Дифференциальдық психометрика

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Дифференциальдық психометрика
Психикалық дамуы кешеуілдеген балаларға дифференциациялық тұрғынан келу

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Индивидуалды айырмашылық психологиясы немесе дифференциалды психология - бұл психология ғылымының жекелеген индивид немесе адамдар тобын, қандайда бір ортақ белгілермен біріктіріп, ерекшеліктерін зерттейтін бөлігі болып табылады. Мұнда зерттелетін ерекшеліктер диапазоны өте кең, ал олардың құрылымы әр түрлі: индивидуалдылықтың физиологиялық негізі ретінде жоғары жүйке жүйесінің қасиеттерінен бастап, әлеуметтік бағдарлар мен кәсіби қызығушылықтарға дейін қарастырады.

Дифференциалды психология дербес ғылым ретінде ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың басында қалыптаса бастады, бірақ оған қарасты кейбір ғылыми көзқарастар, мысалы, темперамент, мінез-құлық, этология жайлы ілімдер сонау антикалық заманда пайда болып, көптеген ғасырлар бойында дамып отырды.

Индивидуалды айырмашылықтар психологиясының дамуына практикалық сұраныстар стимул болды. Оқыту мен тәрбиелеу аймағындағы психологиялық практикалық тіркемелер, өндірістік, адамаралық өзара қатынасты ұйымдастыру мен реттеу жекелеген адамдардың индивидуалды ерекшеліктерін есепке алмай, зерттеусіз мүмкін емес.

Қазіргі кезде дифференциалды психология психологияның нақты емес шекараланған бөлігі: тікелей психофизиология мен жалпы және әлеуметтік психология, өз кезегінде зерттеудің «эпицентрі» болып табылатын қандай да бір зерттеу әдістерін қолданушы, зерттеу мәселесі және ғылыми дәстүрі бар психиатриямен шектесіп жатыр. Индивидуалды айырмашылықтың конституционалды және физиологиялық негізін, психологиялық тестілеу, тұлға сипаттарын зерттеу, мінез-құлықтың әр түрлі типологиясын, психопатия және тағы басқаларды зерттеу дифференциалды психологияның зерттеу обьектісі болып табылады.

Дифференциальдық психометрика

«Дифференциальдық психометрика» термині бұл кітапта дифференциальдық-психологиялық өлшем туралы ғылымды білдіреді. Дифференциальдық психометриканы «жалпы психометрикадан» ажырату орынды (Михалевская М. Б., Измайлов Ч. А., 1983) . Жалпы психометрика ынталандырудың психологиялық ерекшеліктерін өлшеу міндеттерімен айналысады, негізінде, ынталандыру қасиеттері мен субъективтілік реакциялардың қасиеттерінің арасындағы жалпы психологиялық функциональдық тәуелділікті көрсетеді. Психофизикада ынталандырудың физикалық ерекшеліктері мен түйсіктің субъективтік ерекшеліктері (сенсорлық психофизика) арасынджағы сәйкестікті орнату туралы айтылады, әлеуметтік-психологиялық өлшемдерде әлеуметтік объектілер (мысалы, жарнамаланған тауарлардың көптеген түрлері) және белгіленген психикалық реакциялардың арасындағы сәйкестік орнатылады. Дифференциальдық психометрикада сандық өлшемдер (ранг, категориялық шкала мәндері) ынталандыруға емес, жеке тұлғаларға қатысты болады. Дифференциальдық психометрика адамдардың арасында психикалық қасиеттердің сапалы және сандық құрамының, қабілеттің қандай болатындығының, жеке когнитивтік қасиеттер (жад, көңіл), дәлелдер, мінез-құлық ерекшеліктері, орнату, бағалау және өзін-өзі бағалау, психикалық өзін өзі сақтау тәсілдерінің жеке айырмашылықтарын қарастырады.

Психодиагностика және дифференциальдық психологияға қатысты психометрика технологиялық-әдістемелік пән мәртебесінде шығады: ол психодиагностикалық өлшеу әдістерін қанағаттандыратын талаптарды орнатады, оларды құру мен қолдану процедурасын орнатады.

Жоғарыда енгізілген жіктеулер негіздеріне сүйене отырып, психодиагностиканың қазіргі әдістерін шартты түрде екі категорияға бөлуге болады: 1) стандартталған, өлшеу әдістері (оларды әрі қарай «тест» деп атаймыз), 2) эксперттік әдістер, немесе ұғындыру әдістемесі (дәстүрі бойынша, олар көбінесе «клиникалық әдістер» атымен бейнеленеді) . Алғашқы категорияға объективтік тесттер және стандартталған өзіне-өзі есеп беру жатады, екінші категорияға - проективтік және диалогтық әдістер жатады. Бірінші категориядағы әдістердің негізіне нақты тұрғыда қалыптасқан барынша қатаң ережелерді сақтау жатады. Бұл әдістер тек болуы ықтимал дәлдігімен диагноз беруді қамтамасыз етеді, бұл диагноз зерттелушілер тобына жеке зерттелушіге қарағанда едәуір сенімді болады.

Эксперттік әдістер көп дәрежеде кәсіптік тәжірибелерге, психодиагностиктің өзінің психологиялық ішкі түйсігіне есептелген. Бұл әдістер стандартталған процедуралар құрылған жердің барлығында таптырмайтын болып табылады. Олар көбінесе психикалық құбылыстарға нашар берілетін объективацияларына қатысты (субъективті мазасыздану, жеке тұлғаның ойлары, тәжірибенің терең қабаты), әдеттен тыс өзгергіщ құбылыстарға қатысты едәуір тиімді болады. Егер оларды жоғары сапаны бағалау экспертіне қолданатын болса, олар жекеше диагностикалау жағдайында едәуір сенімді құрал болып табылады. Сонымен қатар, айта кету қажет, тереңдетілген эксперттік талдау - кез келген стандартталған процедураны құрудың қажетті алғашқы кезеңі. Негізінен эксперттік әдістерді стандартизациялауға сонымен қатар мөлшерлік негіздеу ұсынылады (Бешелев С. Д., Гурвич Ф. Г., 1980) .

Өлшеу әдістерінің құндылығы: процедураның объективті сипаты, қайта тексеру мүмкіндігі - автоматты түрде қамтамасыз етілмейді, психометриялық талардарды орындаудың арқасында - репрезентативтілік, сенімділік, өзектілік талаптарын қамтамасыз етеді. Қысқаша анықтама: репрезентативтілік - тест қолданылатын популяция тесттік нормаларын стандарттауға іріктелетін тест талаптарының сәйкес келуі; сенімділік - өлшеу процедурасының анықтылығы мен нақтылығы, оның кездейсоқ факторлардан өзгеретін тәуелсіздігі; өзектілік - әдістеменің өлшенетін концептіге сәйкес болуы. Егер бұл талаптар орындалмаса, онда тесттерді қолдану - зерттелушідегі апаттық «сезіну» экспертіне қарағанда жөнсіз процедурадан ешбір артықшылығы болмайды. Сондай-ақ, бұл жағдайда нәтиже кездейсоқ және жанама жағдайларға қисынсыз тәуелді болады. Тесттердің өздері қауіпті емес, керісінше стандарттық процедура негізінен тек психодиагностикті шынайы зерттелушіден бөлектейтін қараңғы дуалдың рөлін атқарған кезде, оларды теориясыз және психометрикасыз пайдалану қауіпті. Бұл жағдайда тест психологты зерттелушінің мінез-құлық белгілерін, манерлерін, тапсырмаларды орындау тәсілдерін бақылау қажеттілігінен босату мүмкіндігі туралы бұлдыр пікір көзі болып табылады.

Психометрика ілімі психологқа әдістеменің шектеулерін түсінуге, қандай-да бір бағалау шкаласы, тест, сұрақ-жауап, тапсырмалар жүйесін құру кезінде кеткен қателіктерді түсінуге қажетті сынауды береді.

Психодиагностикалық процедуралардың қарапайым физикалық өлшемдермен салыстырғандағы ерекшелігі, бұл жерде өлшеу процедурасының өзі өлшеу «объектісімен» өзара әрекет етеді, сондай-ақ, осы өзара әрекеттестікте туындайды, оның сипаттамасына байланысты және егер бұл сипаттамалар өзгерсе «бұзылады». Физикалық өлшемдерде объект мағыналы тұрғыда пассивті және өзі физикалық құралға әсер етпейді. Адам, керісінше, үнемі белсенді және психодиагностик әдістемені құру кезінде мүлдем қарастырмаған тактикасын қолданады. Тесттің «түсіністік» диапазоны барыншы тар және тест талаптарының репрезентивтілігі, сенімділігін, өзектілігін қамтамасыз ететін тесттің эмпирикалық-статистикалық құрылуы жүргізілгенде популяцияға мүлдем сәйкес келмейді. Бұл диапазонның тарлығын жұмсақ металлдан жасалған серіппелі динамометрдің қасиеттерімен салыстыруға болады.

Жаңа популяция немесе жаңа мақсаттарға тесті нақты қолдану үшін психолог алдын ала жаңа жағдайда тесттің репрезентивтілігін, сенімділігін және өзектілігін қайта тексеруге бағытталған бірнеше психометриялық эксперименттер жүргізуі қажет. Бір популяциядан екіншісіне тексерусіз тестті ауыстыру күрделі диагностикалық қателіктерге немесе пайдасыз психодиагностикаға өнімсіз түрдегі шығынға ұшырауға әкеліп соқтырады. Күрделі қателіктерге тест нәтижелері бойынша болжам жасайтын валидтілікке тексерілмеген сынақтарды талдауға әкеліп соқтырады - бұл жағдайда психолог тек ағымдағы диагнозбен шектелуі қажет.

Психометриканың талаптарын қатаң түрде сақтау әсіресе шетелде құрылған тесттерді тасымалдау кезінде қажетті. Отандық әдістемелерді құрудың жеткіліксіз шартында көптеген психологтар дайын шетелдің әдістемелерді қарастыруға бейім болады. Бұл ең алдымен сұрақ-жауап және басқа жеке тесттердің сипаттамаларына қатысты құнды бағдарлау шкаласына жатады. Бұл кітапта оқырмандар тестілеу диагностикалық шкаласының эмпирикалық әдептілігін тексеруге мүмкіндік беретін процедуралармен танысады. Қандай-да бір шетелдің тесттің жарамдылығына көз жеткізу үшін психолог осы тест авторларымен құрылған және негізделіп түсіндірілген процедураны тексере білуі қажет. Егер көп өлшемді тестті құру кезінде факторлық талдау қолданса, онда тек тұрақты тест талаптары тексеруінен өткен мақұлданған тесттерді ғана есепке алуға болмайды; міндетті түрде тесттік шкалалардың өзінің тұрақтылығын қайта тексеру қажет (яғни, факторлық талдауды тексеру қажет) .

Психикалық дамуы кешеуілдеген балаларға дифференциациялық тұрғынан келу

Психикалық дамуы кешеуілген балаларды арнайы зерттеудің болғанына да не бәрі 40 жылдай ғана болды. Бұған дейін балалар клиникалық (психоневрологиялық) және физиологиялық тұрғыдан зерттелінді. Өткен ғасырдың 70 жылдарына дейін оқушылардың үлгермеушілігі ауқымды қарастырылғанымен де ПДК мәселесі қысаң қарастырылды. Жалпы мектептердегі оқушылардың үлгермеушілігін көптеген педагогтар мен психологтар қарастырды. Олар: М. А. Данилов, В. И. Зыкова, Н. А. Менчинская, Т. А. Власова, П. С. Певзнер, А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия, А. А. Смирнов, Л. С. Славина, Ю. К. Бабанский. Олар үлгермеушіліктің себептерін: мектептегі оқуға әзірленбегендік; әлеуметтік және педагогикалық қараусыз қалушылық; мектеп жасына дейінгі кезеңдерде ұзақ мерзімді ауру салдарынан баланың соматикалық әлсізденуі; тіл кемістігінің мектепке дейінгі кезеңде түзетілмеуі мен көру мен есту жетімсіздігі; ақыл-ой кемістігі; оқытушымен оқушы арасындағы негативті қарым-қатынас және т. б. көрсетуде психикалық даму кешеуілдеуі бар балалардың үлесін көрсетіп отырды.

Мектептегі оқуға даярланудың психологиялық аспектілерін белгілі бір деңгейлер арқылы қалыптастырылу көзделді:

айналадағы қоршаған орта туралы түсінігі мен білімінің болуы;
ақыл-ой операциялары, әрекеттер мен дағдылар;
тілдік дамулар - тілдің грамматикалық құрылымы, байланыстыра сөйлеу және монологті тіл элементтері;
танымдық белсенділіктің тиісті қызығушылық пен мотивацияда көрінуі;
мінезді реттеуі.

ПДК балаларды сабақ кезінде бақылау барысында оларға мына, төмендегідей сипаттардың тән екені анықталды: жиі ойланбай жауап беру, импульсивтілік, бірізділіктің болмауы, қойылған сұраққа қатысты барлық талаптарды ескермей, оның белгілі бір тапсырма түріне ғана зейін қоятындықтары.

М. С. Певзнер мен Т. А. Власова ПДК балалардың тұлғалық қалыптасуы мен олардың эмоциялардың ролін және нейродинамикалық бұзылуына назар аударды. ПДК психологиялық және психо-физиологиялық инфантализм негізінде туындайтынын көрсетті.

К. С. Лебинская психикалық дамуы кешеуілдегендердің этнопатогенетикалық жүйесін ұсынды. Ол ПДК-дің клиникалық типтерін этнопатогенетикалық принцип бойынша дифференцициалады:

- конституциялық пайда болу;

- самотогенді пайда болу;

- психогенді пайда болу;

- церебральды-органикалық пайда болу.

ПДК-дің конституциялық пайда болу (гармониялық инфантимизм) . М. С. Певзнер мен Т. А. Власованың психикалық және психофизиологиялық инфантилизм асқынбаған түрін қамтыды. Гармониялық инфантилизм психикалық инфантилизмнің ядролық формасы іспетті. Бастауыш сыныптарда оқушылар едәуір оқуда қиыншылыққа ұшырайды.

ПДК-дің самотогенді пайда болу типі - түрлі соматикалық пайда болу жетімсіздіктің ұзаққа созылуына негізделеді: созылмалы инфекция мен аллергиялық жағдай, тума және жүре пайда болған соматикалық сфера дамуындағы мүкістер ең алдымен жүрек ауытқуын тудырады. Самотогенді инфантимизмде - өз тәнінің толыққанды еместігін түйсінуі және оған сай жағдайлардағы тиім салу мен шектеу қоюшылықтар баланың өзіне деген сенімсіздігі мен үрейленуін, қорқақтықтарын тудырады.

ПДК-дің психогенді пайда болу типі-баланың дұрыс қалыптасуына кедергі келтіретін жағдайсыз тәрбие жағдайларына байланысты туындайды. Ұзақ мерзімде жағдайсыз әсер ету, баланың психикасына әсер етіп, нервті-психикалық сферасын, ең алдымен вегативті функцияның бұзылуын, сосын психикалық бұзылуға, яғни эмоционалдық бұзылуларға әкеледі. ПДК психогенді пайда болуын психикалық тұрақсыздықты гипоопекаға негізделді. Мұндай жағдайларда парыз бен жауапкершілікке, белсенді аффектілік кешеуілдеуге балалар тәрбиеленілмейді. Танымдық іс-әрекеттің дамуы, интеллектуальдық қызығушылық және тәртіптілікке де ынталандырылмайды. Невротикалық типтегі тұлғаның патологиялық дамуындағы бар балаларда ата-анасы дөрекілік, қатыгездік және балаға деген агрессиялық жағдайлардан болады. Мұндай балалар жасқаншақ, қорқақ, үрейленгіш болып, эмоциональдық жетімсіздігінен белсенділігі төмен, дербессіздік көріністерін көрсетеді.

ПДК-тің церебральды-органикалық пайда болуы типінде-эмоциональды-еріктік сферасы мен танымдық іс-әрекеттерде тұрақтылық пен көрудегі бұзылушылық кездеседі. ПДТ осы анамнез типінде жүйке жүйесінің органикалық жетімсіздігінен болады. Анамнездік мәліметтерде: жүру, тіл, тазалық дағысы, ойындық іс-әрекеттер т. б. кешеуілдеп дамулар көрініс береді. Бұлардағы эмоциональды-еріктік жетімсіздік органикалық инфантилизм деп аталады. Мұндай балаларда эмоция жандылығы мен айқындылығы болмайды; бағаға қызығушылық, талаптану деңгейі де төмен болады.

Осы типтерге жүргізген В. И. Лубовскийдің психологиялық-педагогиалық зерттеулері көрсеткендей бұл балаларда зейін тұрақсыздығы, фонематикалық есту, көру және тактильді қабылдау, оптикалы-кеңістікті синтез, тілдің моторлы және сенсорлы тұстары ұзақ және қысқа мерзімді ес, көру-моторлы координациясы, қимыл-қозғалыс пен әрекет автоматтылығы жақсы жетілмеген болып келеді.

Кіші мектеп жасындағы балалардың психикалық процестері мен оқу-тәрбиелеу мүмкіндіктеріне тән өздеріне тән ерекшеліктер танымдық, эмоциональды-еріктік сферасы мен мінездері мен тұлғалықтары да анықталды.

ПДК балалардың ойлауы сабаққа үлгеретін балалардың ойлауынан өзгешерек деп көрсетеді Ж. Намазбаева еңбегінде. Сөйтіп, инфантилизмге ұшыраған балалардың сабаққа үлгерімі туралы сараптап көрсетеді. Сөйлеу - логикалық ойлауының нашарлығын, еріксіз есте ұстау қабілетінің тұрақсыздығын, сөздік қорларының жұтаңдығынан дыбыстық образдарды нашар меңгеретіндігін, қоршаған орта туралы мәліметтерінің аздығын атап көрсетеді. ПДК тобының ішіндегі инфантилизмнің өте ауыр түрі - психофизиологиялық инфантилизмге және церебральдық астенияға ұшыраған балаларға сипаттама бере отырып, олардың ОЖЖ ауруға шалдығуынан және жарақат алу себептеріне байланысты олардың жүдегіш, шаршағыш келетінін көрсетеді.

Инфантилизм зерттеу тарихына үңілетін болсақ Г. Антонның - психикалық инфантилизмді дене өсуіне тән инфантилизмнен бөліп қарастырғанын және бірқатар ғалымдардың Т. Е. Сухарева, А. Ф. Мельников, И. А. Юркаева, М. С. Певзнер және т. б. зерттеулері болды. Л. С. Выготский инфантилизмнің мәнісі даму процесінің өзіне тән бұзылуында деп көрсетеді. ПДК балалардың типтерін белгілеп, оған дифференциалдық тұрғыдан сипаттама берген ғалымдардан басқа, осы ПДК-нің кіші мектеп жасында балалардағы оқыту мәселесі жөнінде Т. А. Власова, В. И. Лубовский, Н. А. Никитинаның зерттеулері болды.

Енді өзіміздің тәжірибелік тұрғыда кіші мектеп жасындағы балалардан зерделеген ПДК диферрециациясына тоқталып көрейік. Зерттеу психологиялық даму кешеуілдеген балаларға арналған арнайы мектеп - интернатында жүргізілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.