Абайдың тұлғаның қоғамдағы орны туралы ой-пікірлері

1 АБАЙДЫҢ ТҰЛҒАНЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ
ОРНЫ ТУРАЛЫ ОЙ.ПІКІРЛЕРІ
ӘДЕБИЕТ

Абай философиясында адам проблемасы, оның ішкі дүниесі мент танымы слеулі орын алады. Жанды байыту мақстаы – бұл ағарту ісі. Абай халықтың қараңғылығына қынжылады. Ол: «Надан ел қуанбас нәрсеге қуанады» деп жазады (26 сөз)
Адам табиғаттан жан мен тән берілген.Тәннің қызығы – жеу, ішу, ұйықтау. Сезім мүшелері айнала қоршаған орта туралы білім береді. Оның айтқаны «Көзбенен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілмен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады... Кімде-кім сырттан естіп білу, көріп білу секілді нәрселерді көбейтіп алса, ол - көп жиғаны бар адам: сынап, орындысын, орынсызын - бәрін де бағанағы жиған нәрселерінен есеп қылып, қарап табады. Бұлай етіп бұл харекетке түсінген адамды ақылды дейміз.
Қазақ халқының ұлы ошйылы А.Құнанбаевтың XIX ғ. бірінші жартысындағы философиялық-әлеуметтік ой-пікірлері қоғамдық көзқарастың ең өзық үлгісі болды. Абайдын негізгі зерттеу объектісі — адам. А.Құнанбаев адам проблемасы, оның қоғамдағы мақсат-мұраты жөніндсгі қоғамдық-саяси ойдыц негізін қалаушы.
Адам мәселесі ұлы ойшыл шығармаларындағы негізгі әлеуметтік-рухани проблема болып табылады. Ол адамның тұлға ретінде әлеуметтік-саяси тұрғыда жетілуіне ықпал ететін алғышарттардың қатарында- "талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақымды" атап көрсеткен.Толыкқанды, жетілген адам- адамгершілігі мол, білімді, еңбекқор, сабырлы, имандылығы мен ұяты жоғары, қанағатшыл болуға тиіс дейді. Ол халықты осындай қасиеттерді өз бойларына дарытуға шақырып, жалпыадамзаттық ізгілікке үнледі.
Адамның қоғамдық өмірдегі орны туралы мәселе Абайды ерекше толғандырған. Адам белгілі бір табиғи және әлеуметтік-саяси ортада өмір сүріп, қалыптасады, ал қоршаған дүниенің оның мінез-құлқында, санасында, көзқарасында, дағдысында, іс-әрекетінде өз белгісін қалдыратыны сөзсіз, Адам мен қоғам арасыңдағы қарым-қатынасқа Абай зор мән беріп: '"Адам баласын замана өсіреді... Дүниеде жалғыз қалған адам- адамның өлгені" |1, 78],- дейді. Демек, ұлы ойшыл адамның тұлға ретінде қалыптасуына негіз болатын қоғам, сол кезеңдегі тарихи дәуір екенін жете түсінген. Сондықтан да: "Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татыт ескерсе, дүнидегі жаксы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгепі, көргені көп болған адам білімді болады" [1,42,] - деп тұжырымдайды.

1. Абай. Қара сөз, поэмалар. Алматы: Ел, 1993.
2. Құнанбаев А. Шығармаларының екі толық жинағы. І-т., Алматы: Ғылым, 1997.
3. Назарбаев Н.Ә. Абай туралы сөз //Егемен Қазақстан, 1995. 10 – тамыз.