педагогикалық еңбектерінде сабақтың түрлері,
оларды талдау, ұйымдастыру мәселелері қарастырылған.
Ғылыми педагогикалық зерттеулерде, баспа материалдарында сабақ, оны
жетілдіру бойынша еңбектер кеңінен көрініс тапқан десек те, мектепте оқыту
формасы сабақта оқушылардың үлгермеушілігі орын алып отыр. Ол мәселені
теориялық тұрғыдан зерделеп, қайшылықты шешуге ұмтылыс жасау ниетімен
зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін оқу – тәрбие үдерісінде пайдалану – деп таңдауды жөн көрдік.
Зерттеудің мақсаты: Жаңашыл педагогтардың тәжірибесін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану.
Зерттеу нысаны: Оқу – тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: Жаңашыл педагогтардың тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану барысы.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін теориялық, педагогикалық негіздерін қолдану мұмкіндіктерін
анықтау.
2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
3. Оқу – тәрбие үдерісінде озық тәжірибелерді қолдану жолдары.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша түрлі әдебиеттерге талдау
жасау, қорыту, жүйелеу және озық тәжірибелерді қолдану.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 2 бөлім, қорытынды,
әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады.
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу - тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері
Бүгінгі күні оқыту технологиясы деген ұғым дәстүрлі педагогикада
қолданысқа енген түсінік. Оқыту технологиясы терминін оқытушы практикада
жаңадан қолданып жүргенімен және ол дәстүрлі оқыту процесінде бұрын бар
нәрсе.
ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы – барлық оқыту процесінің
жүйелік әдісін құру, қолдану және анықтау ретінде техникалық және адам
ресурсы есебінен білімді меңгеру, оқыту формасын ықшамдау міндеті қойылған,
өзара қатынас әрекеті, деп көрсетеді.
Бірқырынан қарағанда оқыту технологиясы – оқулық информацияның пайда
болуы, өзгерулер, елестету, өңдеу мүмкіндігі және әдістердің жиынтығы
болса, екінші жағынан техникалық немесе информациялық мүмкіндіктерді
қолдана отырып, оқу процесінде оқытушының шәкіртке әсер ету әдістері мен
тәсілдері туралы ілім.
Оқыту технологиясы – неғұрлым ұғымды жетістіктерге жету мақсаты
қойылған, оқытудың мүмкіндіктерінің, әдістерінің және формаларының жүйесін
көрсететін, оқу бағдарламаларында қарастырылған, оқытудың мазмұнын жүзеге
асырудың тәсілдері. Сонымен оқыту технологиясындағы, оқытудың мазмұны,
әдістері және мүмкіндіктері өзара шарттастық түрінде болып табылады.
Оқытушының педагогикалық шеберлігі қажетті білім мазмұнын таңдап алумен,
ұтымды әдістерді қолданумен және бағдарламада қойылған педагогикалық
міндеттерге сәйкес оқыту құраладарын мүмкіндіктерін айқындап алуынан
көрінеді.
Н.Ф. Талызинаның пікірінше: Оқыту технологиясы термині халықаралық
дидактикада бекітілген. Ол үш аспектіде бейнеленеді: оқу-тәрбие жұмыстарын
және оқыту әдісі мен технологиясын, оның техникалық жабдықтауын
ұйымдастыру, яғни мұғалімнің конструктивті шешім қабылдауына қажетті білім
жиынтығы – деп түсіндіреді.
Оқыту технологиясы – білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің саналылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді.
Оқыту технологиясы – оқу бағдарламаларында қарастырылған алға қойған
мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және
түрлерінің жүйесі арқылы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы.
Жаңашыл педагогтардың негізгі мақсаты –оқытудың тиімділігін, сапасын
жасарту. Оқыту технологиясы білім берудің тиімді жолдарын зерттейтін ғылым
ретінде, оқыту үрдісінде қолданылатын тәсілдер, принциптер мен реттеудің
жүйесі, нақты оқыту процесі ретінде сипатталады.
Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде бір-біріне байланысты 3
түрлі деңгейде қолданылады.
1) Жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық) деңгей. Мұнда оқыту
технологиясы педагогикалық жүйемен синоним ретінде жалпы білім беру
процесін сипаттайды.
2) Жеке әдістемелік (жеке пәндік) деңгей. Жеке пәндік технология оқыту
мен тәрбиелеудің мазмұнын бір пәннің шеңберінде іске асыру әдістері
мен тәсілдерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
3) Модульдік деңгей. Модульді технология оқу-тәрбие процесінің жеке
дидактикалық мақсаттарын шешуде қолданылады.
Оқыту технологиясының құрылымы:
- оқытудың мақсаты.
- оқытудың мазмұны.
- оқытудың әдістері мен тәсілдері.
- оқытудың нәтижесін айқындайды.
Технология жоба, үлгі ретінде берілгенде ғана тиімді. Оқыту
технологиясы әдістеме ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы “Нені
оқыту?”, “Не үшін оқыту?”, “Қалай оқыту?” деген сұрақтарға жауап іздесе,
оқыту технологиясы “Қалай нәтижелі оқытуға болады?” деген мәселенің шешімін
іздейді.
Оқыту технологиясы мен әдістеменің мақсаты бір, яғни оқытудың тиімді
жолдарын қарастыру. Әдістеме ғылымы теорияның қосымшасы оны іске асырудың
амалы болса, оқыту технологиясы – дидактикалық мақсатқа жеткізудің жолын
көрсететін схема, үлгі.
Оқыту технологиясында оқытудың психологиялық негіздері де басшылыққа
алынады. Оқыту мен дамудың өзара қарым-қатынасы барлық уақытта
педагогиканың өзекті мәселесі болғандықтан, соның негізінде әрбір оқушының
жеке мүмкіндіктері мен олардың жасының даму процесіндегі өзгерістерін
дамыта оқытудың ғылыми негізін іздестіру ілгеріде басталған. Бұл мәселеге
орыс педагогикасының негізін салушы К.Д.Ушинскийде назар аударған. Ол
өзінің “Адам тәрбие пәні” атты еңбегінде, баланың түрлі жас ерекшелігі
кезеңіндегі негізгі психологиялық даму ерекшеліктерін айта отырып, баланы
оқытудың ең күшті факторы оқыту мен тәрбиелеу деп жазды.
Оқыту мен тәрбиелеудің арақатынасы жөніндегі мәселе одан бергі уақытта
да, өз өзектілігін жойған жоқ. Оны психология ғылымының көрнекті
өкілдерінің бірі Л.С.Выготскийде зерттей отырып, оқыту мен дамудың
арақатынасы мәселесін шешудің өзіндік тәсілдерін ұсынады:
- оқыту мен даму бір-біріне тәуелсіз екі түрлі процесс;
- оқыту кемелденуге негізделеді, оқыту мен даму процесінде пайда
болатын мүмкіндіктерді пайдаланады;
- оқыту мен даму екі түрлі салыстырмалы процесс;
- оқыту дамудан кейін жүріп отыруы мүмкін, сонымен қатар дамуды алға
жылжыта отырып, оның алдында болуы да мүмкін.
Баланы оқыту мен дамытудың арақатынасы мәселесінің шешімін түрлі
зерттеушілер әртүрлі тәсілдермен іздестіреді:
- Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов оқытудың мазмұнының өзгерісін
іздестіру керек деп есептеді;
- Н.А.Менчинская, Д.И.Богоявленкая, Е.А.Кабанова – Миллер білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеру тиімділігі ақыл-ой іс-әрекеттерінің
тәсілдерін жетілдірудің көмегімен арттыруға болады деп дәлелдеді;
- Л.В.Занков оқытудың дамытушылық әдістеріне ең бірінші, оқыту
процесінің өзін жетілдіру арқылы жеткізуге болады деп тұжырымдайды;
- П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланың ой-өрісінің дамуына ақыл-ой
әрекеттерінің кезеңді қалыптастырудың әсерін зерттеді;
- Т.В.Кудрявцев, А.М.Мотюшкин оқытудың дамытушылық әсері
педагогикалық әрекеттер мазмұнында проблемалы оқытудың рөлін
арттырғанда ғана артатынын дәлелдейді.
Психологиялық және педагогикалық теорияларды қорытындылау негізінде,
осы ұғымдардың әрқайсысы жөніндегі түсінік нақтылана түсті. Жалпы
қолданысқа төмендегі түсініктер енгізілді:
- даму - бұл организмнің жүйке жүйесінің психикасының, тұлғаның
сандық және сапалық өзгерістерінің көрінісі;
- оқыту – қоғамдық тарихи тәжірибені мақсатты жеткізу, білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеруді ұйымдастыру процесі.
Оқыту мен тәрбие беру мазмұны бойынша терең ұлттық, көпқырлы дәстүрді,
ұлттық психологияны сипаттайды.[4]
Оқыту процесі дидактикалық жүйелер деп аталатын психологиялық
тұжырымдарға негізделеді. Дидактикалық жүйе оқытудың мақсатына жетуге
қызмет ететін біртұтас құрылымды жасайтын элементтер жиынтығын құрайды.
Жүйенің сипаттамасы мақсаттың, білім мазмұнының, дидактикалық процестердің,
оқытудың әдістері, құралдары, формаларының және оның ұстанымдарының
сипаттамаларына сәйкес. Дидактикалық тұжырымдамалардан үшеуін бөліп алу
қажет: дәстүрлі, педоцентристикалық және дидактиканың қазіргі жүйесі.
Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі басты рөлді білім беру, мұғалімнің іс-
әрекеті атқарады. Оны Я.А.Коменский, И.Песталоцци, И.Гербарт секілді
педагогтардың тұжырымдамасы және немістің классикалық гимназиясының
дидактикасы құрайды.[5]
Педоцентристикалық тұжырымдамада оқытудағы басты рөл оқуға баланың іс-
әрекетіне беріледі. Бұл тәсілдің негізінде Д.Дьюдің жүйесі,
Г.Кершейнштейнердің еңбек мектебі, В.Лайдың ХХ ғасырдың басындағы
педагогикадағы реформа кезеңінің теориясы жатыр. Г.Кершенштейнер халықтың
“ еңбек мектебі” баланы қазіргі мемлекеттің талабына үйрету және әлеуметтік
шығу тегіне сәйкес алдағы кәсіби іс-әрекетке дайындауы керек деген ұғымына
сәйкес “азаматтық тәрбие” тұжырымдамасын жасады. В.Лай тәрбие мен оқыту
оқушыларға сырттай әсер ету мен олардың оған сурет, модельдеу, сызу, ән-
күй, би сабақтары, түрлі ауызша және жазбаша жұмыстар мен жануарларды бағып-
қағу түріндегі жауапты реакцияларының кезектесуі ретінде қарастырылуына
сәйкестендірілген “әсер ету” формуласына негізделген “әрекеттегі
педагогика” тұжырымдамасын ұсынады.
Қазіргі таңдағы дидактикалық жүйе, екі жақтылы оқыту мен оқу –
оқытудың іс-әрекетін құрайды, ал олардың дидактикалық қарым-қатынасы
дидактика пәнін құрайды деген тұжырымдамадан негіз алады. Қазіргі таңдағы
дамыта оқыту теориясынан, психикалық дамуға бағдарланған тұжырымдаманы
(Л.В.Занков, З.И.Калмакова, Е.Н.Кабанова-Миллер) және тұлғалық дамуды
ескеретін тұжырымдаманы (Г.А.Цукерман, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин,
С.А.Смирнов) ерекше атауға болады.
Л.В.Занковтың тұжырымдамасы бойынша, оқыту жүйесінің негізін, өзара
байланыстағы ұстанымдар құрайды:
- қиыншылықтың жоғары деңгейінде оқыту;
- бағдарламалық материалды оқытудың жоғары қарқындылығы;
- бастапқы теориялық білімнің маңызды рөлі;
- оқушылардың оқу процесін ұғынуы;
- барлық оқушыларды дамыту мақсатына бағытталған жүйелі жұмыс
жүргізу.
З.И.Калмакованың тұжырымдамасы бойынша, өнімді және шығармашылықты
ойды қалыптастыратын оқыту дамыту болып есептеледі. Өнімді ойды оқып білім
алудың негізі деп қарастыра отырып З.И.Каламакова өнімді ойлаудың
ерекшеліктерінің сырттайғы көрінісі – жаңа білімді өзбетінше игеру және оны
іс-әрекетте қолдана білу деп біледі. Мұндай ойдың негізі көрсеткіштері:
- ойдың жеке даралығы, әдеттегіден тыс жауапты таба білуі;
- ассоциациялық байланыстардың пайда болуының жылдамдығы және дамуы;
- мәселенің ұғымдылығы, оның әдеттегіден тыс шешімі;
- ойдың жүйріктігі – кейбір талаптарға сәйкес уақыт бірлігінде пайда
болатын ассоцияциялық идеялардың саны.
З.И.Калмакованың дәлелдеуі бойынша, дамудағы оқыту төмендегі
дидактикалық ұстанымдарға бағдарланғанда жүзеге асуы мүмкін:
а) оқытудың мәселелігі;
ә) оқытудың жекелілігі және даралығы;
б) ойлаудың түрлі компоненттерінің (нақтылық және абстрактылы және
теориялық) үйлесімде дамуы;
в) ақыл-ой әрекеттерінің тәсілдерін қалыптастыру;
г) есте сақтау әрекеттерін арнайы ұйымдастыру.
Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасы, өзі оқу жұмысының тәсілдері деп
атаған, ойлау операцияларын қалыптастырумен байланысты. Оқу жұмысының
тәсілдеріне салыстыруды, қортындылауды, себеп-салдар байланысын ашуды
бақылауды, зерттеліп отырған құбылыстың сипаттамасын құрастыруды, ұғымның
мәнді және мәнсіз белгілерін ажыратуды кіргізеді.
Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасындағы шарттары ретінде
төмендегілер белгіленеді:
1. Оқытудың барлық қатары оқушыларда түрлі деңгейлерде толықтырылған
оқу жұмысының тәсілдерін қалыптастыру идеясына сәйкестендірілуі
керек.
2. Әрбір оқу пәнінде оқу жұмысының негізгі тәсілдерінің болуы және
оларды оқушыларда қалыптастыру маңызды.
3. Оқушылар жағынан өздерінің оқу әрекеттерін басқару тәсілдерін
қалыптастыру қажет.
Сонымен жоғарыда қарастырылған тұжырымдамалар жалпы психиканы дамыту
мақсатында оқушылардың психикалық қызметін (негізінен ойды) дамуымен
Л.В.Занков, шығармашылық ойын дамытумен (З.И.Калмыкова) немесе ойлау
операцияларын қалыптастырумен (Е.Н.Кабанова-Миллер) байланысты. Оқу
әрекеттерін ұйымдастыруға бағдар ретінде оқушылардың жеке қасиеттерін
дамыту тұжырымдамасы кең таралған.[6]
Г.А.Цукерман тұжырымдамасына сәйкес, оқытудағы маңызды міндеттердің
бірі – оқушыларды оқу бірлестігі дағдыларына оқыту. Оқу процесі мұғалім мен
баланың бірлестігінің негізінде жасалады. Ол оқу бірлестігіндегі үш басты
сипаттамаларды ажыратады:
- өзара әсердің симметриясыздығы (бала үлкен адамды қабылдамайды, ол
өзіне қажетті білімді іздестіреді, ал мұғалім баланың ізденісін
реттеп, тиімдендіреді);
- баланың танымдық инициативасы;
- жаңа білімге сұраныс жасау.
В.В.Давыдовтың және Д.Б.Элкониннің тұжырымдамалары бойынша оқушыларды
дамыта оқытудың негізінде теориялық білімді сараптау, жоспарлау және
рефлексия арқылы меңгеру процесінде оқу әрекетін оның субъектісінде
қалыптастыру теориясы жатыр. В.В.Давыдовтың және Д.Б.Элькониннің тұлғаны
дамыта оқыту тұжырымдамасы, бірінші оқушылардың шығармашылығын дамытуға
бағытталған.
Берілген шығармашылықтың әдістемесін бейнелейтін, С.А.Смирновтың
тұжырымдамасында, педагогикалық процестің негізгі мақсаты ретінде,
әлеуметтік тәжірибенің қарқынды жинақталуымен және баланы ішкі
психологиялық тыныштық пен өз-өзіне деген сенімді қалыптастыру
үйлесіміндегі қабілетін мүмкіндігінше дамытудың шарттарын жасау жағдайы
қарастырылады. Осы тұжырымдамаға сәйкес, мұғалім әрекетіндегі үш бағыт
ажыратылады:
- оқушының мұғаліммен және бір-бірімен әрекеттерін ұйымдастыру;
- сабақтарда жеке ойындарды және оқу әрекеттерін ұйымдастырудың ойын
формаларын кеңінен пайдалану;
- оқушыларды шығармашылық әрекеттерге араластыру.
Зерттеушілер оқытудың психикалық қызметін (қабылдау, тиімді есте
сақтау, ойлау және ұғым қалыптастыру, теориялық толықтыру және ақыл-ой
инициативаларын) дамытуға ерекше көңіл аударды.[7]
Оқыту технологиясының құрамына кіретін жүйелілік категория: оқытудың
мақсаты; оқытудың мазмұны; педагогикалық өзара әрекеттің мүмкіндігі (оқыту
және мотивация мүмкіндігі) оқыту процесін ұйымдастыру; оқушы немесе мұғалім
ара қатынасы; іс-әрекет нәтижесі соның ішінде кәсіптік дайындық деңгейі.
Сонымен, оқыту технологиясы – оқыту процесін ұйымдастыруды, басқаруды
және бақылауды қарастырады. Оның үстіне бұл процестің барлық жағы бір-
бірімен өзара байланысты және бір-біріне әсер етеді.
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу – тәрбие үдерісінде
қолдану жолдары
Педагогикалық технология педагогика және техника ұғымдарының негізінде
пайда болған түсінік. Педагогика – біріншіден ғылымның адаммен байланысты
бір саласы, болса, екіншіден белгілі бір мақсатқа (білім, тәрбие алуға
немесе беруге) бағытталған ұстаз бен шәкірттің өзара байланысты іс-әрекетін
зерттейтін ғылым, үшіншіден алғанда педагогика белгілі бір мақсатқа яғни
білім мен тәрбие алуға немесе беруге бағытталған ұстазбен шәкірттің өзара
байланысты іс-әрекеттің білімдерін, іскерлік пен дағдыларын, үйренуді
көздейтін болашақ мұғалімге білім мен тәрбие берушілерді дайындайтын оқу
пәні болып табылады. Техника дегеніміз - біріншіден ғылымның бір саласы
болса, екіншіден белгілі бір іс-әрекетті ұтымды түрде орындауға арналған
құрал сайман, мүмкіндік болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі психологиялық-педагогикалық әдебиеттер ғылым-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына жаңа
компьютерлік технологияларды енгізумен бірге келген технология деген
ұғым жиі кездеседі. Ғылымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Англияда пайда болып және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүниежүзі елдеріне тарады.
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген
технологияларды екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік.
Өндірістік технологияларға үлгі ретінде табиғат шикізатын қайта өңдеу
технологиясы болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім
шығуында белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен
қайта өңдеу процесі деп атайды.
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология деген сөзді енгізу
индустриялық технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Бұл бағытты бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында
ғалымдар (В.П.Беспалько, П.И.Пидкасистый және т.б.) қолдады. Білім беру
саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын
талдау техникасын, мұғаліммен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина)
ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық технология ұстаздар
мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді
принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған.
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру
негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ол
білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке
жақтарына сай жасанды, қолдап істелген конструкциялар ретінде жасалынады.
Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың жеке дара
мәселелерге, білім меңгеруге бағытталған оқу моделінің жағынан өлшемі
ретінде қарастырады.[8]
Шындығында озық жаңашыл педагогтарды жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына, білім беру технологияларының басым көпшілігі негізінен
оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кәсіп
және logos-ғылым, білім деген сөздерінен шыққан. Екі сөздің түп тамырының
бірлігі шеберлік туралы ғылым немесе ілімді беретін сөзді құрайды, ол
өндірістік процестерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы білімдер
жиынтығы, мысалы материалдың технологиясы, химиялық технология, құрылыс
жұмыстарының технологиясы және т.б. Бұл термин өнімді өндіру процесі
барысында жүзеге асырылып шикізатты, материалды немесе жартылай
фабрикаттарды өңдеуді жасаудың, жағдайларын қасиеттерін, формаларын өзгерту
әдістерінің жиынтығы ретінде басқаша анықталады.
Технологияның ғылым ретінде міндеті-практикада өндіріс процестерінің
ең тиімділерін анықтау мен қолдану мақсатында физикалық, химиялық,
механикалық және тағы басқа заңдылықтарды анықтау. Міне осыдан бірқатар өте
маңызы айқын анықтамалар туады:
технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттері,
байланыстарын және қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарды
білу;
еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау
керек.
Көрсетілген технологияның негізгі белгілері педагогикалық еңбектің
технологиясы анықтайды. .[9]
Білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталғанда,
педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады.
Технологиялар білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағаланады. ЮНЕСКО-ның басты конференциясында білім беру дегеніміз
әлеуметтік көлеміне келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен
мінез-құлықтарын жетілдірудің нәтижесі және процесі деп есептеу
қабылданған.
Педагогикалық технология ұғымына ғалымдар мен педагогтар әрбір даму
кезеңінде әртүрлі анықтамалар берген. Олардың берген анықтамалары әр түрлі
болғанымен бірін-бірі жоққа шығармайды. Қайта олар бірін-бірі толтыра
түседі. В.Г. Беспалько педагогикалық технология “оқу мен тәрбие
процестерінің (теориялық негіздерін) еске түсіру барысында қолданған
құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсаты тиімді жүзеге асыруға
мүмкіндік береді”-деп көрсетеді.
Г.М.Құсайыновтың пікірінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа – ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттарына сәйкес нәтижелерге жету, сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны, оқу жоспары мен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру.
Түсіндірме сөздікте: Технология – бұл қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы делінсе, Б.Т.Лихачев
педагогикалық технологияны “оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер
ететін педагогикалық ықпал” - деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті
нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі
бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта оқушы мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым деп қарастырады .[10]
В.Дальдің түсіндірме сөздігінде “Технология техника ғылымы. Техника –
өнер, білім ептілік, жұмыс тәсілдері және іске деген ұмтылыс ”, - деп
көрсеткен.
Орыс ғалымдары И.П.Павлов, В.М.Вехтеров, А.А.Ухтомский, С.Г.Шацкий
өзінің еңбектерінде мынадай анықтама береді. “Педагогикалық технология-бұл
тәсілдердің құралдардың, оқу сабақтарының ұтымдылығын арттыруға арналған
мүмкіндіктер немесе көрнекті құралдарды пайдалана отырып оқу лабораториялық
жабдықтарды ұтымды пайдалана білу”.
ХХ ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдары педагогикалық технологияны
тану барысында екі түрлі бағыт қалыптасты. Бұл кезеңнің педагогтары
“Педагогикалық технология дегеніміз - технологиялық мүмкіндіктер мен
бағдарламалық оқытуды қолдану”-деп түсіндіреді. Ал олардың кейбіреулері
“Педагогикалық технология - технологиялық оқу немесе оқыту процесіндегі
технология” - деп түсінеді. .[11]
Зерттеуші З.Г.Шаповаленко балалар ұжымының тәрбиесіне, оқу процесіне
педагогикалық ықпал етудің нәтижесінде қалыптасатын білімдердің, іскерлік
пен дағдылардың кешенін педагогикалық технология ұғымына кіргізеді.
Венгрияның ғалымы Л.Солой педагогикалық технологияның 3 белгісін атап
көрсетті, олар:
-техниканы меңгеру және ол туралы білу;
-аудиовизуалдық материалдар фондымен таныс болу;
-техникалық құралдарды ұтымды пайдалануды әдістемелік меңгеру, деп
түсіндіреді.
Ғалымдар Э.Вистерский, Ж.Целлер оқыту технологиясына жоспарлауды,
оқыту мақсатына талдау жасауды, оқу-тәрбие процесі ғылыми негізде
ұйымдастыруды жатқызады. Сонымен қатар оқытудың ұтымдылығын арттыру
мақсатында оқытудың әдістерін, құралдарын, материалдарды дұрыс таңдап алу
қажеттігін көрсетеді. .[12]
АҚШ-тың педагогикалық коммуникация және технология ассоциациясының
құжаттарында оқыту технологиясын құралдар жүйесі, оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру мен басқарудың әдіс тәсілдері ретінде қарастырылады.
Педагогикалық технологияны екі жақты қарастыру қажеттігі айтылады. Олар,
технологияны біріншіден, практикалық міндеттерді шешу барысында білім
жүйесін қолдану, екіншіден, оқу процесіде техникалық құрылымдарды қолдану
деп түсіндіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология-білімді меңгерудің
барлық аспектілерін қамтамасыз ететін адамдар мен идеяларды қамтитын,
сонымен қатар, жоспарлау басқару, қызметі мен ұйымдастырудың қызметтерін
біріктіретін интегралды процесс – деп көрсетеді.
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарында Ресейдің ғалымы Ф.А.Фрадкин өзінің
“Педагогикалық технология және тарихи перспектива”-деген еңбегінде
“педагогикалық технология дегеніміз –қандай да бір мақсатқа жетуді көздеген
мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеті айқындалған бірнеше варианттағы
объективтендірілген, жүйеленген іс-әрекет”, деп тұжырым жасайды.
Орыс ғалымы И.Я.Лернер өзінің “Педагогикалық технология – бұл
педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті”, - деп жазады. Педагог еңбегінде педагогикалық технология дегеніміз -
ұйымдастыру тәсілдері, адам-машина жүйесіндегі адамдар мен материалдар
туралы образдық ойлар деген қорытындыға келеді.
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүелі әдісі деп берілген.
М.В.Кларин “Оқыту технологиясы және педагогикалық технология” деген
еңбегінде: “Педагогикалық технология дегеніміз –практикада қолданылатын
белгілі педагогикалық жүйенің проектісі”,-деп қарастырады.
Сонымен ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Ресейде жаңашыл-мұғалімдер топтары
қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда
өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге
олардың жалпы ортақ белгілері болады. Мектеп оқушысының оқу жұмысы
тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш,
схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. аса
айрықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясын, бағытын
авторитарлықтан, демократиялыққа, гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты
айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын
береді.[13]
Жаңашыл педагогтардың көрнекті өкілдерінің ішінен Ш.А.Амоношвилиді -
бастауыш сынып оқушыларын эксперименталды жаңашалап оқытуды атау керек.
Ш.А.Амоношвили өзінің эксперименталдық мектебінде ынтымақтастық
педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты, тіл мен математиканы есепті
оқытудың бір реттілік әдістемесі оның педагогикалық іс-әрекетінің өзіндік
қорытындысы, өзінің “О начальной ступений образования, построенного на
принципа гуманно-личностой педагогики” деген еңбегінде баяндаған. Жаңашыл
педагогтар:
Академик М.П.Иванов –коммунарлық тәрбие әдістемесінің ұжымдық істің
әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта
түседі. Жаңашыл педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік ұжымдық еңбек
ісінің ерекшелігі – ол тұлғаның субъективтік позициясы.
КСРО Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлірлі сынып –сабақ тәсілімен
оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың
итенсифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізді.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мәні әрбір оқушыны оқу іс-
әрекетіне белсенді қатыстыру, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеу, әрбір
жеке оқушыда өзінің адамгершілік сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне
сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік беру.
Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков шығармашылықты дамытатын оқытудың
технологиясын жасап жүзеге асырды. Осыған сай тұлғаның шығармашылық
қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде
бірізді қалыптасады. [14]
Қ.О.Бітібаева практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге
асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы.
Оның көптеген оқушылары өздерінің ұстазының ізін басып отырды. Олар
әдебиетсіз оны даналық сабағын аттап өте алмайды.
Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын, жетілдіретін
оқу технологияларын көрсеткен жөн. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов жасаған
дамыта оқыту жүйесінің негізгі компонентері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын
қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, және
оны жинақтау арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда мұғалім сабақ процесін
бағыттаушы адам ролінде сипатталынады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіледі. Сонымен қатар, әр оқушыға өзінің
ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине жауаптар
барлық жағдайда дұрыс бола бермеуі мүмкін, дегенмен әр бала жасаған
еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке
тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.[15]
Л.В.Занков жасаған дамыта оқыту жүйесіне сәйкес оқытудың дәстүрлі
формасынан төмендегідей ерекшеліктермен, өзгешеліктермен айқындалады:
оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
мақсаттағы айырмашылықтар;
дидактикалық прнциптердегі өзгешеліктер;
оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштері;
мұғалім мен оқушы арасындағы жаңаша қарым-қатынастар.
Бұл жүйеге сәйкес даму деп оқушының байқампаздығы, ойлауы және
практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігері,
сезімдерінің дамуы ескеріледі.
Жаңашыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті
оқыту технологиясының авторы. Бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді
қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа
негізделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні оқу процесін бала дамуы
табиғатының негізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы, баланың
танымдық күшін жан-жақты үдету арқылы жасайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, педагогиканы нақты
ғылымға жақындату, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі
болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақылығына
ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін
атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі (компоненті).[16]
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына
сай білім қажет. Өйткені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге
қабілетті 50 елдің қатарында терезесін тең ететін - білім. Сондықтан
қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін
технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары
зерттеліп, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірбиесі зертгеліп мектеп өміріне
енуде.
Жаңа технологияны меңгеруде мүғапімнің жан-жақтылығы, білімі қажет. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым қызметкерлерінің III съезінде:
"Мұғалімдердің жаңа ұрпағы 3 білім деңгейі жөнінен әлдеқайда жоғары
болуы керек. Ол үшін жаңа формацияның педагогі қажет" деген.
Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі - өсіп келе
жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс
енгізу, жаңа идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бүрынғы оқушы тек қана
тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке
тұлға екендігіне ерекше мән береміз. Өйткені,
Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін оқытудың озық тәжірибелері қажет. Оқу
үрдісінде осындай әдіспен оқыту үшін мұғалім апдымен өзі оқып біліп,
зерттеп, тиімділігіне оқытып, өзінің шеберлігіне қарай таңдауы керек.
Мұғалімнің ерекшелігі соны таңдай білуінде. Өйткені бір технологияның
өзі мұғалімнің қолдану әдіс-тәсіліне, шеберлігіне қарай жүзеге асады.
Осы технологиялардың тиімділігіне тоқталар болсақ:
1. Дамыта оқыту - жеке тұлғаны жетілдіреді, оның дамуына бағыт беріп,
олардың әуестік, белсенділік, адамгершілік, батылдық сияқты қасиеттерін
қапыптастырады.
А.С.Выготскийдің Білім беру тек дамудың алдында болғаны пайдалы
болады дегенін ескере отырып, оларды дамыта оқытудың бағдарламалық,
проблемалық, ақпараттық, т.б түрлеріне негіздеп күнделікті сабақтың тиімді
бөлімдеріне қарай бағдарлап оқыту қажет.
2. Деңгейлеп саралау - мұғалімнің де, оқушының да белсенді
шығармашылық қызметін дамытады.
Бұл жөнінде әр баланың өз деңгейі болатындай, әр балаға берілетін
тапсырманың көлемі оның деңгейіне лайықтап беріледі. Әр баланы өзінің даму
зонасында жетілдіру керек деген А.С.Выготский зерттеулері өте құнды.
Деңгейлеп оқытудың тиімділігі өте көп.
3. Топтық оқыту - бірлесіп жұмыс істеуге, өз ойын дәледеуге, өз пікірін
қосуға үйретеді. Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиелейді.
4. Сын тұрғысынан ойлау - бұл кез-келген мазмұнды сынау емес, оны зерттеу,
бақылау, талдау, әртүрлі стратегиялар арқылы өзінің ойлау негіздерін сыни
тұрғыдан дамыту.
Осы озық тәжірибелердің ерекшелігіне сүйене отырып, оның тиімді әдіс-
тәсілдерін жетілдіруге болады. Атап айтқанда:
- дарынды оқушыны дамытады, оқушылар шығармашылығын арттырады;
- оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіріп, білім сапасын көтереді;
- пәнге деген бейімділігі, қызығушылығы артады;
Озық тәжірибелердің арқасында оқушының белсендігі артып, жан-жақты
талдауға, өз ойын ашық айтуға, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауға
үйренеді.
Осындай жұмыстардцн нәтижесінде бүгінгі күн талабына сай сауатты,
білімді оқушылар тәрбиелеуге болады. Ол үшін мұғалім көп ізденіп, көп оқып,
ізденіс үстінде болу керек.
Озық технологияның өзі жаңашыл шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге
асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің
даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық
технологиялар қолданылып жүргені белгілі.
Қолданыста жүрген жүрген педагогикалық технологияларға тоқталып
өтетін болсақ олар: ынтымақтастық технологиясы; білім беруді ізгілендіру
технологиясы; ойын арқылы оқыту технологиясы; проблемалы оқыту
технологиясы; тірек сигналдар арқылы оқыту технологиясы; түсіндіре басқарып
– оза оқыту технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті
нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы; бағдарламалап
оқыту технологиясы; оқытудың компьютерлік технологиясы; дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы; математиканы оқытудың есеп шығаруға
негізделген технологиясы; өздігінен даму технологиясы; дамыта оқыту
технологиясы; Занковтың дамыта оқыту технологиясы; В.М. Монахов
технологиясы білім беру жүйесінде қолданылуда. Бірақ мұғалімдер оны өз
тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата
алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.
Поташник ұсынған критерилерін келтірдік:
алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты
жағдайға сай болуы;
жүйелілігі;
тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгерудегі, басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үрдісінің диагностикасы.
Сонымен, жекелеген оқу-тәрбие бағытында мектептің ілгері дамуы
ескірген, тиімсіз әдістерден арылып, бүгінгі өмірге сай жаңа
технологияларды қолдануға тікелей байланысты. Бұл үрдісті ұйымдастыру:
біріншіден, педагогикалық технологиялар банкіне, яғни олармен қамтамасыз
етілуге, екіншіден, жоғарыда көрсеткеніміздей, педагогикалық
технологияларды таңдай білуге, үшіншіден, оны іске қосу механизіміне
негізделеді.
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу - тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
2.1.Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық тәжірибесін
пайдаланудың әдіс – тәсілдері
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу-тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Біртұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық-жекелей өзара қарым-қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік, және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі. Сонымен, сабақ, бір
жағынан, тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма түрінде, екінші жағынан,
оқытудың заңдалақтары мен принциптерінен туындайтын, мұғалімнің сабақты
өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі талаптармен анықталатын оқытуды
ұйымдастыру формасы түрінде анықталады. Мұғалім оларды басшылыққа ала
отырып, сабақты оқыту процесінде оқушылардың тұрақты құрамымен мектептің
күнделікті нақты жағдайында шешілуге тиісті дидактикалық міндеттердің
(білім беру, тәрбие, даму) жүйесі ретінде дайындайды.
Оқытуды ұйымдастырудың формасы – оқыту процесінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері біріңғай
жүзеге асады.
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төр кезеңін ұсынады:
мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі; жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі; сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды кезеңі. [16]
Сабақ – оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан,
ендігі жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше
болды. Сабақта оқушыларға білім беру мен қатар, олардың рухани –
адамгершілік қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары
көзделеді.
Сабақ – күрделі психологиялық және педагогикалық процесс, онда
оқушылар мен педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері
іске асырылады.
Оқытуды білім беруді жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыруды
модернизациялау көзделеді. Түрлері деген ұғым латын тілінен аударғанда
forma сыртқы көрініс дегенді білдіреді, материалды затта сыртқы сызық-
белгілі орныққан тәртіпті білдіреді. Философия пәнінде түрлері ішкі
мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады. Яғни, түрлері ішкі
байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы
жағдайлармен де сабақтастықта қарастырылады. Былайша айтқанда, оқытудың
түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті.
Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқушылардың іс-әрекетіне
тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты
ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі
оқушылар мен мұғалімнің қарым-қатынасы (Чередов И.М.) Оқытудың түрі оқыту
материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару және оқу
тәсілдерін меңгерумен сабақтастықта болады. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу
материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория
ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі
оқушылардың білім сапасының көрсеткіші мен өтетін уақыты және орны, оның
жүзеге асырылу тәртібі секілді жағдайлармен байланысты болады.
Ең алғаш рет Б.П.Есипов жазған сабақты классификациялаудың жалпы
педагогикалық (немесе жалпы дидактикалық) принциптері кеңінен тарады. Ол
мынадай білім беру мақсаттарынан туындайды:
1) сабақта белгілі бір дәрежеде білім беру;
2) белгілі бір дағдыларды дамыту;
3) білім мен дағдыларды одан әрі жетілдіру;
4) балалардың игерген білім мен дағдыларын тексеру.
Бұл принцип П.Н.Груздневтің, И.А.Каировтың, И.Т.Огородниковтың,
М.Н.Маниловтың және басқалардың еңбектерінде айқын бейнеленді. Осындай
классификациялауға сәйкес сабақ мынадай түрлерге бөлінді: жаңа білімді
жеткізу сабағы; дағдыны жаттықтырулар арқылы тиянақтау сабағы; қайталау
сабағы, білімді тексеруге арналған сабақ; жинақталған сабақ 30, 10
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүдесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны, оқу жұмысының
ұзақтығы. Осыған сәйкес, оқытудың түрлерін педагогикалық әдебиеттер
негізінде былайша бөлінеді:
- жеке-дара (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
- жеке-жұптылық (оқушы-оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасы,
қазіргі жағдайда оқушымен қарым-қатынасы жеке оқушының әзірлік
процесіндегі қызметімен айқындалады);
- жеке-топтық: топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың
бұл түрлі орта ғасыр мектептерінде қолданылған);
- өзара бірлесіп оқыту (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
атауы-белланкастер жүйесі);
- саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне қарай
өтіледі (мангейм жүйесі);
- бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші –бригадир (оқытудың бұл түрі ХХ ғасырдың 20-
жылдарына тән);
- Американдық Винетка –жоспар, Трампа жоспар және т.б.;
- Оқытудың микроптық жүйесі (фронтальды, ұжымдық жұмыс және
т.б.).[17]
Оқыту түрлерінің сыныптық – сабақ жүйесі Х‡ІІ ғасырда туысқан тәуелсіз
мемлекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің мектептерінде еңкөп
тараған және үш жүзжылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз
–жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы, бұл
жүйеде оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және үйге берілген
тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық тағлымын ХІІ ғасырда
атақты чех педагогі Ян Амос Коменский жасаған. Басқа оқытудың түрлерімен
салыстырғанда, сыныпты – сабақ жүйесінің көптеген ұтымды тұстарын атап
өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп құру, барлық оқу-тәрбие үрдісін
тәртіпке келтіруді қамтамасыз ету, оны қарапайым дәрежеде басқару, оқу
мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу
мүмкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында ұжымдық ізденіс
жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының рухани санасын арттыруға
құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелілікті және кезеңдік реттілікті жүзеге
асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына
ұмтылу. Бұл оқытудың түрінде де кемшіліктер кездеседі: сыныптық –сабақ
жүйесі үлгерімі орташа деңгейдегі оқушыға бағытталған, сөйтіп, бір жағынан
үлгерімі нашар деңгейдегі оқушының қабілеті жетпейтін күрделі тапсырмалар
келсе, екінші жағынан өте талапты оқушылар үшін ыңғайланған оқу объектісі
болмайды, әр оқушының жеке қабілеті ескерілмейді, нәтижесінде, мұғалім осы
үш түрлі деңгейге жекелеген жұмысты ұйымдастыру амалын қарастыруы көзделеді
және оқытудың әдістері мен қарқын мөлшерін дәл межелей алу шеберлігі болуы
талап етіледі.
Сыныптық –сабақ жүйесі қазіргі кезде тұрақталып, жаппай озық іс-
тәжірибелерді жинақтады деуге дәлел бар. Жастары бір шамадағы сынып
оқушыларының бірге оқуының тағы бір жағымды тұсы – ол оқушылардың белгілі
ұйымдасқан және үзіліссіз оқу жұмысын, сонымен қатар міндетті оқу мен
сабақтан тыс жұмысты қамтамасыз етеді.[18]
А.Е.Әбілқасымова “Қазіргі заманғы сабақ” атты еңбегінде оқытудың
сыныптық-сабақ жүйесінің мынадай артықшылықтарын атап көрсетеді: оқу-тәрбие
процесін түгелдей тәртіпке келтіруді қамтамасыз ететін ұйымдастыру
құрылымының айқындығы; басқарудың қарапайымдылығы; балалардың проблемаларды
ұжымдық талқылауында, міндеттерге ұжымдық шешім іздестіруде бір-біріне
өзара әсер ету мүмкіндігі; оқыту процесіндегі оқушыларды тәрбиелеу ісінде
мұғалімнің оларға ұдайы эмоционалдық әсерінің болуы; оқытудың үнемділігі,
өйткені оқытушы бір уақытта оқушылардың жеткілікті дәрежедегі үлкен тобымен
жұмыс істейді, оқушылардың оқу қызыметіндегі жарысу ынтасын оятуға жағдай
жасайды, сонымен қатар олардың білмеуден білуге ұмтылысындағы жүйелілік пен
дәйектілікті қамтамасыз етеді.[19]
Сыныптық – сабақ жүйесі өзіне көптеген оқу үрдісін ұйымдастырудың
бірқатар кешендерін қосып алады. Оған жататындар: экскурсия, оқу
шеберханасындағы сабақтар, тәжірибелер, еңбек және өндіріс түрлері,
сыныптан тыс жұмыстардың түрлері (пән үйірмелері, студия, олимпиада,
байқаулар, ғылымит конференциялар).
Оқытудың осы түрі аясында жұмыстың ұжымдық, топтық жеке, даралап және
саралап оқыту немесе қарапайым мазмұндағы түрлері ұйымдастырылады.
Сыныптағы барлық оқушыларға бір тектес тапсырмалар берілгенде (жазбаша,
зертханалық және тәжірибешілік немесе практикалық сабақтар), онда саралап
оқыту жұмысы жүргізілмейді, ал сыныпта топтар әртүрлі тапсырмалар орындаса,
бір мәселені шешсе, бірге отырып барлығы тақырыпты меңгереді, міне сол
арқылы жұмыстың әрі ұжымдық, фронтальды, топтық түрлері іске асады.
Жоғарыда жіктелген оқытуды ұйымдастыру түрлеріне жататын ерекшеліктің
бірі –кез-келегн оқушыны оқу еңбегіне үйретеді: тыңдауға, ұжымдық іс-
әрекетте берілген сұрақты талқылауға, өзінің жұмысын ұйымдастыруға, өзінің
пікірін айтуға, басқаны тыңдауға, олардың жасаған ой-тұжырымы мен
дәлелдемелерімен келісетінін немесе оған өздерінің дәйектемелерін дәлелдеп,
қарсы тұжырым құруға, басқаның ой-түйінін толықтыруға, конспект жазуға,
баяндама мәтіндерін жинақтауға, библиографиялық құрастыруға, білім
көздерімен жұмыс істеуге, өзінің оқу іс-әрекетін ұйымдастыруға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 2-4
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу - тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері ... .. ... ... ... 5-12
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу – тәрбие үдерісінде қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 3-25
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу - тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
1. Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық
тәжірибесін пайдаланудың әдіс –
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...25-38
2. Жаңашыл педагогтардың озық тәжірибелерін оқу – тәрбие үрдісінде
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
... ..39-54
3. Сабақ жоспарының
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55-57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 58-59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .60-
61
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Республикада білім берудің жаңаша жүйесі жасалып
әлемдік білім беру кеңістігіне өту мақсаты қойылуда. Бұл жағдай барлық
ғылым салалары сияқты педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісінде соңғы
жылдары елеулі өзгерістер жасауды талаптауда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында “Азаматтардың білім
алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім
беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық
жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің
жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған.
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық
ерекшеліктерді еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін
қоғам талабына сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі
таңдағы негізгі, жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін
жаңарту, жетілдіру мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының
білім негіздерін қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі
сатысы болып саналады.[1]
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас,
басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны,
жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық
жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі
қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда.
Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің
негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыруда
жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы зерттелгелі
отырған тақырыптың ең өзекті мәселесі болып табылады.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін өзі дамытуға, оның
өзіндік шығармашылыққа қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктер мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Мектеп практикасының тарихында оқытуды ұйымдастырудың сыныптық оқу
жүйесін зерделеу және қорытуды, сабақтың орнықты ғылыми теориясын жасауды
алғаш рет қолға алған Я.А.Коменский болды.
Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” атты әйгілі еңбегінде сабақтың бір
мезгілде басталуы; сабақтың белгілі бір ұзақтығы; сабақ арасындағы үзіліс;
сабақты белгілі бір ұйымдастырылған түрде өткізу; мұғалімнің түсіндіруіне
оқушылардың назарын аудару; оқушыларға сұрақтар қою, тақырыпты игеруін
бақылау сияқты талаптарды қанағаттандыратын оқу сабақтарын өткізудің топтық
түрінің тиімділігін және қажеттілігін теория жүзінде негіздеді. .[2]
Оқу теориясын дамытуда К.Д.Ушинскийдің ролі ерекше болды. Ол сабақты
барлық негізгі жақтарын, “сабақтың әрбір құрамдас бөлігі мағынаға толы
қызметке сай болуын, өйткені онсыз оқушының көптеген жақсы қасиеттерін
дамыту мүмкін еместігін” талап ете отырып, талдау жасады және
шығармашылықпен жұмыс істеді.
Сабаққа және оны жетілдіруге қатысты проблемаларды К.Д.Ушинскийден
кейінгі белгілі педагогтар Д.Д. Семенов, Н.К. Корф, М.И. Демков, А.
Әбілқасымова, Т.Сабыров, және басқалар зерттеді.
Ж.Б. Қоянбаев, Қ.Р.Қоянбаев, А.А. Бейсенбаева және С. Бабаевтың
қазақ тілінде жарық көрген педагогикалық еңбектерінде сабақтың түрлері,
оларды талдау, ұйымдастыру мәселелері қарастырылған.
Ғылыми педагогикалық зерттеулерде, баспа материалдарында сабақ, оны
жетілдіру бойынша еңбектер кеңінен көрініс тапқан десек те, мектепте оқыту
формасы сабақта оқушылардың үлгермеушілігі орын алып отыр. Ол мәселені
теориялық тұрғыдан зерделеп, қайшылықты шешуге ұмтылыс жасау ниетімен
зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін оқу – тәрбие үдерісінде пайдалану – деп таңдауды жөн көрдік.
Зерттеудің мақсаты: Жаңашыл педагогтардың тәжірибесін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану.
Зерттеу нысаны: Оқу – тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: Жаңашыл педагогтардың тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану барысы.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін теориялық, педагогикалық негіздерін қолдану мұмкіндіктерін
анықтау.
2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
3. Оқу – тәрбие үдерісінде озық тәжірибелерді қолдану жолдары.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша түрлі әдебиеттерге талдау
жасау, қорыту, жүйелеу және озық тәжірибелерді қолдану.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 2 бөлім, қорытынды,
әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады.
1. Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу – тәрбие
үдерісінде пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқу - тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың шығармашылық
тәжірибелерін қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері
Бүгінгі күні оқыту технологиясы деген ұғым дәстүрлі педагогикада
қолданысқа енген түсінік. Оқыту технологиясы терминін оқытушы практикада
жаңадан қолданып жүргенімен және ол дәстүрлі оқыту процесінде бұрын бар
нәрсе.
ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы – барлық оқыту процесінің
жүйелік әдісін құру, қолдану және анықтау ретінде техникалық және адам
ресурсы есебінен білімді меңгеру, оқыту формасын ықшамдау міндеті қойылған,
өзара қатынас әрекеті, деп көрсетеді.
Бірқырынан қарағанда оқыту технологиясы – оқулық информацияның пайда
болуы, өзгерулер, елестету, өңдеу мүмкіндігі және әдістердің жиынтығы
болса, екінші жағынан техникалық немесе информациялық мүмкіндіктерді
қолдана отырып, оқу процесінде оқытушының шәкіртке әсер ету әдістері мен
тәсілдері туралы ілім.
Оқыту технологиясы – неғұрлым ұғымды жетістіктерге жету мақсаты
қойылған, оқытудың мүмкіндіктерінің, әдістерінің және формаларының жүйесін
көрсететін, оқу бағдарламаларында қарастырылған, оқытудың мазмұнын жүзеге
асырудың тәсілдері. Сонымен оқыту технологиясындағы, оқытудың мазмұны,
әдістері және мүмкіндіктері өзара шарттастық түрінде болып табылады.
Оқытушының педагогикалық шеберлігі қажетті білім мазмұнын таңдап алумен,
ұтымды әдістерді қолданумен және бағдарламада қойылған педагогикалық
міндеттерге сәйкес оқыту құраладарын мүмкіндіктерін айқындап алуынан
көрінеді.
Н.Ф. Талызинаның пікірінше: Оқыту технологиясы термині халықаралық
дидактикада бекітілген. Ол үш аспектіде бейнеленеді: оқу-тәрбие жұмыстарын
және оқыту әдісі мен технологиясын, оның техникалық жабдықтауын
ұйымдастыру, яғни мұғалімнің конструктивті шешім қабылдауына қажетті білім
жиынтығы – деп түсіндіреді.
Оқыту технологиясы – білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің саналылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді.
Оқыту технологиясы – оқу бағдарламаларында қарастырылған алға қойған
мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және
түрлерінің жүйесі арқылы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы.
Жаңашыл педагогтардың негізгі мақсаты –оқытудың тиімділігін, сапасын
жасарту. Оқыту технологиясы білім берудің тиімді жолдарын зерттейтін ғылым
ретінде, оқыту үрдісінде қолданылатын тәсілдер, принциптер мен реттеудің
жүйесі, нақты оқыту процесі ретінде сипатталады.
Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде бір-біріне байланысты 3
түрлі деңгейде қолданылады.
1) Жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық) деңгей. Мұнда оқыту
технологиясы педагогикалық жүйемен синоним ретінде жалпы білім беру
процесін сипаттайды.
2) Жеке әдістемелік (жеке пәндік) деңгей. Жеке пәндік технология оқыту
мен тәрбиелеудің мазмұнын бір пәннің шеңберінде іске асыру әдістері
мен тәсілдерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
3) Модульдік деңгей. Модульді технология оқу-тәрбие процесінің жеке
дидактикалық мақсаттарын шешуде қолданылады.
Оқыту технологиясының құрылымы:
- оқытудың мақсаты.
- оқытудың мазмұны.
- оқытудың әдістері мен тәсілдері.
- оқытудың нәтижесін айқындайды.
Технология жоба, үлгі ретінде берілгенде ғана тиімді. Оқыту
технологиясы әдістеме ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы “Нені
оқыту?”, “Не үшін оқыту?”, “Қалай оқыту?” деген сұрақтарға жауап іздесе,
оқыту технологиясы “Қалай нәтижелі оқытуға болады?” деген мәселенің шешімін
іздейді.
Оқыту технологиясы мен әдістеменің мақсаты бір, яғни оқытудың тиімді
жолдарын қарастыру. Әдістеме ғылымы теорияның қосымшасы оны іске асырудың
амалы болса, оқыту технологиясы – дидактикалық мақсатқа жеткізудің жолын
көрсететін схема, үлгі.
Оқыту технологиясында оқытудың психологиялық негіздері де басшылыққа
алынады. Оқыту мен дамудың өзара қарым-қатынасы барлық уақытта
педагогиканың өзекті мәселесі болғандықтан, соның негізінде әрбір оқушының
жеке мүмкіндіктері мен олардың жасының даму процесіндегі өзгерістерін
дамыта оқытудың ғылыми негізін іздестіру ілгеріде басталған. Бұл мәселеге
орыс педагогикасының негізін салушы К.Д.Ушинскийде назар аударған. Ол
өзінің “Адам тәрбие пәні” атты еңбегінде, баланың түрлі жас ерекшелігі
кезеңіндегі негізгі психологиялық даму ерекшеліктерін айта отырып, баланы
оқытудың ең күшті факторы оқыту мен тәрбиелеу деп жазды.
Оқыту мен тәрбиелеудің арақатынасы жөніндегі мәселе одан бергі уақытта
да, өз өзектілігін жойған жоқ. Оны психология ғылымының көрнекті
өкілдерінің бірі Л.С.Выготскийде зерттей отырып, оқыту мен дамудың
арақатынасы мәселесін шешудің өзіндік тәсілдерін ұсынады:
- оқыту мен даму бір-біріне тәуелсіз екі түрлі процесс;
- оқыту кемелденуге негізделеді, оқыту мен даму процесінде пайда
болатын мүмкіндіктерді пайдаланады;
- оқыту мен даму екі түрлі салыстырмалы процесс;
- оқыту дамудан кейін жүріп отыруы мүмкін, сонымен қатар дамуды алға
жылжыта отырып, оның алдында болуы да мүмкін.
Баланы оқыту мен дамытудың арақатынасы мәселесінің шешімін түрлі
зерттеушілер әртүрлі тәсілдермен іздестіреді:
- Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов оқытудың мазмұнының өзгерісін
іздестіру керек деп есептеді;
- Н.А.Менчинская, Д.И.Богоявленкая, Е.А.Кабанова – Миллер білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеру тиімділігі ақыл-ой іс-әрекеттерінің
тәсілдерін жетілдірудің көмегімен арттыруға болады деп дәлелдеді;
- Л.В.Занков оқытудың дамытушылық әдістеріне ең бірінші, оқыту
процесінің өзін жетілдіру арқылы жеткізуге болады деп тұжырымдайды;
- П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланың ой-өрісінің дамуына ақыл-ой
әрекеттерінің кезеңді қалыптастырудың әсерін зерттеді;
- Т.В.Кудрявцев, А.М.Мотюшкин оқытудың дамытушылық әсері
педагогикалық әрекеттер мазмұнында проблемалы оқытудың рөлін
арттырғанда ғана артатынын дәлелдейді.
Психологиялық және педагогикалық теорияларды қорытындылау негізінде,
осы ұғымдардың әрқайсысы жөніндегі түсінік нақтылана түсті. Жалпы
қолданысқа төмендегі түсініктер енгізілді:
- даму - бұл организмнің жүйке жүйесінің психикасының, тұлғаның
сандық және сапалық өзгерістерінің көрінісі;
- оқыту – қоғамдық тарихи тәжірибені мақсатты жеткізу, білімді,
іскерлікті және дағдыны меңгеруді ұйымдастыру процесі.
Оқыту мен тәрбие беру мазмұны бойынша терең ұлттық, көпқырлы дәстүрді,
ұлттық психологияны сипаттайды.[4]
Оқыту процесі дидактикалық жүйелер деп аталатын психологиялық
тұжырымдарға негізделеді. Дидактикалық жүйе оқытудың мақсатына жетуге
қызмет ететін біртұтас құрылымды жасайтын элементтер жиынтығын құрайды.
Жүйенің сипаттамасы мақсаттың, білім мазмұнының, дидактикалық процестердің,
оқытудың әдістері, құралдары, формаларының және оның ұстанымдарының
сипаттамаларына сәйкес. Дидактикалық тұжырымдамалардан үшеуін бөліп алу
қажет: дәстүрлі, педоцентристикалық және дидактиканың қазіргі жүйесі.
Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі басты рөлді білім беру, мұғалімнің іс-
әрекеті атқарады. Оны Я.А.Коменский, И.Песталоцци, И.Гербарт секілді
педагогтардың тұжырымдамасы және немістің классикалық гимназиясының
дидактикасы құрайды.[5]
Педоцентристикалық тұжырымдамада оқытудағы басты рөл оқуға баланың іс-
әрекетіне беріледі. Бұл тәсілдің негізінде Д.Дьюдің жүйесі,
Г.Кершейнштейнердің еңбек мектебі, В.Лайдың ХХ ғасырдың басындағы
педагогикадағы реформа кезеңінің теориясы жатыр. Г.Кершенштейнер халықтың
“ еңбек мектебі” баланы қазіргі мемлекеттің талабына үйрету және әлеуметтік
шығу тегіне сәйкес алдағы кәсіби іс-әрекетке дайындауы керек деген ұғымына
сәйкес “азаматтық тәрбие” тұжырымдамасын жасады. В.Лай тәрбие мен оқыту
оқушыларға сырттай әсер ету мен олардың оған сурет, модельдеу, сызу, ән-
күй, би сабақтары, түрлі ауызша және жазбаша жұмыстар мен жануарларды бағып-
қағу түріндегі жауапты реакцияларының кезектесуі ретінде қарастырылуына
сәйкестендірілген “әсер ету” формуласына негізделген “әрекеттегі
педагогика” тұжырымдамасын ұсынады.
Қазіргі таңдағы дидактикалық жүйе, екі жақтылы оқыту мен оқу –
оқытудың іс-әрекетін құрайды, ал олардың дидактикалық қарым-қатынасы
дидактика пәнін құрайды деген тұжырымдамадан негіз алады. Қазіргі таңдағы
дамыта оқыту теориясынан, психикалық дамуға бағдарланған тұжырымдаманы
(Л.В.Занков, З.И.Калмакова, Е.Н.Кабанова-Миллер) және тұлғалық дамуды
ескеретін тұжырымдаманы (Г.А.Цукерман, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин,
С.А.Смирнов) ерекше атауға болады.
Л.В.Занковтың тұжырымдамасы бойынша, оқыту жүйесінің негізін, өзара
байланыстағы ұстанымдар құрайды:
- қиыншылықтың жоғары деңгейінде оқыту;
- бағдарламалық материалды оқытудың жоғары қарқындылығы;
- бастапқы теориялық білімнің маңызды рөлі;
- оқушылардың оқу процесін ұғынуы;
- барлық оқушыларды дамыту мақсатына бағытталған жүйелі жұмыс
жүргізу.
З.И.Калмакованың тұжырымдамасы бойынша, өнімді және шығармашылықты
ойды қалыптастыратын оқыту дамыту болып есептеледі. Өнімді ойды оқып білім
алудың негізі деп қарастыра отырып З.И.Каламакова өнімді ойлаудың
ерекшеліктерінің сырттайғы көрінісі – жаңа білімді өзбетінше игеру және оны
іс-әрекетте қолдана білу деп біледі. Мұндай ойдың негізі көрсеткіштері:
- ойдың жеке даралығы, әдеттегіден тыс жауапты таба білуі;
- ассоциациялық байланыстардың пайда болуының жылдамдығы және дамуы;
- мәселенің ұғымдылығы, оның әдеттегіден тыс шешімі;
- ойдың жүйріктігі – кейбір талаптарға сәйкес уақыт бірлігінде пайда
болатын ассоцияциялық идеялардың саны.
З.И.Калмакованың дәлелдеуі бойынша, дамудағы оқыту төмендегі
дидактикалық ұстанымдарға бағдарланғанда жүзеге асуы мүмкін:
а) оқытудың мәселелігі;
ә) оқытудың жекелілігі және даралығы;
б) ойлаудың түрлі компоненттерінің (нақтылық және абстрактылы және
теориялық) үйлесімде дамуы;
в) ақыл-ой әрекеттерінің тәсілдерін қалыптастыру;
г) есте сақтау әрекеттерін арнайы ұйымдастыру.
Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасы, өзі оқу жұмысының тәсілдері деп
атаған, ойлау операцияларын қалыптастырумен байланысты. Оқу жұмысының
тәсілдеріне салыстыруды, қортындылауды, себеп-салдар байланысын ашуды
бақылауды, зерттеліп отырған құбылыстың сипаттамасын құрастыруды, ұғымның
мәнді және мәнсіз белгілерін ажыратуды кіргізеді.
Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасындағы шарттары ретінде
төмендегілер белгіленеді:
1. Оқытудың барлық қатары оқушыларда түрлі деңгейлерде толықтырылған
оқу жұмысының тәсілдерін қалыптастыру идеясына сәйкестендірілуі
керек.
2. Әрбір оқу пәнінде оқу жұмысының негізгі тәсілдерінің болуы және
оларды оқушыларда қалыптастыру маңызды.
3. Оқушылар жағынан өздерінің оқу әрекеттерін басқару тәсілдерін
қалыптастыру қажет.
Сонымен жоғарыда қарастырылған тұжырымдамалар жалпы психиканы дамыту
мақсатында оқушылардың психикалық қызметін (негізінен ойды) дамуымен
Л.В.Занков, шығармашылық ойын дамытумен (З.И.Калмыкова) немесе ойлау
операцияларын қалыптастырумен (Е.Н.Кабанова-Миллер) байланысты. Оқу
әрекеттерін ұйымдастыруға бағдар ретінде оқушылардың жеке қасиеттерін
дамыту тұжырымдамасы кең таралған.[6]
Г.А.Цукерман тұжырымдамасына сәйкес, оқытудағы маңызды міндеттердің
бірі – оқушыларды оқу бірлестігі дағдыларына оқыту. Оқу процесі мұғалім мен
баланың бірлестігінің негізінде жасалады. Ол оқу бірлестігіндегі үш басты
сипаттамаларды ажыратады:
- өзара әсердің симметриясыздығы (бала үлкен адамды қабылдамайды, ол
өзіне қажетті білімді іздестіреді, ал мұғалім баланың ізденісін
реттеп, тиімдендіреді);
- баланың танымдық инициативасы;
- жаңа білімге сұраныс жасау.
В.В.Давыдовтың және Д.Б.Элкониннің тұжырымдамалары бойынша оқушыларды
дамыта оқытудың негізінде теориялық білімді сараптау, жоспарлау және
рефлексия арқылы меңгеру процесінде оқу әрекетін оның субъектісінде
қалыптастыру теориясы жатыр. В.В.Давыдовтың және Д.Б.Элькониннің тұлғаны
дамыта оқыту тұжырымдамасы, бірінші оқушылардың шығармашылығын дамытуға
бағытталған.
Берілген шығармашылықтың әдістемесін бейнелейтін, С.А.Смирновтың
тұжырымдамасында, педагогикалық процестің негізгі мақсаты ретінде,
әлеуметтік тәжірибенің қарқынды жинақталуымен және баланы ішкі
психологиялық тыныштық пен өз-өзіне деген сенімді қалыптастыру
үйлесіміндегі қабілетін мүмкіндігінше дамытудың шарттарын жасау жағдайы
қарастырылады. Осы тұжырымдамаға сәйкес, мұғалім әрекетіндегі үш бағыт
ажыратылады:
- оқушының мұғаліммен және бір-бірімен әрекеттерін ұйымдастыру;
- сабақтарда жеке ойындарды және оқу әрекеттерін ұйымдастырудың ойын
формаларын кеңінен пайдалану;
- оқушыларды шығармашылық әрекеттерге араластыру.
Зерттеушілер оқытудың психикалық қызметін (қабылдау, тиімді есте
сақтау, ойлау және ұғым қалыптастыру, теориялық толықтыру және ақыл-ой
инициативаларын) дамытуға ерекше көңіл аударды.[7]
Оқыту технологиясының құрамына кіретін жүйелілік категория: оқытудың
мақсаты; оқытудың мазмұны; педагогикалық өзара әрекеттің мүмкіндігі (оқыту
және мотивация мүмкіндігі) оқыту процесін ұйымдастыру; оқушы немесе мұғалім
ара қатынасы; іс-әрекет нәтижесі соның ішінде кәсіптік дайындық деңгейі.
Сонымен, оқыту технологиясы – оқыту процесін ұйымдастыруды, басқаруды
және бақылауды қарастырады. Оның үстіне бұл процестің барлық жағы бір-
бірімен өзара байланысты және бір-біріне әсер етеді.
1.2. Жаңашыл педагогтардың шығармашылығын оқу – тәрбие үдерісінде
қолдану жолдары
Педагогикалық технология педагогика және техника ұғымдарының негізінде
пайда болған түсінік. Педагогика – біріншіден ғылымның адаммен байланысты
бір саласы, болса, екіншіден белгілі бір мақсатқа (білім, тәрбие алуға
немесе беруге) бағытталған ұстаз бен шәкірттің өзара байланысты іс-әрекетін
зерттейтін ғылым, үшіншіден алғанда педагогика белгілі бір мақсатқа яғни
білім мен тәрбие алуға немесе беруге бағытталған ұстазбен шәкірттің өзара
байланысты іс-әрекеттің білімдерін, іскерлік пен дағдыларын, үйренуді
көздейтін болашақ мұғалімге білім мен тәрбие берушілерді дайындайтын оқу
пәні болып табылады. Техника дегеніміз - біріншіден ғылымның бір саласы
болса, екіншіден белгілі бір іс-әрекетті ұтымды түрде орындауға арналған
құрал сайман, мүмкіндік болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі психологиялық-педагогикалық әдебиеттер ғылым-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына жаңа
компьютерлік технологияларды енгізумен бірге келген технология деген
ұғым жиі кездеседі. Ғылымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Англияда пайда болып және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүниежүзі елдеріне тарады.
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген
технологияларды екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік.
Өндірістік технологияларға үлгі ретінде табиғат шикізатын қайта өңдеу
технологиясы болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім
шығуында белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен
қайта өңдеу процесі деп атайды.
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология деген сөзді енгізу
индустриялық технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Бұл бағытты бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында
ғалымдар (В.П.Беспалько, П.И.Пидкасистый және т.б.) қолдады. Білім беру
саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын
талдау техникасын, мұғаліммен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина)
ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық технология ұстаздар
мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді
принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған.
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру
негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ол
білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке
жақтарына сай жасанды, қолдап істелген конструкциялар ретінде жасалынады.
Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың жеке дара
мәселелерге, білім меңгеруге бағытталған оқу моделінің жағынан өлшемі
ретінде қарастырады.[8]
Шындығында озық жаңашыл педагогтарды жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына, білім беру технологияларының басым көпшілігі негізінен
оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кәсіп
және logos-ғылым, білім деген сөздерінен шыққан. Екі сөздің түп тамырының
бірлігі шеберлік туралы ғылым немесе ілімді беретін сөзді құрайды, ол
өндірістік процестерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы білімдер
жиынтығы, мысалы материалдың технологиясы, химиялық технология, құрылыс
жұмыстарының технологиясы және т.б. Бұл термин өнімді өндіру процесі
барысында жүзеге асырылып шикізатты, материалды немесе жартылай
фабрикаттарды өңдеуді жасаудың, жағдайларын қасиеттерін, формаларын өзгерту
әдістерінің жиынтығы ретінде басқаша анықталады.
Технологияның ғылым ретінде міндеті-практикада өндіріс процестерінің
ең тиімділерін анықтау мен қолдану мақсатында физикалық, химиялық,
механикалық және тағы басқа заңдылықтарды анықтау. Міне осыдан бірқатар өте
маңызы айқын анықтамалар туады:
технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттері,
байланыстарын және қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарды
білу;
еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау
керек.
Көрсетілген технологияның негізгі белгілері педагогикалық еңбектің
технологиясы анықтайды. .[9]
Білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталғанда,
педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады.
Технологиялар білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағаланады. ЮНЕСКО-ның басты конференциясында білім беру дегеніміз
әлеуметтік көлеміне келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен
мінез-құлықтарын жетілдірудің нәтижесі және процесі деп есептеу
қабылданған.
Педагогикалық технология ұғымына ғалымдар мен педагогтар әрбір даму
кезеңінде әртүрлі анықтамалар берген. Олардың берген анықтамалары әр түрлі
болғанымен бірін-бірі жоққа шығармайды. Қайта олар бірін-бірі толтыра
түседі. В.Г. Беспалько педагогикалық технология “оқу мен тәрбие
процестерінің (теориялық негіздерін) еске түсіру барысында қолданған
құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсаты тиімді жүзеге асыруға
мүмкіндік береді”-деп көрсетеді.
Г.М.Құсайыновтың пікірінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа – ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттарына сәйкес нәтижелерге жету, сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны, оқу жоспары мен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру.
Түсіндірме сөздікте: Технология – бұл қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы делінсе, Б.Т.Лихачев
педагогикалық технологияны “оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер
ететін педагогикалық ықпал” - деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті
нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі
бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта оқушы мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым деп қарастырады .[10]
В.Дальдің түсіндірме сөздігінде “Технология техника ғылымы. Техника –
өнер, білім ептілік, жұмыс тәсілдері және іске деген ұмтылыс ”, - деп
көрсеткен.
Орыс ғалымдары И.П.Павлов, В.М.Вехтеров, А.А.Ухтомский, С.Г.Шацкий
өзінің еңбектерінде мынадай анықтама береді. “Педагогикалық технология-бұл
тәсілдердің құралдардың, оқу сабақтарының ұтымдылығын арттыруға арналған
мүмкіндіктер немесе көрнекті құралдарды пайдалана отырып оқу лабораториялық
жабдықтарды ұтымды пайдалана білу”.
ХХ ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдары педагогикалық технологияны
тану барысында екі түрлі бағыт қалыптасты. Бұл кезеңнің педагогтары
“Педагогикалық технология дегеніміз - технологиялық мүмкіндіктер мен
бағдарламалық оқытуды қолдану”-деп түсіндіреді. Ал олардың кейбіреулері
“Педагогикалық технология - технологиялық оқу немесе оқыту процесіндегі
технология” - деп түсінеді. .[11]
Зерттеуші З.Г.Шаповаленко балалар ұжымының тәрбиесіне, оқу процесіне
педагогикалық ықпал етудің нәтижесінде қалыптасатын білімдердің, іскерлік
пен дағдылардың кешенін педагогикалық технология ұғымына кіргізеді.
Венгрияның ғалымы Л.Солой педагогикалық технологияның 3 белгісін атап
көрсетті, олар:
-техниканы меңгеру және ол туралы білу;
-аудиовизуалдық материалдар фондымен таныс болу;
-техникалық құралдарды ұтымды пайдалануды әдістемелік меңгеру, деп
түсіндіреді.
Ғалымдар Э.Вистерский, Ж.Целлер оқыту технологиясына жоспарлауды,
оқыту мақсатына талдау жасауды, оқу-тәрбие процесі ғылыми негізде
ұйымдастыруды жатқызады. Сонымен қатар оқытудың ұтымдылығын арттыру
мақсатында оқытудың әдістерін, құралдарын, материалдарды дұрыс таңдап алу
қажеттігін көрсетеді. .[12]
АҚШ-тың педагогикалық коммуникация және технология ассоциациясының
құжаттарында оқыту технологиясын құралдар жүйесі, оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру мен басқарудың әдіс тәсілдері ретінде қарастырылады.
Педагогикалық технологияны екі жақты қарастыру қажеттігі айтылады. Олар,
технологияны біріншіден, практикалық міндеттерді шешу барысында білім
жүйесін қолдану, екіншіден, оқу процесіде техникалық құрылымдарды қолдану
деп түсіндіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология-білімді меңгерудің
барлық аспектілерін қамтамасыз ететін адамдар мен идеяларды қамтитын,
сонымен қатар, жоспарлау басқару, қызметі мен ұйымдастырудың қызметтерін
біріктіретін интегралды процесс – деп көрсетеді.
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарында Ресейдің ғалымы Ф.А.Фрадкин өзінің
“Педагогикалық технология және тарихи перспектива”-деген еңбегінде
“педагогикалық технология дегеніміз –қандай да бір мақсатқа жетуді көздеген
мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеті айқындалған бірнеше варианттағы
объективтендірілген, жүйеленген іс-әрекет”, деп тұжырым жасайды.
Орыс ғалымы И.Я.Лернер өзінің “Педагогикалық технология – бұл
педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті”, - деп жазады. Педагог еңбегінде педагогикалық технология дегеніміз -
ұйымдастыру тәсілдері, адам-машина жүйесіндегі адамдар мен материалдар
туралы образдық ойлар деген қорытындыға келеді.
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүелі әдісі деп берілген.
М.В.Кларин “Оқыту технологиясы және педагогикалық технология” деген
еңбегінде: “Педагогикалық технология дегеніміз –практикада қолданылатын
белгілі педагогикалық жүйенің проектісі”,-деп қарастырады.
Сонымен ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Ресейде жаңашыл-мұғалімдер топтары
қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда
өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге
олардың жалпы ортақ белгілері болады. Мектеп оқушысының оқу жұмысы
тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш,
схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. аса
айрықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясын, бағытын
авторитарлықтан, демократиялыққа, гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты
айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын
береді.[13]
Жаңашыл педагогтардың көрнекті өкілдерінің ішінен Ш.А.Амоношвилиді -
бастауыш сынып оқушыларын эксперименталды жаңашалап оқытуды атау керек.
Ш.А.Амоношвили өзінің эксперименталдық мектебінде ынтымақтастық
педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты, тіл мен математиканы есепті
оқытудың бір реттілік әдістемесі оның педагогикалық іс-әрекетінің өзіндік
қорытындысы, өзінің “О начальной ступений образования, построенного на
принципа гуманно-личностой педагогики” деген еңбегінде баяндаған. Жаңашыл
педагогтар:
Академик М.П.Иванов –коммунарлық тәрбие әдістемесінің ұжымдық істің
әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта
түседі. Жаңашыл педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік ұжымдық еңбек
ісінің ерекшелігі – ол тұлғаның субъективтік позициясы.
КСРО Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлірлі сынып –сабақ тәсілімен
оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың
итенсифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізді.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мәні әрбір оқушыны оқу іс-
әрекетіне белсенді қатыстыру, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеу, әрбір
жеке оқушыда өзінің адамгершілік сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне
сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік беру.
Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков шығармашылықты дамытатын оқытудың
технологиясын жасап жүзеге асырды. Осыған сай тұлғаның шығармашылық
қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде
бірізді қалыптасады. [14]
Қ.О.Бітібаева практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге
асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы.
Оның көптеген оқушылары өздерінің ұстазының ізін басып отырды. Олар
әдебиетсіз оны даналық сабағын аттап өте алмайды.
Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын, жетілдіретін
оқу технологияларын көрсеткен жөн. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов жасаған
дамыта оқыту жүйесінің негізгі компонентері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын
қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, және
оны жинақтау арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда мұғалім сабақ процесін
бағыттаушы адам ролінде сипатталынады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіледі. Сонымен қатар, әр оқушыға өзінің
ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине жауаптар
барлық жағдайда дұрыс бола бермеуі мүмкін, дегенмен әр бала жасаған
еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке
тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.[15]
Л.В.Занков жасаған дамыта оқыту жүйесіне сәйкес оқытудың дәстүрлі
формасынан төмендегідей ерекшеліктермен, өзгешеліктермен айқындалады:
оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
мақсаттағы айырмашылықтар;
дидактикалық прнциптердегі өзгешеліктер;
оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштері;
мұғалім мен оқушы арасындағы жаңаша қарым-қатынастар.
Бұл жүйеге сәйкес даму деп оқушының байқампаздығы, ойлауы және
практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігері,
сезімдерінің дамуы ескеріледі.
Жаңашыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті
оқыту технологиясының авторы. Бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді
қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа
негізделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні оқу процесін бала дамуы
табиғатының негізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы, баланың
танымдық күшін жан-жақты үдету арқылы жасайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, педагогиканы нақты
ғылымға жақындату, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі
болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақылығына
ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін
атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі (компоненті).[16]
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына
сай білім қажет. Өйткені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге
қабілетті 50 елдің қатарында терезесін тең ететін - білім. Сондықтан
қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін
технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары
зерттеліп, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірбиесі зертгеліп мектеп өміріне
енуде.
Жаңа технологияны меңгеруде мүғапімнің жан-жақтылығы, білімі қажет. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым қызметкерлерінің III съезінде:
"Мұғалімдердің жаңа ұрпағы 3 білім деңгейі жөнінен әлдеқайда жоғары
болуы керек. Ол үшін жаңа формацияның педагогі қажет" деген.
Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі - өсіп келе
жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс
енгізу, жаңа идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бүрынғы оқушы тек қана
тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке
тұлға екендігіне ерекше мән береміз. Өйткені,
Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін оқытудың озық тәжірибелері қажет. Оқу
үрдісінде осындай әдіспен оқыту үшін мұғалім апдымен өзі оқып біліп,
зерттеп, тиімділігіне оқытып, өзінің шеберлігіне қарай таңдауы керек.
Мұғалімнің ерекшелігі соны таңдай білуінде. Өйткені бір технологияның
өзі мұғалімнің қолдану әдіс-тәсіліне, шеберлігіне қарай жүзеге асады.
Осы технологиялардың тиімділігіне тоқталар болсақ:
1. Дамыта оқыту - жеке тұлғаны жетілдіреді, оның дамуына бағыт беріп,
олардың әуестік, белсенділік, адамгершілік, батылдық сияқты қасиеттерін
қапыптастырады.
А.С.Выготскийдің Білім беру тек дамудың алдында болғаны пайдалы
болады дегенін ескере отырып, оларды дамыта оқытудың бағдарламалық,
проблемалық, ақпараттық, т.б түрлеріне негіздеп күнделікті сабақтың тиімді
бөлімдеріне қарай бағдарлап оқыту қажет.
2. Деңгейлеп саралау - мұғалімнің де, оқушының да белсенді
шығармашылық қызметін дамытады.
Бұл жөнінде әр баланың өз деңгейі болатындай, әр балаға берілетін
тапсырманың көлемі оның деңгейіне лайықтап беріледі. Әр баланы өзінің даму
зонасында жетілдіру керек деген А.С.Выготский зерттеулері өте құнды.
Деңгейлеп оқытудың тиімділігі өте көп.
3. Топтық оқыту - бірлесіп жұмыс істеуге, өз ойын дәледеуге, өз пікірін
қосуға үйретеді. Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиелейді.
4. Сын тұрғысынан ойлау - бұл кез-келген мазмұнды сынау емес, оны зерттеу,
бақылау, талдау, әртүрлі стратегиялар арқылы өзінің ойлау негіздерін сыни
тұрғыдан дамыту.
Осы озық тәжірибелердің ерекшелігіне сүйене отырып, оның тиімді әдіс-
тәсілдерін жетілдіруге болады. Атап айтқанда:
- дарынды оқушыны дамытады, оқушылар шығармашылығын арттырады;
- оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіріп, білім сапасын көтереді;
- пәнге деген бейімділігі, қызығушылығы артады;
Озық тәжірибелердің арқасында оқушының белсендігі артып, жан-жақты
талдауға, өз ойын ашық айтуға, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауға
үйренеді.
Осындай жұмыстардцн нәтижесінде бүгінгі күн талабына сай сауатты,
білімді оқушылар тәрбиелеуге болады. Ол үшін мұғалім көп ізденіп, көп оқып,
ізденіс үстінде болу керек.
Озық технологияның өзі жаңашыл шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге
асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің
даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық
технологиялар қолданылып жүргені белгілі.
Қолданыста жүрген жүрген педагогикалық технологияларға тоқталып
өтетін болсақ олар: ынтымақтастық технологиясы; білім беруді ізгілендіру
технологиясы; ойын арқылы оқыту технологиясы; проблемалы оқыту
технологиясы; тірек сигналдар арқылы оқыту технологиясы; түсіндіре басқарып
– оза оқыту технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті
нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы; бағдарламалап
оқыту технологиясы; оқытудың компьютерлік технологиясы; дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы; математиканы оқытудың есеп шығаруға
негізделген технологиясы; өздігінен даму технологиясы; дамыта оқыту
технологиясы; Занковтың дамыта оқыту технологиясы; В.М. Монахов
технологиясы білім беру жүйесінде қолданылуда. Бірақ мұғалімдер оны өз
тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата
алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.
Поташник ұсынған критерилерін келтірдік:
алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты
жағдайға сай болуы;
жүйелілігі;
тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгерудегі, басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үрдісінің диагностикасы.
Сонымен, жекелеген оқу-тәрбие бағытында мектептің ілгері дамуы
ескірген, тиімсіз әдістерден арылып, бүгінгі өмірге сай жаңа
технологияларды қолдануға тікелей байланысты. Бұл үрдісті ұйымдастыру:
біріншіден, педагогикалық технологиялар банкіне, яғни олармен қамтамасыз
етілуге, екіншіден, жоғарыда көрсеткеніміздей, педагогикалық
технологияларды таңдай білуге, үшіншіден, оны іске қосу механизіміне
негізделеді.
ІІ.Бөлім. Жаңашыл педагогтардың шығармашылық тәжірибелерін оқу - тәрбие
үдерісінде пайдалану әдістемесі.
2.1.Оқу – тәрбие үдерісінде жаңашыл педагогтардың педагогикалық тәжірибесін
пайдаланудың әдіс – тәсілдері
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу-тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Біртұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық-жекелей өзара қарым-қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік, және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі. Сонымен, сабақ, бір
жағынан, тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма түрінде, екінші жағынан,
оқытудың заңдалақтары мен принциптерінен туындайтын, мұғалімнің сабақты
өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі талаптармен анықталатын оқытуды
ұйымдастыру формасы түрінде анықталады. Мұғалім оларды басшылыққа ала
отырып, сабақты оқыту процесінде оқушылардың тұрақты құрамымен мектептің
күнделікті нақты жағдайында шешілуге тиісті дидактикалық міндеттердің
(білім беру, тәрбие, даму) жүйесі ретінде дайындайды.
Оқытуды ұйымдастырудың формасы – оқыту процесінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері біріңғай
жүзеге асады.
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төр кезеңін ұсынады:
мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі; жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі; сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды кезеңі. [16]
Сабақ – оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан,
ендігі жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше
болды. Сабақта оқушыларға білім беру мен қатар, олардың рухани –
адамгершілік қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары
көзделеді.
Сабақ – күрделі психологиялық және педагогикалық процесс, онда
оқушылар мен педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері
іске асырылады.
Оқытуды білім беруді жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыруды
модернизациялау көзделеді. Түрлері деген ұғым латын тілінен аударғанда
forma сыртқы көрініс дегенді білдіреді, материалды затта сыртқы сызық-
белгілі орныққан тәртіпті білдіреді. Философия пәнінде түрлері ішкі
мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады. Яғни, түрлері ішкі
байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы
жағдайлармен де сабақтастықта қарастырылады. Былайша айтқанда, оқытудың
түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті.
Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқушылардың іс-әрекетіне
тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты
ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі
оқушылар мен мұғалімнің қарым-қатынасы (Чередов И.М.) Оқытудың түрі оқыту
материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару және оқу
тәсілдерін меңгерумен сабақтастықта болады. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу
материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория
ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі
оқушылардың білім сапасының көрсеткіші мен өтетін уақыты және орны, оның
жүзеге асырылу тәртібі секілді жағдайлармен байланысты болады.
Ең алғаш рет Б.П.Есипов жазған сабақты классификациялаудың жалпы
педагогикалық (немесе жалпы дидактикалық) принциптері кеңінен тарады. Ол
мынадай білім беру мақсаттарынан туындайды:
1) сабақта белгілі бір дәрежеде білім беру;
2) белгілі бір дағдыларды дамыту;
3) білім мен дағдыларды одан әрі жетілдіру;
4) балалардың игерген білім мен дағдыларын тексеру.
Бұл принцип П.Н.Груздневтің, И.А.Каировтың, И.Т.Огородниковтың,
М.Н.Маниловтың және басқалардың еңбектерінде айқын бейнеленді. Осындай
классификациялауға сәйкес сабақ мынадай түрлерге бөлінді: жаңа білімді
жеткізу сабағы; дағдыны жаттықтырулар арқылы тиянақтау сабағы; қайталау
сабағы, білімді тексеруге арналған сабақ; жинақталған сабақ 30, 10
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүдесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны, оқу жұмысының
ұзақтығы. Осыған сәйкес, оқытудың түрлерін педагогикалық әдебиеттер
негізінде былайша бөлінеді:
- жеке-дара (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
- жеке-жұптылық (оқушы-оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасы,
қазіргі жағдайда оқушымен қарым-қатынасы жеке оқушының әзірлік
процесіндегі қызметімен айқындалады);
- жеке-топтық: топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың
бұл түрлі орта ғасыр мектептерінде қолданылған);
- өзара бірлесіп оқыту (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
атауы-белланкастер жүйесі);
- саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне қарай
өтіледі (мангейм жүйесі);
- бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші –бригадир (оқытудың бұл түрі ХХ ғасырдың 20-
жылдарына тән);
- Американдық Винетка –жоспар, Трампа жоспар және т.б.;
- Оқытудың микроптық жүйесі (фронтальды, ұжымдық жұмыс және
т.б.).[17]
Оқыту түрлерінің сыныптық – сабақ жүйесі Х‡ІІ ғасырда туысқан тәуелсіз
мемлекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің мектептерінде еңкөп
тараған және үш жүзжылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз
–жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы, бұл
жүйеде оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және үйге берілген
тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық тағлымын ХІІ ғасырда
атақты чех педагогі Ян Амос Коменский жасаған. Басқа оқытудың түрлерімен
салыстырғанда, сыныпты – сабақ жүйесінің көптеген ұтымды тұстарын атап
өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп құру, барлық оқу-тәрбие үрдісін
тәртіпке келтіруді қамтамасыз ету, оны қарапайым дәрежеде басқару, оқу
мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу
мүмкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында ұжымдық ізденіс
жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының рухани санасын арттыруға
құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелілікті және кезеңдік реттілікті жүзеге
асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына
ұмтылу. Бұл оқытудың түрінде де кемшіліктер кездеседі: сыныптық –сабақ
жүйесі үлгерімі орташа деңгейдегі оқушыға бағытталған, сөйтіп, бір жағынан
үлгерімі нашар деңгейдегі оқушының қабілеті жетпейтін күрделі тапсырмалар
келсе, екінші жағынан өте талапты оқушылар үшін ыңғайланған оқу объектісі
болмайды, әр оқушының жеке қабілеті ескерілмейді, нәтижесінде, мұғалім осы
үш түрлі деңгейге жекелеген жұмысты ұйымдастыру амалын қарастыруы көзделеді
және оқытудың әдістері мен қарқын мөлшерін дәл межелей алу шеберлігі болуы
талап етіледі.
Сыныптық –сабақ жүйесі қазіргі кезде тұрақталып, жаппай озық іс-
тәжірибелерді жинақтады деуге дәлел бар. Жастары бір шамадағы сынып
оқушыларының бірге оқуының тағы бір жағымды тұсы – ол оқушылардың белгілі
ұйымдасқан және үзіліссіз оқу жұмысын, сонымен қатар міндетті оқу мен
сабақтан тыс жұмысты қамтамасыз етеді.[18]
А.Е.Әбілқасымова “Қазіргі заманғы сабақ” атты еңбегінде оқытудың
сыныптық-сабақ жүйесінің мынадай артықшылықтарын атап көрсетеді: оқу-тәрбие
процесін түгелдей тәртіпке келтіруді қамтамасыз ететін ұйымдастыру
құрылымының айқындығы; басқарудың қарапайымдылығы; балалардың проблемаларды
ұжымдық талқылауында, міндеттерге ұжымдық шешім іздестіруде бір-біріне
өзара әсер ету мүмкіндігі; оқыту процесіндегі оқушыларды тәрбиелеу ісінде
мұғалімнің оларға ұдайы эмоционалдық әсерінің болуы; оқытудың үнемділігі,
өйткені оқытушы бір уақытта оқушылардың жеткілікті дәрежедегі үлкен тобымен
жұмыс істейді, оқушылардың оқу қызыметіндегі жарысу ынтасын оятуға жағдай
жасайды, сонымен қатар олардың білмеуден білуге ұмтылысындағы жүйелілік пен
дәйектілікті қамтамасыз етеді.[19]
Сыныптық – сабақ жүйесі өзіне көптеген оқу үрдісін ұйымдастырудың
бірқатар кешендерін қосып алады. Оған жататындар: экскурсия, оқу
шеберханасындағы сабақтар, тәжірибелер, еңбек және өндіріс түрлері,
сыныптан тыс жұмыстардың түрлері (пән үйірмелері, студия, олимпиада,
байқаулар, ғылымит конференциялар).
Оқытудың осы түрі аясында жұмыстың ұжымдық, топтық жеке, даралап және
саралап оқыту немесе қарапайым мазмұндағы түрлері ұйымдастырылады.
Сыныптағы барлық оқушыларға бір тектес тапсырмалар берілгенде (жазбаша,
зертханалық және тәжірибешілік немесе практикалық сабақтар), онда саралап
оқыту жұмысы жүргізілмейді, ал сыныпта топтар әртүрлі тапсырмалар орындаса,
бір мәселені шешсе, бірге отырып барлығы тақырыпты меңгереді, міне сол
арқылы жұмыстың әрі ұжымдық, фронтальды, топтық түрлері іске асады.
Жоғарыда жіктелген оқытуды ұйымдастыру түрлеріне жататын ерекшеліктің
бірі –кез-келегн оқушыны оқу еңбегіне үйретеді: тыңдауға, ұжымдық іс-
әрекетте берілген сұрақты талқылауға, өзінің жұмысын ұйымдастыруға, өзінің
пікірін айтуға, басқаны тыңдауға, олардың жасаған ой-тұжырымы мен
дәлелдемелерімен келісетінін немесе оған өздерінің дәйектемелерін дәлелдеп,
қарсы тұжырым құруға, басқаның ой-түйінін толықтыруға, конспект жазуға,
баяндама мәтіндерін жинақтауға, библиографиялық құрастыруға, білім
көздерімен жұмыс істеуге, өзінің оқу іс-әрекетін ұйымдастыруға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz