Антика философиясы
І. Кіріспе
Антика философиясы
ІІ.Негізгі бөлім
а) Ежелгі грек өркениетінің өзіндік ерекшеліктері және алғы шарттары
ә) Софистика және философия және мәдениет құбылыс ретінде
б) Сократ, Платон, Аристотель философиясы.
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Антика философиясы
ІІ.Негізгі бөлім
а) Ежелгі грек өркениетінің өзіндік ерекшеліктері және алғы шарттары
ә) Софистика және философия және мәдениет құбылыс ретінде
б) Сократ, Платон, Аристотель философиясы.
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Сонымен қатар, антика философиясының қалыптасуына Крит-микен, Гомерлік Греция кезендеріндегі әдеби-діни-мифологиялық көзқарастар және күнделікті өмір тұрғысынан тұжырымдалған данышпандық ой-пікірлер (жеті данышпан кезеңі) негізінде дамыған грек мәдениетінің сол кездегі Көне Шығыс мәдениетінің озық үлгілерін өз бойына сіңіруі (мысалы, сол кездегі афро-азия елдерінде жақсы дамыған математика негізінде грек ғұламалары дедуктивтік тәсілді дамытты) арқасында қалыптасқан әлемнің субстанционалдық негізін іздеген, рационалданған көзқарастар зор әсер етті.
Антика философиясын Сократқа дейінгі (ҮІ— X ғ. б.д.) және классикалық (аттикалық) (б.д.д. ІҮ ғ.) философия деп екі кезеңге бөлуге болады. Сократқа дейінгі кезеңде дүниеге келген алғашқы философиялық мектеп Кіші Азиядан шыққан Милет мектебі болды. Оның негізін қалаушы Милет қаласында өмір сүрген, жеті данышпандар қатарына жататын және солардың ішіндегі ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б.д.д. 625-547 ж.ж.). Ол "Бастама туралы", "Күн туралы", "Күн мен түннің теңесуі туралы", "Теңіз астрологиясы" деген еңбектер жазған, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген.
Фалестің ілімінше, барлық денелердің генетикалық бастамасы — су. Бұл жерде су — мұхит нун, Абзулардың (Апсу) философиялық жиынтықталған ұғымы. Фалес, бір жағынан, барлық денелер суда қалқып жүреді десе, екінші жағынан, ол жай су емес, ол "ақыл-ой", осы тұрғыдан ол құдай тектес дейді. Ол - әлемдегі барлық заттардың өмір сүруінің алғышарты.
Фалестің ілімін әрі қарай оның шәкірті және жолын қуушы Анаксимандр (шамамен б.д.д. 611-545 ж.ж.) жалғастырды. Негізгі еңбектері: "Табиғат туралы" (бұл еңбегінің кейбір фрагментері сақталған), "Жер картасы", "Глобус" (бұл еңбектері сақталмаған).
Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шәкірті Анаксимен (б.д.д. ҮІ ғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - "Табиғат туралы". Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны атады. Ауа - шексіз "апейрос". Сөйтіп, Анаксимандрдың апейроны түпнегізден ауаның қасиетіне айналды.
Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Олардың табиғаты бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан қашық емес, сондықтан олар құдайлармен пара-пар құбылыстар.
Антика философиясын Сократқа дейінгі (ҮІ— X ғ. б.д.) және классикалық (аттикалық) (б.д.д. ІҮ ғ.) философия деп екі кезеңге бөлуге болады. Сократқа дейінгі кезеңде дүниеге келген алғашқы философиялық мектеп Кіші Азиядан шыққан Милет мектебі болды. Оның негізін қалаушы Милет қаласында өмір сүрген, жеті данышпандар қатарына жататын және солардың ішіндегі ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б.д.д. 625-547 ж.ж.). Ол "Бастама туралы", "Күн туралы", "Күн мен түннің теңесуі туралы", "Теңіз астрологиясы" деген еңбектер жазған, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген.
Фалестің ілімінше, барлық денелердің генетикалық бастамасы — су. Бұл жерде су — мұхит нун, Абзулардың (Апсу) философиялық жиынтықталған ұғымы. Фалес, бір жағынан, барлық денелер суда қалқып жүреді десе, екінші жағынан, ол жай су емес, ол "ақыл-ой", осы тұрғыдан ол құдай тектес дейді. Ол - әлемдегі барлық заттардың өмір сүруінің алғышарты.
Фалестің ілімін әрі қарай оның шәкірті және жолын қуушы Анаксимандр (шамамен б.д.д. 611-545 ж.ж.) жалғастырды. Негізгі еңбектері: "Табиғат туралы" (бұл еңбегінің кейбір фрагментері сақталған), "Жер картасы", "Глобус" (бұл еңбектері сақталмаған).
Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шәкірті Анаксимен (б.д.д. ҮІ ғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - "Табиғат туралы". Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны атады. Ауа - шексіз "апейрос". Сөйтіп, Анаксимандрдың апейроны түпнегізден ауаның қасиетіне айналды.
Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Олардың табиғаты бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан қашық емес, сондықтан олар құдайлармен пара-пар құбылыстар.
1. Философия және мәдениеттану. Оқу құралы. Алматы «Жеті Жарғы» 1998 ж.
2. Бейсенов Қ.Ш. «Философия тарихы» Шымкент 2005 ж.
3. Досмұхаммед Кішібеков, Ұлықпан Сыдықов. «Философия». Алматы. Эверо 2004 ж.
2. Бейсенов Қ.Ш. «Философия тарихы» Шымкент 2005 ж.
3. Досмұхаммед Кішібеков, Ұлықпан Сыдықов. «Философия». Алматы. Эверо 2004 ж.
Антика философиясы
Сонымен қатар, антика философиясының қалыптасуына Крит-микен, Гомерлік Греция кезендеріндегі әдеби-діни-мифологиялық көзқарастар және күнделікті өмір тұрғысынан тұжырымдалған данышпандық ой-пікірлер (жеті данышпан кезеңі) негізінде дамыған грек мәдениетінің сол кездегі Көне Шығыс мәдениетінің озық үлгілерін өз бойына сіңіруі (мысалы, сол кездегі афро-азия елдерінде жақсы дамыған математика негізінде грек ғұламалары дедуктивтік тәсілді дамытты) арқасында қалыптасқан әлемнің субстанционалдық негізін іздеген, рационалданған көзқарастар зор әсер етті.
Антика философиясын Сократқа дейінгі (ҮІ—X ғ. б.д.) және классикалық (аттикалық) (б.д.д. ІҮ ғ.) философия деп екі кезеңге бөлуге болады. Сократқа дейінгі кезеңде дүниеге келген алғашқы философиялық мектеп Кіші Азиядан шыққан Милет мектебі болды. Оның негізін қалаушы Милет қаласында өмір сүрген, жеті данышпандар қатарына жататын және солардың ішіндегі ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б.д.д. 625-547 ж.ж.). Ол "Бастама туралы", "Күн туралы", "Күн мен түннің теңесуі туралы", "Теңіз астрологиясы" деген еңбектер жазған, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген.
Фалестің ілімінше, барлық денелердің генетикалық бастамасы —су. Бұл жерде су —мұхит нун, Абзулардың (Апсу) философиялық жиынтықталған ұғымы. Фалес, бір жағынан, барлық денелер суда қалқып жүреді десе, екінші жағынан, ол жай су емес, ол "ақыл-ой", осы тұрғыдан ол құдай тектес дейді. Ол - әлемдегі барлық заттардың өмір сүруінің алғышарты.
Фалестің ілімін әрі қарай оның шәкірті және жолын қуушы Анаксимандр (шамамен б.д.д. 611-545 ж.ж.) жалғастырды. Негізгі еңбектері: "Табиғат туралы" (бұл еңбегінің кейбір фрагментері сақталған), "Жер картасы", "Глобус" (бұл еңбектері сақталмаған).
Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шәкірті Анаксимен (б.д.д. ҮІ ғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - "Табиғат туралы". Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны атады. Ауа - шексіз "апейрос". Сөйтіп, Анаксимандрдың апейроны түпнегізден ауаның қасиетіне айналды.
Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Олардың табиғаты бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан қашық емес, сондықтан олар құдайлармен пара-пар құбылыстар.
Милет мектебінің қалыптасқан философиялық дәстүрді ілгері қарай дамытқан Эфес қаласынан шыққан саяси қайраткер, ойшыл Гераклит (шамамен б.д.д. 544—ж.ж.) болды. Оны іліміндегі терең ойлары үшін "тұңғиык" деп атаған. Негізгі еңбегі: "Табиғат туралы". Бұл еңбектің 130-дай фрагменттері ғана сақталып, бізге дейін жетті.
Гераклит заттардың түпнегіздік - генетикалық бастамасын от деп есептеген. От мәңгі құдай тектес. Әлемді құдай да, адам да жаратқан жоқ, ол өз заңдылығымен бірде лапылдап жанып, бірде сөніп тұратын, әр уақытта болған, бар және болатын тірі от. Оттан Ғарыштың пайда болуын Гераклит оттың "жетіспеушілігінен" болатын "төмен қарай жол" десе, оттың "молдығынан" Ғарыштың кері отқа айналуын, сөйтіп, өзінің түпнегізіне қайтып оралуын "жоғарыға қарай жол" деп атаған.
Гераклиттің ілімі ежелгі грек, әсіресе, стоиктер философиясына үлкен әсер етті, солардың арқасында бүкіл Батысқа тарады. Гегель, Лассаль, Ницше сияқты ғұламалардың еңбектерінде Гераклиттің көптеген идеялары одан әрі дамытылып, жалғастырылды. Гераклиттің іліміне марксистер де көп көңіл бөлді.
Пифагор (б.д.д. 580—ж.ж.). Біздің дәуірімізге дейінгі ҮІ ғасырдың аяғында философиялық ілімдер Кіші Азиядан "Ұлы Элладаға" ауыса бастады. Осы кезенде оңтүстік Италия Сицилияда "пифагоршылар мектебі" деп аталған одақ құрылып, онда қоғамдық өмірді діни-әдептілік тұрғыдан реформалау кажеттігі туралы ілім өріс алды. Пифагоршылар қоғамда анархияның етек алуына қарсы болып, құдайдың айтуымен жасалған мемлекеттік заңдарды сақтау керектігін уағыздады. Пифагоршылардың өздері бір ауыз болмағаны, осыған орай "ата жолын" қуушылар мен мемлекеттік билікке барлық халық қатысуы керек деген ағымдардың арасында тартыстар болғаны белгілі.
Пифагор Самос аралында туып-өскен, кейінірек келе, әр түрлі жағдайларға байланысты Египетте, Вавилонда (онда жүріп, 34 жыл бойы абыздардан (жрецтерден) дәріс алған), Үндістанда болып, ең соңында "Ұлы Элладаның" Критон қаласында өмір кешкен. Осы қалада Пифагор мектебі деп аталған одақ құрылды.
Пифагор және пифагоршылар туралы Аристотель былай дейді: олар-математикамен шын мәнінде шұғылданған алғашқы ойшылдар. Пифагор тек қана математикамен айналысып қана қоймай, оның негізгі қағидаларын – сандарды - жалпы әлемдік қағидаға айналдырған және сол сандардың арақатынастарын, олардың арасындағы пропорцияны-әлемдік үйлесімділіктің бейнесі деген көзқарасты өзінің философиялық ілімінің өзегі етіп қабылдаған. Оның пікірінше, сандар —заттардың, ғарыштың негізі. Пифагордың ғарыштың бастамасы, негізі деп отырған сандары жәй, күнделікті өмірде қолданылып жүрген сандар емес, олар - ғарыштың реттілігін, үйлесімділігін көрсететін сандар. Бұл үйлесімділікті біз аспан денелерінің бір сазды дыбысты белгілі бір интервалда шығаруынан білеміз. Бірак, денелердің оларды үздіксіз шығарып тұрғандығынан және олар бізге тұрақты әсер еткендіктен, біз оны қабылдай алмаймыз.
Пифагоршылар Гераклит сияқты ғарыш қарама-қайшылыққа толы дей отырып, олардың 10 жұбын атап көрсетеді. Олар: шектілік және шексіздік, так және жұп, жалқы және жалпы, оң және теріс, еркек пен әйел, тыныштық пен қозғалыс, түзу мен қисық, жарық пен түнек, жақсы мен жаман, квадрат пен көпқырлылық. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы —шектілік пен шексіздік. Шекті денелер геометрия арқылы бізге мәлім болса, шексіздік —танымның мүмкіндік шеңберінен тыс, сондықтан оны тек ойша шамалауға болады.
Қорыта айтқанда, Пифагор—философтардың ішінде бірінші болып өз ілімінде сан категориясын жан-жақты қарастырған және өз ілімін халық арасында үгіттеп таратқан (пифагоршылар одағы) ғұлама. Оның ілімдері кейінірек Платон философиясының қалыптасуына үлкен әсер етті.
Элеаттар мектебі. Негізгі өкілдері: Ксенофан, Парменид, Зенон.
Элеаттар ілімі ежелгі грек философиясының дамуындағы жаңа қадам болды. Егер Милет мектебінің өкілдері түпнегіз —физикалық дене, ал пифагоршылар —сан десе, Элеаттарда түпнегіз-болмыс.
Элеат мектебінің негізін қалаушы және көрнекті өкілі —Колофон полисінен шыққан Ксенофан (шамамен б.д.д. 579—ж.ж.) болды. Оның пікірінше, барлық заттардың негізі —жер. Жер өзінің тамырларымен шексіздікке кетеді. Тіршіліктің шығуына жермен қоса судың да маңызы зор. Жанның өзі де жер мен судан жаралған. Ал судан бұлттар пайда болады да, бұлттардан аспан денелері жаралады. Мысалы, Ай —бір жерге шоғырланған бұлт болса, Күн —су буынын жануының салдарынан шоққа айналған аспан денесі.
Егер Милет мектебінің өкілдері космостың генетикалык бастамасын әрі түпнегізін физикалық қасиеттері бар ауа, су, от, апейрон десе, Ксенофан олардан әрірек кетеді де, космостың түпнегізі —біртұтастық деп тұжырымдайды. Ол түпнегіздің шекті не шексіз екендігін, материалды немесе идеалды екендігін айқындамайды. Біртұтастық құдаймен пара-пар. Құдай —"барлық нәрселер", бірақ бұл "барлық нәрселер" көптүрлілікті көрсетпейді, ең жоғарғы біртұтастықты көрсетеді. Құдай адамдарды жаратпайды, керісінше, адамдар өз бейнесіне қарап, кұдайды жаратады. Ксенофанның құдайы —таза ақыл-ой. Оның барлық күші —данышпандағында.
Бірақ, —дейді Ксенофан, —құдайдың, жалпыға ортак табиғаттың нақты шындық екенін еш уақытта ешкім көрген де емес, білген де емес. Ал егер осы ақиқатты танып-білу жолында кімде-кім дұрыс бағыт алған болса, ол бәрібір ондай ақиқатты білмес еді. Себебі құдайдың, жалпыға ортақ табиғаттың өмір сүруі дегеніміз олардың бар сияқты болып көрінуі ғана".
Осыдан келіп Ксенофан дүниені танып-білу мүмкін емес деп -тұжырымдайды да, танып-білу мүмкіндігі туралы білімнің болуын жоққа шығарады.
Ксенофанның жалпы құдай туралы ілімін әрі қарай дамытып, оны біртұтас болмыс ұғымына дейін көтерген ойшыл —Парменид (шамамен б.д.д. 540-480 ж.ж.) болды. Оның негізгі шығармалары: "Табиғат туралы", "Ахиллес" (бізге дейін жетпеген).
Парменидтің пікірінше, болмыс пен бейболмыс тең емес, басқаша айтқанда, болмыс —нақты өмір сүреді де, бейболмыс деген жоқ нәрсе.
Парменидтің ойынша, бейболмыстың болуы мүмкін емес, себебі, оны танып-білуге және оны сөзбен жеткізуге болмайды. Басқаша айтқанда, нақты өмір сүрмейтін нәрсені (бейболмысты) түсінуге де, ойлауға да болмайды. Осыдан келіп, Парменид болмыс пен ойлаудың арақатынасын қарастырады. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау процесс ретінде де, олардың жемісі ретінде де тепе-тең.
Парменидтің ілімін әрі қарай жалғастырушы —оның шәкірті, Элеаттар мектебінің көрнекті өкілі —Зенон (шамамен б.д.д. 490—ж.ж.) болды. Негізгі еңбектері: "Философтарға қарсы", "Табиғат туралы". Бұл еңбектері толық сақталмаған, бізге тек фрагмент күйінде ғана жеткен. Зенон Парменидтің болмыс жалқы, біртұтас және қозғалмайды деген пікірін басқа жолмен дәлелдеуге тырысады.
Болмыстың қозғалмайтындығын Зенон өзінің Дихтомия (ортасынан қақ бөлу), Ахиллес және тасбақа, Жебе, Стадион деген апорияларына (шешілмейтін, лажсыз жағдайлар) сүйеніп, дәлелдемек болады.
Дихтомия деген апориясының мазмұны мынадай. Қозғалыс бастала алмайды, себебі қозғалысты зат жолының аяғына жеткенге дейін, сол жолдын жартысын өтуі керек, сөйтіп щексіз кете береді. Басқаша айтқанда, бір нүктеден екінші нүктеге жету үшін саны шексіз нүктелердін өтуі керек, ол мүмкін емес. Бұл апорияның мағынасы мынада: шексіз кішкентай кесінділер нольге ұмтылады, бірақ өшпейді, оған жете алмайды.
Екінші апорияда желаяқ Ахиллес жайбасар тасбақаға жете алмайды, себебі Ахиллес тасбақа қозғалыс бастаған нүктесіне жеткенде, тасбақа өзінің жылдамдығына сәйкес жол жүріп, алғашқы нүктеден алыстайды, сөйтіп шексіз кете береді. Мағынасы мынадай: шексіз азая беретін интервал нольге ұмытылады, бірақ оған жете алмайды.
Үшінші апория бойынша, ұшып келе жатқан жебе тыныштықта болады, себебі қозғалыстағы дене әр уақытта да өзіне пара-пар орын алады, басқаша айтқанда, сол орында ылғи да тыныштықта болады, сондықтан ол тіпті қозғалмайды. Себебі қозғалыс тыныштықтың қосындыларынан тұруы мүмкін емес.
Төртінші апория да осыған ұқсас.
Бұл апориялардан шығатын қорытынды: Зенон элеаттардың ойлау мен болмыстың тепе-теңдігі туралы тезистеріне сүйене отырып, түйсіне алатын әлемдегі заттардың қозғалысын емес, тек ойлау әлеміндегі қозғалысты жоққа шығарады. Басқаша айтқанда, Зенон қозғалыстың бар екеніне күмән келтірмейді, бірақ сол қозғалысты ақыл-ой арқылы бейнелеу қайшылықты сипатта болғандықтан, қозғалыс туралы сезім мүшелері берген ақпараттың ақиқаттығына шүбәланады.
Зенонның қойған біртұтастық пен шексіз көптік, қозғалыс пен тыныштық сияқты мәселелері ғасырлар бойы талай ғұламаларды ойландырып, олардың философиялық ізденістеріне ойтүрткі болды
Атомистер ілімі. Бұл бағытқа ежелгі грек ойшылдары Левкипп, Демокрит, Эпикур және ежелгі Рим өкілі Лукреций Карр, т.б. жатады. Бұл ойшылдардың шығармаларында кейін материалистік бағыт деп аталып кеткен дүние танымдық көзқарас толығымен қалыптасып, өзіндік ерекшеліктері бар философиялық ілімге айналады, Атомистік бағыттың қалыптасуына үлкен үлес косқан ойшыл Левкипп (шамамен б.д.д. V ғ.) болды. Ол әлем бөлінбейтін ұсақ бөлшектерден, "атомдардан" тұрады және олар бос кеңістікте алақұйын қозғалыста болады да, бір-бірімен байланысқа түсіп, денелерді құрайды.
Левкиптің бұл пікірлері Демокрит ілімінін, қалыптасуына зор әсер етті. Демокрит (шамамен б.д.д. 460—ж.ж.) 70-тен астам шығармалар жазған: "Пифагор", "Планеталар туралы", "Табиғат туралы"," Адам табиғаты туралы", "Акыл-ой туралы", "Үлкен әлем құрылысы", "Кіші әлем құрылысы", т.б.
Демокритгің ілімінше, дүниенің бастамасы —атомдар (шын болмыс) және бос кеңістік (бейболмыс). Болмыс пен бейболмыс бір-біріне қарама-қарсы құбылыстар. Егер болмыс өзіндік пішіні бар және ол өте тығыз болғандықтан бөлшектенбейтін атомдардан тұратын болса, бейболмыс —өзіндік пішіні, түрі жоқ, шексіз бос кеңістіктерден тұрады. Болмыс —сансыз көп ұсақ бөлшектердің жиынтығы. Атомдардың негізгі қасиеті: мәңгі, бөлінбейді, өзгермейді, өзіне-өзі тең (ұқсас), қозғалмайды. Бұл қасиеттер атомдардың ішкі мәні. Ал олардың сыртқы қасиеттеріне өзіндік пішін, түрлерінің және көлемінің болуы жатады. Атомдар шар, бұрыш, қармақ, оймақ т.б. тәріздес болады. Атомдарды бос кеңістік бөліп тұрады.
Атомдарда бояу түрлері, иіс, дыбыс, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сонымен қатар, антика философиясының қалыптасуына Крит-микен, Гомерлік Греция кезендеріндегі әдеби-діни-мифологиялық көзқарастар және күнделікті өмір тұрғысынан тұжырымдалған данышпандық ой-пікірлер (жеті данышпан кезеңі) негізінде дамыған грек мәдениетінің сол кездегі Көне Шығыс мәдениетінің озық үлгілерін өз бойына сіңіруі (мысалы, сол кездегі афро-азия елдерінде жақсы дамыған математика негізінде грек ғұламалары дедуктивтік тәсілді дамытты) арқасында қалыптасқан әлемнің субстанционалдық негізін іздеген, рационалданған көзқарастар зор әсер етті.
Антика философиясын Сократқа дейінгі (ҮІ—X ғ. б.д.) және классикалық (аттикалық) (б.д.д. ІҮ ғ.) философия деп екі кезеңге бөлуге болады. Сократқа дейінгі кезеңде дүниеге келген алғашқы философиялық мектеп Кіші Азиядан шыққан Милет мектебі болды. Оның негізін қалаушы Милет қаласында өмір сүрген, жеті данышпандар қатарына жататын және солардың ішіндегі ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б.д.д. 625-547 ж.ж.). Ол "Бастама туралы", "Күн туралы", "Күн мен түннің теңесуі туралы", "Теңіз астрологиясы" деген еңбектер жазған, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген.
Фалестің ілімінше, барлық денелердің генетикалық бастамасы —су. Бұл жерде су —мұхит нун, Абзулардың (Апсу) философиялық жиынтықталған ұғымы. Фалес, бір жағынан, барлық денелер суда қалқып жүреді десе, екінші жағынан, ол жай су емес, ол "ақыл-ой", осы тұрғыдан ол құдай тектес дейді. Ол - әлемдегі барлық заттардың өмір сүруінің алғышарты.
Фалестің ілімін әрі қарай оның шәкірті және жолын қуушы Анаксимандр (шамамен б.д.д. 611-545 ж.ж.) жалғастырды. Негізгі еңбектері: "Табиғат туралы" (бұл еңбегінің кейбір фрагментері сақталған), "Жер картасы", "Глобус" (бұл еңбектері сақталмаған).
Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шәкірті Анаксимен (б.д.д. ҮІ ғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - "Табиғат туралы". Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны атады. Ауа - шексіз "апейрос". Сөйтіп, Анаксимандрдың апейроны түпнегізден ауаның қасиетіне айналды.
Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалық бастамасын, түпнегізін құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Олардың табиғаты бір жағынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан қашық емес, сондықтан олар құдайлармен пара-пар құбылыстар.
Милет мектебінің қалыптасқан философиялық дәстүрді ілгері қарай дамытқан Эфес қаласынан шыққан саяси қайраткер, ойшыл Гераклит (шамамен б.д.д. 544—ж.ж.) болды. Оны іліміндегі терең ойлары үшін "тұңғиык" деп атаған. Негізгі еңбегі: "Табиғат туралы". Бұл еңбектің 130-дай фрагменттері ғана сақталып, бізге дейін жетті.
Гераклит заттардың түпнегіздік - генетикалық бастамасын от деп есептеген. От мәңгі құдай тектес. Әлемді құдай да, адам да жаратқан жоқ, ол өз заңдылығымен бірде лапылдап жанып, бірде сөніп тұратын, әр уақытта болған, бар және болатын тірі от. Оттан Ғарыштың пайда болуын Гераклит оттың "жетіспеушілігінен" болатын "төмен қарай жол" десе, оттың "молдығынан" Ғарыштың кері отқа айналуын, сөйтіп, өзінің түпнегізіне қайтып оралуын "жоғарыға қарай жол" деп атаған.
Гераклиттің ілімі ежелгі грек, әсіресе, стоиктер философиясына үлкен әсер етті, солардың арқасында бүкіл Батысқа тарады. Гегель, Лассаль, Ницше сияқты ғұламалардың еңбектерінде Гераклиттің көптеген идеялары одан әрі дамытылып, жалғастырылды. Гераклиттің іліміне марксистер де көп көңіл бөлді.
Пифагор (б.д.д. 580—ж.ж.). Біздің дәуірімізге дейінгі ҮІ ғасырдың аяғында философиялық ілімдер Кіші Азиядан "Ұлы Элладаға" ауыса бастады. Осы кезенде оңтүстік Италия Сицилияда "пифагоршылар мектебі" деп аталған одақ құрылып, онда қоғамдық өмірді діни-әдептілік тұрғыдан реформалау кажеттігі туралы ілім өріс алды. Пифагоршылар қоғамда анархияның етек алуына қарсы болып, құдайдың айтуымен жасалған мемлекеттік заңдарды сақтау керектігін уағыздады. Пифагоршылардың өздері бір ауыз болмағаны, осыған орай "ата жолын" қуушылар мен мемлекеттік билікке барлық халық қатысуы керек деген ағымдардың арасында тартыстар болғаны белгілі.
Пифагор Самос аралында туып-өскен, кейінірек келе, әр түрлі жағдайларға байланысты Египетте, Вавилонда (онда жүріп, 34 жыл бойы абыздардан (жрецтерден) дәріс алған), Үндістанда болып, ең соңында "Ұлы Элладаның" Критон қаласында өмір кешкен. Осы қалада Пифагор мектебі деп аталған одақ құрылды.
Пифагор және пифагоршылар туралы Аристотель былай дейді: олар-математикамен шын мәнінде шұғылданған алғашқы ойшылдар. Пифагор тек қана математикамен айналысып қана қоймай, оның негізгі қағидаларын – сандарды - жалпы әлемдік қағидаға айналдырған және сол сандардың арақатынастарын, олардың арасындағы пропорцияны-әлемдік үйлесімділіктің бейнесі деген көзқарасты өзінің философиялық ілімінің өзегі етіп қабылдаған. Оның пікірінше, сандар —заттардың, ғарыштың негізі. Пифагордың ғарыштың бастамасы, негізі деп отырған сандары жәй, күнделікті өмірде қолданылып жүрген сандар емес, олар - ғарыштың реттілігін, үйлесімділігін көрсететін сандар. Бұл үйлесімділікті біз аспан денелерінің бір сазды дыбысты белгілі бір интервалда шығаруынан білеміз. Бірак, денелердің оларды үздіксіз шығарып тұрғандығынан және олар бізге тұрақты әсер еткендіктен, біз оны қабылдай алмаймыз.
Пифагоршылар Гераклит сияқты ғарыш қарама-қайшылыққа толы дей отырып, олардың 10 жұбын атап көрсетеді. Олар: шектілік және шексіздік, так және жұп, жалқы және жалпы, оң және теріс, еркек пен әйел, тыныштық пен қозғалыс, түзу мен қисық, жарық пен түнек, жақсы мен жаман, квадрат пен көпқырлылық. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы —шектілік пен шексіздік. Шекті денелер геометрия арқылы бізге мәлім болса, шексіздік —танымның мүмкіндік шеңберінен тыс, сондықтан оны тек ойша шамалауға болады.
Қорыта айтқанда, Пифагор—философтардың ішінде бірінші болып өз ілімінде сан категориясын жан-жақты қарастырған және өз ілімін халық арасында үгіттеп таратқан (пифагоршылар одағы) ғұлама. Оның ілімдері кейінірек Платон философиясының қалыптасуына үлкен әсер етті.
Элеаттар мектебі. Негізгі өкілдері: Ксенофан, Парменид, Зенон.
Элеаттар ілімі ежелгі грек философиясының дамуындағы жаңа қадам болды. Егер Милет мектебінің өкілдері түпнегіз —физикалық дене, ал пифагоршылар —сан десе, Элеаттарда түпнегіз-болмыс.
Элеат мектебінің негізін қалаушы және көрнекті өкілі —Колофон полисінен шыққан Ксенофан (шамамен б.д.д. 579—ж.ж.) болды. Оның пікірінше, барлық заттардың негізі —жер. Жер өзінің тамырларымен шексіздікке кетеді. Тіршіліктің шығуына жермен қоса судың да маңызы зор. Жанның өзі де жер мен судан жаралған. Ал судан бұлттар пайда болады да, бұлттардан аспан денелері жаралады. Мысалы, Ай —бір жерге шоғырланған бұлт болса, Күн —су буынын жануының салдарынан шоққа айналған аспан денесі.
Егер Милет мектебінің өкілдері космостың генетикалык бастамасын әрі түпнегізін физикалық қасиеттері бар ауа, су, от, апейрон десе, Ксенофан олардан әрірек кетеді де, космостың түпнегізі —біртұтастық деп тұжырымдайды. Ол түпнегіздің шекті не шексіз екендігін, материалды немесе идеалды екендігін айқындамайды. Біртұтастық құдаймен пара-пар. Құдай —"барлық нәрселер", бірақ бұл "барлық нәрселер" көптүрлілікті көрсетпейді, ең жоғарғы біртұтастықты көрсетеді. Құдай адамдарды жаратпайды, керісінше, адамдар өз бейнесіне қарап, кұдайды жаратады. Ксенофанның құдайы —таза ақыл-ой. Оның барлық күші —данышпандағында.
Бірақ, —дейді Ксенофан, —құдайдың, жалпыға ортак табиғаттың нақты шындық екенін еш уақытта ешкім көрген де емес, білген де емес. Ал егер осы ақиқатты танып-білу жолында кімде-кім дұрыс бағыт алған болса, ол бәрібір ондай ақиқатты білмес еді. Себебі құдайдың, жалпыға ортақ табиғаттың өмір сүруі дегеніміз олардың бар сияқты болып көрінуі ғана".
Осыдан келіп Ксенофан дүниені танып-білу мүмкін емес деп -тұжырымдайды да, танып-білу мүмкіндігі туралы білімнің болуын жоққа шығарады.
Ксенофанның жалпы құдай туралы ілімін әрі қарай дамытып, оны біртұтас болмыс ұғымына дейін көтерген ойшыл —Парменид (шамамен б.д.д. 540-480 ж.ж.) болды. Оның негізгі шығармалары: "Табиғат туралы", "Ахиллес" (бізге дейін жетпеген).
Парменидтің пікірінше, болмыс пен бейболмыс тең емес, басқаша айтқанда, болмыс —нақты өмір сүреді де, бейболмыс деген жоқ нәрсе.
Парменидтің ойынша, бейболмыстың болуы мүмкін емес, себебі, оны танып-білуге және оны сөзбен жеткізуге болмайды. Басқаша айтқанда, нақты өмір сүрмейтін нәрсені (бейболмысты) түсінуге де, ойлауға да болмайды. Осыдан келіп, Парменид болмыс пен ойлаудың арақатынасын қарастырады. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау процесс ретінде де, олардың жемісі ретінде де тепе-тең.
Парменидтің ілімін әрі қарай жалғастырушы —оның шәкірті, Элеаттар мектебінің көрнекті өкілі —Зенон (шамамен б.д.д. 490—ж.ж.) болды. Негізгі еңбектері: "Философтарға қарсы", "Табиғат туралы". Бұл еңбектері толық сақталмаған, бізге тек фрагмент күйінде ғана жеткен. Зенон Парменидтің болмыс жалқы, біртұтас және қозғалмайды деген пікірін басқа жолмен дәлелдеуге тырысады.
Болмыстың қозғалмайтындығын Зенон өзінің Дихтомия (ортасынан қақ бөлу), Ахиллес және тасбақа, Жебе, Стадион деген апорияларына (шешілмейтін, лажсыз жағдайлар) сүйеніп, дәлелдемек болады.
Дихтомия деген апориясының мазмұны мынадай. Қозғалыс бастала алмайды, себебі қозғалысты зат жолының аяғына жеткенге дейін, сол жолдын жартысын өтуі керек, сөйтіп щексіз кете береді. Басқаша айтқанда, бір нүктеден екінші нүктеге жету үшін саны шексіз нүктелердін өтуі керек, ол мүмкін емес. Бұл апорияның мағынасы мынада: шексіз кішкентай кесінділер нольге ұмтылады, бірақ өшпейді, оған жете алмайды.
Екінші апорияда желаяқ Ахиллес жайбасар тасбақаға жете алмайды, себебі Ахиллес тасбақа қозғалыс бастаған нүктесіне жеткенде, тасбақа өзінің жылдамдығына сәйкес жол жүріп, алғашқы нүктеден алыстайды, сөйтіп шексіз кете береді. Мағынасы мынадай: шексіз азая беретін интервал нольге ұмытылады, бірақ оған жете алмайды.
Үшінші апория бойынша, ұшып келе жатқан жебе тыныштықта болады, себебі қозғалыстағы дене әр уақытта да өзіне пара-пар орын алады, басқаша айтқанда, сол орында ылғи да тыныштықта болады, сондықтан ол тіпті қозғалмайды. Себебі қозғалыс тыныштықтың қосындыларынан тұруы мүмкін емес.
Төртінші апория да осыған ұқсас.
Бұл апориялардан шығатын қорытынды: Зенон элеаттардың ойлау мен болмыстың тепе-теңдігі туралы тезистеріне сүйене отырып, түйсіне алатын әлемдегі заттардың қозғалысын емес, тек ойлау әлеміндегі қозғалысты жоққа шығарады. Басқаша айтқанда, Зенон қозғалыстың бар екеніне күмән келтірмейді, бірақ сол қозғалысты ақыл-ой арқылы бейнелеу қайшылықты сипатта болғандықтан, қозғалыс туралы сезім мүшелері берген ақпараттың ақиқаттығына шүбәланады.
Зенонның қойған біртұтастық пен шексіз көптік, қозғалыс пен тыныштық сияқты мәселелері ғасырлар бойы талай ғұламаларды ойландырып, олардың философиялық ізденістеріне ойтүрткі болды
Атомистер ілімі. Бұл бағытқа ежелгі грек ойшылдары Левкипп, Демокрит, Эпикур және ежелгі Рим өкілі Лукреций Карр, т.б. жатады. Бұл ойшылдардың шығармаларында кейін материалистік бағыт деп аталып кеткен дүние танымдық көзқарас толығымен қалыптасып, өзіндік ерекшеліктері бар философиялық ілімге айналады, Атомистік бағыттың қалыптасуына үлкен үлес косқан ойшыл Левкипп (шамамен б.д.д. V ғ.) болды. Ол әлем бөлінбейтін ұсақ бөлшектерден, "атомдардан" тұрады және олар бос кеңістікте алақұйын қозғалыста болады да, бір-бірімен байланысқа түсіп, денелерді құрайды.
Левкиптің бұл пікірлері Демокрит ілімінін, қалыптасуына зор әсер етті. Демокрит (шамамен б.д.д. 460—ж.ж.) 70-тен астам шығармалар жазған: "Пифагор", "Планеталар туралы", "Табиғат туралы"," Адам табиғаты туралы", "Акыл-ой туралы", "Үлкен әлем құрылысы", "Кіші әлем құрылысы", т.б.
Демокритгің ілімінше, дүниенің бастамасы —атомдар (шын болмыс) және бос кеңістік (бейболмыс). Болмыс пен бейболмыс бір-біріне қарама-қарсы құбылыстар. Егер болмыс өзіндік пішіні бар және ол өте тығыз болғандықтан бөлшектенбейтін атомдардан тұратын болса, бейболмыс —өзіндік пішіні, түрі жоқ, шексіз бос кеңістіктерден тұрады. Болмыс —сансыз көп ұсақ бөлшектердің жиынтығы. Атомдардың негізгі қасиеті: мәңгі, бөлінбейді, өзгермейді, өзіне-өзі тең (ұқсас), қозғалмайды. Бұл қасиеттер атомдардың ішкі мәні. Ал олардың сыртқы қасиеттеріне өзіндік пішін, түрлерінің және көлемінің болуы жатады. Атомдар шар, бұрыш, қармақ, оймақ т.б. тәріздес болады. Атомдарды бос кеңістік бөліп тұрады.
Атомдарда бояу түрлері, иіс, дыбыс, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz