АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты мүддесінің шығу негізі
Кіріспе
1. АҚШ.тың Орталық Азияға қатысты мүддесінің шығу негізі
2. АҚШ.тың «Үлкен Орталық Азия» жобасындағы жақтастары
3. АҚШ.тың «ҮОА» жобасына Ресейдің амалы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1. АҚШ.тың Орталық Азияға қатысты мүддесінің шығу негізі
2. АҚШ.тың «Үлкен Орталық Азия» жобасындағы жақтастары
3. АҚШ.тың «ҮОА» жобасына Ресейдің амалы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Дүниені дүр сілкіндіріп, айтқаны болатын ел АҚШ, енді біздің қазақ елі орналасқан Ооталық Азияға да ерекше көіңлін бөлді. Осы Орталық Азияға өз ықпалын жүргізу үшін күресіп жатқан АҚШ-тың бүгінгі саясаты тұрғысынан қарайтын болсақ, АҚШ ең алдымен осы аймақтағы билікпен өте тығыз қарым-қатынас орнатуға ұмтылып отыр. Бұл ынтымақтастықтың алғы шарты бұл ой-пікір, идеологияның бір жерден шығуы немесе қабылдауы болып тұр.
Бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға жақындау тұрғысынан қарайтын болсақ, АҚШ-тың аймаққа жақындауына кедергі келтірер біршама себептер бар. Кейбір Орталық Азия республикаларының АҚШ-тың адам құқықтары мен демократия ұстанымымен келіспеуі, АҚШ-тың Ислам мемлекеттері арасында (Иран, Ирак, Палестина) жағымсыз имиджінің сақталып қалуы, Орталық Азия аймағына жақын орналасқан Ауғаныстан(талибан, Бен Ладен мәселесі), Пәкістан(ядролық қауіпсіздік мәселесіне қатысты), Иран секілді мемлекеттерімен болған шиеленісті қарым-қатынасы. Сондықтан КСРО ыдырағаннан кейінгі тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында АҚШ Орталық Азия мемлекеттерімен тіл табыса білу үшін тілі, діні, тегі бір Түркияны пайдаланды. АҚШ Түркияны Орталық Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасты жетілдіру үшін белгілі бір деңгейге дейін делдал ретінде қолданды.
Бүгінгі күні АҚШ-тың «Үлкен Орталық Азия» жобасын Түркияға бұрынғыдай мұқтаж еместігінің бір белгісі деуге болады.Бұған себеп те жоқ емес еді. Орталық Азияда Ресей, Қытай ықпалының барған сайын күшеюі АҚШ-тың алаңдатушылығын туғызып отыр. Осы екі елдің ықпалын азайту үшін соған қарсы тұра алатындай саяси және экономикалық күш аймақта жоқ. Әсіресе, Қытайдың Орталық Азия аймағындағы ықпалын азайтудың жолын тек аймақтағы мемлекеттердің ауызбіршілігі ғана құтқара алады.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары мен қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат негізінде өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
Бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға жақындау тұрғысынан қарайтын болсақ, АҚШ-тың аймаққа жақындауына кедергі келтірер біршама себептер бар. Кейбір Орталық Азия республикаларының АҚШ-тың адам құқықтары мен демократия ұстанымымен келіспеуі, АҚШ-тың Ислам мемлекеттері арасында (Иран, Ирак, Палестина) жағымсыз имиджінің сақталып қалуы, Орталық Азия аймағына жақын орналасқан Ауғаныстан(талибан, Бен Ладен мәселесі), Пәкістан(ядролық қауіпсіздік мәселесіне қатысты), Иран секілді мемлекеттерімен болған шиеленісті қарым-қатынасы. Сондықтан КСРО ыдырағаннан кейінгі тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында АҚШ Орталық Азия мемлекеттерімен тіл табыса білу үшін тілі, діні, тегі бір Түркияны пайдаланды. АҚШ Түркияны Орталық Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасты жетілдіру үшін белгілі бір деңгейге дейін делдал ретінде қолданды.
Бүгінгі күні АҚШ-тың «Үлкен Орталық Азия» жобасын Түркияға бұрынғыдай мұқтаж еместігінің бір белгісі деуге болады.Бұған себеп те жоқ емес еді. Орталық Азияда Ресей, Қытай ықпалының барған сайын күшеюі АҚШ-тың алаңдатушылығын туғызып отыр. Осы екі елдің ықпалын азайту үшін соған қарсы тұра алатындай саяси және экономикалық күш аймақта жоқ. Әсіресе, Қытайдың Орталық Азия аймағындағы ықпалын азайтудың жолын тек аймақтағы мемлекеттердің ауызбіршілігі ғана құтқара алады.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары мен қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат негізінде өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
1. http://www.kremlin.ru/26/03/2007
2. http://usinfo.state.gov/2006/Feb/17
3. http://www.azattyq.org/content/Kazakhstan_Russia_Central_Asia_geopolitic/1350690.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer
4. http://www.russ.ru/politics/20011025-aka.html
2. http://usinfo.state.gov/2006/Feb/17
3. http://www.azattyq.org/content/Kazakhstan_Russia_Central_Asia_geopolitic/1350690.html?page=1&x=1#relatedInfoContainer
4. http://www.russ.ru/politics/20011025-aka.html
Жоспары
Кіріспе
1. АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты мүддесінің шығу негізі
2. АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасындағы жақтастары
3. АҚШ-тың ҮОА жобасына Ресейдің амалы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азияның жобасына Ресейдің көзқарасы
Дүниені дүр сілкіндіріп, айтқаны болатын ел АҚШ, енді біздің қазақ елі
орналасқан Ооталық Азияға да ерекше көіңлін бөлді. Осы Орталық Азияға өз
ықпалын жүргізу үшін күресіп жатқан АҚШ-тың бүгінгі саясаты тұрғысынан
қарайтын болсақ, АҚШ ең алдымен осы аймақтағы билікпен өте тығыз қарым-
қатынас орнатуға ұмтылып отыр. Бұл ынтымақтастықтың алғы шарты бұл ой-
пікір, идеологияның бір жерден шығуы немесе қабылдауы болып тұр.
Бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға жақындау тұрғысынан қарайтын
болсақ, АҚШ-тың аймаққа жақындауына кедергі келтірер біршама себептер бар.
Кейбір Орталық Азия республикаларының АҚШ-тың адам құқықтары мен демократия
ұстанымымен келіспеуі, АҚШ-тың Ислам мемлекеттері арасында (Иран, Ирак,
Палестина) жағымсыз имиджінің сақталып қалуы, Орталық Азия аймағына жақын
орналасқан Ауғаныстан(талибан, Бен Ладен мәселесі), Пәкістан(ядролық
қауіпсіздік мәселесіне қатысты), Иран секілді мемлекеттерімен болған
шиеленісті қарым-қатынасы. Сондықтан КСРО ыдырағаннан кейінгі
тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында АҚШ Орталық Азия мемлекеттерімен тіл
табыса білу үшін тілі, діні, тегі бір Түркияны пайдаланды. АҚШ Түркияны
Орталық Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасты жетілдіру үшін белгілі бір
деңгейге дейін делдал ретінде қолданды.
Бүгінгі күні АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасын Түркияға бұрынғыдай
мұқтаж еместігінің бір белгісі деуге болады.Бұған себеп те жоқ емес еді.
Орталық Азияда Ресей, Қытай ықпалының барған сайын күшеюі АҚШ-тың
алаңдатушылығын туғызып отыр. Осы екі елдің ықпалын азайту үшін соған қарсы
тұра алатындай саяси және экономикалық күш аймақта жоқ. Әсіресе, Қытайдың
Орталық Азия аймағындағы ықпалын азайтудың жолын тек аймақтағы
мемлекеттердің ауызбіршілігі ғана құтқара алады.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары
мен қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат
негізінде өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға
қатысты саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы
аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене
отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі
Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының
арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
1908 жылы неміс Исламтанушысы Берлин университетінің профессоры
М.Хартман(1851-1918) өзінің еңбегінде Ресей мен Қытай шекараларында билік
басындағылары еуропаланған, Ресей мен Қытайға бағынышты емес, тәуелсіз
Қырғызстан мемлекетін құруды ұсынады. М.Хартманның пікірі бойынша бұл
мемлекеттің халқы Ресейді жеккөргені секілді Қытайды да жеккөруі тиіс.
М.Хартманның осы пікірін 1917 жылы Ресейлік атақты шығыстанушы В.В.Бартольд
былай деп еске алады: немістің бір ғалымы Түркістанда(ол кезде Орталық
Азияны осылай атаушы еді) Ресейден тәуелсіз, бірақ рухани болмысы
мұсылманшылықтан гөрі европалық мәдениетке жақындау мемлекет құруды аңсаған
болатын. Патшалық Ресей дәуірінен бастап Мәскеу Орталық Азияның
еуропалықтар үшін қаншалықты құнды екендігін немістің осы сөздерінен-ақ
аңғарған еді. Осы себептен болса керек, Орталық Азия әсіресе, Қазақстан
орыс шаруаларының көшкініне ұшырады. Миссионерлік жұмыс басқа
республикаларға қарағанда қазақ территориясында өте қарқынды жүрді. ХХ
ғасырдың басындағы Орталық Азия Патшалық Ресей империясының біртұтас саяси
жүйесін қалыптастырды.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы Ресейдің (Қытайдың) ықпалын тоқтату
үшін Орталық Азия мемлекеттерінің басын біріктіру мақсатымен жасалып отыр.
Бұл ретте мән беретін нәрсе Ауғаныстанның аймақ елдер үшін атқарған маңызы
болып тұр.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары мен
қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат негізінде
өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты
саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы
аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене
отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі
Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының
арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
АҚШ, күннен күнге өркендеп, жайылып бара жатқан Ислам дінінің алдында
қарсы тұра алмасын біліп отыр. Ислам мемлекеттері басшылары барған сайын
сауатты әрі саналы түрде әртүрлі ұйым шеңбері аясында өзара тығыз
ынтымақтастыққа қадам басуда. Батыс мемлекеттерінің халықаралық деңгейде
құрған әртүрлі ұйымдарына ұқсас ұйымдар мен іс-шаралар ұйымдастыруда. Мысал
ретінде, Ислам конференциясы ұйымы(52 мұсылман мемлекет мүше), Ислам
Халықаралық Қызыл жартыАй комиссиясы(Қызыл Крестке ұқсас), Ислам Даму
Банкі(Халықаралық Даму Банкісіне ұқсас), Ислам Оқу Ағарту, ғылым және
мәдениет ұйымы (ЮНЕСКО секілді), Ислам Спорт ынтымақтастығының
федерациясы(Халықаралық Олимпиада комитеті секілді) және тағы басқа
ұйымдарды айтуға болады. Сонымен қатар, Батыстың өндірісі дамыған
жеті(кейін сегіз болды) мемлекеті Үлкен-8(G-8) ұқсасын Ислам әлемінен
кездестіруге болады. Атап айтқанда, 1996 жылы Түркияның премьер-министрі
болған Нәжмеддин Ербаканның ұсынысымен мұсылмандардың Үлкен-8 (Түркия,
Иран, Пәкістан, Мысыр, Бангладеш, Малайзия, Индонезия, Нигерия) құрылады.
Бұл тек формальды түрде ғана емес. Ислам мемлекеттері өздерінің
ұйымшылдығын Батыс державалары қысым көрсеткен кезде де іс жүзінде көрсете
білген. Пәкістанның атом бомбасын жасау технологиясын өрбітуіне қарсылық
білдірген АҚШ Пәкістанға берілетін көпжақты 1,5 миллиард долларлық займды
1998 жылы тоқтатып тастайды(замораживание). Бұған жауап ретінде Сауд
Арабиясы мен Біріккен Араб Әмірліктерінің басшылары Пәкістанның премьер-
министрі Наваз Шерифке 3 миллиард долларлық қаржылай көмек беретінін айтып,
қолдау көрсетеді. Ал дәл сол жылдың күзінде Ислам Даму Банкісі мен Ислам
банкілерінің консорциумы Исламабадқа көмек беру мақсатымен 1.5 миллиард
долларлық арнайы қор құрылатыны туралы шешім қабылдайды. Пәкістан батыстың
несиелерінен қағылғанымен өзінің бауырлас мұсылман мемлекеттерінен
жоғалтқанынан үш есе асып түсетін қаржы алды[1] .
Бұдан мұсылмандардың әлемдегі үлкен державаларға қарсы өздерінің
әрекеттерін аңғаруға болады. Ислам дінінің барған сайын дамып, мұсылман
мемлекеттерінің ірі державаларға қарсы ұстанымдарын көрсете бастағанын
есепке алып отырған АҚШ, мұсылман мемлекеттерінің өздері саналы біріккен
гөрі бұны өзінің бақылауында жүзеге асыруды жөн көріп отыр.
Екіншіден, Ислам мемлекеттеріне бақылауды АҚШ өзінің ЕО-тағы басты
қарсыластары Франция, Германия, Ұлыбритания секілді мемлекеттерге және
Қытай, Жапония, Ресей секілді бақталастарына ықпал ету үшін пайдаланбақшы.
Бүгінгі күні АҚШ-тың Үлкен Таяу Шығыс, Үлкен Орталық Азия секілді
жобалары алғашқы әрі соңғысы емес. 1947 жылы маусым айының 5-жұлдызында АҚШ
мемлекеттік хатшысы Джордж Кэтлетт Маршалл Гарвард университетінде Екінші
дүние жүзілік соғыс кезінде экономикасы зардап шеккен Еуропалық
мемлекеттердің экономикасын қайтадан қалпына келтірудің жоспарын баяндайды.
Бұл жоспар бойынша АҚШ Екінші дүние жүзілік соғыстан зардап шеккен
Еуропалық мемлекеттердің экономикалық жағдайын қалпына келтіру мақсатымен
20 миллиард долларға жуық қаржы бөлу көзделеді. АҚШ мемлекеттік хатшысы өз
мәлімдемесінде осы жоспар аясында КСРО-ға да көмек беруге дайын
екендіктерін білдіреді. Алайда, Кеңес өкіметі АҚШ-тың бұл жоспары аясында
берілетін қаржылай көмекті қанаушылықтың, отарлаудың бір түрі деп
қабылдамайды. АҚШ-тың Маршалл жоспары аясында Еуропа елдеріне берілген
көмек коммунистік идеологияның Еуропаға таралуына айтарлықтай бөгет болған.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы бүгінгі күні өз аймағында беделді
ұйымға айналған негізі 1940 жылдың аяғына таман Батыс Еуропада құрылған
саяси-экономикалық ұйымнан бастау алған ЕО-ға ұқсас аймақтық саяси-
экономикалық күшті Орталық Азияда қалыптастырмақшы.
Заманның талабына қарай Батыс Еуропа мемлекеттері өзара ынтымақтастығын
жоғары деңгейге дейін көтеріп, ЕО-қа айналады. Байқап отырғанымыздай,
экономикасы қирап, өздері әлсіреп қалған Еуропа мемлекеттері Маршалл
жоспары аясында күш жинап, әлемдік нарықта айрылып қалған базарларын
қайтадан жаулап ала бастайды. КСРО секілді алып державамен күресте Батыс
елдері өз ішіндегі қайшылықтар мен бақталастықтарды уақытша тізгіндеп, АҚШ-
тың жетекшілігінде күш біріктірді. КСРО ыдырағаннан кейін АҚШ бір сәт өзін
әлемдегі бақталассыз супердержава сезінді. Бірақ, бұл АҚШ үшін қауіпті еді.
КСРО-ға қарсы күресте уақытша АҚШ-тың одақтасы болған әрі Маршалл жоспары
аясында АҚШ-тан көмек алған Еуропалық мемлекеттер енді ЕуроОдақ ұйымы
аясында әлемде өзіндік саясат ұстанып, саяси-экономикалық позициясын
нығайту әрекетіне көшті. Азияда Қытай мен Жапония өздерінің саяси-
экономикалық көрсеткіштерімен АҚШ-ты өкшелеп келе жатты. КСРО-ның
ыдырауынан кейін Еуроазия кеңістігінде қалыптасқан саяси-экономикалық
хаостың орнын толтыру әрі осыншама бақталастарының арасында АҚШ-тың
суырылып шығып, жетекшілігін сақтап қалу оңай шаруа болмады. АҚШ-тың
гегемониялық күшін шамадан тыс әсерлеуге болмайды. АҚШ-тың әлемде бірде-бір
мемлекетпен санаспай дербес шешім қабылдап, әрекет етуге күш-құдіреті
жеткіліксіз. Сондықтан, халықаралық аренадағы жетекшілік орынды сақтап қалу
АҚШ-тың ең өзекті мәселесіне айналды. АҚШ стратегтері мен саясатшылары
әртүрлі тезистер, болжамдар жасау арқылы әлемдегі бейбітшілікке,
тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін мемлекеттер, идеологиялар мен діндерді
потенциалды дұшпан не жарылуға дайын бомба ретінде көрсетті. Әлемдегі
тұрақтылықты сақтап қалу үшін жалғыз АҚШ-тың күші жетпейді, ал КСРО
ыдырағанмен оның мұрагері Ресей Украинаны өзіне қосып алатын болса,
қайтадан империяға айналады секілді ой-пікірді аңғару қиын емес. Бұл
Ресейге қарсы саясатта АҚШ-тың ұстанымын қолдау қажет деген пікір туғызады.
Қысқаша, көп полюсті әлемнің орнына АҚШ-тың жетекшілігін сақтап қалу
көзделеді. Баста Косова мәселесінде АҚШ-ты жақтаушылардың қатары біртіндеп
көбеюі осы айтылған пікірімізге дәлел болады. Грузия – Ресей соғысының
нәтижесінде де Оңтүстік Осетия мен Абхазияның тәуелсіздігін Ресей,
Никарагуа, Венесуэладан басқа әлемде ешкім таныған жоқ.
АҚШ жаңа әлемде өзінің саяси статусын қалай сақтап қала алады? Бұны
КСРО ыдырағаннан кейін әлемде болған өзгерістерден байқауға болады. АҚШ
өзге саяси-экономикалық күштердің өзіне қарсы бақталас болып блок құруына
жол бермеу үшін әртүрлі стратегиялық жоспарлар жетілдіріп, экономикалық
шараларды жүзеге асырды. АҚШ Үлкен Орталық Азия жобасын жүзеге асыру үшін
Жапонияны өзіне сенімді одақтас ретінде көріп отыр.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы Евразиялық ой-пікірдің Орталық
Азияда кеңінен өрістемей тұрғанда қолға алынып отыр. Сондай-ақ, сауда-
экономикалық және өзге де коммуникациялық байланыстардың Ресеймен емес,
оңтүстік бағытта, яғни Ауғаныстан бағытында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты мүддесінің шығу негізі
2. АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасындағы жақтастары
3. АҚШ-тың ҮОА жобасына Ресейдің амалы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азияның жобасына Ресейдің көзқарасы
Дүниені дүр сілкіндіріп, айтқаны болатын ел АҚШ, енді біздің қазақ елі
орналасқан Ооталық Азияға да ерекше көіңлін бөлді. Осы Орталық Азияға өз
ықпалын жүргізу үшін күресіп жатқан АҚШ-тың бүгінгі саясаты тұрғысынан
қарайтын болсақ, АҚШ ең алдымен осы аймақтағы билікпен өте тығыз қарым-
қатынас орнатуға ұмтылып отыр. Бұл ынтымақтастықтың алғы шарты бұл ой-
пікір, идеологияның бір жерден шығуы немесе қабылдауы болып тұр.
Бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға жақындау тұрғысынан қарайтын
болсақ, АҚШ-тың аймаққа жақындауына кедергі келтірер біршама себептер бар.
Кейбір Орталық Азия республикаларының АҚШ-тың адам құқықтары мен демократия
ұстанымымен келіспеуі, АҚШ-тың Ислам мемлекеттері арасында (Иран, Ирак,
Палестина) жағымсыз имиджінің сақталып қалуы, Орталық Азия аймағына жақын
орналасқан Ауғаныстан(талибан, Бен Ладен мәселесі), Пәкістан(ядролық
қауіпсіздік мәселесіне қатысты), Иран секілді мемлекеттерімен болған
шиеленісті қарым-қатынасы. Сондықтан КСРО ыдырағаннан кейінгі
тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында АҚШ Орталық Азия мемлекеттерімен тіл
табыса білу үшін тілі, діні, тегі бір Түркияны пайдаланды. АҚШ Түркияны
Орталық Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасты жетілдіру үшін белгілі бір
деңгейге дейін делдал ретінде қолданды.
Бүгінгі күні АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасын Түркияға бұрынғыдай
мұқтаж еместігінің бір белгісі деуге болады.Бұған себеп те жоқ емес еді.
Орталық Азияда Ресей, Қытай ықпалының барған сайын күшеюі АҚШ-тың
алаңдатушылығын туғызып отыр. Осы екі елдің ықпалын азайту үшін соған қарсы
тұра алатындай саяси және экономикалық күш аймақта жоқ. Әсіресе, Қытайдың
Орталық Азия аймағындағы ықпалын азайтудың жолын тек аймақтағы
мемлекеттердің ауызбіршілігі ғана құтқара алады.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары
мен қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат
негізінде өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға
қатысты саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы
аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене
отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі
Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының
арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
1908 жылы неміс Исламтанушысы Берлин университетінің профессоры
М.Хартман(1851-1918) өзінің еңбегінде Ресей мен Қытай шекараларында билік
басындағылары еуропаланған, Ресей мен Қытайға бағынышты емес, тәуелсіз
Қырғызстан мемлекетін құруды ұсынады. М.Хартманның пікірі бойынша бұл
мемлекеттің халқы Ресейді жеккөргені секілді Қытайды да жеккөруі тиіс.
М.Хартманның осы пікірін 1917 жылы Ресейлік атақты шығыстанушы В.В.Бартольд
былай деп еске алады: немістің бір ғалымы Түркістанда(ол кезде Орталық
Азияны осылай атаушы еді) Ресейден тәуелсіз, бірақ рухани болмысы
мұсылманшылықтан гөрі европалық мәдениетке жақындау мемлекет құруды аңсаған
болатын. Патшалық Ресей дәуірінен бастап Мәскеу Орталық Азияның
еуропалықтар үшін қаншалықты құнды екендігін немістің осы сөздерінен-ақ
аңғарған еді. Осы себептен болса керек, Орталық Азия әсіресе, Қазақстан
орыс шаруаларының көшкініне ұшырады. Миссионерлік жұмыс басқа
республикаларға қарағанда қазақ территориясында өте қарқынды жүрді. ХХ
ғасырдың басындағы Орталық Азия Патшалық Ресей империясының біртұтас саяси
жүйесін қалыптастырды.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы Ресейдің (Қытайдың) ықпалын тоқтату
үшін Орталық Азия мемлекеттерінің басын біріктіру мақсатымен жасалып отыр.
Бұл ретте мән беретін нәрсе Ауғаныстанның аймақ елдер үшін атқарған маңызы
болып тұр.
Жалпы ұлы державалардың Орталық Азияға қатысты саяси ұстанымдары мен
қызығушылықтары әлемде үстемдік етуші идеологиялар мен геосаясат негізінде
өзгеріске ұшырап отырды. Бұны бүгінкі күні АҚШ-тың Орталық Азияға қатысты
саясатынан көруге болады. АҚШ Орталық Азиядағы өзінің саясатын осы
аймақтағы халықтың идеологиялық пікір мен көзқарастар негізіне сүйене
отырып жүргізуде. Ал ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азия мен бүгінкі күнгі
Орталық Азиядағы идеологиялық пікір мен көзқарастар және рухани болмысының
арасындағы айырмашылықты жер мен көктей деуге болады.
АҚШ, күннен күнге өркендеп, жайылып бара жатқан Ислам дінінің алдында
қарсы тұра алмасын біліп отыр. Ислам мемлекеттері басшылары барған сайын
сауатты әрі саналы түрде әртүрлі ұйым шеңбері аясында өзара тығыз
ынтымақтастыққа қадам басуда. Батыс мемлекеттерінің халықаралық деңгейде
құрған әртүрлі ұйымдарына ұқсас ұйымдар мен іс-шаралар ұйымдастыруда. Мысал
ретінде, Ислам конференциясы ұйымы(52 мұсылман мемлекет мүше), Ислам
Халықаралық Қызыл жартыАй комиссиясы(Қызыл Крестке ұқсас), Ислам Даму
Банкі(Халықаралық Даму Банкісіне ұқсас), Ислам Оқу Ағарту, ғылым және
мәдениет ұйымы (ЮНЕСКО секілді), Ислам Спорт ынтымақтастығының
федерациясы(Халықаралық Олимпиада комитеті секілді) және тағы басқа
ұйымдарды айтуға болады. Сонымен қатар, Батыстың өндірісі дамыған
жеті(кейін сегіз болды) мемлекеті Үлкен-8(G-8) ұқсасын Ислам әлемінен
кездестіруге болады. Атап айтқанда, 1996 жылы Түркияның премьер-министрі
болған Нәжмеддин Ербаканның ұсынысымен мұсылмандардың Үлкен-8 (Түркия,
Иран, Пәкістан, Мысыр, Бангладеш, Малайзия, Индонезия, Нигерия) құрылады.
Бұл тек формальды түрде ғана емес. Ислам мемлекеттері өздерінің
ұйымшылдығын Батыс державалары қысым көрсеткен кезде де іс жүзінде көрсете
білген. Пәкістанның атом бомбасын жасау технологиясын өрбітуіне қарсылық
білдірген АҚШ Пәкістанға берілетін көпжақты 1,5 миллиард долларлық займды
1998 жылы тоқтатып тастайды(замораживание). Бұған жауап ретінде Сауд
Арабиясы мен Біріккен Араб Әмірліктерінің басшылары Пәкістанның премьер-
министрі Наваз Шерифке 3 миллиард долларлық қаржылай көмек беретінін айтып,
қолдау көрсетеді. Ал дәл сол жылдың күзінде Ислам Даму Банкісі мен Ислам
банкілерінің консорциумы Исламабадқа көмек беру мақсатымен 1.5 миллиард
долларлық арнайы қор құрылатыны туралы шешім қабылдайды. Пәкістан батыстың
несиелерінен қағылғанымен өзінің бауырлас мұсылман мемлекеттерінен
жоғалтқанынан үш есе асып түсетін қаржы алды[1] .
Бұдан мұсылмандардың әлемдегі үлкен державаларға қарсы өздерінің
әрекеттерін аңғаруға болады. Ислам дінінің барған сайын дамып, мұсылман
мемлекеттерінің ірі державаларға қарсы ұстанымдарын көрсете бастағанын
есепке алып отырған АҚШ, мұсылман мемлекеттерінің өздері саналы біріккен
гөрі бұны өзінің бақылауында жүзеге асыруды жөн көріп отыр.
Екіншіден, Ислам мемлекеттеріне бақылауды АҚШ өзінің ЕО-тағы басты
қарсыластары Франция, Германия, Ұлыбритания секілді мемлекеттерге және
Қытай, Жапония, Ресей секілді бақталастарына ықпал ету үшін пайдаланбақшы.
Бүгінгі күні АҚШ-тың Үлкен Таяу Шығыс, Үлкен Орталық Азия секілді
жобалары алғашқы әрі соңғысы емес. 1947 жылы маусым айының 5-жұлдызында АҚШ
мемлекеттік хатшысы Джордж Кэтлетт Маршалл Гарвард университетінде Екінші
дүние жүзілік соғыс кезінде экономикасы зардап шеккен Еуропалық
мемлекеттердің экономикасын қайтадан қалпына келтірудің жоспарын баяндайды.
Бұл жоспар бойынша АҚШ Екінші дүние жүзілік соғыстан зардап шеккен
Еуропалық мемлекеттердің экономикалық жағдайын қалпына келтіру мақсатымен
20 миллиард долларға жуық қаржы бөлу көзделеді. АҚШ мемлекеттік хатшысы өз
мәлімдемесінде осы жоспар аясында КСРО-ға да көмек беруге дайын
екендіктерін білдіреді. Алайда, Кеңес өкіметі АҚШ-тың бұл жоспары аясында
берілетін қаржылай көмекті қанаушылықтың, отарлаудың бір түрі деп
қабылдамайды. АҚШ-тың Маршалл жоспары аясында Еуропа елдеріне берілген
көмек коммунистік идеологияның Еуропаға таралуына айтарлықтай бөгет болған.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы бүгінгі күні өз аймағында беделді
ұйымға айналған негізі 1940 жылдың аяғына таман Батыс Еуропада құрылған
саяси-экономикалық ұйымнан бастау алған ЕО-ға ұқсас аймақтық саяси-
экономикалық күшті Орталық Азияда қалыптастырмақшы.
Заманның талабына қарай Батыс Еуропа мемлекеттері өзара ынтымақтастығын
жоғары деңгейге дейін көтеріп, ЕО-қа айналады. Байқап отырғанымыздай,
экономикасы қирап, өздері әлсіреп қалған Еуропа мемлекеттері Маршалл
жоспары аясында күш жинап, әлемдік нарықта айрылып қалған базарларын
қайтадан жаулап ала бастайды. КСРО секілді алып державамен күресте Батыс
елдері өз ішіндегі қайшылықтар мен бақталастықтарды уақытша тізгіндеп, АҚШ-
тың жетекшілігінде күш біріктірді. КСРО ыдырағаннан кейін АҚШ бір сәт өзін
әлемдегі бақталассыз супердержава сезінді. Бірақ, бұл АҚШ үшін қауіпті еді.
КСРО-ға қарсы күресте уақытша АҚШ-тың одақтасы болған әрі Маршалл жоспары
аясында АҚШ-тан көмек алған Еуропалық мемлекеттер енді ЕуроОдақ ұйымы
аясында әлемде өзіндік саясат ұстанып, саяси-экономикалық позициясын
нығайту әрекетіне көшті. Азияда Қытай мен Жапония өздерінің саяси-
экономикалық көрсеткіштерімен АҚШ-ты өкшелеп келе жатты. КСРО-ның
ыдырауынан кейін Еуроазия кеңістігінде қалыптасқан саяси-экономикалық
хаостың орнын толтыру әрі осыншама бақталастарының арасында АҚШ-тың
суырылып шығып, жетекшілігін сақтап қалу оңай шаруа болмады. АҚШ-тың
гегемониялық күшін шамадан тыс әсерлеуге болмайды. АҚШ-тың әлемде бірде-бір
мемлекетпен санаспай дербес шешім қабылдап, әрекет етуге күш-құдіреті
жеткіліксіз. Сондықтан, халықаралық аренадағы жетекшілік орынды сақтап қалу
АҚШ-тың ең өзекті мәселесіне айналды. АҚШ стратегтері мен саясатшылары
әртүрлі тезистер, болжамдар жасау арқылы әлемдегі бейбітшілікке,
тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін мемлекеттер, идеологиялар мен діндерді
потенциалды дұшпан не жарылуға дайын бомба ретінде көрсетті. Әлемдегі
тұрақтылықты сақтап қалу үшін жалғыз АҚШ-тың күші жетпейді, ал КСРО
ыдырағанмен оның мұрагері Ресей Украинаны өзіне қосып алатын болса,
қайтадан империяға айналады секілді ой-пікірді аңғару қиын емес. Бұл
Ресейге қарсы саясатта АҚШ-тың ұстанымын қолдау қажет деген пікір туғызады.
Қысқаша, көп полюсті әлемнің орнына АҚШ-тың жетекшілігін сақтап қалу
көзделеді. Баста Косова мәселесінде АҚШ-ты жақтаушылардың қатары біртіндеп
көбеюі осы айтылған пікірімізге дәлел болады. Грузия – Ресей соғысының
нәтижесінде де Оңтүстік Осетия мен Абхазияның тәуелсіздігін Ресей,
Никарагуа, Венесуэладан басқа әлемде ешкім таныған жоқ.
АҚШ жаңа әлемде өзінің саяси статусын қалай сақтап қала алады? Бұны
КСРО ыдырағаннан кейін әлемде болған өзгерістерден байқауға болады. АҚШ
өзге саяси-экономикалық күштердің өзіне қарсы бақталас болып блок құруына
жол бермеу үшін әртүрлі стратегиялық жоспарлар жетілдіріп, экономикалық
шараларды жүзеге асырды. АҚШ Үлкен Орталық Азия жобасын жүзеге асыру үшін
Жапонияны өзіне сенімді одақтас ретінде көріп отыр.
АҚШ-тың Үлкен Орталық Азия жобасы Евразиялық ой-пікірдің Орталық
Азияда кеңінен өрістемей тұрғанда қолға алынып отыр. Сондай-ақ, сауда-
экономикалық және өзге де коммуникациялық байланыстардың Ресеймен емес,
оңтүстік бағытта, яғни Ауғаныстан бағытында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz