Әдиб Ахмет Махмудұлы Йугнәки. Дастанның қолжазба нұсқалары. Зерттелуі

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Дастанның қолжазба нұсқалары. Зерттелуі
2. Көркемдік ерекшеліктері
3. Оқу.білім туралы
4. Мораль, мінез.құлық мәселесі
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер

Ахмет Йугнәки – ХІІ ғасыр әдебиеті тарихында аты мәлім есімдердің бірі. Оның толық есімі - Әбид Ахмет Махмудұлы Йугнәки екен. Йугнәки әкесі Махмудтың негізгі мекені Түркістан маңы, Махмудтың өзі де ақын жанды. Сергек адам болған. Ахметтің туған жері де сол. Түркістанға қарасты Йугнәки деген қыстақ. Оның Йугнәки атаулының өзі де сондықтан. Қазақтар ол жерді Жүйнек деп атап кеткен.
Ахмет Йугнәки жас шағынан араб, парсы тілін игерген, өз кезінің оқыған, білімді адам саналған. Йугнәкиден бізге жеткен шығарма – оның бір ғана «Хақиқаттар хадисі» немесе «Шындық сыйы» (арабша ата – Хибатул - Хақайк). «Хақиқатта» адамгершілік, әдептілік, білімділік, ақыл – парасаттылық сияқты өнегелі тәлімдер дәріптелді. Адамшылыққа жат іс - әрекет, мінез – құлықтар сыналады. Білім жөнінде тіл туралы, сақтық, әдептілік, дүниеқорлық тағы басқа мәселелер туралы пікірлер қозғалды. Автор кітапты жазу себебін және қай тілде жазып отырғанын өзінің аты – жөнін хабарлайды. Өзі өлсе де, даналық сөзінің қалатынына сенім білдіреді.

1. Ахмет Йугнәки. «Хабитул - хақайық». Ташкент 1971ж.
2. Ахмет Йугнеки. «Ақиқат сыйы». Алматы 1985ж
3. Қ. Махмудов «Ахмет Йугнәкидің«Хитабул хақайық» асари хақинда» Ташкент, 1972ж.
4. З.Әбілова, Қ.Қалиева. «Этнопедагогика оқулығы». Алматы 1999ж.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Дастанның қолжазба нұсқалары. Зерттелуі
2. Көркемдік ерекшеліктері
3. Оқу-білім туралы
4. Мораль, мінез-құлық мәселесі

Қорытынды

Пайданылған әдебиеттер

Кіріспе

Ахмет Йугнәки – ХІІ ғасыр әдебиеті тарихында аты мәлім есімдердің
бірі. Оның толық есімі - Әбид Ахмет Махмудұлы Йугнәки екен. Йугнәки әкесі
Махмудтың негізгі мекені Түркістан маңы, Махмудтың өзі де ақын жанды.
Сергек адам болған. Ахметтің туған жері де сол. Түркістанға қарасты Йугнәки
деген қыстақ. Оның Йугнәки атаулының өзі де сондықтан. Қазақтар ол жерді
Жүйнек деп атап кеткен.
Ахмет Йугнәки жас шағынан араб, парсы тілін игерген, өз кезінің
оқыған, білімді адам саналған. Йугнәкиден бізге жеткен шығарма – оның бір
ғана Хақиқаттар хадисі немесе Шындық сыйы (арабша ата – Хибатул -
Хақайк). Хақиқатта адамгершілік, әдептілік, білімділік, ақыл –
парасаттылық сияқты өнегелі тәлімдер дәріптелді. Адамшылыққа жат іс -
әрекет, мінез – құлықтар сыналады. Білім жөнінде тіл туралы, сақтық,
әдептілік, дүниеқорлық тағы басқа мәселелер туралы пікірлер қозғалды. Автор
кітапты жазу себебін және қай тілде жазып отырғанын өзінің аты – жөнін
хабарлайды. Өзі өлсе де, даналық сөзінің қалатынына сенім білдіреді.

Дастанның қолжазба нұсқалары. Зерттелуі

Атым Ахмет, ғылым сөзім,
Кетсем де өзім, қалады сөзім.
Өмір озып, келеді көңіл күзі.
Толғандай болды екі көзім.
Соның үшін шығардым түріше кітаб,
Керек болса тәлім, дос кітаб.
Әдиб Ахмет Махмудұлы Йугнәкидің Хақиқаттар хадисі - дидактикалық
сарында жазылған, дәуірінің моральдық нормаларын уағыздайтын маңызды
дастан. Ол – Баласағұндық Жүсіптің Құтадғу білік атты даналық кітабы
тйріздес түркі тілде халықтар әдебиетінің баға жетпес көркем туындысы.
Дастанның мазмұны 14 тарау , 235 бәйіттен құралады. Алғашқы үш тарауында
сол кездегі дәстүрге орай Аллаға, пайғамбарға, оның 4 сахабасына құлшылық
етуден басталып, шығарма Датбек деген шахтардың біріне бағытталады.
Төртінші тарауында Датбектің адамгершілігі зор, әділетті басшы, ақыл есі
дана қайрымды шах болғаны дәріптеліп, дастанның жазылу себептері
түсіндіріледі. Ақынның негізгі мұраты – 5 –тараудан бастап баяндалады. 5 –
8-тарауларда түгел дерлік білімнің пайдасы түсіндіріліп, адамгершілік ақыл
- өсиеттер айтылады. Адам ұстамдылық, ақыл – парасаттылығымен әділет үшін
еңбек етіп өсуі керек, тіліне сақ боп орынсыз сөз айтпай, басқаны жөнсіз
тілдемей, дос-жарандарынмен өмір кешуі орынды. Себебі дүние пәни, бүкіл
ғаламдар өзгермей бір қалыпты тұратын еш нәрсе жоқ, өткінші өмірде
жауыздыққа орын бермей, жақсы өткізген абзал. Кейінгі тпрпуларда ақын
дүниеқорлық, малжанды пенделікті сынға алады. Опасыз, нәтижесіз бос өткен
өмірге қарсылық білдіреді.
Дастанның түп нұсқасы бізге жетпеген. Нажиб Осим деген түркі ғалымы
1916 жылы жарияланған көшірме нұсқа Стамбул кітапханасынан табылған. Ол -
София мешітінде сақталғаг. 1480 жылы көшірілген нұсқасы. Шығарма өз кезінде
қолданылған араб және ескі ұғыр жазуларымен жазылған.
Өзбек ғалыми Қ.Махмудов 1972 жылы Ахмет ЙугнәкидіңХитабул хақайық
асари хақинда - деген атпен академиялық нұсқасы және өзінің лингвистикалық
талдау еңбектерін жариялайды.
Ахметтің ұсынар ақылы көп. Оның кейбірі халықтық нақылдарғада үқсайды.
Адам өзінің жақсы ісімен басқаға үлгі болуы керек.
Егер бай болсаң, жоқ – жетікке қарас, жыртығын бүтінде.
Егер бек болсаң, жай адамға қиянат етпе, қайта оларды қиындықтан
құтқаруға кұш сал.
Саған біреу жамандық істесе, сен оған жақсылықпен жауапбер. Бұл
адамшылық нысанасы, бұны ұмытпа!
Біреудің жақсы ісін сезсең, оны ардақтай біл, кінәліні кешіре біл!
Өзіңе де, өзгеге дежақсылық тіле!
Ұятыңнан бір айрылсаң, оны қайырып болмас.
Бар бар жерде – ара да бар. Балдан бұрын араның уын татарсың.
Дүниеқоңыз, бүгін бар да ертең жоқ.
Дүниеден кім өткен жоқ, бай да, батыр да, неше бір даналарда өтті.
Олардың біраз өзі, қадірлі аттары ғана қалды.
Білімді адам біліп іс қылады. Біліп істеген іс өкінішсіз болады.
Зерттеушілер Ахмет Йугнекиді әр халыққа таңып келеді. Е.Э.Бертельс пен
Н.М.Малаев оны өзбек ақыны десе, С.Е.Малов қашқар – ұйғыр ақыны дейді және
оның өлеңдерімен ескі ұйғыр тілінің формаларына таппақшы болады.
Ахмет Йугнәки дастаны – түркі халықтар әдебиетінің қалыптасуына мықты
әсер еткен орта ғасырлық құнды туынды. Доның өзбек, ұйғыр, қазақ әдебиеті
тарихындағы маңызы да осы жерлері арқылы белгіленеді.
Еңбек тәлім – тәрбие, оқу – білім, мінез – құлық мәселелерін жан –
жақты баяндауымен ерекшеленеді. Жүйнеки өзінің тәлімдік пікірлерінде
білімге айрықша көңіл бөледі. Білімділік – бақытты болуыдың басты
шарттарының бірі. Адамның қабілеті мен еркін жоғары бағаланған автор оның
үнемі жетілдіріп отыруға шақырады. Білім өнер, үйренуді тіршілік үшін ырыс
адам қауымын, тұрмысын гүлдендіруші құрал деп ұғынуға бағыттайды.
Ұлы ұстаз жанды, мәнерлі сөз, нақты іс, ізгі дәстүр мен өнегелер.
Соның ішінде ата - ана үлгісінің өзіндік орны секілді бала тәрбиелеу
жолдарының тиімділігін ескертеді. Халық тілегімен санасатын, көпшілік,
қоғамшылық, мәдениетті тұлға өсіруді ата – ананың басты міндеті санайды.
Бұған қоса шығарманың Тілді тыю - әдептілік тәртіптіліктің шарты екендігің
туралы, Жомарттың қайрымдылығы және Саранның қассыздығы туралы,
Кішіпейілділік, Жақсының игі қылығы мен дүниеқрңыздың жарамсыз қылығы
туралы, тарауларындағы тәрбиелік ойлардың мәні аса зор.
Ақиқат сыйыдастанының көне қолжазбасы табылғаны жөніндегі алғашқы
мәліметті түрік ғалымы Нәжіп Асим 1906 жылы хабарлады. Қазір бізге бұл
шығарманың бірнеше қолжазба нұсқасы мәлім. Солардың ішінде ең көнесі әрі
біршама толық сақталғаны - Самарқан нұсқасы. Бұл қолжазба қазіргі Ыстамбул
қаласындағы Айя-София кітапханасында сақтаулы. Оны 1444 жылы Самарқан
қаласында атақты каллиграф Зейнул-Абидин Джураний деген кісі ұйғыр әрпімен
көшірген екен. Дастанның бұдан кейінірек, дәлірек айтсақ, 1480 жылы
Шейхзаде Әбдіразақ-бақши көшірген нұсқасын Нәжіп Асим осман түріктерінің
тіліне аударып, шығарманың түпнұсқасымен қоса оны 1916 жылы жеке кітап етіп
ба-сып шығарады. Ахмет Йүгінеки дастанының араб әрпімен көшірілген қолжазба
нұсқаларының бірі қазір Берлин қалалық кітапханасында сақтаулы тұр.
Әйтседе Ахмет Йүгінеки дастанын тіл, әдебиет, тарих және философия
ғылымдары тұрғысынан жан-жақты зерттеп, шығарманың ғылымға негізделген
мәтінін, сөздігін, транскрипциясын әзірлеп, оны басқа тілдерге аудару
жөнінде түрколог-ғалымдар қыруар жұмыс-таратқарды. Әсіресе Е. Э. Бертельс,
С. Е. Малов, Қ. Махмудовтағы басқа ғалымдар бұл салада жемісті еңбек етті.
Ақиқат сыйыдастанын жан-жақты зерттеу ісіне кезінде В. В. Радлов,
Т. Ковалевский, Ж. Дени, т. б. сияқты шығыстанушы ғалымдар да белсене ат
салысты.
Ақиқат сыйы - дидактикалық сарында жазылған шығарма. Дастан сюжетке
құрылған емес. Шығарманың әрбір тарауында белгілі бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.