Зейінді тәрбиелеу жолдары

Жоспар
Кіріспе

1 ЗЕЙІНДІ ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛДАРЫ
2 ЗЕЙІН ТӘРБИЕЛЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ OFAH ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

Зейінді, оның ішінде оқушылардың зейінін, тәрбиелеу өзінше дербес жүргізілетін жұмыс емес, ол мектептегі бүкіл оқу-тәрбие жұмысының өн бойында жүргізілетін жұмыс болып табылады. Зейінді тәрбиелеу оқу-тәрбие жұмысының мазмұнына, оның қызықты, қызықсыз болуына, демек, оқыту, тәрбиелеу жұмыстарының методикасына тікелей байланысты. Сабақты немесе сабақтан тыс жұмысты түрлендіріп, қызықты етіп құрмайынша, оқушыдан зейінді болуды талап етпесе де болады.
Партия мен үкіметтің оқуды өмірмен тығыз байланыстыру жөнінде қойып отырған міндеттері бұрын қолданылып келген оқыту, тәрбиелеу методикасын сын көзбен қайта қарап, оны жаңа талаптарға сай жетілдіре түсуді қажет ететіні сөзсіз.
Бұрын қолданылып келген оқыту, тәрбиелеу методикасы жаңадан қойылып отырған талаптарға үнемі сай келе бермейді. Бұрын сабақ өткізу мұғалімнің ауызша түсіндіруімен ғана шектелетін. Әрине көрнекі құралдар көрсету мен түрлі саяхаттарға шығу да кездесетін, бірақ мұндай шаралар үнемі болып тұрмады. Соңғы жылдары оқу-тәрбие жұмысын өмірмен байланыстыру жөнінде жаңа талаптар қойылып, оқу жоспарына өндірістік дағдылар беретін бірқатар пәндер енді. Біздің ойымызша, пәндердің барлығы да күнделікті еңбек тәжірибесімен ұштаса жүргізілуі керек.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЗЕЙІНДІ ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛДАРЫ
ЗЕЙІН ТӘРБИЕЛЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ OFAH ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Зейінді, оның ішінде оқушылардың зейінін, тәрбиелеу өзінше дербес
жүргізілетін жұмыс емес, ол мектептегі бүкіл оқу-тәрбие жұмысының өн
бойында жүргізілетін жұмыс болып табылады. Зейінді тәрбиелеу оқу-тәрбие
жұмысының мазмұнына, оның қызықты, қызықсыз болуына, демек, оқыту,
тәрбиелеу жұмыстарының методикасына тікелей байланысты. Сабақты немесе
сабақтан тыс жұмысты түрлендіріп, қызықты етіп құрмайынша, оқушыдан
зейінді болуды талап етпесе де болады.
Партия мен үкіметтің оқуды өмірмен тығыз байланыстыру жөнінде қойып
отырған міндеттері бұрын қолданылып келген оқыту, тәрбиелеу методикасын сын
көзбен қайта қарап, оны жаңа талаптарға сай жетілдіре түсуді қажет ететіні
сөзсіз.
Бұрын қолданылып келген оқыту, тәрбиелеу методикасы жаңадан қойылып
отырған талаптарға үнемі сай келе бермейді. Бұрын сабақ өткізу мұғалімнің
ауызша түсіндіруімен ғана шектелетін. Әрине көрнекі құралдар көрсету мен
түрлі саяхаттарға шығу да кездесетін, бірақ мұндай шаралар үнемі болып
тұрмады. Соңғы жылдары оқу-тәрбие жұмысын өмірмен байланыстыру жөнінде жаңа
талаптар қойылып, оқу жоспарына өндірістік дағдылар беретін бірқатар пәндер
енді. Біздің ойымызша, пәндердің барлығы да күнделікті еңбек тәжірибесімен
ұштаса жүргізілуі керек.
Тарихи дамуда адамның, дүниені танып-білу әрекетін екіге бөлуге
болады: білім алу (теориялық) қызметі және еңбек ету (тәжірибелік) қызметі.
Бұларды бір-бірінен айырып, бөліп қарауға болмайды. Өйткені маркстік-
лениндік ғылыми тұрғыдан алып қарасақ, нағыз білімге не болу тек
тәжірибенік, еңбек етудің негізінде ғана іске асады.
Алайда біздің совет мектебі, осы кезге дейін зор табыстарға жете тұра,
оқушыларға білім беру жұмысын күнделікті өмір тәжірибесімен соңғы кезге
дейін жан-жақты байланыстыра алмай келді, сондықтан орта білімі бар қайсы
бір жастар кей жағдайларда өз білімін практика жүзінде іске асыра алмайды.
Мектеп оқушыларға тек білім берумен ғана айналысып, олардың өз білгендерін
күнделікті өмірде пайдалана білу мәселесіне онша көп көңіл бөле қоймады.
Осының нәтижесінде мектептегі оқу тәрбие жұмысы, негізінде, пассивтік түрде
жүргізіліп келді. Қазір бұл толық мойындалып отып.
Бұрын болып келген кемшіліктерді жойып, мектептерде оқыту методикасын
қайтадан күру мәселесіндегі ең басты талап сабақты түрлі әдістер қолданып,
белсенді түрде жүргізу болып отыр.
Сабақты белсенді түрде жүргізу дегенді түрліше түсінуге болады. Бұл
жердегі белсенді деген ұғым сабақты оқушылардың белсенді түрде қабылдап,
оны толық ұғып алуы жөнінде айтылып отыр. Оқушылардың сабақ кезінде
белсенді болуы, олардың тек өздеріне ғана байланысты емес, негізінде ол
мұғалімдердің қолданатын методикалық әдістеріне, олардың сабақ беру
шеберлігіне байланысты. Әдетте сабақ өткізудің көпшілікке аян екі түрлі
әдісі бар: біріншіден, материалды басынан аяғына дейін мұғалімнің өзі
айтып, оған оқушылар белсенді түрде қатыстырылмайды. Мұндай жағдайда
сөйлейтін, ойлайтын тек қана мұғалімнің өзі болғандықтан, оқушылар сырттан
зейінді болып көрінгенімен, сабаққа деген белсенділік оларда болмайды.
Сабақты жүргізудің екінші жолы — сабақты мұғалімнін басшылығымен оқушыларды
түгелімен қатыстырып өткізу. Бұл жағдайда сабақ материалын мұғалімнің
жетекші сұрақтары арқылы оқушылардың өздері баяндап, өздері қорытындылайды.
Мұндай сабақта оқушылардың зейінді болуына толық мүмкіндік туады. Бұл екі
жолдың қайсысы жақсы? Бірінші жағдайда сабақ материалын мұғалімнің өзі ғана
баяндайтын болғандықтан, оның уақыты үнемді және сабақ мазмұн жағынан терең
өтуі; мүмкін. Ал екінші жағдайда бұл айтылған мүмкіншіліктер жетіспей де
қалуы мүмкін. Мынадай пікір олар: оқушыларға баяндалатын материал ғылым
жүзінде анықталған шындықтар болатын болғандықтан, кейбір мұғалімдер бұрын
ашылған шындықты оқушыларға қайтадан аштырудың керегі жоқ деп, сабақты
екінші әдіспен жүргізуге қарсы шығып жүр. Бұл екі жолдың қайсысы тәуір,
қайсысы нашар екенін тәжірибе шешуі тиіс. Соңғы жылдарға дейін
мектептерімізде бұл екі жолдың біріншісі жиірек қолданылып келді. Қазіргі
кезде мақсат оқушыларға білім беріп қана қоюда емес, мәселе сол білімді
өмірге пайдалана білуге үйретуде болып отыр. Сондықтан қазіргі таңда жаңағы
екі жолдың соңғысы, яғни оқушыларды сабаққа белсенді түрде қатыстыратын
жол, ерекше орын алуы тиіс. Бұл жол оқушылардың сабаққа зейінді болуына кең
мүмкіндік туғызады. Себебі оқушылар, басқа кісінің әңгімесінен гөрі,
мәселені өздері шешіп, оған белсенді араласып отырғанда әлде қайда
зейіндірек болады. Бұл жерде тағы бір көңіл аударатын жай бар. Сабақтардың
бәрін бірдей оқушылардың қатысуымен, олардың белсене араласуымен өткізе
беруге кейде мүмкіндік болмай қалады. Сондықтан қажет болғанда сабақты
мұғалім өзінің ауызша түсіндіруі арқылы жүргізеді. Кейбір педагогтар
мұғалімнің ауызша түсіндіруі арқылы сабақ жүргізу жолын пассивтік әдіске
жатқызады, біз оған түгелімен қосылмаймыз. Егер мұғалім материалды
қызғылықты етіп баяндаса, сабақ оқушылар зейінін өзіне аудара алса, біз
мұндай сабақты белсенді түрде етті деп бағалаймыз. Бір ескертетін нәрсе,
мұғалім материалдың мазмұнын жеңілдетуге тырысып, уақытты тым үнемді
пайдалануға салынып, балаларға сөз бермей, үнемі өзі ғана сөйлейтін болса,
қанша тәртіпті болғанымен, оқушылар мұндай сабақтарда бастан-аяқ зейінді
болып отырмайды. Оқушыларға материал даяр қалыпта берілетін болса, олардың
өздігінен ойлануына, қорытындылар шығаруына еш негіз қалмай кояды. Сонымен
бірге мұндай сабақтар оқушыларға қиыншылықты жеңе білу дағдысын бере
алмайды.
Осы келтірілген белсенділік принципі ғылымда жаңа мәселе емес.
Ілгеріректе өмір сүрген ірі педагогтар (К. Д. Ушинский және т. б.) сабақты
оқушылардың психикалық ерекшеліктерімен есептеспей бір жақты жүргізуге
қарсы шығып, оны оқушылардың белсене қатысуы арқылы жүргізу керектігі
жөнінде көптеген бағалы пікірлер айтқан болатын. Кейін бұл қағида
дидактикалық I принциптердің бipi болып енді. Осылай бола тұрса да, қазіpri
оқыту методикасына қойылып отырған белсенділік принципі, бұрынғыға
қарағанда әлдеқайда кен мағынада көтеріліп отыр. Белсенділік принципі
бойынша сабақ, оқушылардың кеңінен қатысуымен ғана өткізіп қоймайды,
сонымен катар мұндай сабақта ауызша баяндау кезінде көрнекі құралдарды
түрлерінде пайдаланып, тәжірибелік істермен жиірек айналысу талап етіледі.
Сабақ өткізудің белсенділік принципі мен зейін тәрбиелеудің арасында
бітe қайнасқан байланыс бар. Сабақ кезінде белсенділік принципін қолдана
отырып, бiз оқушыларға білім берумен ғана шектелмейміз, сонымен қатар
олардың зейінін тәрбиелейміз.
Біз осыған дейін білім алу, дағдылану жөнінде айттық, бipaқ зейінді
тәрбиелеу жөнінде оқыту методикасына қойылатын талап тек осы айтқандармен
ғaнa бітпейді. Өмірде үздіксіз кездесіп отыратын алуан түрлі мәселелерді
ойдағыдай шешу үшін, білім алып қана қою жеткіліксіз, ол үшін ойлай білу
және зеректік қасиеттер керек. Осыған байланысты оқыту методикасына
қойылатын тағы бip нeriзгi талап — оқушылардың зеректiгiн, ойлай бiлерлiк
қабiлетiн дамыту.
Әдетте зейінсіздік өзінен-өзі пайда болмайды. Ол көбiне сабақ
материалын баланың түсінбегендігінен болады. Оқушылардың материалға
түсінбеушіліг оның тапсырманы жақтыртпауынан немесе еріншектігінен бола
бермейді. Оқушының ой-өpici нашар дамыған болса, ол оқығысы келіп қанша
тырысқанмен, айтарлықтай нәтижеге жете алмайды. Ой-өpici тар оқушы қандай
жеңіл сабақ болса да, оған жөнді түсіне алмайды. Осындай жайлар ескеріліп,
қaзip оқушыларға білім берумен бipre, олардың зеректік, ойлай білерлік
қабілетін дамытуға да үлкен мән беріліп отыр. Оқушының зepeктiri, ойлай
білерлік қабілеті деп оның түрлі тапсырмаларды шешерде тиістi ой
амалдарын (талдау, бipiктipy, салыстыру, абстракциялау және т. б.)
қолданып, операция жасай алуын айтады. Әдетте оқушылардың ой-өpiciнің
көлемі, олардың жас ерекшелттеріне сәйкес, түрліше дәрежеде болады. Сонымен
бipre ол әр баланың жас кезінен бастап алған тәлім-тәрбиесінің дәрежесіне
де байланысты болады. Оқушылардың жасы мен оқитын класы бірдей болғанымен,
олардың зеректігі, ой-өpici бірдей бола бермейді. Мәселен, арифметика
сабағында бip оқушы eкi таңбалы санды бip таңбалы caнғa қосу үшін, әуелі
екі таңбалы санның соңғы таңбасын жеке алып, екінші санға қосты. Ал екінші
оқушы осындай тапсырманы лезде-ақ орындап тастады. Оқушылардың ой-
өрісіндегі осындай теңсіздіктер тек бастауыш мектептің оқушыларында ғана
болып қоймайды, сондай-ақ жоғарғы кластарда да жиі кездеседі. Сондықтан
оқушылардың өз білімдерін тиісті жерінде пайдалана алуы олардың
зepeктiгiнiң, ойлай білерлік қабілетінің даму дәрежесіне байланысты десек,
қателеспеймiз. Әрине, зepeктiктi дамыту оңай жұмыс емес, ол тек оқушылардың
өз бетінше атқаратын ic-әрекеттері үстінде бipтe-бipтe қалыптасып, пайда
болады.
Зейінді тәрбиелеуге байланысты - оқыту жұмысына қоятын осы нeriзri
талаптар сабақты бағалаудың жаңа түрін керек етпей қоймайды. Бұрын мектеп
тәжірибесінде сабақтын қалай өткізілгені оның мазмұнына, қолданылған оқыту
әдісінің түріне қарай бағаланатын-ды. Мұны түгелдей тepic деп қарауға
болмайды. Бipaқ біздің ойымызша қaзipri уақытта әр сабақтын сапасы одан
шығатын нәтижемен бағалануға тиіс. Оқушының сабақтан алған нәтижесі жалаң
жаттап алған материалмен өлшенбей, ережелерді, қағидаларды, теоремаларды
тиісті жерде саналы түрде пайдалана білу шеберлігімен өлшенуі тиіс. Әрине
оқушылардың қандай дәрежеге жеткенін, қаншалықты пайдалы нәрсеге ие
болғанын бip сабақ түгіл, бірнеше сабақта да жете бiлiп алу қиын. Дегенмен,
бiз осыған тырысуымыз керек. Бұл ережені принцип ретінде пайдаланудың керек
екенін біздіңше мынада: әдетте терең мазмұнды болса да, оқушылар жөнді ұғa
алмаған сабақтан мазмұны тайыз болса да, олар түгел ұғып, өздеріне керекті
үлгі алған сабақ әлдеқайда пайдалы. Сабақты өзінен шығатын нәтижемен
бағалау керек дейтін принциптің жанамалап болса да, зейін тәрбиелеу
мәселесіне қатысы бар. Ceбeбi оқушылардың сабақтан тиісті үлгі алып, одан
нәтиже шығаруы тек терең зейінді болудың негізінде ғана іске асады.
Оқу-тәрбие жұмысын қайта құру мақсатына байланысты біз зейінді
тәрбиелеу ісінде қойылатын талаптарғa тоқтай отырып, зейінді дамытуда
белгілі дәрежеде өзіндік үлес қосатын бірқатар басқа да факторларды
көрсетпей кетуге болмайды. Бұл факторларға оқушының жауапкершілігі, ықыласы
және т. б. жатады.
Оқушылардың жауапкершілігі түрліше болады. Жауапкершілік кейде бағаға
байланысты туады. Бастауыш мектептің оқушылары көбіне жақсы баға алу үшін
оқиды. Бұл жастағы балалардың бағаға әуестігі сондай, кейде тіпті
дәптерлеріне бағаны өздері-ақ қойып алады. Ал, сегіз жылдық мектептің
жоғарғы кластарындағы оқушылар бағаға саналы түрде дұрыс мән береді, бағаны
олар сіңірген еңбектің бейнесі ретінде санайды.
Оқушылардың жауапкершілігі кейде оқу жылының түрлі мезгілдеріне
байланысты пайда болады. Мысалы, кейбір оқушылар тоқсанның бас кезінде
оқуға жөнді көңіл бөлмейді де, оның аяқ жағында жақсы баға алу үшін зейінді
болуға тырысады. Мұндай әдет түбінде оларға жақсы нәтиже бере бермейді.
Мұндай жолмен алынған білім тез ұмытылып, келесі тоқсанда немесе келесі
класта баланың сабақ үлгіруіне нашар эсер етеді. Сондықтан тоқсанның немесе
жылдың аяғында, қорытынды баға қою кезінде мұғалім оқушының осы уақытқа
дейін қалай оқып келгенін есепке алуы керек.
Жауапкершіліктің басқа да түрлері кездеседі. Мысалы, кейбір оқушылар
мұғаліммен немесе ата-аналарынан корыққаннан сабаққа зейінді болады. Бірақ
мұндай оқушылардың зейіні орнықсыз болады да, білімдік пайда келтірмейді.
Ол үй тапсырмасын өз еркімен орындамайды, ата-ана бұйрығымен жасайды. Кейін
мұғалім немесе ата-ана бұрынғы қаталдығын азайтса, я болмаса уақыт
болмағандықтан баланың ісіне араласуды қойып кетсе, әлгі оқушы сабаққа
зейін салуды тоқтатады.
Зейінді болу, мұғалімді немесе ата-ананы сыйлағаннан да болады. Бірақ
бұл ішкі ықыластан шыққан зейін емес. Мұндай жағдай төменгі класс
оқушыларында жиі кездеседі. Кісіні сыйлаудан немесе одан сескенуден балатын
зейін бастауыш мектеп балалары үшін белгілі дәрежеде қажет болғанымен,
жалпы алғанда бұл жақсы әдет болып саналмайды. Сондықтан мұғалім
оқушылардың ішкі ықыластан тумайтын сыртқы жалаң зейінділіктері мен үнемі
күрес жүргізіп отыруы керек. Балалар арасында кездесетін жағымпаздық,
сескенушілік сияқты қасиеттерді болдырмау керек. Оқушылардың барлығына да
бірдей дәрежеде қатынас жасап отырудың үлкен маңызы бар.
Осы айтылғандардан оқушының ықыласы түрліше болатынын көреміз.
Оқушылардың сабаққа беріліп, тікелей қызыққандығынан болатын ықылас бар
және сабақ қызық болмаса да, басқа кісілер алдында жауапкершілікпен болатын
ықылас бар. Ықыластың осы соңғы түрі бізге теріс болып көрінгенімен, оның
кейбір жағдайда пайдасы да тиеді. Мысалы, оқушыны есеп шығару тіпті де
қызықтырмайды, бірақ ол техникалық oқv орындарының біріне түсу үшін алдына
мақсат қойды. Мақсатына жету үшін ол өзін-өзі қолына алып, есеп сабағына
үлкен зейін қойды. Еңбектене келе есепке қызығушылық пайда болды, оның
үлгіруі де жақсарды.
Баланың еркінен туатын ықылас тікелей қызығуға байланысты болмай,
істің қажеттігін жете түсінгендіктен пайда болады. Қызық емес болса ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.