Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерді оқытудың лингвистикалық негіздері

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдерді оқытудың лингвистикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1. Дауыс ырғағының сөзде атқаратын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... .15
1.2.1. Сұраулы сөйлем дауыс ырғағының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.2.2. Ағылшын тілінде сұраулы сөйлем дауыс ырғағының қазақ тілінен айырмашылығы мен ұқсастықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3. Ағылшын тілінде дауыс ырғағын меңгерудегі қазақ тілді студенттердің кездестіретін қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Бірінші бөлім бойынша түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

ІІ. Тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқыту әдістемесінің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1. Ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқытудың негізгі принциптерінің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.2. Қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқыту әдістемесінің үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Екінші бөлім бойынша түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38

ІІІ. Тәжірибелік оқыту үрдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3.1.Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.2.Тәжірибелік оқытуды жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.3.Нәтижелерді қорытындылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
Үшінші бөлім бойынша түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58

Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазіргі таңда шет тілі, әсіресе ағылшын тілі білімі бар азаматтарға сұраныс күннен күнге артуда.
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай ағылшын тілін оқытудың сапасын арттыру мәселесі бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Қазіргі нарық заманында Қазақстан көптеген шет мемлекеттермен достық қарым-қатынасты нығайтуда. Мемлекетіміздегі болып жатқан өзгерістер мен саяси-мәдени араласулардың көбеюі, біріккен өнеркәсіптердің пайда болуы, экономикалық қайта құрулар қазақтардың тілге деген қызығушылығы мен сұраныстарын тудырып отыр.
Алайда Республикамыздағы ағылшын тілін оқыту мәселесі бүгінгі таңда әдіскерлер мен тәжиребелі, ізденімпаз мұғалімдерді қатты алаңдатып отыр. Тілді оқытудың сапасы мен нәтижесіне деген қанағаттанбаушылық сезімі оқу процесінің тиімділігін арттыру жолдарын іздеуге жетелейді.
Қазіргі әдіскерлердің оқыту саласында айрықша назар аударатын мәселесі тілді коммуникативтік-танымдық тұрғыдан оқыту. Қандай тіл болмасын оны еркін меңгеріп, өз ойын толық та нақты жеткізе білу үшін сол тілді грамматикалық, фонетикалық, лексикалық тұрғыдан жетік игеруі тиіс. Алайда, ағылшын тілінде басты рөлді сөзді фонетикалық дұрыс жеткізе білу ойнайды. Шетел ғалымы Б.Ф. Корндорф айтқандай: “Фонетиканы меңгерудің маңыздылығы сол, дыбыстық тіл адамзат қоғамының жалғыз тілі болған да, бола бермек.”
Сөйлеушінің көңіл-күйі, эмоциясы, қатынасын дұрыс жеткізе білуінде және тыңдаушының оның сөзін дұрыс ұға білуінде дауыс ырғағының рөлі айрықша. Шетел фонетистерінің бірі Р.Кингдонның “Дауыс ырғағы -тілдің жан-дүниесінің айнасы” деген сөзі осы мәселені дәлелдейтін секілді. /1, 56/
Сөйлем түрлерінің ішінде қоғамда адамның өз ойын, таным-білімін дұрыс жеткізуінде сұраулы сөйлемнің орны ерекше. Алайда, тілдік жоғары оқу орнында қазақ тілді студенттердің ағылшын тілінде сұраулы сөйлем дауыс ырғағын ана тіліндегі сұраулы сөйлем құрылысы мен айту ырғағының ерекшеліктерінің әсерінен дұрыс меңгере алмау кемшілігін жою мақсаты зерттеу жұмысының тақырыбын осы мәселеге арнауға мәжбүр етті.
Көптеген жылдар бойы әртүрлі ұлттар аудиториясында шетел тілінің фонетикасына үйретуде студенттердің ана тілінің ерекшеліктерін ескере отырып оқыту зерттеушілердің іздену жұмыстарының басты пәні болып келеді (Г. П. Торсуев, Г.К. Тусупова, В. А. Исаков, И. В. Коробова, және т.б.), ал дауыс ырғағы, оның компоненттерін, олардың қызметін және рөлін зерттеушілердің де саны аз емес (В. А. Васильев, Ю. А. Дубовский, Л. Р. Зиндер, Т. М. Николаева, Джоунз Д. т.б.) және дыбыс ырғағының жүйесінің функциясын анықтауда біраз зерттеушілер еңбек сіңірді (Ф.А.Артемов, И.Г.Торсуева, D.Crystal, H.Palmer, D.Jones, R.Kingdon). Соның ішінде қазақ тілі мен ағылшын тілін салыстыра отырып, олардың ерекшеліктері мен ұқсастықтарын анықтауда қазақ зерттеушісі М.К.Исаевтың еңбегін зор мақтанышпен айтуға болады./2; 3/
Алайда ғылыми еңбектер, оқулықтар, бағдарламалар, зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне талдау жасай келе тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын меңгертуде нақты да нәтижелі жол көрсетілмегені, бұл мәселе жетік зерттелмегені байқалады. Содан болар, білім беру, оқыту кезінде студенттердің ана тілінің (біздің мәселемізде қазақ тілінің) ерекшеліктерінің әсерін ескере отырып жасалған оқыту әдісі жоқтың қасы.
Осының нәтижесінде көптеген жағдайда қазақ тілді студенттер ағылшын тілінде сұрақ қойған кезде дауыс ырғағын қате қолданады, бұл, әлбетте, студенттердің сөзінің мән-мағынасына кері әсер етіп, оның көркемділігіне бөгет болады.
Яғни, тілдік жоғары оқу орындарындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын меңгертудің белгілі бір нақты оқыту технологиясы, ғылыми зерттеуден өткен оқыту материалдарының жоқтығы басты мәселе болып отыр.
Мұның бәрі қазақ тілді студенттердің ағылшын тілін жетік біліп, сол тілде, әсіресе сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын қолдануда білім, білік, дағдыны қалыптастыру үшін керекті, тәжірибелі әдістеме жасау қажеттілігін тудырады.
Осы зерттеу жұмысында ұсынылғалы отырған тәжірибе нәтижелері, әдістемелер алда тұрған ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқытудағы мәселені шешуге көп септигін тигізе отырып, зерттеу жұмысының таңдалған тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Зерттеудің нысаны. Тілдік жоғары оқу орнында ағылшын тілінде сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағын оқыту процесі
Зерттеу жұмысының басты қаралар пәні— ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдер, олардың құрылымы мен дауыс ырғағын тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге оқыту әдістемесі.
Ағылшын тіліндегі дауыс ырғағы ұғымын анықтап, сұраулы сөйлем типтері мен олардың интонациялық құрылымдарын, ерекшеліктерін айқындай отырып, тілдік жоғары оқу орнындағы қазақ тілді студенттерге ағылшын тілінде дауыс ырғағын дұрыс қолдануды меңгертудің тиімді әдістерін, технологиясын жасау зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады.
Осы мақсатқа жету жолында зерттеу жұмысында мынадай міндеттер іске асырылуы тиіс:
• Теориялық материалды лингвистикалық, педагогикалық, психологиялық және әдістемелік тұрғыдан жанжақты талдау жасап, сұраулы сөйлемнің дауыс ырғағының функциялық мәнін анықтау
• Ағылшын тілін үйренуші қазақ тілді студенттердің дыбыстаған тілдік материалын магниттік таспаға түсіре отырып, ағылшын, қазақ және орыс тілдеріндегі дыбыстарды, дауыс ырғағын фонетикалықфонологиялық деңгейде сараптамалы лингвоәдістемелік талдау жасау және дауыс ырғағын қолданудағы қателер мен қиыншылықтарды анықтау
• Дыбысталған материалды ағылшын тілінде сөйлеуші адамдармен бірлесе отырып талдау
• Қазақ тілді студенттерге сай келетін ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын оқыту әдістемесін жасау
• Жасалған әдістеменің нәтижелілігін тәжірибе жүзінде тексеру
Қойылған міндеттерді шешу контрастивтік, имитативтік, эксперименттік, статистикалық әдістерді қолдануды талап етеді. Атап айтқанда:
• ғылыми әдебиеттер мен теориялық білім көздерін зерттей отырып, талдау жасау
• сұраулы сөйлемдердің түрлерінің дауыс ырғағын салыстырмалы түрде зерттеу
• әлеуметтік–педагогикалық (бақылау, жоғары оқу орнында қолданылатын оқу бағдарламаларын зерттеу, әңгіме, педагогикалық тәжірибені зерттеп, қорытындылау, дедукция және индукция)
• эксперименттік (ойлау эксперименті, педагогикалық эксперимент)
• статистикалық (эксперименттік оқыту нәтижелеріне талдау жасау)
Зерттеу жұмысында қазақ тілді студенттердің ағылшын тілінде айтқан сөздері маңызды материал қызметін атқарды.
Зерттеу жұмысының жетекші идеасы
Ағылшын тілінде сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын меңгерту қазақ тілді студенттерге сол тілде еркін, сауатты сөйлей алу қабілетін игеруге ықпал етеді және ағылшын тілін коммуникативті–танымдық тұрғыдан меңгертуге жол ашады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
Зерттеу жұмысында тілдік жоғары оқу орнында оқитын қазақ тілді студенттердің ағылшын тіліндегі сұраулы сөйлемдердің дауыс ырғағын меңгертудің ғылыми–теориялық негізі анықталып, студенттердің ана тілінің ерекшеліктері назарға алына отырып жасалған оқыту процесінде жаңа әдістеме ұсынылып, жаңа тиімді әдістер көрсетіледі.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы
Егер студенттерге ағылшын тілінің дауыс ырғағын тез және нәтижелі меңгерту барысында олардың ана тіліндегі қалыптасқан дыбыстау білімін көңілге ала отырып, анықталған қателерге баса назар аудартып оқытса, онда интонациялық дағдыларды меңгеру деңгейі жоғары болары және интерференциялық ісерлерді болдырмай, олардың алдын алатыны сөзсіз, өйткені әрбір тілдің өзіндік ерекшеліктері болады және студенттер ана тілінде қолданылатын дауыс ырғағын салыстыра отырып үйренуге мүмкіндік алады, қателерді алдын ала саналы түрде жібермеуге дайындалады.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізіне тілдік іс–әрекет теориясы, тіл және ойлау теориясы, ауызша тілдесудің құрылымының лингвистикалық зерттеулері, біртұтас педагогикалық процесс теориясы,

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Kingdon R. The Groundwork of English Intonation. London, 1958, p 285
2. Исаев М.К. Лингво-контрастивное исследование речевой деятельности в условиях искусственного двуязычия. Алматы, 1991.
3. Исаев М.К. Фонетические особенности английской речи казахов. Алматы, 2004.
4. Берлин С.А., Вейхман А.С. Обучение английской интонации. М, 1673. с.79
5. Брызгунова Е.А. Практическая фонетика и интонация русского языка. М, изд-во Московского унив., 1963. с.121
6. Пешковский А.М. Интонация и грамматика / Избранные труды. М, 1959. с.200
7. Базарбаева З.М. Қазіргі қазақ тілі интонациясының негізі. Алматы, 2002. 202 б
8. Марузо Ж. Словарь лингвистических терминов. М, 1960.
9. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. М, 1938. с.480
10. Щерба Л.В. Фонетика французского языка. М, 1948. с
11. Jones D. An Outline of English Phonetics. Cambridge, 1960. p 48
12. Vassilyev V.A. English Phonetics. A Theoretical Course. M, 1970. p 78
13. Мурзалина Б.К. Комуникативная природа интонации в сопоставительном освещении. Дисс.док.фил.наук. Алматы, 2003, с 200
14. Грамматика русского языка. Т 2. Изд-во АНСССР, с 160
15. Копнин П.В. Природа суждения и формы выражения его в языке. В сб.: “Язык и мышление”. М, 1957. с 150
16. Джахитова Л.Д. Коммуникативно-прагматические функции вопросительных высказывании. Маг.дисс. с
17. ГедзС.Ф. Коммуникативно-прагматические особенности высказывании с интеррогативным значением в современном английсклм языке. Автореф. Дисс.кан.фил.н. Киев, 1998. с 17
18. Маликова Е.А. Вопросительные предложения: номинативные и коммуникативные аспекты (на мат. англ. яз.) Автореф. Дисс.кан.фил.н. Киев, 1989. с 25
19. Crystal P. Prosodic Systems and Intonation in English, Cambridge University Press, 1989, p 265
20. Туркбенбаев Н.У. Интонация простых вопросительных предложении. Алматы, 1971. с 150
21. Торсуев Г.П. Опыт экспериментального сравнения английской и русской интонации. Дисс. Кан.ф.н. М, 1939с
22. Antipova E.Y. English Intonation, Moscow, 1985, p 385
23. Bolinger D. Intonation. Great Britain, London, 1973, p 269
24. Қарабаев М.Ә.Қазақ тілі. Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис. Алматы: «Ана тілі». 1993. 216 б
25. Кеңесбаев І.,Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Алматы: Мектеп. 1975. 304б
26. Аралбаев Ж.А. Қазақ тілі фонетикасыныңзерттелуі жайында // Фонетика казахского языка. Алматы. 1969 с. 28-42
27. Туркбенбаев Н.У. Об интонации вопросительных предложений/ Фонетика казахского языка. Под.ред. Кенесбаев С.К., Алматы, 1969. с. 138-146
28. Каспаров М.Г., Аралбаев Ж.А. Об изучении интонации казахского языка/Фонетика казахского языка. под.ред. С.К. Кенесбаева. Алматы. 1969. с 83-97
29. Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М, 1965. с 116
30. Вишневская Г.М. Лингвистические предпосылки возникновения русского акцента в английской интонации/ Фонетическая интерференция. Межвузовский сборник. Иваново, 1985. с 38-57
31. Нушикян Э.А. Просодическая интерференция при обучении интонации эмоциональной речи./ Фонетическая интерференция. Межвузовский сборник. Иваново, 1985. с. 113-122
32. Шумилина Т.Н. Просодическая интерференция при обучении интонации английской речи в условиях русско-украинского двуязычия./ Фонетическая интерференция. Межвузовский сборник. Иваново, 1985. с. 142-150
33. Утесбаева Ж.М. Проблемы интонации. Вестник, №3(75), 2004. КазГУ
34. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград, “Наука”, 1974. с 345
35. Тусупова Г.К. Формирование навыков немецкого произношения в казахской аудитории (языковой вуз). Дис.канд.пед.наук. Алматы, 2005, с.200
36. Карлинский А.Е. Концептуальные основы обучения неродному языку./Вестник КазГУМОиМЯ. №2, 2000. с 64-67
37. Галайдина Н.А. Организация и методика самостоятельной работы студентов І-го курса языкового вуза над интонацией английского языка. /начальный этап обучения/ дис.канд.пед.наук. М, 1967. с.105
38. Исаев М.К. Фонетическая интерференция при казахско-английском двуязычии. А., 1986. 121 с
39. Аракин Практический курс английского языка 1998
40. English File. Clive Oxenden, Paul Seligson, Oxford University Press, 1996, I part
41. Английский язык для специальных целей для студнтов ІІІ курса по специальности «Международое право», 2006, Койчикулова И.Н., каф. ТПЛ КазУМОиМЯ
42. English File. Clive Oxenden, Paul Seligson, Christina Lathm-Koenig, Oxford University Press, 1997, II part
43. Концепция развития иноязычного образования Республики Казахстан. Научное руководство д.ф.н., проф., акдемик МАН ВШ Кунанбаева С.С., Алматы. 2004. 19c.
44. Кунанбаева С.С. Современное иноязычно образование: методология и теории. А., 2005. 264 с
45. Джунисбеков А. Акустико-артикуляторные характеристики гласных казахского языка//Фонетика казахского языка. под.ред. С.К.Кенесбаева. Алматы.1969. с. 61-71
46. Габдуллина Г.А. Фонетические характеристики трилингвизма (на материале казахского, английского и немецкого языков). Автореф. Дис. Канд. Алматы, 2004. 26 с
47. Жигиль В.Г. Экспериментальное исследование некоторых проблем обучения интонации на первом курсе языкового ВУЗа. М, 1973
48. Москалева И.С., Голубева С.К. Использование компьютерных технологий для профессиональной подготовки учителей иностранного языка//Иностранные в школе №1. 2005. с 83-87
49. Лапидус Б.А. Проблемы содержания обучения иностранному языку в языковом вузе. Учебное пособие. М., «Высшая школа», 1986. 223 с
50. Пассов Е.А. Основы коммуниктивной методики обучения иноязычному общению. М., Русский язык. 1989. 278 с
51. Настольная книга препдавателя иностранного языка. Минск. 196. c 552
52. Ильин М.С. Основы теории упражнений по иностранному языку. М., 1975. 151 с
53. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград, «Наука». 1974. 27 с
54. Iskakova G.N. Intonation of Communicative Types of English Sentences Diploma Work. Taraz. 2005. 50 p
55. Macmillan English Dictionary (for advanced learners)Oxford,2002
56. Webster's New Encyclopedic Dictionary New York. 1993
57. Абдигалиев С.А. Пути преодоления лексической интерференций при обучении немецкому языку (языковой вуз). Дисс. Канд. пед.наук. (№78) Алма-Ата, 1975, 211 с
58. Штульман Э.А. Основы эксперимента в методике обучения иностранным языкам. Ворнеж. 1971. 144 с
59. Нурбекова Г.Ж. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің жоғары сынып оқушыларын диалог сөзге үйретуде интерактивтік тәсілді қолдану әдістемесі (неміс тілі). Пед.ғыл,канд.дисс. Алматы, 2002, 100-109 б
60. Карлинский А.Е. Принципы, методы и приемы лингвистических исследований. Алматы, 2003, с 103-147




61. Исазаде И.Ю. Интонационная структура общего вопроса в современном англтйском языке// Ученые записи. Вопросы романо-германской филологии. Т.54. МГПИИЯ им. Мориса Тореза. М, 1970. с 79-101
62. Мырзабеков С. Қазақ тілінің фонетикасы. Алматы. 1992. 136 б.
63. Әбдіғалиев С.Ә. Неміс тілін оқытудың негіздері. Алматы. 1992. 136б
64. Гальскова Н.Д. Современная методика обучения. М., 2000. 165с