Салықтың экономикалық мазмұны және теориялық мәні



Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

І Салықтың экономикалық мазмұны және теориялық мәні ... ... ... ... ...7
1.1.Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні ... ... ... ... ... ...7
1.2.Салық элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3.Салықтың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

ІІ.ҚР салық жүйесінің қызмет ету механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1.ҚР салық жүйесінің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2.Қазіргі салық жүйесінің сипаттамасы мен құрылымы ... ... ... ... .22

ІІІ.ҚР салық саясатын жүргізу ерекшеліктері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Қорытынды
Кіріспе
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да, міне, он бес жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең - 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «Қаз КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен Қаз КСР-дің басты мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
Екінші кезең - 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн салығы енгізілді.
Үшінті кезең — 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны «ерекше тауар» түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
2006 жылдың 13 наурызында Астанада Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы министрлігі Салық комитеті басшылық құрамының Астана қаласының салық төлеушілерімен кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері ассоциациясының мүшелері, Салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық зандары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасыңда дұрыс түсінік қалыптастыру, салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.
Менің курстық жұмысты жазу мақсатым Қазақстан Республикасының салық жүйесінің экономикадағы рөлін салықтың пайда болуымен дамуын, нарықтық экономикадағы рөлін және оның қызмет ету аясын талдау болып келеді. Еліміздегі салық салу жүйесінің қызметін, яғни салықтың міндетімен түрлерін толық және нақты көрсету. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму тенденциясының жетілдіру жолдарын ашу болып табылады.

Пән: Салық
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:   
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..5

І Салықтың экономикалық мазмұны және теориялық мәні ... ... ...
... ...7
1.1.Салықтардың пайда болуы және экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ...7
1.2.Салық
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 12
1.3.Салықтың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 15

ІІ.ҚР салық жүйесінің қызмет ету
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..16
2.1.ҚР салық жүйесінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .16
2.2.Қазіргі салық жүйесінің сипаттамасы мен
құрылымы ... ... ... ... .22

ІІІ.ҚР салық саясатын жүргізу ерекшеліктері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Қорытынды

Кіріспе

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
міне, он бес жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне
көптеген өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың
негізгі көзі болып табылады.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең - 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің Қаз КСР
мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР-дің басты
мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27
жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті
қабылданды.
Екінші кезең - 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық және
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу
жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн
салығы енгізілді.
Үшінті кезең — 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа
Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
2006 жылдың 13 наурызында Астанада Конгресс-хол ғимаратында ҚР Қаржы
министрлігі Салық комитеті басшылық құрамының Астана қаласының салық
төлеушілерімен кездесуі болып өтті. Кездесуге Қазақстан кәсіпкерлері
ассоциациясының мүшелері, Салық комитетінің қызметкерлері де қатысты.
Кездесу салық зандары мен салықтық әкімшіліктендірудің нормаларын
қолдануға байланысты мәселелерді салық төлеушілерге түсіндіру, салық
төлеушілер мен салық қызметкерлерінің арасыңда дұрыс түсінік қалыптастыру,
салық мәдениетін арттыру мақсатында өткізілді.

Менің курстық жұмысты жазу мақсатым Қазақстан Республикасының
салық жүйесінің экономикадағы рөлін салықтың пайда болуымен дамуын,
нарықтық экономикадағы рөлін және оның қызмет ету аясын талдау
болып келеді. Еліміздегі салық салу жүйесінің қызметін, яғни салықтың
міндетімен түрлерін толық және нақты көрсету. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің даму тенденциясының жетілдіру жолдарын
ашу болып табылады.

І Салықтың экономикалық мазмұны және теориялық негізі
1.1.Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні
Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды
салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы:
1 адамнан 1 күндыз терісі немесе 10 пұт тұз және т.б. алынған. Тауар-ақша
қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды.
Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды (1953 жылға дейін жүн,
жұмыртқа, сүт, май өткізген).

Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет жеңілген
мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір мөлшерде салық
салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
атап көрсетілген.
Салық — заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын
бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз — белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін
байқауға болады.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі —
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті
салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықты материалдық тұрғыдан алғанда — бұл, салық төлеушінің белгілі
бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір ақша
сомасы болып табылады (салық натуралдық тұрғыда материалдық құндылық болып
саналады).
Салықтың материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір соманы
мемлекетке міндетті түрде беруі болып келеді.
Материалдық салықтық қатынастар — ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша
қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді
білдіреді.
Салықты белгілеуде тұрақты салық қатынастары пайда болады. Тұрақтылықты
мынадан байқауға болады, яғни салық жеке түрде емес, нормативті құқықтық
актілермен белгіленеді. Мәселен, бір тұлғаның нақты салық салу объектісі
бар болса, ол салық міндеттемелерін орындаушы болып табылады.
Салық қатынастарының тұрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
алып бармауы тиіс. Кейбір салықтарда салық төлеушілер үшін салық төлеу жеке
төлемдік сипатта болады (мысалы, мүлік салығын жеке азаматтар жылына бір
рет төлейді) немесе кейде кенеттен салық төлеу сипаты пайда болады
(мәселен, ойламаған жерден жасаған жұмысына жалақы алады).
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қаты— настары
қысқартылмайды, қайта салық төлеушілердің ағымдағы кезеңде төлеген
салықтарымен қоса, келесі салық кезеңдерінде де салық төлеуге міндетті
болады. Бұл процесс салық төлеушілердің меншік иесі ретінде құқынан
айырылғанға дейін жалғасын таба береді.
Сонымен қатар салықтың салықтың бірнеше белгілері бар, атап айтқанда:
* салықты — мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган
белгілейді;
* салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
* салық — мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
* салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туыңдайды;
* салық – мәжбүрлеме сипатта болады;
* салық төлеу арқылы ақшаны алу құқықтық сипатта жүзеге
асырылады.
Салықтың осы құкықтық белгілеріне кеңірек тоқталып өтейік.
1. Салықты тек мемлекет қана белгілейді.
Мемлекеттік органның ешбірі салықты бекітуге және енгізуге құқы жоқ.
Салық- бұл мемлекеттің белгіленімі болып саналады.
Салық — осы белгісі арқылы басқа да міндетті төлемдерден ерекшеленеді.

Сондықтан көптеген мемлекеттің салық заңдылықтарында салықты былайша
қарастырады:
* біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекетгік орган
ғана бекіте алады;
* екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-құқықтық
актілермен қатаң түрде жүзеге асырылады;
* үшіншіден, осы қабылданған құқықтық акт белгілі бір тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
2. Салық құқықтық нысанда жүзеге асады.
Мемлекет салықты бекіту және енгізу үшін құқықтық акт қабылдайды.
Мемлекеттің салық қызметін жүзеге асырудағы негізгі әдісі болып
нормативті актілерді шығару табылады.
Салықтың құқықтық негізі ретінде - мемлекет шығарған нормативті акт
қабылданады.
Салық элементтері және салық салудың шарттары осы құқықтық актіге сәйкес
белгіленеді, өзгертіледі және жүзеге асырылады.
3. Салық мемлекеттіц бір жақты белгіленімі болып табылады.
Салық ұлт (халық, қоғам, азамат) және мемлекет арасындағы еркін түрде
келісілген келісімнен кейін пайда болады. Мемлекет салықты белгілеуде
барлық салық төлеушілермен келісімге келмейді, яғни олардың белгілі бір
топтарымен немесе өкілдерімен ғана келісімге келуі мүмкін. Кейбір кездерде
салықтық сувернитет жүзеге асырылады.
Салықтық суверенитет (егемендік) - мемлекеттің өзінің аймағындағы кейбір
салық түрлерін кез-келген мөлшерде өзгертуге және салық салу объектілерін
белгілеуге, салық саясатын жүзеге асыруға құқы бар.
4. Салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды.
Қабылданған құқықтық акт негізінде белгіленген салық жеке және заңды
тұлғаларға салық төлеуші ретінде салық міндеттемелерін жүктейді.

Салық төлеуші тұлғалар салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуге міндетті болып саналады.
Белгіленген салық занды салық міндеттемесін туғызады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық міндеттемесіне былайша
түсініктеме берілген: "Салық төлеушінңц салық заңдарына сәйкес мемлекет
алдында туындаған міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған сәйкес
салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруга, салық салу объектілері
мен салық салуга байланысты обьектілерді айқындауға, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін
жасауга, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті".
5. Салық мәжбүрлеме сипатта болады.
Салықтың мәжбүрлеме сипаты 3 кезеңде байқалады:
* бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс
белгілейді және енгізеді, яғни мәжбүрлі түрде;
* екінші кезең, салықты төлеген кезде еркінен тыс өндіріп алынады, ал
екінші жағынан мемлекет-ті басқа да салық төлеуші өзінің меншігінің
бір бөлігінен мәжбүрлі түрде айырылып отырады;
* үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған
жағдайда, мемлекет бересілі соманы мәжбүрлі түрде өндіріп алады.
6. Салық төлеу арқылы ақшаны алу құқыктық сипатта жүзеге асырылады.
Бір жағынан алғанда, салықтарды салық төлеушілерден ақшалармен
қамтамасыз етеді, ал бұл кұқықтық негізде мемлекеттің меншігі болып
саналады. Айта кету керек "Салық - салық төлеушілердің құқық бұзушылықтары
немесе құқыққа қарсы тәртіпсіздіктері үшін шараларға төлем ретінде
қарастырылмайды".
Салықтық жиналатын орындары:
* нарықтарда;
* сатушы мен сатып алушылардан;
* үй шаруашылығынан;
* табыс көзінен, шығын статьяларынан;

Сстықты реттеудің тетіктері:
* салық түрлері;
* салық ставкалары;
* салық жеңілдіктері;
* салық салу әдістері;
Салық төлеуден қашу себептері:
* елеулі салық ауыртпалығы;
* салық заңының айқынсыздығы;
* субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге ұмтылуы;
* салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
Салық ауыртпалығы - салық жиналуының жалпы мөлшерінің бірлескен ұлттық
өнімге қатынас ретінде анықталатын көрсеткіш.

Салықтардың алымнан айырмашылығы
Алымдар салық төлеушілерге белгілі бір құқықтық мәртебе берілгенде
немесе белгілі бір қызмет түрін бастар алдында төленеді.
Алым да төлем болып табылады. Ал, енді алымдардын, салықтардан бірнеше
айырмашылықтары бар, атап айтқанда:
* біріншіден, алым мемлекеттік аппаратгың шығындарын жабады, яғни мемлекет
заңды іс-әрекет түрінде тұлғаларға қызмет ұсына отырып, сол қызметіне төлем
қабылдайды. Ал салықтар мемлекетті толығымен қаржыландыруға жұмсалады;
* екіншіден, салықтың өтеусіз және баламасыз белгілері болады. Ал, алым
баламалы төлем болып саналады, яғни алымды төлеу арқылы мемлекеттен белгілі
бір құқық, мәртебе немесе рұқсат алынады. Мысалы, заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркегені үшін алымды алсақ, салық төлеуші осы алымды төлеу
арқылы өзіне белгілі бір қызмет түрін ашуға рұқсат алады немесе лицензиялық
алым белгілі бір қызметпен айналысу үшін алынатын рұқсат қағаз, яғни салық
төлеушіге белгілі бір қызмет
түрімен айналысуға құқық беріледі. Сонымен салық жай ғана
төлем ретінде төленеді, одан салық төлеуші төлеуіне айырбасқа ешнәрсе ала
алмайды, ал алымда салық төлеуші мемлекеттік органмен байланысты жетілдіре
отырып, өзіне басқа да заңды іс-әрекеттер жасайды;
үшіншіден, алым бір жолғы төлем болып табылады, яғни бір рет қана төленеді.
Ал, салық ұзақ мерзімді және тұрақты түрде төленіп отырады, қашан салық
міндеттемесі тоқтағанға дейін жалғаса береді;
төртіншіден, салықты төлеуде күштеу әдісі қолданылады,
яғни салық төлеуші салық міндеттемесін орындамаған жағдайда,
мәжбүрлі түрде өндіріп алу іс-шаралары қолданылады. Салық
төлеуші алымды ерікті түрде төлеп отырады. Мысалы: бір тұлға
мемлекеттік органға келіп, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
өтініш береді. Берілген рұқсат негізінде кез-келген қызмет түрімен
айналысуға құқылы. Бұл жерде тұлға алымды өз еркімен төлейді.

Салықтың төлемақыдан айырмашылығы
Төлемақы дегеніміз - мемлекет меншігіндегі объектілерді пацдаланған
кезде төленетін төлем.
Салық пен төлемақының бірнеше айырмашылықтары бар. Мәселен:
* біріншіден, төлемақы өтеулі және баламалы төлем, яғни төлемақыны
белгілі бір объектілерді пайдаланған кезде төлейді;
* екіншіден, төлемақы мемлекеттің азаматтық құқыққа сәйкес азаматтық-
құқықтық қатынастары кезінде туындайды;
* үшіншіден, тұлғалар төлемақы төлеу арқылы баламалы түрде осы және
басқа да объектілерді пайдалануға құқық алады.

Салықтың мемлекеттік баждан айырмашылығы
Мемлекеттік бажда төлем болып саналады.
Мемлекеттік баж – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың, немесе
лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс-қимылдар жасағаны үшін және
құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.

Мемлекеттік баждың салықтан айырмашылығы мынада:
* мемлекет тарапынан берілетін қызметке байланысты болады, сондықтан
бұл баламалы төлем болып саналады;
* мемлекеттік бажды мемлекет қызметіне төлем ретінде емес,
мемлекетгің қызметіне байланысты төлем ретінде қарау керек. Айта
кету керек, бажды төлеген кезде тауар-ақша қатынастары жүзеге
асады.
Баждық алымнан айырмашылықтарына тоқталар болсақ:
* баж бюджеттің табысы, ал алым мемлекеттік мекемелердің көрсеткен
қызметтеріне орай табысы болып саналады;
* баждың мөлшері төлеушілерге ұсынылған қызметтерінің құнына
байланысты болмайды, ал алым көрсетілген қызметтердің құнына орай
анықталады, яғни өтініш берушінің мемлекеттік органға келтіретін
шығындары есепке алынады. Сондықтан алымның мөлшері тауар бағасы
сияқты нақты болуы тиіс.
1.2.Салық элементтері

Салық элементтері ~ салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
жағдайын анықгайтын құрамдас бөліктерінің жиынтығы. Салықтың бірнеше
элементтері бар, атап айтқанда (1-сурет):

▪ салық субъектісі;
* салық объектісі;
* салық көзі;
* салық мөлшері;
* салық жеңілдіктері;
* салық ставкасы;
* салық кезеңі;
* салықты есептеу тәртібі;
* салық есептілігі;
* салықты төлеу тәртібі.

1. Салық субъектісі
Салық субьектісі - заңды немесе жеке тұлға, яғни салыкты төлеушілерді
атаймыз.
Салықты төлеушілер:
* қызметкерлер—өз еңбегімен материалдық және материалдық емес игілік
жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар, яғни жеке
тұлғалар;
* шаруашылық субъектілері — капитал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеуші ~ салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің азаматы,
азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс жүзінде салық ауыртпалығы түсетін жеке
тұлғалар, соңғы салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлға ~ Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің заңдарына
сәйкес азаматтық, оның ішінде шаруашылық құқықтар мен міндеттер субъектісі
ретінде әрекет ететін ұйым (шетелдік занды тұлға) немесе кәсіпорын. Шет
мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған компания, ұйым немесе басқа да
корпорациялық құралым.
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп айырысу шот
есебі болады.
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар құрылған шет мемлекеттің заңды
тұлғасы мәртебесіне ие ме, жоқ па - оған қарамастан дербес заңды тұлғалар
ретінде қарастырылады.
2. Салық объектісі
Салық объектісі - салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер және т.б.
Осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
алынбаған, сатуға немесе айырбасқа арналған кез- келген еңбек өнімі болып
табылады.

Мұра - қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі. Көптеген
мемлекеттерде мұраға салық салынады.
Жер - белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Күнделікті пайдаланылады.
3. Салық көзі.
Салық көзі- салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл - жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден
төленетіндігін анықтау.
Салық көзі — салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша қаржылары.
Салықтың займдық қаржылар көзі тек мәселенің қысқа мерзімде шешілуін
көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудің негізгі көзі ретінде - ұлттық
табыс қатысады.
Салық төлеушілердің салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
* табыс;
* қор және жинақ;
* өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары қорын қоса
алғанда;
* қаражаттар, мүлікті өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік капиталдың
мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
* қарыз қаражаттары.
Табыс ~ ұлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға, мекемеге
немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашылықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады және бірнеше нысандары бар:
* тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
* дивидендтер, рента;
* сыйақы, ұтыстар, роялти;
* жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері (бұларға табыс
салығында толығырақ тоқталамыз).

Қор — мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір мақсатқа
арналған ақша қаражаты немесе материалдық құндылықтар.
Жинақ – кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары — өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және үздіксіз
процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын
құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға авансыланған ақшалай
қаражаттың жнынтығы.
Қарыз қаражаттары ~ бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз алушыға)
меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі белгіленген
заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес және сапасы сондай затты
немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сәйкес берілетін қаражаттар.
Рента - алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
мүліктен немесе жерден ұдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде - меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы - біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына
қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың ақша
түріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
4. Салық мөлшері.
Салық мөлшері - салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық сомасын
білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері — табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін үстеме
салықты білдіреді, мәселен жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жеке
тұлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі бір
салық төлеушілерге әлеуметтік жағдайын ескере отырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңірген азаматтарға және басқа да).
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен
алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретінде патентті алуға болады.
Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа мөлшері
қолданылады.

1.3.Салықтың жіктелуі

Салықтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салық салу объектісі бойынша:
тікелей және жанама салық;
2. Тікелей салықтар: нақты және дербес салықтар;
3. Объектінің экономикалық белгілері бойынша: тұтынуға және табысқа
салынатын салықтар;
4. Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша: үйлесімді, үдемелі және кемімелі
салық;
5. Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және оған
билік жасайтын органға қарай: республикалық және жергілікті салық;
6. Пайдалану ретіне қарай: жалпы және мақсатты салықтар;
7. Салықтарды төлеуге байланысты: заттай және ақшалай салықтар;
8. Салық субъектілеріне қарай: заңды және жеке тұлғалардың салықтары;
9. Салықтардың қолданылу қызметтеріне орай: жай және төтенше салықтар;
10.Салықты есептеу және төлеу субъектісі бойынша: қызмет-ақылы және
қызметақысыз салықтар;
11.Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай: активті
және пассивті салық;
12.Салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты: үлестірме
және саңды салықтар;
1З.Салықтардың төленуіне қарай: тұрақты және біржолғы салықтар.

ІІ Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қызмет ету механизмі
2.1.Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму кезеңдері

Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет
болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару
жүйелеріне көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды.
Оларға қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер
мен көрші мемлекетгердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып,
өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.
Нарықтық экономика меп мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты —
бюджеттің кіріс бөлігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.
Салық саясатының басты мақсаты — салық жүйесін құру және оның тиімді
қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:
* мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;
* салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін
анықтау;
* арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;
* салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды
жүзеге асыру;
Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, бір-шама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толыктырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Бірінші кезең.
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президетінің ҚазКСР мемлекеттік салық
қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілер пакеті қабылданды.
1991 жылғы қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңына сәйкес сол кездегі салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түрлері:
І. Жалпы мемлекеттік салықтардың түрлері:
1. Қосылған құнға салынатын салық.
2. Пайдаға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын
салық.
5. Экспорт пен импортқа салынатын салық.
6. Кеден тарифі және баж салығы.
7. Пайдалы қазбаларды геологиялық барлау және геологиялық
іздестіру жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге
жұмсалатын алым.
8. Тіркелген (ренталық) төлемдер.
9. Транспорт құралдарына салынатын салық.
10.Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
11.Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп кіргені
үшін төленетін ақы.
12.3аңды ұйымдардың мүлкіне салынатын салық.
13.Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және
азаматгығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
14.Мемлекеттік баж салығы.
15.Табиғат ресурстарына салынатын салық.
16.Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
II. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Жер салығы.
2. Жеке адамдардың мүлкіне салынатын салық.
3. Орман табысы.
4. Су үшін төленетін ақы.
5. Табысқа салынатын салық.
6. Кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым.
7. Кәсіпкерлік қызметтің субъектілері ретінде тіркелмеген
азаматгардан алынатын алым.
8. Заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алым.
9. Елтаңбалық алым.
10. Мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен ауысқан мүлікке салынатын
салық.
III. Жергілікті салықтар мен алымдар:
1. Курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер
кұрылысына салынатын салық.
2. Курорттық алым.
3. Азаматтардан алынатын мақсатты алым.
4. Жарнамаға салынатын салық.
5. Автотранспорт құралдарын, есептеу техникасы және жеке компьютерлерді
қайта сатуға салынатын салық.
6. Автотранспортты аялдауға қойғаны үшін алынатын алым.
7. Жергілікті символиканы пайдалану құқығы үшін алым.
8. Ипподромдарда ат жарысына қатысқаны үшін алынатын алым.
9. Ат жарысындағы ұтысы үшін алынатын алым.
10.Ипподромдарда тотализатор ойынына қатысушы адамдардан алынатын алым.
11.Тауар биржаларында және валютаны сату және сатып алу кезінде жасалған
мәмілелерден алынатын алым.
12.Аукциондық сатудан алынатын алым.
13.Кино-телетүсірімдер өткізу құқығы үшін алынатын алым.
14.Пәтер алуға берілген рұқсат қағаз (ордер) үшін алынатын алым.
15.Ит иелерінен алынатын алым.
16.Спиртті ішімдіктермен сауда-саттық жасау құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым.
17.Жергілікті аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін
алынатын лицензиялық алым.
Екінші кезең.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының
ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады, онда еліміздің салық жүйесі мен
салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық стандарт салық салу принциптеріне
сәйкестендіру көзделген еді. Осыған орай 1995 жылы 24 сәуірде Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Бұл өз қаржы жүйемізді құруға
ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу жүйесі ықшамдалып, салық саны 45-тен 11-
ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы жергілікті
салықтар.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
2. Қосылған құнға салынатын салық.
3. Акциздер.
4. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1) Жер салығы.
2) Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық.
3) Көлік құралдарына салынатын салық.
4) Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды
тіркегені үшін алынатын алым.
5) Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
6) Аукциондардан алынатын алым.
Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы Қазақстан
Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі ғ440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін
алды.
Осы кезде Қазақстан Республикасында салықтар, алымдар және басқа да
міндетті төлемдердің мынадай түрлері қолданылды:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылған құнға салынатын салық;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
акциялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін бергені үшін алынатын
алымдар;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені
үшін алынатын алымдар;
8) жер салығы;
9) заңды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Алықтардың экономикалық мәні
ҚР-дағы салық жүйесі
Салық салудың экономикаға және әлеуметтік салаға әсері
Әлеуметтік салықтың теориялық негіздерін зерттеу
Салық салу туралы
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі даму және құрылуы
Салық жүйесін ұйымдастыру және оның принциптері
Қазақстан Республиканың салық жүйесі және мемлекеттің салықтың саясаты
Салық есебінің мәні
Салық элементтері және салықтың жіктелуі
Пәндер