Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі халықарарлық қатынас
1 Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері және сипаты. Германияның Польшаға шапқыншылығы. КСРО.нің саясаты
2. Соғыстан кейінгі бейбіт реттеу проблемасы (1945 ж..1950 ж. соңы). Отарлық жүйенің құлауы
3 Жаңа тұрпатты халықаралық қатынастардың орнығуы
4 Бейбітшілікті жақтаушылар қозғалысы
5 Отарлық жүйенің құлауы
5. ІІ дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық катынастағы Таяу және Орта Шығыс
6 ХХ ғасырдың 60.70 жылдардағы Туркия, Иордания
7 Иран мемлекетінің халықаралық қатынастағы саясаты
2. Соғыстан кейінгі бейбіт реттеу проблемасы (1945 ж..1950 ж. соңы). Отарлық жүйенің құлауы
3 Жаңа тұрпатты халықаралық қатынастардың орнығуы
4 Бейбітшілікті жақтаушылар қозғалысы
5 Отарлық жүйенің құлауы
5. ІІ дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық катынастағы Таяу және Орта Шығыс
6 ХХ ғасырдың 60.70 жылдардағы Туркия, Иордания
7 Иран мемлекетінің халықаралық қатынастағы саясаты
1939 жылы 1 -қыркүйегінде фашистік Германия соғыс жарияламай, Польшаға баса - көктеп кірді. Ол үш бағытта болды: батыс, солтүстік және оңтүстік. Польшаға немістің бес әскері енді. Осыған орай, Польшаның одақтастары Ұлыбритания мен Франция, Германияға үшінші қыркүйекте соғыс жариялады. Соғысқа сонымен бірге Англия мен Францияның доминондары мен отарлық иеліктері де енді. Осылайша екінші дүниежүзілік соғыс басталды.
Польшаның әскері қажырлы түрде соғыс қимылдарын жүргізді, бірақ саны аз, қару-жарақпен нашар жабдықталған поляк әскері, немістің танкілі дивизиясына, мықты авиациясына төтеп бере алмады. Соғыстың басталғанынан екі жұмадан соң Польшаның әскері талқандалды.
Бұл уақытта Кеңестер Одағы 1939 жылғы 23 - тамызындағы келісімінің құпия хаттамасында белгіленгендей, Польшаға қарсы шықты. 1939 жылы 17- кыркүйекте КСРО басшылығы Польша мемлекетінің және басшылығы өз қызметін тоқтатты және осыдан келе кеңес әскері Польшаның Шығыс шекарасынан өтті. Ол негізінен «Батыс Украина және Батыс Белоруссияның тұрғындарын өз қоластына алу» мақсатымен жүзеге асқан шара деп жариялады. Польшаның шамамен 200 мың офицер мен солдаттары кеңестердің қоластына түсті. Ал 1940 жылдың көктемінде олардың шамамен 20 мыңы құпиялы түрде, Катынь аймағында (Смоленск маңында) НКВД-ның ұйымдарымен атылды.
Польшаның әскері қажырлы түрде соғыс қимылдарын жүргізді, бірақ саны аз, қару-жарақпен нашар жабдықталған поляк әскері, немістің танкілі дивизиясына, мықты авиациясына төтеп бере алмады. Соғыстың басталғанынан екі жұмадан соң Польшаның әскері талқандалды.
Бұл уақытта Кеңестер Одағы 1939 жылғы 23 - тамызындағы келісімінің құпия хаттамасында белгіленгендей, Польшаға қарсы шықты. 1939 жылы 17- кыркүйекте КСРО басшылығы Польша мемлекетінің және басшылығы өз қызметін тоқтатты және осыдан келе кеңес әскері Польшаның Шығыс шекарасынан өтті. Ол негізінен «Батыс Украина және Батыс Белоруссияның тұрғындарын өз қоластына алу» мақсатымен жүзеге асқан шара деп жариялады. Польшаның шамамен 200 мың офицер мен солдаттары кеңестердің қоластына түсті. Ал 1940 жылдың көктемінде олардың шамамен 20 мыңы құпиялы түрде, Катынь аймағында (Смоленск маңында) НКВД-ның ұйымдарымен атылды.
1. Акимов Ю.Г. От межколониальных конфликтов к битве империй: англо-французское соперничество в Северной Америке в 1613-1713 гг. СПб., 2002.
2. Алексеев М. В. Тридцатилетняя война. Л., 1961.
3. Анисимов Е. В. Россия в середине XVIII в. Борьба за наследие Петра. М., 1986.
4. Альтернативы 1939 года. Документы и материалы. М., 1989.
5. Богатуров А. Д. Великие державы на Тихом океане. М., 1997.
6. Борисов Ю. В. Дипломатия Людовика XIV. М., 1991.
7. Борисов Ю. В. Шарль Морис Талейран. М., 1989.
8. Болховитинов Н. Н. Россия и война за независимость США. М., 1976.
9. Бродель Ф. Материальная цивилизация, экономика и капитализм. XV-XVIII вв. М., 1986. Т. 1-3.
10. Великая Французская революция и Россия. М., 1978.
11. Возгрин В. Е. Россия и европейские страны в годы Северной войны. Л., 1986.
12. Война за независимость и образование США. М., 1976.
13. Вторая мировая война: два взгляда, М, 1995.
14. Вторая мировая война в воспоминаниях, М, 1990.
15. Виноградов К.Б. Мировая политика 60-80 годов XIX века. События и люди, Л, 1991.
16. Джолл Д. Истоки первой мировой войны, Ростов-на-Дону, 1998.
17. Дебидур А. Дипломатическая история Европы. тт. 1-2, Ростов-на-Дону, 1995.
18. Европа и Россия: проблемы южного направления. М., 1999.
19. Европа между миром и войной, 1918-1939 гг, М., 1992
20. История Европы. Т. 2-5. М., 1991-1993, 2001.
21. Игнатьев А.В. Внешняя политика России 1907-1914. Тенденции, люди, события, М., 2000.
22. История международных отношений и внешней политики России, М, 2001.
23. История дипломатии (под ред. акад. В. П. Потемкина), тт. 1-3, М., 1941-1945
24. Исраэлян В.Л. Дипломатия в годы войны (1941-1945). М., 1985.
25. Кони Ф. История Фридриха Великого. М., 1997.
26. Клейменова Н. Версальско-Вашингтонская система МО. М., 1995.
27. Концерт трех черных орлов. М., 1990.
28. Киссинджер Г. Дипломатия. М., 1997.
29. Кальвакоресси П. Мировая политика после 1945 года. М.2000.
30. Молчанов Н.Н. Дипломатия Петра Первого, М, 1986.
31. Манфред А. З. Великая французская революция. М., 1983.
32. Манфред А. З. Наполеон Банапарт. М., 1989.
33. Международные отношения на Балканах. 1815-1830. М., 1983.
34. Международные отношения на Балканах. 1830-1856 гг. М., 1990.
35. Наполеон: воспоминания и военно-исторические произведения. СПб., 1994.
36. Наполеон. Максимы и мысли узника Св. Елены. СПб., 1995.
37. Нароцницкий А. Л. Россия и наполеоновские войны. // Проблемы методологии и источниковедения внешней политики России. М., 1986.
38. О’Коннор Т. Э. Георгий Чичерин и советская внешняя политика, 1918-1930 гг. М., 1991
39. Павленко Н. И. Петр Первый. М., 1994.
40. Поршнев Б. Ф. Тридцатилетняя война и вступление в нее Швеции и Московского государства. М., 1976.
41. Родина. 1995. № 3-4.
42. Россия и Черноморские проливы. М., 1999.
43. Российская дипломатия в портретах. М., 1992.
44. Сиполс В. Я. Дипломатическая борьба накануне Второй мировой войны. 2-е изд. М., 1989
45. Советская внешняя политика, 1917-1945 гг. Поиски новых подходов. М., 1992
46. СССР и «холодная война» (под ред. В. С. Лельчука и Е. И. Пивовара). М., 1995
47. Системная история международных отношений. Под ред. А.Д.Богатурова. Т.1-4. М, 2000.
48. Советская внешняя политика в годы «холодной войны». Новое прочтение. М.1995.
49. Сироткин В. Г. Наполеон и Россия. М., 2000.
50. Современные международные отношения. М., 2000.
51. Сталинское десятилетие холодной войны: факты и гипотезы. М., «Наука», 1999.
52. Тарле Е. В. Наполеон. М., 1991.
53. Тарле Е. В. Екатерина II и ее дипломатия. Ч. 1-2. М, 1945.
54. Тарле Е. В. Крымская война. Тт. 1-2, М., 1987
55. Тарле Е. В. Талейран. М., 1992
56. Тэйлор Дж. Борьба за господство в Европе, 1848-1918. М., 1958.
57. Уткин А.И. Дипломатия Франклина Рузвельта, Свердловск, 1990.
58. Цыганков П. А. Международные отношения. М., 1996.
59. Черкасов П. П. Кардинал Ришелье. М., 1990.
60. Чубинский В.В. Бисмарк: Политическая биография. М., 1988.
61. Шацилло К.Ф. От Портсмутского мира к первой мировой войне. Генералы и политика. М., 2000.
62. Шедивы Я. Меттерних против Наполеона. М., 1991.
63. Шеремет В. Война и бизнес. М., 1996.
64. Шеремет В. Босфор. М., 1995.
65. Ширер У. Взлет и падение третьего рейха. М., 1992.
66. Яковлев Н. Н. Европа накануне Семилетней войны. М., 1997.
67. Бобылев В. С. Внешняя политика России эпохи Петра I. М., 1990.
68. Вайнштейн О. Л. Россия и Тридцатилетняя война 1618-1648 гг. М., 1947.
69. Виноградов В. И. Британский лев на Босфоре. М., 1991.
70. Вопросы внешней политики СССР и международных отношений. М., 1976.
71. Восточный вопрос во внешней политике России. М., 1978.
72. Гаврюшкин А. В. Граф Никита Панин: из истории русской дипломатии XVIII века. М., 1989.
73. Гинцберг Л.И. Советско-германский пакт: замысел и его реализация // Отечественная история, 1996, N 3.
74. Джеджула К. Е. Россия и Великая французская буржуазная революция конца XVIII в. Киев, 1972.
75. Додолев М. А. Россия и Испания. 1808-1923 гг. М., 1984.
76. Дружинина Е. И. Русский дипломат Е. И. Обресков. // Исторические записки. 1952. Т. 40.
77. Дружинина Е. И. Кючук-Кайнарджийский мир 1774 г. (его подготовка и заключение). М., 1955.
78. Достян И. С. Русская общественная мысль и балканские народы: от Радищева до декабристов. М., 1980.
79. Емец В. А. Очерки внешней политики России в период первой мировой войны. М., 1977.
80. Зак Л. А. Монархи против народов. М., 1966.
81. Золотарев В. А., Козлов И. А. Российский флот на Черном море и в Восточном Средиземноморье. М., 1988.
82. Злотников М. Ф. Континентальная блокада и Россия. М., Л., 1966.
83. Ивонин Ю. Е. Становление европейской системы государств. Англия и Габсбурги на рубеже двух эпох. Минск, 1989.
84. Кнехт Р. Ришелье. М., 1997.
85. Коробков Н. М. Семилетняя война. М., 1940.
86. Корниенко Г.М. Холодная война. Свидетельство ее участника. М., 1995.
87. Кожокин Е. М. Государство и народ. М., 1989.
88. Колесницкий Н. Ф. «Священная Римская империя»: притязания и действительность. М., 1977.
89. Клавинг В.В. Япония в войне 1931 – 1945. СПб., 2000.
90. Косолапов Н. А. Теоретические исследования международных отношений. (Современное состояние науки). // Мировая
экономика и международные отношения. 1998. № 2, № 4, № 5.
91. Меринг Ф. Очерки по истории войны и военного искусства. М., 1956.
92. Михнева Р. Россия и Османская империя в международных отношениях в середине XVIII в. М., 1985.
93. Монархи Европы. Судьбы династий. М., 1996.
94. Нарочницкий А. Л. Международные отношения европейских государств с 1794 по 1830 г. М., 1946.
95. Нарочницкая Л. И. Россия и войны Пруссии в 60-е гг. XIX в. за объединение Германии «сверху». М., 1960.
96. Никифоров Л. А. Внешняя политика России в последние годы Северной войны. Ништадский мир. М., 1959.
97. Остальцева А. Ф. Англо-русское соглашение 1907 г. Саратов, 1977.
98. Поршнев Б. Ф. Франция, Английская революция и европейская политика в середине XVII века. М., 1970.
99. Ревуненков В. Г. Приход Бисмарка к власти. Л., 1941.
100. Рогинский В. В. Швеция и Россия. Союз 1812 г. М., 1978.
101. Розенталь Э. М. Дипломатическая история русско-французского сближения в начале XX в. М., 1960.
102. Роотс Л. К. Шлезвиг-Голштинский вопрос и политика великих держав в 1863-1864 гг. Таллин, 1957.
103. Семаков С. Н. Горчаков – русский дипломат 19 в. М., 1962.
104. Семилетняя война. Материалы о действиях русской армии и флота. М., 1948.
105. Сергеев В. В. Англия и объединение Германии в 1848-1871 гг. Л., 1986.
106. Сироткин В. Г. Дуэль двух дипломатий. Россия и Франция в 1801-1812 гг. М., 1966.
107. Фадеев А. В. Россия и восточный вопрос в 20-е гг. XIX в. М., 1958.
108. Федорова Ф. Ф., Михайлова Т. Н. Австро-русские отношения накануне и в период Отечественной войны 1812 г. //
Исторический архив. 1962. № 4.
109. Хобсбаум Э. Век империи:1875 – 1914. Ростов н/Д,1999.
110. Хобсбаум Э. Век капитала: 1848 – 1875. Ростов н/Д,1999.
111. Хобсбаум Э. Век революции: 1789 – 1848. Ростов н/Д, 1999.
112. Хрусталев М. А. Системное моделирование международных отношений. М., 1987.
113. Черняк Е. Б. Вековые конфликты. М., 1988.
114. Черняк Е. Б. Секретная дипломатия Великобритании. М. 1975.
115. Шеремет В. И. Турция и Адрианопольский мир 1829 г. М., 1975.
116. Шпаро О. Б. Освобождение Греции и Россия. 1821-1829. М., 1965.
117. Эйдельман Н. Я. Грань веков. М., 1982.
2. Алексеев М. В. Тридцатилетняя война. Л., 1961.
3. Анисимов Е. В. Россия в середине XVIII в. Борьба за наследие Петра. М., 1986.
4. Альтернативы 1939 года. Документы и материалы. М., 1989.
5. Богатуров А. Д. Великие державы на Тихом океане. М., 1997.
6. Борисов Ю. В. Дипломатия Людовика XIV. М., 1991.
7. Борисов Ю. В. Шарль Морис Талейран. М., 1989.
8. Болховитинов Н. Н. Россия и война за независимость США. М., 1976.
9. Бродель Ф. Материальная цивилизация, экономика и капитализм. XV-XVIII вв. М., 1986. Т. 1-3.
10. Великая Французская революция и Россия. М., 1978.
11. Возгрин В. Е. Россия и европейские страны в годы Северной войны. Л., 1986.
12. Война за независимость и образование США. М., 1976.
13. Вторая мировая война: два взгляда, М, 1995.
14. Вторая мировая война в воспоминаниях, М, 1990.
15. Виноградов К.Б. Мировая политика 60-80 годов XIX века. События и люди, Л, 1991.
16. Джолл Д. Истоки первой мировой войны, Ростов-на-Дону, 1998.
17. Дебидур А. Дипломатическая история Европы. тт. 1-2, Ростов-на-Дону, 1995.
18. Европа и Россия: проблемы южного направления. М., 1999.
19. Европа между миром и войной, 1918-1939 гг, М., 1992
20. История Европы. Т. 2-5. М., 1991-1993, 2001.
21. Игнатьев А.В. Внешняя политика России 1907-1914. Тенденции, люди, события, М., 2000.
22. История международных отношений и внешней политики России, М, 2001.
23. История дипломатии (под ред. акад. В. П. Потемкина), тт. 1-3, М., 1941-1945
24. Исраэлян В.Л. Дипломатия в годы войны (1941-1945). М., 1985.
25. Кони Ф. История Фридриха Великого. М., 1997.
26. Клейменова Н. Версальско-Вашингтонская система МО. М., 1995.
27. Концерт трех черных орлов. М., 1990.
28. Киссинджер Г. Дипломатия. М., 1997.
29. Кальвакоресси П. Мировая политика после 1945 года. М.2000.
30. Молчанов Н.Н. Дипломатия Петра Первого, М, 1986.
31. Манфред А. З. Великая французская революция. М., 1983.
32. Манфред А. З. Наполеон Банапарт. М., 1989.
33. Международные отношения на Балканах. 1815-1830. М., 1983.
34. Международные отношения на Балканах. 1830-1856 гг. М., 1990.
35. Наполеон: воспоминания и военно-исторические произведения. СПб., 1994.
36. Наполеон. Максимы и мысли узника Св. Елены. СПб., 1995.
37. Нароцницкий А. Л. Россия и наполеоновские войны. // Проблемы методологии и источниковедения внешней политики России. М., 1986.
38. О’Коннор Т. Э. Георгий Чичерин и советская внешняя политика, 1918-1930 гг. М., 1991
39. Павленко Н. И. Петр Первый. М., 1994.
40. Поршнев Б. Ф. Тридцатилетняя война и вступление в нее Швеции и Московского государства. М., 1976.
41. Родина. 1995. № 3-4.
42. Россия и Черноморские проливы. М., 1999.
43. Российская дипломатия в портретах. М., 1992.
44. Сиполс В. Я. Дипломатическая борьба накануне Второй мировой войны. 2-е изд. М., 1989
45. Советская внешняя политика, 1917-1945 гг. Поиски новых подходов. М., 1992
46. СССР и «холодная война» (под ред. В. С. Лельчука и Е. И. Пивовара). М., 1995
47. Системная история международных отношений. Под ред. А.Д.Богатурова. Т.1-4. М, 2000.
48. Советская внешняя политика в годы «холодной войны». Новое прочтение. М.1995.
49. Сироткин В. Г. Наполеон и Россия. М., 2000.
50. Современные международные отношения. М., 2000.
51. Сталинское десятилетие холодной войны: факты и гипотезы. М., «Наука», 1999.
52. Тарле Е. В. Наполеон. М., 1991.
53. Тарле Е. В. Екатерина II и ее дипломатия. Ч. 1-2. М, 1945.
54. Тарле Е. В. Крымская война. Тт. 1-2, М., 1987
55. Тарле Е. В. Талейран. М., 1992
56. Тэйлор Дж. Борьба за господство в Европе, 1848-1918. М., 1958.
57. Уткин А.И. Дипломатия Франклина Рузвельта, Свердловск, 1990.
58. Цыганков П. А. Международные отношения. М., 1996.
59. Черкасов П. П. Кардинал Ришелье. М., 1990.
60. Чубинский В.В. Бисмарк: Политическая биография. М., 1988.
61. Шацилло К.Ф. От Портсмутского мира к первой мировой войне. Генералы и политика. М., 2000.
62. Шедивы Я. Меттерних против Наполеона. М., 1991.
63. Шеремет В. Война и бизнес. М., 1996.
64. Шеремет В. Босфор. М., 1995.
65. Ширер У. Взлет и падение третьего рейха. М., 1992.
66. Яковлев Н. Н. Европа накануне Семилетней войны. М., 1997.
67. Бобылев В. С. Внешняя политика России эпохи Петра I. М., 1990.
68. Вайнштейн О. Л. Россия и Тридцатилетняя война 1618-1648 гг. М., 1947.
69. Виноградов В. И. Британский лев на Босфоре. М., 1991.
70. Вопросы внешней политики СССР и международных отношений. М., 1976.
71. Восточный вопрос во внешней политике России. М., 1978.
72. Гаврюшкин А. В. Граф Никита Панин: из истории русской дипломатии XVIII века. М., 1989.
73. Гинцберг Л.И. Советско-германский пакт: замысел и его реализация // Отечественная история, 1996, N 3.
74. Джеджула К. Е. Россия и Великая французская буржуазная революция конца XVIII в. Киев, 1972.
75. Додолев М. А. Россия и Испания. 1808-1923 гг. М., 1984.
76. Дружинина Е. И. Русский дипломат Е. И. Обресков. // Исторические записки. 1952. Т. 40.
77. Дружинина Е. И. Кючук-Кайнарджийский мир 1774 г. (его подготовка и заключение). М., 1955.
78. Достян И. С. Русская общественная мысль и балканские народы: от Радищева до декабристов. М., 1980.
79. Емец В. А. Очерки внешней политики России в период первой мировой войны. М., 1977.
80. Зак Л. А. Монархи против народов. М., 1966.
81. Золотарев В. А., Козлов И. А. Российский флот на Черном море и в Восточном Средиземноморье. М., 1988.
82. Злотников М. Ф. Континентальная блокада и Россия. М., Л., 1966.
83. Ивонин Ю. Е. Становление европейской системы государств. Англия и Габсбурги на рубеже двух эпох. Минск, 1989.
84. Кнехт Р. Ришелье. М., 1997.
85. Коробков Н. М. Семилетняя война. М., 1940.
86. Корниенко Г.М. Холодная война. Свидетельство ее участника. М., 1995.
87. Кожокин Е. М. Государство и народ. М., 1989.
88. Колесницкий Н. Ф. «Священная Римская империя»: притязания и действительность. М., 1977.
89. Клавинг В.В. Япония в войне 1931 – 1945. СПб., 2000.
90. Косолапов Н. А. Теоретические исследования международных отношений. (Современное состояние науки). // Мировая
экономика и международные отношения. 1998. № 2, № 4, № 5.
91. Меринг Ф. Очерки по истории войны и военного искусства. М., 1956.
92. Михнева Р. Россия и Османская империя в международных отношениях в середине XVIII в. М., 1985.
93. Монархи Европы. Судьбы династий. М., 1996.
94. Нарочницкий А. Л. Международные отношения европейских государств с 1794 по 1830 г. М., 1946.
95. Нарочницкая Л. И. Россия и войны Пруссии в 60-е гг. XIX в. за объединение Германии «сверху». М., 1960.
96. Никифоров Л. А. Внешняя политика России в последние годы Северной войны. Ништадский мир. М., 1959.
97. Остальцева А. Ф. Англо-русское соглашение 1907 г. Саратов, 1977.
98. Поршнев Б. Ф. Франция, Английская революция и европейская политика в середине XVII века. М., 1970.
99. Ревуненков В. Г. Приход Бисмарка к власти. Л., 1941.
100. Рогинский В. В. Швеция и Россия. Союз 1812 г. М., 1978.
101. Розенталь Э. М. Дипломатическая история русско-французского сближения в начале XX в. М., 1960.
102. Роотс Л. К. Шлезвиг-Голштинский вопрос и политика великих держав в 1863-1864 гг. Таллин, 1957.
103. Семаков С. Н. Горчаков – русский дипломат 19 в. М., 1962.
104. Семилетняя война. Материалы о действиях русской армии и флота. М., 1948.
105. Сергеев В. В. Англия и объединение Германии в 1848-1871 гг. Л., 1986.
106. Сироткин В. Г. Дуэль двух дипломатий. Россия и Франция в 1801-1812 гг. М., 1966.
107. Фадеев А. В. Россия и восточный вопрос в 20-е гг. XIX в. М., 1958.
108. Федорова Ф. Ф., Михайлова Т. Н. Австро-русские отношения накануне и в период Отечественной войны 1812 г. //
Исторический архив. 1962. № 4.
109. Хобсбаум Э. Век империи:1875 – 1914. Ростов н/Д,1999.
110. Хобсбаум Э. Век капитала: 1848 – 1875. Ростов н/Д,1999.
111. Хобсбаум Э. Век революции: 1789 – 1848. Ростов н/Д, 1999.
112. Хрусталев М. А. Системное моделирование международных отношений. М., 1987.
113. Черняк Е. Б. Вековые конфликты. М., 1988.
114. Черняк Е. Б. Секретная дипломатия Великобритании. М. 1975.
115. Шеремет В. И. Турция и Адрианопольский мир 1829 г. М., 1975.
116. Шпаро О. Б. Освобождение Греции и Россия. 1821-1829. М., 1965.
117. Эйдельман Н. Я. Грань веков. М., 1982.
2. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі халықарарлық қатынас
2.1 Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері және сипаты. Германияның
Польшаға шапқыншылығы. КСРО-нің саясаты
1939 жылы 1 -қыркүйегінде фашистік Германия соғыс жарияламай, Польшаға
баса - көктеп кірді. Ол үш бағытта болды: батыс, солтүстік және оңтүстік.
Польшаға немістің бес әскері енді. Осыған орай, Польшаның одақтастары
Ұлыбритания мен Франция, Германияға үшінші қыркүйекте соғыс жариялады.
Соғысқа сонымен бірге Англия мен Францияның доминондары мен отарлық
иеліктері де енді. Осылайша екінші дүниежүзілік соғыс басталды.
Польшаның әскері қажырлы түрде соғыс қимылдарын жүргізді, бірақ саны аз,
қару-жарақпен нашар жабдықталған поляк әскері, немістің танкілі
дивизиясына, мықты авиациясына төтеп бере алмады. Соғыстың басталғанынан
екі жұмадан соң Польшаның әскері талқандалды.
Бұл уақытта Кеңестер Одағы 1939 жылғы 23 - тамызындағы келісімінің құпия
хаттамасында белгіленгендей, Польшаға қарсы шықты. 1939 жылы 17- кыркүйекте
КСРО басшылығы Польша мемлекетінің және басшылығы өз қызметін тоқтатты және
осыдан келе кеңес әскері Польшаның Шығыс шекарасынан өтті. Ол негізінен
Батыс Украина және Батыс Белоруссияның тұрғындарын өз қоластына алу
мақсатымен жүзеге асқан шара деп жариялады. Польшаның шамамен 200 мың
офицер мен солдаттары кеңестердің қоластына түсті. Ал 1940 жылдың
көктемінде олардың шамамен 20 мыңы құпиялы түрде, Катынь аймағында
(Смоленск маңында) НКВД-ның ұйымдарымен атылды.
1939 жылы 28 қыркүйекте Мәскеуде герман - кеңес достық және шекара
жөнінде келісім жасалды. Ол Германия мен КСРО - нің Шығыс Еуропадағы
біріккен іс-әрекеттерін бекіте түсті. Сонымен, онда КСРО мен Германияның
арасындағы жаңа мемлекеттік шекара орнатылды.
Польша мемлекеті жойылды. Батыс Украина мен Батыс Белоруссия КСРО -нің
құрамына енді. Германиямен шектескен Польша жерлері, ендігі кезекте
басшылығы Берлинде орналасқан неміс генерал-губернаторлығына айналды.
1939 жылдың 23 тамызындағы кеңес-герман құпия хаттамасына
сәйкес, кеңес басшылығы осы жылы күзде ультиматум түрінде Эстония, Латвия
және Литвадан Кеңестер Одағымен өзара көмек және бірлестік, олардың
территорияларында кеңес гарнизондарын орналастыруды мойындайтын келісім-
шарт жасауды талап етті. Бұл талаптар қабылданды. Сонымен бірге, Кеңестер
Одағы Ленинградтан фин территориясын оның орнына ол Финляндияға екі есе
үлкен, бірақ аз қоныстанған Кеңестік Кореядан территория ұсынды. Ұзақ
келіссөздерден кейін Финляндия ұсынысты қабылдамады.
1939 жылы 30-қарашада кеңес әскері Финляндияға қарсы әскери қимылдарды
бастады. Осылайша ұзаққа созылмаған, бірақ ауыр кеңес-фин соғысы басталды.
Ұлттар Лигасы КСРО - нің мұндай қимылдарын сынға алып, оны құрамынан
шығарып тастады.
Осы тұста, Батыс майданда тыныштық орнап тұрған еді. Онда орналасқан
ағылшын-француз әскері Германияға қарсы ешқандай қимылдар жасады, саны
жағынан одан әлдеқайда көп болғандығына қарамастан, оған себеп, неміс
әскерінің негізгі бөлігі әлі де Польша территориясында орналасқандықтан
еді. Батыс майдандағы әскери қарама-қайшылық 1940 жылы көктеміне дейін
созылған отырықты деп аталған. Бұл соғыста ағылшын және француз басшылығы
қорғанушылық стратегияны ұстанды. Олардың есептеуі бойынша теңіздегі
ағылшын-француз басымдылығы оларға Германияны блокада құрсағында ұстауға
мүмкіндік береді, ал франк-герман шекарасында салынған Мажино линиясы
немістердің батысқа жорығына жол бермейді деп шешті. Англия мен Францияның
басшылықта отырғандардың бір бөлігі герман-кеңес келісіміне қарамастан,
Германия мен КСРО-нің әскери қақтығысына сенді.
1940 жылы көктемге таман кеңес әскері үлкен қиыншылықтарға қарамастан
қорғанушылық Маниергейім линиясын бұзып шыға алды. Финляндия
жеңіліске ұшырап, 1940 жылы 12 мамырда ол кеңес-фин бейбіт келісіміне қол
қоюға мәжбүр болды. Ал бойынша Кеңес Одағына Карель территориясы мен Выборг
қаласы берілді.
1940 жылдың көктемінде неміс әскері Батыс майданда іс-қимылдарын
бастады, 1940 жылы 9 сәуірде Данияны оккупацияға алып, Норвегияға басып
кірді. Норвегияға оккупацияны аяқтаған соң, Германия, Бельгия, Голландия
және Францияға қарсы жорықты бастады. 1940 жылы 10 мамырда неміс әскері
солтүстіктен Мажино линиясын айналып өту үшін, соғыс жариялаусыз Бельгия
мен Голландия территориясына енді. Осылайша 14 мамырда Голландия, ол 28
мамырда Бельгия алынған енді. Белгияға көмекке келген ағылшын-француз
әскері Дюнкерк қаласының маңында қоршауға алынды. Өте күрделі жағдайда
қоршауда қалған әскердің негізгі бөлігі Англияға оралады, бірақ олардың
қару-жарақтарының барлығы дерлік немістердің олжасына айналды.
Ағылшындар мен француздар бұл соғысты жеңіліске ұшырады деген оймен, 10
маусымда Италия соғысқа енді.
22 маусымда франк-германдық келісім шарт жасалды, ал 25 маусымда
-Франция Италияның келісім жасасты. Бұл келіссөздерге сәйкес Франция барлық
әскери іс-әрекеттерді тоқтатуға мәжбүр болды. Оның территориясының 3,2
бөлігі Парижді қосқанда неміс әскерімен оккупацияланған. Сонымен бірге,
Франция үлкен мөлшерде оккупациялық қаражат төлуге мәжбүр болды. Ал
оккупацияланбаған аймақтарда және француз отарланған иеліктерде билікті
Петэна, басшылығы жүзеге асырды. Оның орталығы Виши қаласында орналасты.
Кейін Виши басшылығы Германиямен жұмыс жасайтындығын айтты.
Бас кезінде Францияның барлық ірі саяси қызметкерлері мен Францияның
отарлық империяның әкімшілігі Виши басшылығын қолдаған еді. Тек қана сол
тұста танымал болмаған генерал де Голль келісім шартты және Виши басшылығын
мойындамаған. Англияға барып, ол Тәуелсіз Франция қозғалысын
ұйымдастырып, Германияға қарсы күресті жалғастыра түсіреді.
3. Соғыстан кейінгі бейбіт реттеу проблемасы (1945 ж.-1950 ж. соңы).
Отарлық жүйенің құлауы
3. 1 Соғыстан кейінгі дүниедегі тәртіп
Қырым конференциясы. БҰҰ-ның құрылуы, одақтастардың қимылдарының
жемістері мен фашистік блоктың күйреуі Германияның жақын арада жеңілісін
білдірді. Оның толығымен күйреуін жүзеге асыру жөнінде және босатылған
Еуропадағы саясат жөнінде шешімдер шығару үшін, Сталин, Рузвельт және
Черчилль 1945 жылы ақпанда Ялтада конференцияда ұйымдастырылды. Алдарына
қойған мақсаттарға жету үшін олар Германияны оккупациялауды шешті. Әрбір үш
держава (сонымен бірге Франция) үшін оккупациялауға тиесілі территориялар
белгіленді. Қырым конференциясы барысында Сталин, Рузвельт және Черчилль
құпия келісім жасасты: Кеңестер Одағы Еуропадағы соғыс қимылдардың
аяқталасымен 2-3 айдан кейін Жапониямен соғысқа қатысуға уәде берді.
Сонымен бірге Моңғол Халық Республикасының сол қалпында қалуын, КСРО-ге
Оңтүстік Сахалин және Курил аралдарын беруді және Порт-Артурда кеңестік
әскери базаны құру (Қытай) талаптарын орындаған жағдайларда ғана жүзеге
асуы мүмкін болды. Қырым конференциясының жұмыс барысында жалпы халықаралық
ұйымын құру мәселесіне үлкен көңіл бөлді. Ол ұйым негізінен дүниедегі
тыныштық пен бейбітшілік орнатуға қажет болды, кейін ол Біріккен Ұлттар
Ұйымы атауын алды. Үш ірі державалардың басшылары БҰҰ-ның қағидаларының
жобасына келісті, онда ең қажетті жағдайлар қарастырылды: негізгі
мәселелерді шешуді бірауыздылық заңы жұмыс істеді, яғни олардың әрбіреуі
вето заңын иеленді. Бұдан кейін 1945 жылы 25 сәуірде, яғни кеңестік және
американдық әскерлерінің Германия территориясында біріккен күні, АҚШ-тың
Сан-Франциско қаласында конференция ашылды. Бұл халықаралық тарихтағы
бірден-бір ірі конференция болып табылады. Оның негізгі міндеті -
бейбітшілікті сақтауға арналған халықаралық ұйым құру болды. Сан-
Францискодағы конференцияны Германиямен соғыстың аяқталмас бұрын
шақырылуының өзі одақтастардың арасындағы жаңа халықаралық ұйымды құрудағы
негізгі мәселелердің шешімін тапқандығын білдірсе керек. Бұл конференцияда
1942 жылдың 1 қаңтарында Біріккен Ұлттар Декларациясына қол қойған
мемлекеттердің барлығы қатысты. КСРО, АҚШ, Англия және Қытай атынан
конференцияға шақыру жіберілді, олардың арасында 19 мемлекет
латынамерикандық, 4 мемлекет британ доминиондары болды. Ал бейтарап
саясатын ұстанған елдер (Эйре, Исландия, Португалия, Швеция), сол тұста
Германия мен Жапония оккупацияланған елдер, Дания (оккупанттардан
босатылғаннан кейін дат басшылығы да конференцияға шақырылды), Австрия және
Тан (Сиам) конференцияға қатыспады. Сонымен қатар ағылшын және американ
басшылығының арасындағы қарама-қайшылықтардың салдарынан кейбір елдердің
басшылықтарын АҚШ және Англияның мойындамағандығынан (Албания, Польша,
Моңғол Халық Республика-сы) олар да қатыспады.
Кеңестер делегациясының іс-әрекеттерінің арқасында конференцияға Украина
мен Белоруссия өкілдері қатысуына қолдары жетті. Сонымен бірге кезінде
Германия мен Жапонияның одақтастары болған, бірак соғыс барысында оларға
қарсы шығып, соғыс жариялаған: Италия, Румыния, Болгария, Венгрия және
Финляндия да конференцияға шақырылмады. Конференция барысында Аргентинаға
қатысуға, мүше болуға мүмкіндік берілді. Барлығы конференцияға 50 ел
қатысты. Конференцияның төрағалары ретінде шақырушы төрт делегацияларының
басшылары болып тағайындалды: КСРО( В.М.Молотов), АҚШ( Э.Стеттиниус),
Англия(А.Иден) және Қытай (Сун Цзывень).
Конференцияның негізгі және де жалғыз қарастыруға тиіс мәселесі -БҰҰ-ның
жарғысының құрастырылуы болған еді. Сонымен оның жұмысының барысында 4
комиссия құрылды: бірінші комиссия - жалпы жағдайлар бойынша, ол негізгі
Мақсат және принциптерін, Мүшелік және негізгі ұйымдарын қарастырады,
екіншісі мәселелерін және төртіншісі (заңдық) - халықаралық сот және
басқада заңдық мәселелерді қарастырады. Көптеген мәселелерді қарастырып,
1945 жылы 26 маусымда БҰҰ-ның Жарғысын қабылдаумен конференция өз қызметін
аяқтады. Потсдам конференциясы, 1945 жылдың 4 - шілдесінде Берлин маңындағы
Цецилиенхоф сарайында үш державалардың (КСРО, АҚШ және ¥лыбритания) үкімет
басшыларының жаңа конференциясы ашылды.
Конференцияға КСРО-ның Халкомсовының өкілі И.В.Сталин, АҚШ президенті
Г.Трумен, Ұлыбритания премьер-министрі У.Черчилль (оны 28шілде күнінен бас-
тап жаңа сайлауда жеңген үкіметінің басшысы К. Этлли ауыстырды), үш елдің
сыртқы істер министрлері, штаб басшылары қатысты. Потсдам конференциясы Еу-
ропада соғыс қорытындысын, негізінен Германияны толық қарусыздандыру, соғыс
қаруларын шығаратын өндіріс орындарын толық жою шараларын белгіледі.
Конференцияның қаулылары нацистік мемлекетті жоюға бағытталды. Елдің саяси
құрылысын демократиялық жолмен қайта құру. Германия милитаризм мен фашизмін
жою, ұлтшыл - социалистер партиясын тарату, Германия монополистік
бірлестіктерін жою принциптері белгіленді. Берлин жөнінен халықаралық
құқықтық деңгейі қабылданды. Бұл конференцияның шешімдері Германияның
бейбіт демократиялық мемлекет болып дамуына жол ашты. Конференция соғыстан
кейінгі кейбір территориялық мәселелерді де шешкен еді. Кеңестер Одағына
Кенигсберг (қазіргі Калининград) қаласын және оның төңірегіндегі аудан
берілді. Бұрын фашистік Германия тартып алган Польша жерлері өзіне
қайтарылды. Польша мен Германияның жаңа шекарасы белгіленді. Ол шекара
Балтық теңізінен Одер және Нейсе өзендерінін бойымен Чехословакияға дейін
жүретін болды. Потсдам конференциясына қатысушы үш мемлекет Финляндия,
Румыния, Болгария және Венгрия елдерімен дипломатиялық қатынас орнату
мәселесімен шүғылдануға келісті. Конференция осы елдер және Италиямен
бейбітшілік бітімін дайындау үшін сыртқы істер министрлерінің кеңесін
құрды. Бұл кеңес құрамына КСРО, Ұлыбритания, Франция, Қытай және АҚШ
өкілдері кірді. Кейін бұл Кеңеске Германиямен бейбітшілік қатынастарды да
шешіп отыру міндеті жүктелді. Конференция Италия, Румыния, Венгрия,
Болгария және Финляндиямен бітім шартын жасағаннан кейін ұлы үш мемлекет
олардың БҰҰ - ға кіру жөніндегі мәселені куаттайды деп шешті.
Потсдам конференциясы Испания агрессияшыл өкіметінің БҰҰ- ға кіру
жөніндегі арызын қолдамайтынын білдірді. Солайша, Потсдам конференциясы
соғыстан кейІнгі халықаралық мәселелерді талқылап, маңызды шешімдер
шығарып, қабылдады. Олардың барлығын іске асыру тұрақты бейбіт өмір және
халықаралық қауіпсіздікті орнатуға жол ашты.
Жапонияның капитуляциясы. Оңтүстік — Шығыс Азия елдерінін босатылуы.
1944 жылдың басынан АҚШ пен Англияның қаруланған күштері Тынық мұхиты мен
Азияда жорықтарын бастады. Жапондық соғыс ұшағының көтерілуге мүмкін емес
биіктікте ұшуға мүмкіндігі бар ұшушы бекініс бомбалаушылары жапондық
қалаларды аяусыз қырды. 1944 жылы қазанда соғыстардың тарихындағы ең ірі
Лейт (Филиппины) аралы маңыңда төрткүндік теңіз қақтығысы болды. Екі жақтан
да шамамен 300 ірі әскери кемелері қатысты. Онда жапондық адаммен -
(камикадзе) басқарылатын ұшқыштар кемелерге соғылыстан жарылуы тиіс болған.
Бірақ камикадзелер де бұл жолы жапондықтарға көмектеспеді. Американдық
флот және авиациясы жауды талқандады. Суда да, әуеде де толық
билікті иеленген американдық әскер, Филиппин аралдарында түсіп,
ондағы партизандардың көмегімен бүл жерді жапондық оккупанттардан тазартты.
Ағылшын әскері шапқыншылықты Бирмадан бастады. Ол кезінде жапондық
оккупанттық басшылықтың қарауында болған Бирма әскерінін көтерілісшілерінен
қолдау тапты. 1945 жылы мамырда жапон әскерлері Бирмадан ығыстырылды.
Енді Үндіқытай мен Индонезияны үстап түруға күші жетпеген Жапония,
оларға тәуелсіздікті уәде етті. Филиппины мен Бирмадан айырылдағына
қарамастан Жапония, Германияның капитулляциясы тұсында әлі де өз қол
астында Кореяны Кытайдың бір бөлігін, Малайяны, Тайлантты, Үндіқытайды,
жалпы бүкіл Индонезияны дерлік ұстада деуге болады. Мұны ескере отырып, АҚШ
пен Ұлыбританияның ойынша Жапониямен соғыс Кеңестер Одағының кіруіне
тырысты. Сонымен қатар, американдық басшылық Жапонияға қарсы жаңадан
жасалған атом қаруын қолдануды ұйғарды, мұның өзі басқа елдерге қысым
көрсетудің бір амалы еді.
1945 жылы 6 тамызда американ ұшағы атом бомбасын жапондық Хиросима
қаласына тастады. Бұл жарылыс үлкен қасіреттерге әклді: Хиросиманың
күрылысының 90 пайызы өртелді, лезде 90 мың адам көз жұмды; 10 мыңдай адам
кейін жарақаттардан және радиоактивті сәулелерден өлді. Бұл атом бомбасының
бірінші жарылысынан кейін, адамзат атом дәуіріне аяқ басты. 1945 жылы 8
тамызда Кеңес Одағы өзінің уәдесіне сәйкес, Жапонияға соғыс жариялады.
Кеңестік әскер жапондық оккупанттарға қарсы әрекеттерін Солтүстік- Шығыс
Қытайда, Солтүстік Кореяда, Оңтүстік Сахалинде жэне Курил аралдарында
бастады. Жапонияға соғысты Моңғол Халықтық Республикасы жариялады. 9
тамызда американ авиациясы Жапонияға екінші атом бомбасын түсірді - ол
Жапониядағы ірі ірі сауда портты қаласы, Кюсю аралында батысында орналасқан
Нагасаки қаласы еді. Бұл жарылыстын салдарынан қаланың 13 -і қирап, 75
мыңға жуық адам қаза болып және жараланды. Сонымен 400 мың адам
радиоактивтік сәулелер кесірінен өлімге ұшырады. Атом бомбалауы және
соғысқа КСРО- ның кіруі Жапонияны өзінің жеңілісін мойындауға тіреді. 1945
жылы жапон басшылығыы капитулляция жалпы келіссөздер жүргізуге бастады.
Осы тұста кеңестік әскерлер ілгері жылжи отырып, Солтүстік- Шығыс Қытай
және Солтүстік Кореяны алды, ал американдық әскерлер Оңтүстік Кореяға
түсірілді. Жапонияның жеңілісі жалпы хабар жеткен Оңтүстік - Шығыс Азия
елдерінін көбінде көтерілістер басталды. Вьетнам, Индонезия және Макайа
өздерін тәуелсіз деп жариялады. Жапонияның оккупанттық жүйесі
күйреді. Барлық оккупацияланған елдер босатылды.
Жапониямен құрылған отарлық империя
талқандалды. 1945 жылы 2 қыркүйекте Токшилик бұғазындағы американ Миссури
пинкорда одақтық әскерлердің жоғарғы басқарушысының
өкілдігімен американдық генерал Макартурдың басшылығымен Жапонияның
капитулляциясы туралы актіге қол қойылды. Бұл оқиғаның болуымен екінші
дүниежүзілік соғыс аяқталды.
Фашизмнің күйреуі. Демократияның жеңісі. Екінші
дүниежүзілік соғыстың барысында фашизм толық түрде күйреді.
Фашистік агрессорлар капитуляцияланды, фашистік партияларға тиым салынды,
фашистік идеология сынауға алынды.
Демократиялық хартиясында құрастырылған демократиялық принциптердің
дәрежесі жоғары көтерілді. Күштердіц орналасуының өзгерістері. Соғыстан
кейін халықаралық аренадағы күштердің орналасуы мүлдем өзгерді деуге
болады. Жеңілістерінен кейін-ақ Германия, Италия және ¥лыбритания өзі де
біршама әлсіреді. Ал АҚШ бұл соғыстан кейін мықты, күшейген мемлекет
ретінде орнықты. Өзінің қарсыластарын озып басып, ол капиталистік дүниедегі
алдыңғы қатарлы ұлы державаларға айналды.
Екінші ұлы держава қатарына Кеңес Одағын жатқызылды. Соғыстағы көптеген
шығындарға қарамастан, оның соғыстан жеңімпаз болып шығуы, ірі экономикалық
мүмкіндіктерді, күшті әскердің болуы, КСРО қоластында халық-демократиялық
мемлекеттердің блогының құрылуы Кеңес Одағын жоғары дәрежеге көтерді. Бұл
екі ірі державалардың, яғни КСРО мен АҚШ-тың қарсыластықтары, осылайша екі
полюсті дүниенің пайда болуы келесі соғыстан кейінгі тарихқа өзінің зор
үлесін, өшпес ізін қалдырды. Жоғарыда атап айтқандай, Екінші дүниежүзілік
соғыстың нәтижесінде Кеңес Одағының халықарлық беделі бұрын-соңды болмаған
болмаған биікке көтеріліп, бүкіл дүниежүзілік дамуда оның ықпалы күшейді.
Өзінің сыртқы саясатында КСРО кеңес халқының түбегейлі мүдделерін, туысқан
социалистік елдер мен дүниежүзінің барлық еңбекшілері алдындағы
интернационалдық революциялық парызын негізге алды.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Кеңес Одағы жаңа
агрессияның мүмкіндігін жоққа шығатындай жағдайды қамтамасыз ететін
әділетті және демократиялық бейбіт реттеу жолындағы күресті кеңінен
өрістетті. Соғыс жылдарының өзінде-ақ Ялта мен Потсдам конференцияларында
дүниені соғыстан кейінгі қайта құру бағдарламасы жасалған болатын. КСРО
келісілген шешімдерді орындауға дәйекті бағыт ұстап, олардан туындаған
міндеттемелерді адал сақтап отырды. Өздерінің империалистік мақсаттарын
жүзеге асыруға ұмтылған АҚШ-тың, ¥лыбритания мен Францияның билеп -төсеуші
топтары соғыс жылдарында қол қойған халықаралық келісімдерді бұзу жолына
түсті. Бейбіт реттеу мәселелері жөніндегі күрес Германияның Еуропадағы
бұрынғы одақтастары –Болгариямен Италиямен, Румыниямен және Финляндиямен
шарттар әзірлеу кезінде шиеленіскен сипат алды. АҚШ пен Ұлыбритания Орталық
және Оңтүстік Шығыс Еуропа мемлекеттерімен жасалған бітім шарттарын бүл
елдің ішкі істеріне қол сұғу жэне демократиялық өзгерістерді болдырмауға
пайдалануға тырысты. Өз мақсаттарына жету үшін АҚШ атом жөнінен күштілігін
көрсетуге тырысты. Келіссөздер жүргізіліп жатқан шақта олар Бикини (Тынық
мұхит алабы)атомы ауданында атом бомбаларына сынақ жүргізумен қатар, АҚШ-
тың күш-қуатын дәріптеді. Бірақ КСРО-ны және басқа бейбітшілік
мемлекеттерге үрей туғыза алмаған еді. Кеңес Одағы батыс державаларының
жеңілген елдер халықтарына әділетсіз, империалистік бітімді күшпен таңбақ
болған әрекеттеріне батыл тойтарыс берді.
1946 жылы өткен Париж бітім конференциясы-антигитлерлік коалиция
мемлекеттері мен фашистік Германияның бұрынғы одақтастары (Италия, Румыния,
Венгрия, Болгария, Финляндия)арасындағы бітім шарттарының жобаларын әзірлеу
үшін шақырылған халықаралық конференция. Конференция 21мемлекет өкілдерінің
қатысуымен өтті. Кеңес делегациясы барлық халықтардың ұлттық тәуелсіздігін
қорғауға арналған бейбітшілік жоспарын ұсынды. Бұл ұсыныстарға батыс
державаларының (АҚШ пен Ұлыбритания)өкілдері қарсы болды. АҚШ пен
Ұлыбритания және оларды жақтаушылар Германияның бұрынғы одақтастарының
(әсіресе, халық -демократиялық кұрылысы орнаған; Болгария, Венгрия,
Румынияда) өз биліктері өзінде болуы құқығын шешуде қалайда империалистік
өктемдіктерін (бітім шарттары бойынша) сақтап қалуға тырысты. Кеңес
делегациясының нақты позициясының нәтижесінде (Сыртқы Істер Министрлері
кеңесінде мақұлданған) ұсыныстардың басым көпшілігін конференция қабыл
алды. АҚШ пен Ұлыбритания өкілдері кейбір ұсыныстарын (Дунайды
интернационализациялау) өткізді. Потсдам конференциясы (1945 )шешіміне
сәйкес жасалған бітім шарттары, 1947 жылы ақпанда Парижде қол қойып, оларды
КСРО, АҚШ, ¥лыбритания және Франция үкіметтері ратификацияланғаннан кейін
1947 жылы ІЗ қыркүйекте күшіне енді. Шарттардың ішкі жүйесі біркелкі, олар:
преамбуладан (кіріспе), территориялық, саяси, соғыс қатарларынан, соғыс
шығындарын өтеу, меншік, құқықтар және мүдделер туралы шешімдерден, жалпы
экономикалық қатынастардан және даулы істерді шешу жолдары сияқты көптеген
мәселелерден құралады. Париж бейбітшілік шартының преамбуласында бұл
елдермен соғыс жағдайының тоқтатылып, кейбір бұрынғы жау болып есептелінген
мемлекеттердің Германияға қарсы соғысқа қатынасқандығы және одақтас
державалар - Италия, Болгария, Венгрия және Финляндияның Б¥¥-ға мүше болу
жөніндегі өтініштерін қолдайтындықтары жайында сөз қозғалған еді.Кеңес
Одағының қолдауы бойынша кейінгі жылдары аталған елдер БҰҰ-ға мүше болып
қабылданды.Территория жөніндегі қалалар фашистік сипаттағы мемлекеттердің
Еуропа картасын бөлшектеу жөніндегі жоспарын жойып, еуропалық елдердің
өткен соғыстың нэтижесіне байланысты өзгеріс енгізген жаңа шекараларын
бекітті.
Фашистік Италия Африкадағы отарларынан айрылды, бұрын итальян отарлары
болып есептеліп келген келген Ливия, Эритрея және итальян Сомалинің саяси
тағдырын сол елдердің талабына сай шешті. Румыния мен Болгарияның
шекаралары 1941 жылы 1 қаңтардағы жағдайында сақталып, Оңтүстік Добруджа
Болгарияға 1940 жылдың 7 қыркүйегіндегі румын - болгар келісімі бойынша
қалдырылды. Венгрияның шекаралары 1938 жылы 1 қаңтардағы қалпында сақталып,
Братислава маңындағы аз көлемді территория Чехословакияға берілді.
Финляндияның шекаралары 1941 жылы 1 қаңтарындағы жағдайында белгіленді.
Сонымен қатар 1920 жылы 14 қазандағы және де 1940 жылы 12 наурыздағы
шарттар бойынша Финляндияга берілген Петсамо (Пиченга) аймағы Кеңестер
Одағына қайтарылып, Порккапо - Удд ауданы Кеңес Одағына 50 жылдық
мерзімдегі ареналық пайдалануға берілетін болды. Кеңес Үкіметі Порккапо Удд
ауданынан өз әскерлерін 1956 жылы алып кетіп, бұл ауданды Финляндияның
билігіне мерзімінен бұрын қайтарылып берді.
Бұл мемлекеттердің болашақ дамуына Париж бейбітшілік шартынын саяси
қатарларынын маңызы өте зор болды. Шын мәнінде саяси қалалар бұрын
фашизмнің қанауында болған мемлекеттердің даму жолдарын белгілеп берді.
Өйткені шарттардың саяси жағдайлары Екінші дүние жүзілік соғыстың азаттық,
антифашистік сипатымен тығыз байланысты еді. Париж бейбітшілік шарты
гитлершілердің шапқыншылығына қатысқандарды жазасыз қалдырмауды шешті.
Париж бейбітшілік шарты Еуропаның едәуір жеріндегі халықтар арасындағы
қарым -
қатынасы жаңа тарихи дәуірінің бастамасы болды. Еуропаның елеулі
бөлігінде социалистік, демократиялық қоғам құруға тарихи мүмкіндіктер
негізделіп, халықтар арасындағы достық қарым- қатынастың орнауына және
нығаюына жағдай туғызды.
Бұл шарттарының қарулы күштер жөніндегі қатарлары жоғарыда аталып өткен
мемлекеттердің қарулы күштері мен қарулауына белгілі шек қойып, соғыс
шығындары мөлшерімен оларды өтеу шығындары жолдарын белгіледі: Италия,
Румыния, Болгария, Венгрия және Финляндиямен бейбітшілік шарттары әділетті
де демократиялық сипаттар жасалды. Ұзаққа созылған саяси күрестің нәтижесі
Кеңес Одағының демократиялық бейбітшілікті айнымай жақтаған саясатының
толық жеңіп шығу нәтижесі болды. Бұл елдердің саяси тәуелсіздігінде
экономикасымен әлеуметтік жағдайында өмір сүруге мүмкіндіктер алды, ал
олардың үшеуі - Румыния, Болгария, Венгрия және Финляндиямен бітім
шарттарының жасалуы Еуропада бейбітшілікті нығайтуға қосылған зор үлес
болды.
Париж бейбіт шартын даярлау мен қабылдау соғыстан кейінгі жағдайда батыс
державалардың Кеңес Одағына өздерінің мақсат, мүдделерін күш көрсету арқылы
еріксіз қабылдату саясатының іске аспайтындығының, керісінше, даулы
мәселелерді өзара ынтымақтаса отырып, келіссөздер жүргізу арқылы ғана
шешуге болатындығының дәлелдеп айқын көрсетті.
3.2 Жаңа тұрпатты халықаралық қатынастардың орнығуы
Дүниежүзілік социалистік жүйенің құрылуы кейіннен неғұрлым жоғары
деңгейде социалистік интернационализмге көтерілген пролетарлық
интернационализм принципіне негізделген жаңа социалистік тұрпаттағы
халықаралық қатынастардың орнығуымен айтулы болды.
Кеңес Одағы капитализмнен қол үзген халықтарға жаңа өмір орнатуға үлкен
көмек көрсетті. КСРО халықтық демократиялық - помещиктік құрылысты қалпына
келтірмекші болған сыртқы күштердің халықтардың тойтарыс беріп отыруына
көмектесті. Бұл елдердің экономикалық блокада арқылы тұншықтырмақшы болған
әрекеттер де іске аспай қалды. Халықаралық жағдай КСРО мен халықтық -
демократиялық елдердің тығыз топтауын талап етті. Олардың арасындағы
туысқандық қарым- қатынастар, достық, ынтымақ және өзара көмек туралы екі
жақты шарттармен баянды етілді. Социалистік елдердің әскери- саяси одағының
нығаюымен бірге олардың экономикалық және мәдени жақындасуы да жүзеге асты.
Социалистік халықаралық позицияның нығаюына КСРО халық шаруашылығының
қалпына келтірінуі және одан әрі дамытылуы оның қорғаныс қуатының артуы
шешуші дәрежеде жәрдемдесті. Соғыс аяқталысымен - ақ, КСРО жаппай
қарусыздану туралы мәселені қайтадан қойды. Ең басты атом қаруына тыйым
салу және жою талабы болды. Басқа социалистік елдермен бірге КСРО
бейбітшілік және халықаралық қауіпсіздік жолындағы белсенді күресті
өрістетті.
КСРО мен басқа да социалистік елдер ұлт - азаттық қозғалысты белсене
қолдап отырды. Ұлттық тәуелсіздікті жеңіп алған мемлекеттердің халықаралық
қатынастарға кеңінен қатысуын қолдаған социализм елдері олармен
ынтымақтықты дамутыда, бүкіл - дүниежүзіндегі антиимпериалистік күштермен
одақты нығайта түсуде. КСРО мен басқа да социалистік елдер капиталистік
дүниемен қарым- қатынастарда қоғамдық қүрылысы әр түрлі мемлекеттердің
бейбіт қатар өмір сүру принципін басшылыққа алып отырды.
Екі ел арасындағы тату көршілік қарым - қатынастардың берік негіздерін
қалаған Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы 1948 жылы жасалған
Кеңес-Финляндия шарты бейбіт қатар өмір сүру принципішң нақты көрінісі
болды. Кейіннен бүл шарт үш рет ұзартылды. 1953 жылы ол тағыда 20 жылға
ұзартылды.
Империалистік мемлекеттер сыртқы саясатының агрессияшыл бағыты. НАТО -
ның құрылуы. Дүниежүзілік капиталистік жүйенің жалпы дағдарысының тереңдеуі
империализмнің агрессияшылдығының күшеюімен қатарласа жүрді. Батыстағы
раекцияшыл топтар КСРО мен дүниежүзілік социалистік достық одақты жою
немесе ең болмағанда әлсірету, коммунистік, жұмысшы және ұлт - азаттық
қозғалыстарын басып - жаншу, капитализм позицияларын нығайту жоспарларын
жасап бақты. Соғыстан әбден байыған америка монополиялары дүниежүзіне өз
үстемдігін орнатуға ұмтыла бастаған. Президент Трумэн АҚШ-қа дүниежүзіне
басшылық жасау өте қажет болып тұрғандығын мәлімдеді. АҚШ тың әкімшілігі
бұл басшылықты басқа
елдердің халықтарына тануға ұмтыла отырып, оларға қысым жасау
мақсаттарында өзінің экономикалық қуатымен атом дипломатиясын кеңінен
пайдаланды.
АҚШ - та КСРО -ға қарсы соғыс ашудың толып жатқан жоспарларын талдап
жасалып, оларда ондаған кеңес қалаларын атом бомбасымен бомбалау көзделді.
Күш көрсету тұрғысындағы саясат халықаралық жағдайдын шиеленісуіне әкеп
соқтырды. Америка империализмі Еуропаның қауіпсіздігін камтамасыз ету деген
желеумен, КСРО -ға және басқа социалистік елдерге таяу орналасқан Греция
және Туркияны өзінің қамалына айнандыруды ұйғарды. Осы мақсатпен 1947 жылы
АҚШ Греция мен Туркияға 400 млн доллар көлемінде көмек берді. АҚШ
президенті Трумэннің қатысуымен Фултонда (АҚШ) сөйлеген Черчилльдің
антикеңестік сөзі және Трумэн доктринасы деп аталған көмек бағдарламасы
КСРО -ға және басқа да социалистік мемлекеттерге қарсы қырғиқабақ
соғыстың басталғанын хабарлады. Маршалл жоспарын жүзеге асыру Еуропа
елдерінің - Америка көмегін алушылардың ішкі істеріне АҚШ- тың қол сұғуына
қолайлы жағдай жасады. Социалистік достық одаққа қарсы бағытталған
агрессиялық блоктың экономикалық негізі жасалды. Маршалл жоспарына
қатысушы елдердің көпшілігі 1949 жылы сәуірде томаға- тұйық агрессиялық
әскери топ - НАТО -ны құру туралы пактіге қол қойды. АҚШ, Канада;
Ұлыбритания, Франция, Италия, Бельгия, Нидерланды; Люксембург, Норвегия,
Дания, Исландия, Португалия НАТО-ға мүше болды. 1952 жылы НАТО -ға Греция
және Туркия, ал 1955 жылы Германия Федерациялық Республикасы кірді. 1982
жылы Испания НАТО -ға мүше болды. НАТО -ға кірген әрбір елге америкалық
әскер басшылығының жалпы басқаруымен қарулы күштер құру үшін белгілі бір
мөлшерде әскер бөлу ұсынылды. Капиталистік елдерде жаппай қарулану күрт
күшейді. Дүниежүзілік жаңа соғыс қатері өсе түсті.
3.3 Бейбітшілікті жақтаушылар қозғалысы
Соғыс қаупінің дамуы бейбітшілікті қорғаудың қажеттілігін жете түсінетін
миллиондаған адамдарды қозғалысқа итермеледі. 1948-1949 жылдары көптеген
елдерде бейбітшілікті қорғау конференциялары мен съездері өтті, бейбітшілік
жолындағы күрескерлердің ұлттық комитеттері құрылды. 1949 жылы көктемде
Бейбітшілікті жақтаушылардың бүкіл дүниежүзілік 1- конгресі болды. Бүкіл
Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесі барлық елдердегі бейбітшілікті
жақтаушыларды біріктірген бірқатар халықаралық науқандар өткізді. Атом
қаруына тыйым салу туралы Стокгольм үндеуінде 1950 жылы 500 млн астам қол
қойылды. Бейбітшілікті жақтаушылардың қозғалысы - адамзат тарихындағы ең
бұқаралық қоғамдық- саяси қозғалыс. Жиырма жылдан астам уақыт бойы
халықаралық қатынастарды қырғиқабақ соғыс ұшықтырып келді. Халықаралық
шиеленістер жағдайында социалистік және капиталистік мемлекеттер арасындағы
қатынастар ауыр халде болды. Қатынастардың шиеленісуі адамзатқа ядролық -
ракеталық соғыс қатерін төндірді, халықты дағдарыстарға талай рет
ұрындырды.
Америка империалистері өздерінің Азия континентіндегі социализм мен ұлт-
азаттық қозғалысқа қарсы күресу жоспарларынан бас тартпады. 1950 жылы
маусымда Корей түбегінде әскери жанжал бұрқ ете түсті. Корей Халық
Демократиялық Республикасына қарсы агрессиялық соғысқа АҚШ бастаған 16
мемлекет қатысты. Бұл халықаралық шиеленісті күрт күшейтіп жіберді. АҚШ
Жапонияны өзінің агрессиялық саясатына тартуға жанталасты. 1951 жылы АҚШ
және оның одақтастары Сан- Францискода Жапониямен бітім шартына қол қойды.
АҚШ пен Жапония арасында әскери келісім жасалды. Жапония аумағында жаңа
әскери базалар құрылды. Кореядағы қиян- кескін соғыс үш жылға созылды.
Дүниежүзінің барлық адал ниетті адамдары корей халқына тілектес болып,
қолдап отырды. Кеңес Одағы корей халқына материалдық және саяси үлкен көмек
көрсетті. 1953 жылы шілде де Кореяда уақытша бітімге қол жетті, оның үстіне
соғыс агрессиясы басталған шектерде аяқталды. Кореядағы соғыстың нәтижесі
күштердің ара- салмағы өз пайдасына өзгерте алмаған Америка империализмінің
жеңіске ұшырағанын көрсетті.
Бір жылдан кейін Азияда тағы бір соғыс ошағы сөндірілді. Сегіз жылға
жуық уақыт бойы француз отаршылары Үндіқытайдағы үстемдігін күштпен сақтап
қалуға ұмтылды. Әскери жеңіліс тапқан Франция 1954 жылы шілдеде Уақытша
бітім туралы жэне саяси реттеу принциптері туралы Женева келісімдеріне қол
қоюға мәжбүр болды. Женева келісімдеріне қатысушылар Вьетнамның, Лаостың
және Кампучиянаның тәуелсіздігін, бірлігін мен аумағының тұтастығын
құрметтеуге және олардың ішкі істеріне қол сұқпауға міндеттелді.АҚШ бүл
декларацияға қойылған жоқ, бірақ оны бұзбайтынын мәлімдеді. Алайда кейін
АҚШ уәдесінен тайып, Женева келісімдерінІң орындалуын болдырмады.
Агрессиялық саясаттың сәтсіздікке ұшырауы соғысты құлшына жақтаушылардың
желігін баса алмады. Америка империализмі коммунизм қатеріненқорғану
деген жалған желеуді бетке ұстап, Ұлыбритания мен Францияның билеуші
топтарының қатысуымен бірқатар елдерді агрессиялық блокқа тартты. 1951 жылы
АНЗЮС -Австралия, Жаңа Зеландиямен АҚШ қосылған әскери блок пайда болды
(блок оған қатысушы елдер атының бас әріптері бойынша атанды). 1954 жылы
Оңтүстік -Шығыс Азияда агрессиялық блок - СЕАТО - Оңтүстік - Шығыс Азия
шарты ұйымы) құрылды. Оған АҚШ, Ұлыбртания, Франция, Австралия, Жаңа
Зеландия, Пәкістан, Тайланд және Филиппин қатысты. 1955 жылы құрамына
Ұлыбритания, Түркия, Ирак, Пәкістан және Иран енген тағы бір әскери топ
құрылды. Алғашқыда бұл блок Бағдат пактісі деп атады. Бағдат пактісінен
Иран шыққаннан кейін, 1959 жылы ол СЕНТО Орталық шарты ұйымы құрылды.
Блоктың ыдырап кетуінен қауіптерге АҚШ Түркияме, Пәкістанмен және Иранмен
екі жақты әскери келісімдер жасасты. АҚШ бұл блокқа мүше болмаса да, оның
негізгі органдардың жұмысына қатысып ерекше құқықтарға ие болды.
Социалистік елдердің шекараларын бойлай орналасқан әскери блоктармен
базалар тізбегін жасай отырып, империалистер КСРО-ның және басқа
социалистік елдердің тіршілік орталықтарын үнемі нысанаға алып отырмақ
болды. Сонымен қатар әскери блоктар дамушы мемлекеттерге және ұлт - азаттық
қозғалысына қарсы күрес қүралына айналды.
Азат елдердің бейбітшілік әрекеттері. Отарларға иелік еткен мемлекеттер
олардың жүйенің ыдырауына, Азия және Африкада тәуелсіз ұлттық
мемлекеттердің пайда болуына кедергі жасауға дәрменсіз болып шықты.
1955 жылы сәуірде Бандунгте (Индонезия) Азия мен Африканың 29 елінің
конференциясы шақырылды. Ол қоғамдық құрылысы әр түрлі мемлекеттердің
бейбіт қатар өмір және ынтымақтасу принциптерін мақұлдады. Конференция Азия
мен Африка халықтарының отаршылдықты толығымен және біржолата жоюға бел
байлағанын білдірді. Агрессиялық блоктарды айыптап ядролық қаруға тиым
салуды талап етті. Кейінірек азаттық алған елдерде осы принциптерді
қолдайтындықтарын мәлімдеді.
Бейбітшілікпен әлеуметтік прогресс жолындағы, империализмге және
отаршылдыққа қарсы қарсы күрес көптеген жас тәуелсіз мемлекеттерді
өздерінің егемендігін отаршылдардың қол сүғуынан қорғап қалуға көмектескен
социалистік елдермен жақындастыра түсті. КСРО және басқа социалистік
мемлекеттер, алдымен Экономикалық Өзара Көмек Кеңесіне мүше елдер азаттық
алған елдердің саяси және экономикалық тәуелсіздігін нығайтуына достық
көмек көрсетті.
Антиимпериалистік, отаршылдыққа және кәсіпшілдікке қарсы бағыт жүргізсе
отыры, жүздеген елдер қазіргі кездегі бар әскери - саяси одақтарға қосылмау
саясатын ұстанып отыр. Дүниежүзілік соғыстың маңызды факторларына айналған
блоктарға қосылмаған мемлекеттердің қозғалысындағы антиимпериалистік
бағыттың күшеюі, олардың өздерінің табиғи одақтастары - социалистік
елдермен өзара әрекеті халықаралық соғыспен агрессияға қарсы бейбітшілік
пен шын мәніндегі ұлттық тәуелсіздік үшін күресте күшін еселей түседі.
Блоктарға қосылмау қозғалысы қызметінің принциптері мен платформасы бүл
елдер басшыларының бірқатар конференцияларының шешімдерінде көрінді.
Социалистік елдердің Еуропадағы бейбітшілік пен ұжымдық қауіпсіздік
жолындағы күресі. КСРО мен басқа социалистік елдер Еуропадағы шиеленісті
бәсеңдету жолында үнемі жігерлі шаралар қабылдап отырды. І954 жылы КСРО
Еуропа елдерінде және АҚШ-қа ұжымдық қауіпсіздік жүйесін жасауды үсынды.
Еуропа халықтарынан кеңінен қолдау тапқан кеңес ұсыныстарын Батыс
державалары қабылдамай тастады. Олар Германия Федерациялық Республикасын
демилитарландыру және оны НАТО-ға кіргізу туралы келісімге қол қойды.
Солтүстік Атлантика блогына мүше болғаннан кейін Батыс Германия бұл әскери
топта жетекші рөлге ие болуға барған сайын ұмтыла түсті. НАТО-ның
Еуропадағы базасына айналды.
ГФР-да милитаризмнің қайтадан өрлеуі жалпыға бірдей бейбітшілікке қатер
төндірді. КСРО-ның және Еуропадағы социалистік елдердің үкіметтері
социализмнің жеңістерін қорғау үшін Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жөнінде шаралар қолдануға мәжбүр болды. 1955 жылы 4 мамырда
Варшавада бүл мемлекеттердің арасында достық, ынтымақтастық және өзара
көмек туралы шартқа қол қойылды. Шартқа қатысушылар қол қойған елдердің
біріне қарулы шабуыл жасалынған жағдайда оған дереу және жан-жақты көмек
көрсетуге міндеттенді. НАТО-дан өзгешелігі сол, Варшава шарты қорғаныс
шарты болып табылады, әрі Еуропадағы және бүкіл дүние жүзіндегі
бейбітшіліктің сенімді кепілі қызметін атқарады. 1985 жылы сәуірде бұл
шартқа қатысушы мемлекеттер Варшава Шартының әрекет ету мерзімін 20 жылға,
одан кейін тағы да 10 жылға соза отырып, ұзарту туралы хаттамаға қол қойды.
Кеңес ғылымының, техникасы мен өнеркәсібінің ірі табыстарға жетуінің
арқасында дүниежүзіндегі күштер арасалмағында социализм пайдасына сапалық
өзгерістер болды. 1953 жылы КСРО-да термоядролық қаруды сынау ойдағыдай
өтті. Көп ұзамай Кеңес Одағына құрлықаралық ракеталар жасалды.
3.4 Отарлық жүйенің құлауы
Екінші дүниежүзілік соғыс өмірдің барлық жақтарына үлкен ықпалын
тигізді, сонымен қатар, ол отар және тәуелді халықтардың өздерінің
тәуелсіздіктері үшін күресін ары қарай жандандырып, дамытуға мүмкіндік
тудырды. Басты рөлді КСРО атқарған демократиялык күштердің фашизмді жеңуі
Азия, Африка мен Латын Америкасындағы ұлт-азаттық қозғалыстарды кеңейтіп
дамытуға оң ықпалын тигізді. Екінші дүниежүзілік соғыстан сон халықтардың
тәуелсіздік үшін күресінде жаңа дәуір басталды. Отарлық жүйе біртіндеп
құлдырай бастады.
Уақыты бойьшшы бірінші болып Оңтүстік-Шығыс Азия елдері еркіндік ала
бастады. Соғыс жылдарының өзінде Индонезия халқы жапондықтармен күрес
жүргізді, олар елді жаулап алдып еркіндік үшін болған кез келген
құлшыныстарды аяусыз басып шаншып отырды. 1945 жылдың тамызында Жапония
капитулляцияланбай тұрғанда, бірақ жапондық милитаризмінің жеңіліс тапқаны
анық болып тұрғанда, ұлт-азаттық қозғалыстың көшбасшыларының бірі Сукарно
Индонезияның тәуелсіздігін жариялап Индонезия Республикасының бірінші
президенті болды. Жаңа тәуелсіз мемлекеттің дүниеге келуі қарулы
көтеріліссіз болды. Қан-төгіссіз жеңістің болу себебі мынада: аралда қалған
жапон бөліктері деморальданған болды да олар капитулляцияға қол қойған соң
мүлдем ешқандай қарсылық білдіре алмады. Индонезияның бүрын болған
қожайындары Голландия мен басқа батыс елдерінің қарулы күштері архипелаг
аралдарында болған жоқ. Сондықтан тәуелсіздік жариялағаннан кейінгі алғашқы
күндері елде тыныштық болып, үкІмет пен басқа да билік органдарын кұру
жүріп жатты.
Алайда, біраз аралықтан соң Ява аралына жапондықтарды қарусыздандыру
түрімен ағылшын әскерлері түсті. Ағылшындар өздерімен бірге уақытша генерал-
губернатор Ван Моокты алып келді, ол бүрынғы голланд отарлаушылары орнатқан
тэртіптерді қайта қалпына келтіру керек болды. Ағылшын әскери бөліктері
Индонезиялық патриоттармен бэлсіне қоймады. Бұл бүкіл елде наразылық пен
қарсыластық танытушылыққа әкелді.
1945 жылдың 10 қарашасьшда Индонезияда республиканың еркіндігі мен
тәуелсіздігі үшін, отаршылдыққа қарсы қарулы күрес басталды. Оньщ толық
жеңісіне бірнеше жылдар қажет болды. Күрес тек аралдарда ғана емес, сонымен
қатар БҰҰ-да, халықаралық конференцияларды да жүріп жатты. Тек 1954 жылдың
10 тамызында голланд-индонезиялық одақ бұзылды. 1956 жылдың мамырында
президент Сукарно парламент қабылдаған оны тарату (қысқарту) жөнінде Заң
қабылдады.
Индонезиядан соң кезек Бирмаға келді. Мұнда Бирманы оккупациялаған
жапондықтарға қарсы операция жүргізген ағылшындар ағылшын әскерлеріне
көрсеткен көмектеріне қарамастан бирма патриоттарына, ұлт-азаттық
қозғалыстардың дамуына кедергі жасауға тырысты. Саяси маневрлармен билікті
бирма халқына өткізбеуге тырысқан ағылшын саясатына қарамастан бүкіл елде
азаттық қозғалыстар өсіп жатты. Бүкіл билікті толығымен халыққа беру және
Құрылтай жиналыста сайлау өткізу туралы талаптар жалпылық болды. Ақырында
ұлттық күштердің қысымына түскен ағылшын үкіметі Бирмаға доминион статусын
беруге мәжбүр болды. Қыркүйекте Құрылтай жиналыс Конституция қабылдады, ол
жаңа республика - Бирма Одағын жариялады.
1947 жылдың 15 тамызында Дели тәуелсіз Үндістанның үш түсті жалауы бой
көтерді. Үнді халқы көп жылдар бойы армандаған және сол үшін аяусыз
күрескен еркіндігіне қол жеткізді.
Үндістанның тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болған ағылшын үкіметі оның
территориясын екі мемлекетке бөлді: Үндістан мен Пәкістан. Бұл бөлініс тек
үнді парламентінІң келісімінсіз жүргізілді де бұл кейінгі жылдары екі
мемлекет арасындағы көп қақтығыстарға әкелді, олар кейде тіпті әскери
қимылдарға да әкеліп отырды.
Пәкістан жекеленген екі бөліктен тұрды-шығыс және батыс. Құрлықта
олардың ара қашықтығы 1500 шақырымды құраса, суда түбектің айналасындағы
жолы 5000 км-ге жуық болды. Ақырында, оның шығыс бөлігі-Бенгалия көп
қақтығыстардан соң жеке мемлекет-Бангладеш болды, бұрынғы отарды бөлу тек
діни сипат бойынша ғана болды, оның тарихи дамуы мен сақталып қалған салт-
дәстүрлері ескерілмеді. Бұл бөлініс басталғаннан бастап-ақ діни негізде
болған қиратушылықтар мен бұқаралық кісі өлтірулерге әкелді. Мыңдаған
үндістер Пәкістан территориясынан, мұсылмандар Үндістаннан кетуге мәжбүр
болды. Джамму мен Кашмир кнәздіктері, және де Хайдарабад пен Джунатарх үшін
күрестер үнемі жүріп түрады.
1950 жылдың 26 қаңтарында Құрылтай жиналысы жаңа Конституция
қабылдаған соң Үндістан егемен демократиялық республика болды, сонымен
бірге Британдық ұлттар Достастығының құрамында қалып отырды.
1948 жылдың ақпанында ағылшын үкіметі Дейлон аралына доминион құқын
беруге мәжбүр болды.
1946 жылдың 4 шілдесінде Филиппин Республикасы Егемен мемлекет болды,
бірақ АҚШ мұнда өз әскерін қалдырды да республикаға белгілі бір бақылау
жүргізіп отырды.
11 жылдан соң, 1957 жылдың тамызында Малайя тәуелсіздік алды. 1951
жылы Неапал конституциялық монархиясы бар егеменді мемлекет болды.
Тәуелсіздік үшін ең ауыр әрі қиын жолды өткен Вьетнам болды. Жапонияның
1945 жылдың 2 қыркүйектегі капитулляциясы еркін әрі тәуелсіз Вьетнам
Демократиялық Республиканың туған күні болды. Алайда, соғыс кезінде жапон
оккупанттармен күрескен вьетнам халқына қайтадан қолына қару алуға тура
келді. Францияның билеуші топтары Үндіқытайда өз иеліктерін жоғалқандарымен
келіскісі келмеді. Ағылшын әскери бөліктерінің көмегіне сүйенген
француздықтар 1945 жылдың 23 қыркүйегінде Сайгонға оккупациялады, Оңтүстік
Вьетнам территориясын жаулай бастады, Камбоджаға басып кірді. Бір мезетте
чанкайшылар Вьетнамға солтүстіктен кірді, бұны Жапон бөліктерінң
капитуляциясын қабылдау кажеттілігімен түсіндірді. Вьетнам халқы өз отанын
қорғауға тұрды.
Қытайдың халықтық-азаттық армиясынан кейін чанкайшылар Вьетнамнан кетті
де, кейінірек мүлдем Тайваньға көшті. Француздар вьетнам халқының табанды
қарсылығы мен әлемнің прогрессивті қоғамдастығының оларды Вьетнамнан кетуін
талап етуіне қарамастан күресті жалғастырды. Француздардың жеңілісінен және
Дьен Бьен Фу тірек пунктінің құлауынан кейін 1954 жылдың мамырында қайта
құрылған Франция үкіметі Вьетнамдағы "лас соғыс"деген атқа ие болған
соғысты тоқтатты. 1954 жылдың 20 шілдесінде Үндіқытайда бейбітшілікке
келіп, келесі күні Женевада КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, ҚХР, Франция және басқа
да мүдделі елдердің шетел істері министрлерінің кеңесінде Вьетнам,
Камбоджа, Лаостағы еркін сайлауларды - қарастыратын соңғы бекітуші
декларацияға қол қойылды. Вьетнамда 17-параллельден оңтүстікке қарай
уақытша демаркациялық сызық жүргізілді.
Женевадағы қорытынды декларацияға қолды тек АҚШ ғана қойған жоқ, олар
Вьетнамның еркін дамуына кедергі жасап, Францияның орнына келмекші болды.
1950 жылдың наурызында АҚШ-тың ұлттық кауіпсіздік Кеңесі кейінірек
президент Г.Трумэн мақұлдаған француз отар әскерлеріне экономикалық және
әскери көмек туралы шешім қабылдаған болатын. Оңтүстік-Шығыс Азияда ықпалын
күшейту үшін және аймақ елдерінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1 Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері және сипаты. Германияның
Польшаға шапқыншылығы. КСРО-нің саясаты
1939 жылы 1 -қыркүйегінде фашистік Германия соғыс жарияламай, Польшаға
баса - көктеп кірді. Ол үш бағытта болды: батыс, солтүстік және оңтүстік.
Польшаға немістің бес әскері енді. Осыған орай, Польшаның одақтастары
Ұлыбритания мен Франция, Германияға үшінші қыркүйекте соғыс жариялады.
Соғысқа сонымен бірге Англия мен Францияның доминондары мен отарлық
иеліктері де енді. Осылайша екінші дүниежүзілік соғыс басталды.
Польшаның әскері қажырлы түрде соғыс қимылдарын жүргізді, бірақ саны аз,
қару-жарақпен нашар жабдықталған поляк әскері, немістің танкілі
дивизиясына, мықты авиациясына төтеп бере алмады. Соғыстың басталғанынан
екі жұмадан соң Польшаның әскері талқандалды.
Бұл уақытта Кеңестер Одағы 1939 жылғы 23 - тамызындағы келісімінің құпия
хаттамасында белгіленгендей, Польшаға қарсы шықты. 1939 жылы 17- кыркүйекте
КСРО басшылығы Польша мемлекетінің және басшылығы өз қызметін тоқтатты және
осыдан келе кеңес әскері Польшаның Шығыс шекарасынан өтті. Ол негізінен
Батыс Украина және Батыс Белоруссияның тұрғындарын өз қоластына алу
мақсатымен жүзеге асқан шара деп жариялады. Польшаның шамамен 200 мың
офицер мен солдаттары кеңестердің қоластына түсті. Ал 1940 жылдың
көктемінде олардың шамамен 20 мыңы құпиялы түрде, Катынь аймағында
(Смоленск маңында) НКВД-ның ұйымдарымен атылды.
1939 жылы 28 қыркүйекте Мәскеуде герман - кеңес достық және шекара
жөнінде келісім жасалды. Ол Германия мен КСРО - нің Шығыс Еуропадағы
біріккен іс-әрекеттерін бекіте түсті. Сонымен, онда КСРО мен Германияның
арасындағы жаңа мемлекеттік шекара орнатылды.
Польша мемлекеті жойылды. Батыс Украина мен Батыс Белоруссия КСРО -нің
құрамына енді. Германиямен шектескен Польша жерлері, ендігі кезекте
басшылығы Берлинде орналасқан неміс генерал-губернаторлығына айналды.
1939 жылдың 23 тамызындағы кеңес-герман құпия хаттамасына
сәйкес, кеңес басшылығы осы жылы күзде ультиматум түрінде Эстония, Латвия
және Литвадан Кеңестер Одағымен өзара көмек және бірлестік, олардың
территорияларында кеңес гарнизондарын орналастыруды мойындайтын келісім-
шарт жасауды талап етті. Бұл талаптар қабылданды. Сонымен бірге, Кеңестер
Одағы Ленинградтан фин территориясын оның орнына ол Финляндияға екі есе
үлкен, бірақ аз қоныстанған Кеңестік Кореядан территория ұсынды. Ұзақ
келіссөздерден кейін Финляндия ұсынысты қабылдамады.
1939 жылы 30-қарашада кеңес әскері Финляндияға қарсы әскери қимылдарды
бастады. Осылайша ұзаққа созылмаған, бірақ ауыр кеңес-фин соғысы басталды.
Ұлттар Лигасы КСРО - нің мұндай қимылдарын сынға алып, оны құрамынан
шығарып тастады.
Осы тұста, Батыс майданда тыныштық орнап тұрған еді. Онда орналасқан
ағылшын-француз әскері Германияға қарсы ешқандай қимылдар жасады, саны
жағынан одан әлдеқайда көп болғандығына қарамастан, оған себеп, неміс
әскерінің негізгі бөлігі әлі де Польша территориясында орналасқандықтан
еді. Батыс майдандағы әскери қарама-қайшылық 1940 жылы көктеміне дейін
созылған отырықты деп аталған. Бұл соғыста ағылшын және француз басшылығы
қорғанушылық стратегияны ұстанды. Олардың есептеуі бойынша теңіздегі
ағылшын-француз басымдылығы оларға Германияны блокада құрсағында ұстауға
мүмкіндік береді, ал франк-герман шекарасында салынған Мажино линиясы
немістердің батысқа жорығына жол бермейді деп шешті. Англия мен Францияның
басшылықта отырғандардың бір бөлігі герман-кеңес келісіміне қарамастан,
Германия мен КСРО-нің әскери қақтығысына сенді.
1940 жылы көктемге таман кеңес әскері үлкен қиыншылықтарға қарамастан
қорғанушылық Маниергейім линиясын бұзып шыға алды. Финляндия
жеңіліске ұшырап, 1940 жылы 12 мамырда ол кеңес-фин бейбіт келісіміне қол
қоюға мәжбүр болды. Ал бойынша Кеңес Одағына Карель территориясы мен Выборг
қаласы берілді.
1940 жылдың көктемінде неміс әскері Батыс майданда іс-қимылдарын
бастады, 1940 жылы 9 сәуірде Данияны оккупацияға алып, Норвегияға басып
кірді. Норвегияға оккупацияны аяқтаған соң, Германия, Бельгия, Голландия
және Францияға қарсы жорықты бастады. 1940 жылы 10 мамырда неміс әскері
солтүстіктен Мажино линиясын айналып өту үшін, соғыс жариялаусыз Бельгия
мен Голландия территориясына енді. Осылайша 14 мамырда Голландия, ол 28
мамырда Бельгия алынған енді. Белгияға көмекке келген ағылшын-француз
әскері Дюнкерк қаласының маңында қоршауға алынды. Өте күрделі жағдайда
қоршауда қалған әскердің негізгі бөлігі Англияға оралады, бірақ олардың
қару-жарақтарының барлығы дерлік немістердің олжасына айналды.
Ағылшындар мен француздар бұл соғысты жеңіліске ұшырады деген оймен, 10
маусымда Италия соғысқа енді.
22 маусымда франк-германдық келісім шарт жасалды, ал 25 маусымда
-Франция Италияның келісім жасасты. Бұл келіссөздерге сәйкес Франция барлық
әскери іс-әрекеттерді тоқтатуға мәжбүр болды. Оның территориясының 3,2
бөлігі Парижді қосқанда неміс әскерімен оккупацияланған. Сонымен бірге,
Франция үлкен мөлшерде оккупациялық қаражат төлуге мәжбүр болды. Ал
оккупацияланбаған аймақтарда және француз отарланған иеліктерде билікті
Петэна, басшылығы жүзеге асырды. Оның орталығы Виши қаласында орналасты.
Кейін Виши басшылығы Германиямен жұмыс жасайтындығын айтты.
Бас кезінде Францияның барлық ірі саяси қызметкерлері мен Францияның
отарлық империяның әкімшілігі Виши басшылығын қолдаған еді. Тек қана сол
тұста танымал болмаған генерал де Голль келісім шартты және Виши басшылығын
мойындамаған. Англияға барып, ол Тәуелсіз Франция қозғалысын
ұйымдастырып, Германияға қарсы күресті жалғастыра түсіреді.
3. Соғыстан кейінгі бейбіт реттеу проблемасы (1945 ж.-1950 ж. соңы).
Отарлық жүйенің құлауы
3. 1 Соғыстан кейінгі дүниедегі тәртіп
Қырым конференциясы. БҰҰ-ның құрылуы, одақтастардың қимылдарының
жемістері мен фашистік блоктың күйреуі Германияның жақын арада жеңілісін
білдірді. Оның толығымен күйреуін жүзеге асыру жөнінде және босатылған
Еуропадағы саясат жөнінде шешімдер шығару үшін, Сталин, Рузвельт және
Черчилль 1945 жылы ақпанда Ялтада конференцияда ұйымдастырылды. Алдарына
қойған мақсаттарға жету үшін олар Германияны оккупациялауды шешті. Әрбір үш
держава (сонымен бірге Франция) үшін оккупациялауға тиесілі территориялар
белгіленді. Қырым конференциясы барысында Сталин, Рузвельт және Черчилль
құпия келісім жасасты: Кеңестер Одағы Еуропадағы соғыс қимылдардың
аяқталасымен 2-3 айдан кейін Жапониямен соғысқа қатысуға уәде берді.
Сонымен бірге Моңғол Халық Республикасының сол қалпында қалуын, КСРО-ге
Оңтүстік Сахалин және Курил аралдарын беруді және Порт-Артурда кеңестік
әскери базаны құру (Қытай) талаптарын орындаған жағдайларда ғана жүзеге
асуы мүмкін болды. Қырым конференциясының жұмыс барысында жалпы халықаралық
ұйымын құру мәселесіне үлкен көңіл бөлді. Ол ұйым негізінен дүниедегі
тыныштық пен бейбітшілік орнатуға қажет болды, кейін ол Біріккен Ұлттар
Ұйымы атауын алды. Үш ірі державалардың басшылары БҰҰ-ның қағидаларының
жобасына келісті, онда ең қажетті жағдайлар қарастырылды: негізгі
мәселелерді шешуді бірауыздылық заңы жұмыс істеді, яғни олардың әрбіреуі
вето заңын иеленді. Бұдан кейін 1945 жылы 25 сәуірде, яғни кеңестік және
американдық әскерлерінің Германия территориясында біріккен күні, АҚШ-тың
Сан-Франциско қаласында конференция ашылды. Бұл халықаралық тарихтағы
бірден-бір ірі конференция болып табылады. Оның негізгі міндеті -
бейбітшілікті сақтауға арналған халықаралық ұйым құру болды. Сан-
Францискодағы конференцияны Германиямен соғыстың аяқталмас бұрын
шақырылуының өзі одақтастардың арасындағы жаңа халықаралық ұйымды құрудағы
негізгі мәселелердің шешімін тапқандығын білдірсе керек. Бұл конференцияда
1942 жылдың 1 қаңтарында Біріккен Ұлттар Декларациясына қол қойған
мемлекеттердің барлығы қатысты. КСРО, АҚШ, Англия және Қытай атынан
конференцияға шақыру жіберілді, олардың арасында 19 мемлекет
латынамерикандық, 4 мемлекет британ доминиондары болды. Ал бейтарап
саясатын ұстанған елдер (Эйре, Исландия, Португалия, Швеция), сол тұста
Германия мен Жапония оккупацияланған елдер, Дания (оккупанттардан
босатылғаннан кейін дат басшылығы да конференцияға шақырылды), Австрия және
Тан (Сиам) конференцияға қатыспады. Сонымен қатар ағылшын және американ
басшылығының арасындағы қарама-қайшылықтардың салдарынан кейбір елдердің
басшылықтарын АҚШ және Англияның мойындамағандығынан (Албания, Польша,
Моңғол Халық Республика-сы) олар да қатыспады.
Кеңестер делегациясының іс-әрекеттерінің арқасында конференцияға Украина
мен Белоруссия өкілдері қатысуына қолдары жетті. Сонымен бірге кезінде
Германия мен Жапонияның одақтастары болған, бірак соғыс барысында оларға
қарсы шығып, соғыс жариялаған: Италия, Румыния, Болгария, Венгрия және
Финляндия да конференцияға шақырылмады. Конференция барысында Аргентинаға
қатысуға, мүше болуға мүмкіндік берілді. Барлығы конференцияға 50 ел
қатысты. Конференцияның төрағалары ретінде шақырушы төрт делегацияларының
басшылары болып тағайындалды: КСРО( В.М.Молотов), АҚШ( Э.Стеттиниус),
Англия(А.Иден) және Қытай (Сун Цзывень).
Конференцияның негізгі және де жалғыз қарастыруға тиіс мәселесі -БҰҰ-ның
жарғысының құрастырылуы болған еді. Сонымен оның жұмысының барысында 4
комиссия құрылды: бірінші комиссия - жалпы жағдайлар бойынша, ол негізгі
Мақсат және принциптерін, Мүшелік және негізгі ұйымдарын қарастырады,
екіншісі мәселелерін және төртіншісі (заңдық) - халықаралық сот және
басқада заңдық мәселелерді қарастырады. Көптеген мәселелерді қарастырып,
1945 жылы 26 маусымда БҰҰ-ның Жарғысын қабылдаумен конференция өз қызметін
аяқтады. Потсдам конференциясы, 1945 жылдың 4 - шілдесінде Берлин маңындағы
Цецилиенхоф сарайында үш державалардың (КСРО, АҚШ және ¥лыбритания) үкімет
басшыларының жаңа конференциясы ашылды.
Конференцияға КСРО-ның Халкомсовының өкілі И.В.Сталин, АҚШ президенті
Г.Трумен, Ұлыбритания премьер-министрі У.Черчилль (оны 28шілде күнінен бас-
тап жаңа сайлауда жеңген үкіметінің басшысы К. Этлли ауыстырды), үш елдің
сыртқы істер министрлері, штаб басшылары қатысты. Потсдам конференциясы Еу-
ропада соғыс қорытындысын, негізінен Германияны толық қарусыздандыру, соғыс
қаруларын шығаратын өндіріс орындарын толық жою шараларын белгіледі.
Конференцияның қаулылары нацистік мемлекетті жоюға бағытталды. Елдің саяси
құрылысын демократиялық жолмен қайта құру. Германия милитаризм мен фашизмін
жою, ұлтшыл - социалистер партиясын тарату, Германия монополистік
бірлестіктерін жою принциптері белгіленді. Берлин жөнінен халықаралық
құқықтық деңгейі қабылданды. Бұл конференцияның шешімдері Германияның
бейбіт демократиялық мемлекет болып дамуына жол ашты. Конференция соғыстан
кейінгі кейбір территориялық мәселелерді де шешкен еді. Кеңестер Одағына
Кенигсберг (қазіргі Калининград) қаласын және оның төңірегіндегі аудан
берілді. Бұрын фашистік Германия тартып алган Польша жерлері өзіне
қайтарылды. Польша мен Германияның жаңа шекарасы белгіленді. Ол шекара
Балтық теңізінен Одер және Нейсе өзендерінін бойымен Чехословакияға дейін
жүретін болды. Потсдам конференциясына қатысушы үш мемлекет Финляндия,
Румыния, Болгария және Венгрия елдерімен дипломатиялық қатынас орнату
мәселесімен шүғылдануға келісті. Конференция осы елдер және Италиямен
бейбітшілік бітімін дайындау үшін сыртқы істер министрлерінің кеңесін
құрды. Бұл кеңес құрамына КСРО, Ұлыбритания, Франция, Қытай және АҚШ
өкілдері кірді. Кейін бұл Кеңеске Германиямен бейбітшілік қатынастарды да
шешіп отыру міндеті жүктелді. Конференция Италия, Румыния, Венгрия,
Болгария және Финляндиямен бітім шартын жасағаннан кейін ұлы үш мемлекет
олардың БҰҰ - ға кіру жөніндегі мәселені куаттайды деп шешті.
Потсдам конференциясы Испания агрессияшыл өкіметінің БҰҰ- ға кіру
жөніндегі арызын қолдамайтынын білдірді. Солайша, Потсдам конференциясы
соғыстан кейІнгі халықаралық мәселелерді талқылап, маңызды шешімдер
шығарып, қабылдады. Олардың барлығын іске асыру тұрақты бейбіт өмір және
халықаралық қауіпсіздікті орнатуға жол ашты.
Жапонияның капитуляциясы. Оңтүстік — Шығыс Азия елдерінін босатылуы.
1944 жылдың басынан АҚШ пен Англияның қаруланған күштері Тынық мұхиты мен
Азияда жорықтарын бастады. Жапондық соғыс ұшағының көтерілуге мүмкін емес
биіктікте ұшуға мүмкіндігі бар ұшушы бекініс бомбалаушылары жапондық
қалаларды аяусыз қырды. 1944 жылы қазанда соғыстардың тарихындағы ең ірі
Лейт (Филиппины) аралы маңыңда төрткүндік теңіз қақтығысы болды. Екі жақтан
да шамамен 300 ірі әскери кемелері қатысты. Онда жапондық адаммен -
(камикадзе) басқарылатын ұшқыштар кемелерге соғылыстан жарылуы тиіс болған.
Бірақ камикадзелер де бұл жолы жапондықтарға көмектеспеді. Американдық
флот және авиациясы жауды талқандады. Суда да, әуеде де толық
билікті иеленген американдық әскер, Филиппин аралдарында түсіп,
ондағы партизандардың көмегімен бүл жерді жапондық оккупанттардан тазартты.
Ағылшын әскері шапқыншылықты Бирмадан бастады. Ол кезінде жапондық
оккупанттық басшылықтың қарауында болған Бирма әскерінін көтерілісшілерінен
қолдау тапты. 1945 жылы мамырда жапон әскерлері Бирмадан ығыстырылды.
Енді Үндіқытай мен Индонезияны үстап түруға күші жетпеген Жапония,
оларға тәуелсіздікті уәде етті. Филиппины мен Бирмадан айырылдағына
қарамастан Жапония, Германияның капитулляциясы тұсында әлі де өз қол
астында Кореяны Кытайдың бір бөлігін, Малайяны, Тайлантты, Үндіқытайды,
жалпы бүкіл Индонезияны дерлік ұстада деуге болады. Мұны ескере отырып, АҚШ
пен Ұлыбританияның ойынша Жапониямен соғыс Кеңестер Одағының кіруіне
тырысты. Сонымен қатар, американдық басшылық Жапонияға қарсы жаңадан
жасалған атом қаруын қолдануды ұйғарды, мұның өзі басқа елдерге қысым
көрсетудің бір амалы еді.
1945 жылы 6 тамызда американ ұшағы атом бомбасын жапондық Хиросима
қаласына тастады. Бұл жарылыс үлкен қасіреттерге әклді: Хиросиманың
күрылысының 90 пайызы өртелді, лезде 90 мың адам көз жұмды; 10 мыңдай адам
кейін жарақаттардан және радиоактивті сәулелерден өлді. Бұл атом бомбасының
бірінші жарылысынан кейін, адамзат атом дәуіріне аяқ басты. 1945 жылы 8
тамызда Кеңес Одағы өзінің уәдесіне сәйкес, Жапонияға соғыс жариялады.
Кеңестік әскер жапондық оккупанттарға қарсы әрекеттерін Солтүстік- Шығыс
Қытайда, Солтүстік Кореяда, Оңтүстік Сахалинде жэне Курил аралдарында
бастады. Жапонияға соғысты Моңғол Халықтық Республикасы жариялады. 9
тамызда американ авиациясы Жапонияға екінші атом бомбасын түсірді - ол
Жапониядағы ірі ірі сауда портты қаласы, Кюсю аралында батысында орналасқан
Нагасаки қаласы еді. Бұл жарылыстын салдарынан қаланың 13 -і қирап, 75
мыңға жуық адам қаза болып және жараланды. Сонымен 400 мың адам
радиоактивтік сәулелер кесірінен өлімге ұшырады. Атом бомбалауы және
соғысқа КСРО- ның кіруі Жапонияны өзінің жеңілісін мойындауға тіреді. 1945
жылы жапон басшылығыы капитулляция жалпы келіссөздер жүргізуге бастады.
Осы тұста кеңестік әскерлер ілгері жылжи отырып, Солтүстік- Шығыс Қытай
және Солтүстік Кореяны алды, ал американдық әскерлер Оңтүстік Кореяға
түсірілді. Жапонияның жеңілісі жалпы хабар жеткен Оңтүстік - Шығыс Азия
елдерінін көбінде көтерілістер басталды. Вьетнам, Индонезия және Макайа
өздерін тәуелсіз деп жариялады. Жапонияның оккупанттық жүйесі
күйреді. Барлық оккупацияланған елдер босатылды.
Жапониямен құрылған отарлық империя
талқандалды. 1945 жылы 2 қыркүйекте Токшилик бұғазындағы американ Миссури
пинкорда одақтық әскерлердің жоғарғы басқарушысының
өкілдігімен американдық генерал Макартурдың басшылығымен Жапонияның
капитулляциясы туралы актіге қол қойылды. Бұл оқиғаның болуымен екінші
дүниежүзілік соғыс аяқталды.
Фашизмнің күйреуі. Демократияның жеңісі. Екінші
дүниежүзілік соғыстың барысында фашизм толық түрде күйреді.
Фашистік агрессорлар капитуляцияланды, фашистік партияларға тиым салынды,
фашистік идеология сынауға алынды.
Демократиялық хартиясында құрастырылған демократиялық принциптердің
дәрежесі жоғары көтерілді. Күштердіц орналасуының өзгерістері. Соғыстан
кейін халықаралық аренадағы күштердің орналасуы мүлдем өзгерді деуге
болады. Жеңілістерінен кейін-ақ Германия, Италия және ¥лыбритания өзі де
біршама әлсіреді. Ал АҚШ бұл соғыстан кейін мықты, күшейген мемлекет
ретінде орнықты. Өзінің қарсыластарын озып басып, ол капиталистік дүниедегі
алдыңғы қатарлы ұлы державаларға айналды.
Екінші ұлы держава қатарына Кеңес Одағын жатқызылды. Соғыстағы көптеген
шығындарға қарамастан, оның соғыстан жеңімпаз болып шығуы, ірі экономикалық
мүмкіндіктерді, күшті әскердің болуы, КСРО қоластында халық-демократиялық
мемлекеттердің блогының құрылуы Кеңес Одағын жоғары дәрежеге көтерді. Бұл
екі ірі державалардың, яғни КСРО мен АҚШ-тың қарсыластықтары, осылайша екі
полюсті дүниенің пайда болуы келесі соғыстан кейінгі тарихқа өзінің зор
үлесін, өшпес ізін қалдырды. Жоғарыда атап айтқандай, Екінші дүниежүзілік
соғыстың нәтижесінде Кеңес Одағының халықарлық беделі бұрын-соңды болмаған
болмаған биікке көтеріліп, бүкіл дүниежүзілік дамуда оның ықпалы күшейді.
Өзінің сыртқы саясатында КСРО кеңес халқының түбегейлі мүдделерін, туысқан
социалистік елдер мен дүниежүзінің барлық еңбекшілері алдындағы
интернационалдық революциялық парызын негізге алды.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Кеңес Одағы жаңа
агрессияның мүмкіндігін жоққа шығатындай жағдайды қамтамасыз ететін
әділетті және демократиялық бейбіт реттеу жолындағы күресті кеңінен
өрістетті. Соғыс жылдарының өзінде-ақ Ялта мен Потсдам конференцияларында
дүниені соғыстан кейінгі қайта құру бағдарламасы жасалған болатын. КСРО
келісілген шешімдерді орындауға дәйекті бағыт ұстап, олардан туындаған
міндеттемелерді адал сақтап отырды. Өздерінің империалистік мақсаттарын
жүзеге асыруға ұмтылған АҚШ-тың, ¥лыбритания мен Францияның билеп -төсеуші
топтары соғыс жылдарында қол қойған халықаралық келісімдерді бұзу жолына
түсті. Бейбіт реттеу мәселелері жөніндегі күрес Германияның Еуропадағы
бұрынғы одақтастары –Болгариямен Италиямен, Румыниямен және Финляндиямен
шарттар әзірлеу кезінде шиеленіскен сипат алды. АҚШ пен Ұлыбритания Орталық
және Оңтүстік Шығыс Еуропа мемлекеттерімен жасалған бітім шарттарын бүл
елдің ішкі істеріне қол сұғу жэне демократиялық өзгерістерді болдырмауға
пайдалануға тырысты. Өз мақсаттарына жету үшін АҚШ атом жөнінен күштілігін
көрсетуге тырысты. Келіссөздер жүргізіліп жатқан шақта олар Бикини (Тынық
мұхит алабы)атомы ауданында атом бомбаларына сынақ жүргізумен қатар, АҚШ-
тың күш-қуатын дәріптеді. Бірақ КСРО-ны және басқа бейбітшілік
мемлекеттерге үрей туғыза алмаған еді. Кеңес Одағы батыс державаларының
жеңілген елдер халықтарына әділетсіз, империалистік бітімді күшпен таңбақ
болған әрекеттеріне батыл тойтарыс берді.
1946 жылы өткен Париж бітім конференциясы-антигитлерлік коалиция
мемлекеттері мен фашистік Германияның бұрынғы одақтастары (Италия, Румыния,
Венгрия, Болгария, Финляндия)арасындағы бітім шарттарының жобаларын әзірлеу
үшін шақырылған халықаралық конференция. Конференция 21мемлекет өкілдерінің
қатысуымен өтті. Кеңес делегациясы барлық халықтардың ұлттық тәуелсіздігін
қорғауға арналған бейбітшілік жоспарын ұсынды. Бұл ұсыныстарға батыс
державаларының (АҚШ пен Ұлыбритания)өкілдері қарсы болды. АҚШ пен
Ұлыбритания және оларды жақтаушылар Германияның бұрынғы одақтастарының
(әсіресе, халық -демократиялық кұрылысы орнаған; Болгария, Венгрия,
Румынияда) өз биліктері өзінде болуы құқығын шешуде қалайда империалистік
өктемдіктерін (бітім шарттары бойынша) сақтап қалуға тырысты. Кеңес
делегациясының нақты позициясының нәтижесінде (Сыртқы Істер Министрлері
кеңесінде мақұлданған) ұсыныстардың басым көпшілігін конференция қабыл
алды. АҚШ пен Ұлыбритания өкілдері кейбір ұсыныстарын (Дунайды
интернационализациялау) өткізді. Потсдам конференциясы (1945 )шешіміне
сәйкес жасалған бітім шарттары, 1947 жылы ақпанда Парижде қол қойып, оларды
КСРО, АҚШ, ¥лыбритания және Франция үкіметтері ратификацияланғаннан кейін
1947 жылы ІЗ қыркүйекте күшіне енді. Шарттардың ішкі жүйесі біркелкі, олар:
преамбуладан (кіріспе), территориялық, саяси, соғыс қатарларынан, соғыс
шығындарын өтеу, меншік, құқықтар және мүдделер туралы шешімдерден, жалпы
экономикалық қатынастардан және даулы істерді шешу жолдары сияқты көптеген
мәселелерден құралады. Париж бейбітшілік шартының преамбуласында бұл
елдермен соғыс жағдайының тоқтатылып, кейбір бұрынғы жау болып есептелінген
мемлекеттердің Германияға қарсы соғысқа қатынасқандығы және одақтас
державалар - Италия, Болгария, Венгрия және Финляндияның Б¥¥-ға мүше болу
жөніндегі өтініштерін қолдайтындықтары жайында сөз қозғалған еді.Кеңес
Одағының қолдауы бойынша кейінгі жылдары аталған елдер БҰҰ-ға мүше болып
қабылданды.Территория жөніндегі қалалар фашистік сипаттағы мемлекеттердің
Еуропа картасын бөлшектеу жөніндегі жоспарын жойып, еуропалық елдердің
өткен соғыстың нэтижесіне байланысты өзгеріс енгізген жаңа шекараларын
бекітті.
Фашистік Италия Африкадағы отарларынан айрылды, бұрын итальян отарлары
болып есептеліп келген келген Ливия, Эритрея және итальян Сомалинің саяси
тағдырын сол елдердің талабына сай шешті. Румыния мен Болгарияның
шекаралары 1941 жылы 1 қаңтардағы жағдайында сақталып, Оңтүстік Добруджа
Болгарияға 1940 жылдың 7 қыркүйегіндегі румын - болгар келісімі бойынша
қалдырылды. Венгрияның шекаралары 1938 жылы 1 қаңтардағы қалпында сақталып,
Братислава маңындағы аз көлемді территория Чехословакияға берілді.
Финляндияның шекаралары 1941 жылы 1 қаңтарындағы жағдайында белгіленді.
Сонымен қатар 1920 жылы 14 қазандағы және де 1940 жылы 12 наурыздағы
шарттар бойынша Финляндияга берілген Петсамо (Пиченга) аймағы Кеңестер
Одағына қайтарылып, Порккапо - Удд ауданы Кеңес Одағына 50 жылдық
мерзімдегі ареналық пайдалануға берілетін болды. Кеңес Үкіметі Порккапо Удд
ауданынан өз әскерлерін 1956 жылы алып кетіп, бұл ауданды Финляндияның
билігіне мерзімінен бұрын қайтарылып берді.
Бұл мемлекеттердің болашақ дамуына Париж бейбітшілік шартынын саяси
қатарларынын маңызы өте зор болды. Шын мәнінде саяси қалалар бұрын
фашизмнің қанауында болған мемлекеттердің даму жолдарын белгілеп берді.
Өйткені шарттардың саяси жағдайлары Екінші дүние жүзілік соғыстың азаттық,
антифашистік сипатымен тығыз байланысты еді. Париж бейбітшілік шарты
гитлершілердің шапқыншылығына қатысқандарды жазасыз қалдырмауды шешті.
Париж бейбітшілік шарты Еуропаның едәуір жеріндегі халықтар арасындағы
қарым -
қатынасы жаңа тарихи дәуірінің бастамасы болды. Еуропаның елеулі
бөлігінде социалистік, демократиялық қоғам құруға тарихи мүмкіндіктер
негізделіп, халықтар арасындағы достық қарым- қатынастың орнауына және
нығаюына жағдай туғызды.
Бұл шарттарының қарулы күштер жөніндегі қатарлары жоғарыда аталып өткен
мемлекеттердің қарулы күштері мен қарулауына белгілі шек қойып, соғыс
шығындары мөлшерімен оларды өтеу шығындары жолдарын белгіледі: Италия,
Румыния, Болгария, Венгрия және Финляндиямен бейбітшілік шарттары әділетті
де демократиялық сипаттар жасалды. Ұзаққа созылған саяси күрестің нәтижесі
Кеңес Одағының демократиялық бейбітшілікті айнымай жақтаған саясатының
толық жеңіп шығу нәтижесі болды. Бұл елдердің саяси тәуелсіздігінде
экономикасымен әлеуметтік жағдайында өмір сүруге мүмкіндіктер алды, ал
олардың үшеуі - Румыния, Болгария, Венгрия және Финляндиямен бітім
шарттарының жасалуы Еуропада бейбітшілікті нығайтуға қосылған зор үлес
болды.
Париж бейбіт шартын даярлау мен қабылдау соғыстан кейінгі жағдайда батыс
державалардың Кеңес Одағына өздерінің мақсат, мүдделерін күш көрсету арқылы
еріксіз қабылдату саясатының іске аспайтындығының, керісінше, даулы
мәселелерді өзара ынтымақтаса отырып, келіссөздер жүргізу арқылы ғана
шешуге болатындығының дәлелдеп айқын көрсетті.
3.2 Жаңа тұрпатты халықаралық қатынастардың орнығуы
Дүниежүзілік социалистік жүйенің құрылуы кейіннен неғұрлым жоғары
деңгейде социалистік интернационализмге көтерілген пролетарлық
интернационализм принципіне негізделген жаңа социалистік тұрпаттағы
халықаралық қатынастардың орнығуымен айтулы болды.
Кеңес Одағы капитализмнен қол үзген халықтарға жаңа өмір орнатуға үлкен
көмек көрсетті. КСРО халықтық демократиялық - помещиктік құрылысты қалпына
келтірмекші болған сыртқы күштердің халықтардың тойтарыс беріп отыруына
көмектесті. Бұл елдердің экономикалық блокада арқылы тұншықтырмақшы болған
әрекеттер де іске аспай қалды. Халықаралық жағдай КСРО мен халықтық -
демократиялық елдердің тығыз топтауын талап етті. Олардың арасындағы
туысқандық қарым- қатынастар, достық, ынтымақ және өзара көмек туралы екі
жақты шарттармен баянды етілді. Социалистік елдердің әскери- саяси одағының
нығаюымен бірге олардың экономикалық және мәдени жақындасуы да жүзеге асты.
Социалистік халықаралық позицияның нығаюына КСРО халық шаруашылығының
қалпына келтірінуі және одан әрі дамытылуы оның қорғаныс қуатының артуы
шешуші дәрежеде жәрдемдесті. Соғыс аяқталысымен - ақ, КСРО жаппай
қарусыздану туралы мәселені қайтадан қойды. Ең басты атом қаруына тыйым
салу және жою талабы болды. Басқа социалистік елдермен бірге КСРО
бейбітшілік және халықаралық қауіпсіздік жолындағы белсенді күресті
өрістетті.
КСРО мен басқа да социалистік елдер ұлт - азаттық қозғалысты белсене
қолдап отырды. Ұлттық тәуелсіздікті жеңіп алған мемлекеттердің халықаралық
қатынастарға кеңінен қатысуын қолдаған социализм елдері олармен
ынтымақтықты дамутыда, бүкіл - дүниежүзіндегі антиимпериалистік күштермен
одақты нығайта түсуде. КСРО мен басқа да социалистік елдер капиталистік
дүниемен қарым- қатынастарда қоғамдық қүрылысы әр түрлі мемлекеттердің
бейбіт қатар өмір сүру принципін басшылыққа алып отырды.
Екі ел арасындағы тату көршілік қарым - қатынастардың берік негіздерін
қалаған Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы 1948 жылы жасалған
Кеңес-Финляндия шарты бейбіт қатар өмір сүру принципішң нақты көрінісі
болды. Кейіннен бүл шарт үш рет ұзартылды. 1953 жылы ол тағыда 20 жылға
ұзартылды.
Империалистік мемлекеттер сыртқы саясатының агрессияшыл бағыты. НАТО -
ның құрылуы. Дүниежүзілік капиталистік жүйенің жалпы дағдарысының тереңдеуі
империализмнің агрессияшылдығының күшеюімен қатарласа жүрді. Батыстағы
раекцияшыл топтар КСРО мен дүниежүзілік социалистік достық одақты жою
немесе ең болмағанда әлсірету, коммунистік, жұмысшы және ұлт - азаттық
қозғалыстарын басып - жаншу, капитализм позицияларын нығайту жоспарларын
жасап бақты. Соғыстан әбден байыған америка монополиялары дүниежүзіне өз
үстемдігін орнатуға ұмтыла бастаған. Президент Трумэн АҚШ-қа дүниежүзіне
басшылық жасау өте қажет болып тұрғандығын мәлімдеді. АҚШ тың әкімшілігі
бұл басшылықты басқа
елдердің халықтарына тануға ұмтыла отырып, оларға қысым жасау
мақсаттарында өзінің экономикалық қуатымен атом дипломатиясын кеңінен
пайдаланды.
АҚШ - та КСРО -ға қарсы соғыс ашудың толып жатқан жоспарларын талдап
жасалып, оларда ондаған кеңес қалаларын атом бомбасымен бомбалау көзделді.
Күш көрсету тұрғысындағы саясат халықаралық жағдайдын шиеленісуіне әкеп
соқтырды. Америка империализмі Еуропаның қауіпсіздігін камтамасыз ету деген
желеумен, КСРО -ға және басқа социалистік елдерге таяу орналасқан Греция
және Туркияны өзінің қамалына айнандыруды ұйғарды. Осы мақсатпен 1947 жылы
АҚШ Греция мен Туркияға 400 млн доллар көлемінде көмек берді. АҚШ
президенті Трумэннің қатысуымен Фултонда (АҚШ) сөйлеген Черчилльдің
антикеңестік сөзі және Трумэн доктринасы деп аталған көмек бағдарламасы
КСРО -ға және басқа да социалистік мемлекеттерге қарсы қырғиқабақ
соғыстың басталғанын хабарлады. Маршалл жоспарын жүзеге асыру Еуропа
елдерінің - Америка көмегін алушылардың ішкі істеріне АҚШ- тың қол сұғуына
қолайлы жағдай жасады. Социалистік достық одаққа қарсы бағытталған
агрессиялық блоктың экономикалық негізі жасалды. Маршалл жоспарына
қатысушы елдердің көпшілігі 1949 жылы сәуірде томаға- тұйық агрессиялық
әскери топ - НАТО -ны құру туралы пактіге қол қойды. АҚШ, Канада;
Ұлыбритания, Франция, Италия, Бельгия, Нидерланды; Люксембург, Норвегия,
Дания, Исландия, Португалия НАТО-ға мүше болды. 1952 жылы НАТО -ға Греция
және Туркия, ал 1955 жылы Германия Федерациялық Республикасы кірді. 1982
жылы Испания НАТО -ға мүше болды. НАТО -ға кірген әрбір елге америкалық
әскер басшылығының жалпы басқаруымен қарулы күштер құру үшін белгілі бір
мөлшерде әскер бөлу ұсынылды. Капиталистік елдерде жаппай қарулану күрт
күшейді. Дүниежүзілік жаңа соғыс қатері өсе түсті.
3.3 Бейбітшілікті жақтаушылар қозғалысы
Соғыс қаупінің дамуы бейбітшілікті қорғаудың қажеттілігін жете түсінетін
миллиондаған адамдарды қозғалысқа итермеледі. 1948-1949 жылдары көптеген
елдерде бейбітшілікті қорғау конференциялары мен съездері өтті, бейбітшілік
жолындағы күрескерлердің ұлттық комитеттері құрылды. 1949 жылы көктемде
Бейбітшілікті жақтаушылардың бүкіл дүниежүзілік 1- конгресі болды. Бүкіл
Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесі барлық елдердегі бейбітшілікті
жақтаушыларды біріктірген бірқатар халықаралық науқандар өткізді. Атом
қаруына тыйым салу туралы Стокгольм үндеуінде 1950 жылы 500 млн астам қол
қойылды. Бейбітшілікті жақтаушылардың қозғалысы - адамзат тарихындағы ең
бұқаралық қоғамдық- саяси қозғалыс. Жиырма жылдан астам уақыт бойы
халықаралық қатынастарды қырғиқабақ соғыс ұшықтырып келді. Халықаралық
шиеленістер жағдайында социалистік және капиталистік мемлекеттер арасындағы
қатынастар ауыр халде болды. Қатынастардың шиеленісуі адамзатқа ядролық -
ракеталық соғыс қатерін төндірді, халықты дағдарыстарға талай рет
ұрындырды.
Америка империалистері өздерінің Азия континентіндегі социализм мен ұлт-
азаттық қозғалысқа қарсы күресу жоспарларынан бас тартпады. 1950 жылы
маусымда Корей түбегінде әскери жанжал бұрқ ете түсті. Корей Халық
Демократиялық Республикасына қарсы агрессиялық соғысқа АҚШ бастаған 16
мемлекет қатысты. Бұл халықаралық шиеленісті күрт күшейтіп жіберді. АҚШ
Жапонияны өзінің агрессиялық саясатына тартуға жанталасты. 1951 жылы АҚШ
және оның одақтастары Сан- Францискода Жапониямен бітім шартына қол қойды.
АҚШ пен Жапония арасында әскери келісім жасалды. Жапония аумағында жаңа
әскери базалар құрылды. Кореядағы қиян- кескін соғыс үш жылға созылды.
Дүниежүзінің барлық адал ниетті адамдары корей халқына тілектес болып,
қолдап отырды. Кеңес Одағы корей халқына материалдық және саяси үлкен көмек
көрсетті. 1953 жылы шілде де Кореяда уақытша бітімге қол жетті, оның үстіне
соғыс агрессиясы басталған шектерде аяқталды. Кореядағы соғыстың нәтижесі
күштердің ара- салмағы өз пайдасына өзгерте алмаған Америка империализмінің
жеңіске ұшырағанын көрсетті.
Бір жылдан кейін Азияда тағы бір соғыс ошағы сөндірілді. Сегіз жылға
жуық уақыт бойы француз отаршылары Үндіқытайдағы үстемдігін күштпен сақтап
қалуға ұмтылды. Әскери жеңіліс тапқан Франция 1954 жылы шілдеде Уақытша
бітім туралы жэне саяси реттеу принциптері туралы Женева келісімдеріне қол
қоюға мәжбүр болды. Женева келісімдеріне қатысушылар Вьетнамның, Лаостың
және Кампучиянаның тәуелсіздігін, бірлігін мен аумағының тұтастығын
құрметтеуге және олардың ішкі істеріне қол сұқпауға міндеттелді.АҚШ бүл
декларацияға қойылған жоқ, бірақ оны бұзбайтынын мәлімдеді. Алайда кейін
АҚШ уәдесінен тайып, Женева келісімдерінІң орындалуын болдырмады.
Агрессиялық саясаттың сәтсіздікке ұшырауы соғысты құлшына жақтаушылардың
желігін баса алмады. Америка империализмі коммунизм қатеріненқорғану
деген жалған желеуді бетке ұстап, Ұлыбритания мен Францияның билеуші
топтарының қатысуымен бірқатар елдерді агрессиялық блокқа тартты. 1951 жылы
АНЗЮС -Австралия, Жаңа Зеландиямен АҚШ қосылған әскери блок пайда болды
(блок оған қатысушы елдер атының бас әріптері бойынша атанды). 1954 жылы
Оңтүстік -Шығыс Азияда агрессиялық блок - СЕАТО - Оңтүстік - Шығыс Азия
шарты ұйымы) құрылды. Оған АҚШ, Ұлыбртания, Франция, Австралия, Жаңа
Зеландия, Пәкістан, Тайланд және Филиппин қатысты. 1955 жылы құрамына
Ұлыбритания, Түркия, Ирак, Пәкістан және Иран енген тағы бір әскери топ
құрылды. Алғашқыда бұл блок Бағдат пактісі деп атады. Бағдат пактісінен
Иран шыққаннан кейін, 1959 жылы ол СЕНТО Орталық шарты ұйымы құрылды.
Блоктың ыдырап кетуінен қауіптерге АҚШ Түркияме, Пәкістанмен және Иранмен
екі жақты әскери келісімдер жасасты. АҚШ бұл блокқа мүше болмаса да, оның
негізгі органдардың жұмысына қатысып ерекше құқықтарға ие болды.
Социалистік елдердің шекараларын бойлай орналасқан әскери блоктармен
базалар тізбегін жасай отырып, империалистер КСРО-ның және басқа
социалистік елдердің тіршілік орталықтарын үнемі нысанаға алып отырмақ
болды. Сонымен қатар әскери блоктар дамушы мемлекеттерге және ұлт - азаттық
қозғалысына қарсы күрес қүралына айналды.
Азат елдердің бейбітшілік әрекеттері. Отарларға иелік еткен мемлекеттер
олардың жүйенің ыдырауына, Азия және Африкада тәуелсіз ұлттық
мемлекеттердің пайда болуына кедергі жасауға дәрменсіз болып шықты.
1955 жылы сәуірде Бандунгте (Индонезия) Азия мен Африканың 29 елінің
конференциясы шақырылды. Ол қоғамдық құрылысы әр түрлі мемлекеттердің
бейбіт қатар өмір және ынтымақтасу принциптерін мақұлдады. Конференция Азия
мен Африка халықтарының отаршылдықты толығымен және біржолата жоюға бел
байлағанын білдірді. Агрессиялық блоктарды айыптап ядролық қаруға тиым
салуды талап етті. Кейінірек азаттық алған елдерде осы принциптерді
қолдайтындықтарын мәлімдеді.
Бейбітшілікпен әлеуметтік прогресс жолындағы, империализмге және
отаршылдыққа қарсы қарсы күрес көптеген жас тәуелсіз мемлекеттерді
өздерінің егемендігін отаршылдардың қол сүғуынан қорғап қалуға көмектескен
социалистік елдермен жақындастыра түсті. КСРО және басқа социалистік
мемлекеттер, алдымен Экономикалық Өзара Көмек Кеңесіне мүше елдер азаттық
алған елдердің саяси және экономикалық тәуелсіздігін нығайтуына достық
көмек көрсетті.
Антиимпериалистік, отаршылдыққа және кәсіпшілдікке қарсы бағыт жүргізсе
отыры, жүздеген елдер қазіргі кездегі бар әскери - саяси одақтарға қосылмау
саясатын ұстанып отыр. Дүниежүзілік соғыстың маңызды факторларына айналған
блоктарға қосылмаған мемлекеттердің қозғалысындағы антиимпериалистік
бағыттың күшеюі, олардың өздерінің табиғи одақтастары - социалистік
елдермен өзара әрекеті халықаралық соғыспен агрессияға қарсы бейбітшілік
пен шын мәніндегі ұлттық тәуелсіздік үшін күресте күшін еселей түседі.
Блоктарға қосылмау қозғалысы қызметінің принциптері мен платформасы бүл
елдер басшыларының бірқатар конференцияларының шешімдерінде көрінді.
Социалистік елдердің Еуропадағы бейбітшілік пен ұжымдық қауіпсіздік
жолындағы күресі. КСРО мен басқа социалистік елдер Еуропадағы шиеленісті
бәсеңдету жолында үнемі жігерлі шаралар қабылдап отырды. І954 жылы КСРО
Еуропа елдерінде және АҚШ-қа ұжымдық қауіпсіздік жүйесін жасауды үсынды.
Еуропа халықтарынан кеңінен қолдау тапқан кеңес ұсыныстарын Батыс
державалары қабылдамай тастады. Олар Германия Федерациялық Республикасын
демилитарландыру және оны НАТО-ға кіргізу туралы келісімге қол қойды.
Солтүстік Атлантика блогына мүше болғаннан кейін Батыс Германия бұл әскери
топта жетекші рөлге ие болуға барған сайын ұмтыла түсті. НАТО-ның
Еуропадағы базасына айналды.
ГФР-да милитаризмнің қайтадан өрлеуі жалпыға бірдей бейбітшілікке қатер
төндірді. КСРО-ның және Еуропадағы социалистік елдердің үкіметтері
социализмнің жеңістерін қорғау үшін Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жөнінде шаралар қолдануға мәжбүр болды. 1955 жылы 4 мамырда
Варшавада бүл мемлекеттердің арасында достық, ынтымақтастық және өзара
көмек туралы шартқа қол қойылды. Шартқа қатысушылар қол қойған елдердің
біріне қарулы шабуыл жасалынған жағдайда оған дереу және жан-жақты көмек
көрсетуге міндеттенді. НАТО-дан өзгешелігі сол, Варшава шарты қорғаныс
шарты болып табылады, әрі Еуропадағы және бүкіл дүние жүзіндегі
бейбітшіліктің сенімді кепілі қызметін атқарады. 1985 жылы сәуірде бұл
шартқа қатысушы мемлекеттер Варшава Шартының әрекет ету мерзімін 20 жылға,
одан кейін тағы да 10 жылға соза отырып, ұзарту туралы хаттамаға қол қойды.
Кеңес ғылымының, техникасы мен өнеркәсібінің ірі табыстарға жетуінің
арқасында дүниежүзіндегі күштер арасалмағында социализм пайдасына сапалық
өзгерістер болды. 1953 жылы КСРО-да термоядролық қаруды сынау ойдағыдай
өтті. Көп ұзамай Кеңес Одағына құрлықаралық ракеталар жасалды.
3.4 Отарлық жүйенің құлауы
Екінші дүниежүзілік соғыс өмірдің барлық жақтарына үлкен ықпалын
тигізді, сонымен қатар, ол отар және тәуелді халықтардың өздерінің
тәуелсіздіктері үшін күресін ары қарай жандандырып, дамытуға мүмкіндік
тудырды. Басты рөлді КСРО атқарған демократиялык күштердің фашизмді жеңуі
Азия, Африка мен Латын Америкасындағы ұлт-азаттық қозғалыстарды кеңейтіп
дамытуға оң ықпалын тигізді. Екінші дүниежүзілік соғыстан сон халықтардың
тәуелсіздік үшін күресінде жаңа дәуір басталды. Отарлық жүйе біртіндеп
құлдырай бастады.
Уақыты бойьшшы бірінші болып Оңтүстік-Шығыс Азия елдері еркіндік ала
бастады. Соғыс жылдарының өзінде Индонезия халқы жапондықтармен күрес
жүргізді, олар елді жаулап алдып еркіндік үшін болған кез келген
құлшыныстарды аяусыз басып шаншып отырды. 1945 жылдың тамызында Жапония
капитулляцияланбай тұрғанда, бірақ жапондық милитаризмінің жеңіліс тапқаны
анық болып тұрғанда, ұлт-азаттық қозғалыстың көшбасшыларының бірі Сукарно
Индонезияның тәуелсіздігін жариялап Индонезия Республикасының бірінші
президенті болды. Жаңа тәуелсіз мемлекеттің дүниеге келуі қарулы
көтеріліссіз болды. Қан-төгіссіз жеңістің болу себебі мынада: аралда қалған
жапон бөліктері деморальданған болды да олар капитулляцияға қол қойған соң
мүлдем ешқандай қарсылық білдіре алмады. Индонезияның бүрын болған
қожайындары Голландия мен басқа батыс елдерінің қарулы күштері архипелаг
аралдарында болған жоқ. Сондықтан тәуелсіздік жариялағаннан кейінгі алғашқы
күндері елде тыныштық болып, үкІмет пен басқа да билік органдарын кұру
жүріп жатты.
Алайда, біраз аралықтан соң Ява аралына жапондықтарды қарусыздандыру
түрімен ағылшын әскерлері түсті. Ағылшындар өздерімен бірге уақытша генерал-
губернатор Ван Моокты алып келді, ол бүрынғы голланд отарлаушылары орнатқан
тэртіптерді қайта қалпына келтіру керек болды. Ағылшын әскери бөліктері
Индонезиялық патриоттармен бэлсіне қоймады. Бұл бүкіл елде наразылық пен
қарсыластық танытушылыққа әкелді.
1945 жылдың 10 қарашасьшда Индонезияда республиканың еркіндігі мен
тәуелсіздігі үшін, отаршылдыққа қарсы қарулы күрес басталды. Оньщ толық
жеңісіне бірнеше жылдар қажет болды. Күрес тек аралдарда ғана емес, сонымен
қатар БҰҰ-да, халықаралық конференцияларды да жүріп жатты. Тек 1954 жылдың
10 тамызында голланд-индонезиялық одақ бұзылды. 1956 жылдың мамырында
президент Сукарно парламент қабылдаған оны тарату (қысқарту) жөнінде Заң
қабылдады.
Индонезиядан соң кезек Бирмаға келді. Мұнда Бирманы оккупациялаған
жапондықтарға қарсы операция жүргізген ағылшындар ағылшын әскерлеріне
көрсеткен көмектеріне қарамастан бирма патриоттарына, ұлт-азаттық
қозғалыстардың дамуына кедергі жасауға тырысты. Саяси маневрлармен билікті
бирма халқына өткізбеуге тырысқан ағылшын саясатына қарамастан бүкіл елде
азаттық қозғалыстар өсіп жатты. Бүкіл билікті толығымен халыққа беру және
Құрылтай жиналыста сайлау өткізу туралы талаптар жалпылық болды. Ақырында
ұлттық күштердің қысымына түскен ағылшын үкіметі Бирмаға доминион статусын
беруге мәжбүр болды. Қыркүйекте Құрылтай жиналыс Конституция қабылдады, ол
жаңа республика - Бирма Одағын жариялады.
1947 жылдың 15 тамызында Дели тәуелсіз Үндістанның үш түсті жалауы бой
көтерді. Үнді халқы көп жылдар бойы армандаған және сол үшін аяусыз
күрескен еркіндігіне қол жеткізді.
Үндістанның тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болған ағылшын үкіметі оның
территориясын екі мемлекетке бөлді: Үндістан мен Пәкістан. Бұл бөлініс тек
үнді парламентінІң келісімінсіз жүргізілді де бұл кейінгі жылдары екі
мемлекет арасындағы көп қақтығыстарға әкелді, олар кейде тіпті әскери
қимылдарға да әкеліп отырды.
Пәкістан жекеленген екі бөліктен тұрды-шығыс және батыс. Құрлықта
олардың ара қашықтығы 1500 шақырымды құраса, суда түбектің айналасындағы
жолы 5000 км-ге жуық болды. Ақырында, оның шығыс бөлігі-Бенгалия көп
қақтығыстардан соң жеке мемлекет-Бангладеш болды, бұрынғы отарды бөлу тек
діни сипат бойынша ғана болды, оның тарихи дамуы мен сақталып қалған салт-
дәстүрлері ескерілмеді. Бұл бөлініс басталғаннан бастап-ақ діни негізде
болған қиратушылықтар мен бұқаралық кісі өлтірулерге әкелді. Мыңдаған
үндістер Пәкістан территориясынан, мұсылмандар Үндістаннан кетуге мәжбүр
болды. Джамму мен Кашмир кнәздіктері, және де Хайдарабад пен Джунатарх үшін
күрестер үнемі жүріп түрады.
1950 жылдың 26 қаңтарында Құрылтай жиналысы жаңа Конституция
қабылдаған соң Үндістан егемен демократиялық республика болды, сонымен
бірге Британдық ұлттар Достастығының құрамында қалып отырды.
1948 жылдың ақпанында ағылшын үкіметі Дейлон аралына доминион құқын
беруге мәжбүр болды.
1946 жылдың 4 шілдесінде Филиппин Республикасы Егемен мемлекет болды,
бірақ АҚШ мұнда өз әскерін қалдырды да республикаға белгілі бір бақылау
жүргізіп отырды.
11 жылдан соң, 1957 жылдың тамызында Малайя тәуелсіздік алды. 1951
жылы Неапал конституциялық монархиясы бар егеменді мемлекет болды.
Тәуелсіздік үшін ең ауыр әрі қиын жолды өткен Вьетнам болды. Жапонияның
1945 жылдың 2 қыркүйектегі капитулляциясы еркін әрі тәуелсіз Вьетнам
Демократиялық Республиканың туған күні болды. Алайда, соғыс кезінде жапон
оккупанттармен күрескен вьетнам халқына қайтадан қолына қару алуға тура
келді. Францияның билеуші топтары Үндіқытайда өз иеліктерін жоғалқандарымен
келіскісі келмеді. Ағылшын әскери бөліктерінің көмегіне сүйенген
француздықтар 1945 жылдың 23 қыркүйегінде Сайгонға оккупациялады, Оңтүстік
Вьетнам территориясын жаулай бастады, Камбоджаға басып кірді. Бір мезетте
чанкайшылар Вьетнамға солтүстіктен кірді, бұны Жапон бөліктерінң
капитуляциясын қабылдау кажеттілігімен түсіндірді. Вьетнам халқы өз отанын
қорғауға тұрды.
Қытайдың халықтық-азаттық армиясынан кейін чанкайшылар Вьетнамнан кетті
де, кейінірек мүлдем Тайваньға көшті. Француздар вьетнам халқының табанды
қарсылығы мен әлемнің прогрессивті қоғамдастығының оларды Вьетнамнан кетуін
талап етуіне қарамастан күресті жалғастырды. Француздардың жеңілісінен және
Дьен Бьен Фу тірек пунктінің құлауынан кейін 1954 жылдың мамырында қайта
құрылған Франция үкіметі Вьетнамдағы "лас соғыс"деген атқа ие болған
соғысты тоқтатты. 1954 жылдың 20 шілдесінде Үндіқытайда бейбітшілікке
келіп, келесі күні Женевада КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, ҚХР, Франция және басқа
да мүдделі елдердің шетел істері министрлерінің кеңесінде Вьетнам,
Камбоджа, Лаостағы еркін сайлауларды - қарастыратын соңғы бекітуші
декларацияға қол қойылды. Вьетнамда 17-параллельден оңтүстікке қарай
уақытша демаркациялық сызық жүргізілді.
Женевадағы қорытынды декларацияға қолды тек АҚШ ғана қойған жоқ, олар
Вьетнамның еркін дамуына кедергі жасап, Францияның орнына келмекші болды.
1950 жылдың наурызында АҚШ-тың ұлттық кауіпсіздік Кеңесі кейінірек
президент Г.Трумэн мақұлдаған француз отар әскерлеріне экономикалық және
әскери көмек туралы шешім қабылдаған болатын. Оңтүстік-Шығыс Азияда ықпалын
күшейту үшін және аймақ елдерінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz