Жеке тұлғаның психологиялық құрылымы
І. Кіріспе
а) Жеке тұлға туралы жалпы түсінік
ІІ. Негізгі бөлім
а) Жеке тұлғаның психологиялық құрылымы
ә) Жеке тұлғаның бағыттылығы
б) Жеке тұлғаның қалыптасуы
ІІІ. Қорытынды
а) Жеке тұлғаның әлеуметтенуі
а) Жеке тұлға туралы жалпы түсінік
ІІ. Негізгі бөлім
а) Жеке тұлғаның психологиялық құрылымы
ә) Жеке тұлғаның бағыттылығы
б) Жеке тұлғаның қалыптасуы
ІІІ. Қорытынды
а) Жеке тұлғаның әлеуметтенуі
Адам - бұл, бір жағынан, биологиялық құбылыс, санасы бар жануар, қоршаған дүниені тануға және оны белсенді өзгертуге қабілетті. Жоғары ұйымдасқан жануар ретінде адамға денесімен тік жүру, дүниені тану және өзгерту құралы ретінде қолдың дамуы, ерекше дамыған ми сияқты дене ерекшеліктері тән.
Екінші жағынан, адам-қоғамдық құбылыс. Бұл оның негізгі сипаты, себебі қоғамдық өмір және қоғамдық қатынастар, ұжымдық еңбек адамның биологиялық, дене құрлымын ѳзгертіп жѳне ѳзіне бағындырды. Адам туралы айтқанда, психология және философия ғылымдары "жеке тұлға" ұғымымен түсіндіреді.
Жеке тұлға адамға қарағанда тармағында қолданылады. Жеке тұлға — бұл сол адам, бірақ тек ғана қоғамдық, әлеуметтік құбылыс ретінде қарастырылады. Бұл жағдайда зерттеушілер оның биологиялық, табиғи жағын ескермей, адамды қоғамдық қатынастардың нәтижесі, қоғамдық дамудың белсенді қайраткері ретінде қарастырады.
Психологияда "адам" және "жеке тұлға" ұғымдарымен қатар "даралық" ұғымы да қолданылады. Әрбір адамның мәні, оның өмірі мен қызметі жағдайларының өзіндік қайталанбайтын ерекшелігі бар, сондықтан да тіптен екі бірдей жеке түлға болмайды жөне болуы да мүмкін емес.
Даралық дегеніміз жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктерінің қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын нақты өзгешелігі айтылады.
Жеке тұлға-тек тарих, философия, социология, этика, эстетика, психология, педагогика және т.б. сияқты қоғамдық ғылымдардың зерттеу нысаны. Жеке адам - қоғамдық дамудың кайраткері, қоғамда белгілі жағдайда түратын саналы индвид және белгілі қоғамдық рөлді атқарады.
Жеке тұлғаның 3 ерекшеліктерін атап ѳткен жѳн:
Біріншіден, жеке түлғаның қасиеттерінің тұрақтылығы. Жеке тұлғаның психикалық көрністерінің өзгермелілігіне қарамастан, оның психикалық келбетінің салыстырмалы тұрақтылығы анық байқалады.
Екіншіден, бұл-жеке тұлғаның бірлігі, жеке тұлғаның психикалық үрдістерінің, психикалық қалыптың және психикалық қасиеттердің тығыз байланысы мен озара тәуелділігі. Жеке тұлға біртүтас бірлікті білдіреді, әрбір касиет басқалармен тығыз байланысты. Мәселен, табандылық мақсатқа жету ептілігі ретінде қиындықтар мен кедергілерді жеңе отырып, жоғары моралдік сезімдермен, дамыған ұжымдық сезімдермен бірлікте ғана жағымды мәнге ие болады. Соңдыктан да жеке тұлға "жеке бѳліктерге" бѳлініп қалыптаспайды, тәрбиеленбейді, әруақытта да жеке тұлға тұтас, бірлікте қалыптасады, тәрбиеленеді.
Үшіншіден, бұл - жеке тұлғаның белсенділігі, қоршаған дүниені өзгертуге, түрлендіруге бағытталған кѳптеген жѳне жан-жақты іс-әрекетте бейнеленеді.
Психологияның басқа ғылымдардан ерекшелігі (философия, этика, заң ғылымдары жене т.б) жеке тұлғаның рухани бейнесін, оның қылықтары мен мінез-қүлқьш зертгейді. Психология ең аддымен жеке түлғаның себептерін, сезімін, қажеттілігін, қызығуын зерттейді. Психология іс-әрекетті ойдағыдай орындаудың психологиялық алғышарттарын және темпераменті мен мінез-қүлқының психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен қатар психология жеке тұлғаның қалыптасу және даму үрдісін зерттейді.
Екінші жағынан, адам-қоғамдық құбылыс. Бұл оның негізгі сипаты, себебі қоғамдық өмір және қоғамдық қатынастар, ұжымдық еңбек адамның биологиялық, дене құрлымын ѳзгертіп жѳне ѳзіне бағындырды. Адам туралы айтқанда, психология және философия ғылымдары "жеке тұлға" ұғымымен түсіндіреді.
Жеке тұлға адамға қарағанда тармағында қолданылады. Жеке тұлға — бұл сол адам, бірақ тек ғана қоғамдық, әлеуметтік құбылыс ретінде қарастырылады. Бұл жағдайда зерттеушілер оның биологиялық, табиғи жағын ескермей, адамды қоғамдық қатынастардың нәтижесі, қоғамдық дамудың белсенді қайраткері ретінде қарастырады.
Психологияда "адам" және "жеке тұлға" ұғымдарымен қатар "даралық" ұғымы да қолданылады. Әрбір адамның мәні, оның өмірі мен қызметі жағдайларының өзіндік қайталанбайтын ерекшелігі бар, сондықтан да тіптен екі бірдей жеке түлға болмайды жөне болуы да мүмкін емес.
Даралық дегеніміз жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктерінің қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын нақты өзгешелігі айтылады.
Жеке тұлға-тек тарих, философия, социология, этика, эстетика, психология, педагогика және т.б. сияқты қоғамдық ғылымдардың зерттеу нысаны. Жеке адам - қоғамдық дамудың кайраткері, қоғамда белгілі жағдайда түратын саналы индвид және белгілі қоғамдық рөлді атқарады.
Жеке тұлғаның 3 ерекшеліктерін атап ѳткен жѳн:
Біріншіден, жеке түлғаның қасиеттерінің тұрақтылығы. Жеке тұлғаның психикалық көрністерінің өзгермелілігіне қарамастан, оның психикалық келбетінің салыстырмалы тұрақтылығы анық байқалады.
Екіншіден, бұл-жеке тұлғаның бірлігі, жеке тұлғаның психикалық үрдістерінің, психикалық қалыптың және психикалық қасиеттердің тығыз байланысы мен озара тәуелділігі. Жеке тұлға біртүтас бірлікті білдіреді, әрбір касиет басқалармен тығыз байланысты. Мәселен, табандылық мақсатқа жету ептілігі ретінде қиындықтар мен кедергілерді жеңе отырып, жоғары моралдік сезімдермен, дамыған ұжымдық сезімдермен бірлікте ғана жағымды мәнге ие болады. Соңдыктан да жеке тұлға "жеке бѳліктерге" бѳлініп қалыптаспайды, тәрбиеленбейді, әруақытта да жеке тұлға тұтас, бірлікте қалыптасады, тәрбиеленеді.
Үшіншіден, бұл - жеке тұлғаның белсенділігі, қоршаған дүниені өзгертуге, түрлендіруге бағытталған кѳптеген жѳне жан-жақты іс-әрекетте бейнеленеді.
Психологияның басқа ғылымдардан ерекшелігі (философия, этика, заң ғылымдары жене т.б) жеке тұлғаның рухани бейнесін, оның қылықтары мен мінез-қүлқьш зертгейді. Психология ең аддымен жеке түлғаның себептерін, сезімін, қажеттілігін, қызығуын зерттейді. Психология іс-әрекетті ойдағыдай орындаудың психологиялық алғышарттарын және темпераменті мен мінез-қүлқының психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен қатар психология жеке тұлғаның қалыптасу және даму үрдісін зерттейді.
1. Сәбит Бап – Баба «Жалпы психология» Алматы-Дарын-2003ж.
2. Сәбит Бап – Баба «Жантану негіздері» Алматы-Дәнекер-2001ж.
3. Қ. Жарықбаев «Жантану негіздері» Алматы, 2002ж.
4. Сәбет Балтаұлы Бап – Баба «Жантану негіздері» Алматы-Дәнекер-2001ж.
5. Қ. Жарықбаев «Жалпы психология» Алматы, 2004ж.
2. Сәбит Бап – Баба «Жантану негіздері» Алматы-Дәнекер-2001ж.
3. Қ. Жарықбаев «Жантану негіздері» Алматы, 2002ж.
4. Сәбет Балтаұлы Бап – Баба «Жантану негіздері» Алматы-Дәнекер-2001ж.
5. Қ. Жарықбаев «Жалпы психология» Алматы, 2004ж.
Жеке тұлға туралы жалпы түсінік
Адам - бұл, бір жағынан, биологиялық құбылыс, санасы бар жануар,
қоршаған дүниені тануға және оны белсенді өзгертуге қабілетті. Жоғары
ұйымдасқан жануар ретінде адамға денесімен тік жүру, дүниені тану және
өзгерту құралы ретінде қолдың дамуы, ерекше дамыған ми сияқты дене
ерекшеліктері тән.
Екінші жағынан, адам-қоғамдық құбылыс. Бұл оның негізгі сипаты, себебі
қоғамдық өмір және қоғамдық қатынастар, ұжымдық еңбек адамның биологиялық,
дене құрлымын ѳзгертіп жѳне ѳзіне бағындырды. Адам туралы айтқанда,
психология және философия ғылымдары "жеке тұлға" ұғымымен түсіндіреді.
Жеке тұлға адамға қарағанда тармағында қолданылады. Жеке тұлға — бұл
сол адам, бірақ тек ғана қоғамдық, әлеуметтік құбылыс ретінде
қарастырылады. Бұл жағдайда зерттеушілер оның биологиялық, табиғи жағын
ескермей, адамды қоғамдық қатынастардың нәтижесі, қоғамдық дамудың белсенді
қайраткері ретінде қарастырады.
Психологияда "адам" және "жеке тұлға" ұғымдарымен қатар "даралық"
ұғымы да қолданылады. Әрбір адамның мәні, оның өмірі мен қызметі
жағдайларының өзіндік қайталанбайтын ерекшелігі бар, сондықтан да тіптен
екі бірдей жеке түлға болмайды жөне болуы да мүмкін емес.
Даралық дегеніміз жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктерінің
қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын нақты өзгешелігі айтылады.
Жеке тұлға-тек тарих, философия, социология, этика, эстетика,
психология, педагогика және т.б. сияқты қоғамдық ғылымдардың зерттеу
нысаны. Жеке адам - қоғамдық дамудың кайраткері, қоғамда белгілі жағдайда
түратын саналы индвид және белгілі қоғамдық рөлді атқарады.
Жеке тұлғаның 3 ерекшеліктерін атап ѳткен жѳн:
Біріншіден, жеке түлғаның қасиеттерінің тұрақтылығы. Жеке тұлғаның
психикалық көрністерінің өзгермелілігіне қарамастан, оның психикалық
келбетінің салыстырмалы тұрақтылығы анық байқалады.
Екіншіден, бұл-жеке тұлғаның бірлігі, жеке тұлғаның психикалық
үрдістерінің, психикалық қалыптың және психикалық қасиеттердің тығыз
байланысы мен озара тәуелділігі. Жеке тұлға біртүтас бірлікті білдіреді,
әрбір касиет басқалармен тығыз байланысты. Мәселен, табандылық мақсатқа
жету ептілігі ретінде қиындықтар мен кедергілерді жеңе отырып, жоғары
моралдік сезімдермен, дамыған ұжымдық сезімдермен бірлікте ғана жағымды
мәнге ие болады. Соңдыктан да жеке тұлға "жеке бѳліктерге" бѳлініп
қалыптаспайды, тәрбиеленбейді, әруақытта да жеке тұлға тұтас, бірлікте
қалыптасады, тәрбиеленеді.
Үшіншіден, бұл - жеке тұлғаның белсенділігі, қоршаған дүниені
өзгертуге, түрлендіруге бағытталған кѳптеген жѳне жан-жақты іс-әрекетте
бейнеленеді.
Психологияның басқа ғылымдардан ерекшелігі (философия, этика, заң
ғылымдары жене т.б) жеке тұлғаның рухани бейнесін, оның қылықтары мен мінез-
қүлқьш зертгейді. Психология ең аддымен жеке түлғаның себептерін, сезімін,
қажеттілігін, қызығуын зерттейді. Психология іс-әрекетті ойдағыдай
орындаудың психологиялық алғышарттарын және темпераменті мен мінез-қүлқының
психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен қатар психология жеке
тұлғаның қалыптасу және даму үрдісін зерттейді.
Жеке тұлғаның психологиялық құрылымы
Кез-келген құбылыс сияқты жеке тұлғаның психикалық өмірі белгілі
құрылымнан тұрады. Адамның дара психологиялық ерекшеліктеріне байланысты
және жеке тұлғаның өзіне тән құрылымын белгілеуге болады. Жеке тұлғаның
құрылымының бірінші бөлігі оның бағыттылығын сипаттайды немесе адамның
шындық дүниеге таңцамалы қатынасы. Бағыттылық әртүрлі қасиеттердің өзара
байланысты қажеттіліктер мен қызығулардың, идеялар мен тәжірибелік
үстанымдардың жүйесін қамтиды.
Жеке тұлға өзінің айналысқан қызығуының мақсаттылығын негіздей бастайды,
оған ерекше қоғамдық және жеке мән береді.
Жеке тұлғаның құрылымының үшінші бөлігі мінез болып табылады немесе
әлеуметтік ортадағы адамның мінез-құлық стилі. Мінез күрделі синтетикалық
құрылым, адамның рухани өмірінде мазмұн мен түр бірлігінде аңғарылады.
Мінез жеке тұлғаны тұтас көрсете алмағанмен, бірақ оның қасиеттерінің,
бағыттылығы мен ерік-жігерінің, интеллектуалдық және эмоциялық сапаларының,
темпераментте байқалатын типологиялық ерекшеліктерінің күрделі жүйесін
біддіреді.
Мінез жүйесінде сонымен қатар басты қасиеттерді бөліп көрсетуге
болады. Оларға ең алдымен — моралдік, екіншіден — ерік-жігер сапалары
жатады, олар белгілі мінез-құлық стилін жөне практикалық міндеттерді шешу
тәсілін қамтамасыз етеді. Сондықтан да моралдік - ерік-жігер сапаларын
мінездің негізін қүрайды деп айта аламыз.
Басқару жүйесі болып табылады, кѳп жағдайда "мен" деген ұғымды
білдіреді. "Мен" — жеке тұлғаның өзіндік сапа қүрылымы, ол өзін-өзі реттеп
отыруды іске асырады: іс-әрекетті күшейту немесе бәсеңсіту, өзін-өзі
бақылау және іс-әрекет пен қьшықты басқару, іс-әрекетті жоспарлап отыру,
сонымен, өзін-өзі басқару жеке тұлғаның мақсаты ұйымдасқан өмірі мен
қызметінде ерекше маңызы зор. Жеке тұлғаның құрылымы егер психикалық
үрдістер мен қалыпты алып тастағанда толық болмай шығар еді.
Жеке тұлғаның ұйымдасқан бағыттылығы қабылдаудың және оған байланысты
эмоциялық реакцияның тандауына әкеледі.
Психикалық үрдістердің негізінде психикалық қасиеттер ұйымдасады. Жеке
тұлғаның психикалық қасиеттері бұл иңдивидке тән психикалық іс-әрекет пен
мінез-құлықтың белгілі саңдық-сапалық деңгейін қамтамасыз ететін тұрақты
құрылым.
Психикалық үрдістердің жүру сипаты, қасиеттердің көрінуі жеке тұлғаның
психикалық белсенділігінің жағдайына байланысты.
Психикалық қалып дегеніміз жеке тұлғаның көтеріңкі немесе түсінкі
белсенділігі түрінде көрінетін психологиялық іс-әрекеттің тұрақты деңгейін
айтады. Кез-келген оқиғаны бейнелеу - күрделі құбылыс. Ол өз құрамына
біршама үрдістерді кіргізеді: түйсіну мен қабылдау, қайта жаңғыру, ойлау,
сезім және т.б. қоғамдық және жеке мәні бар ықпал мен ой түйінін түсіну,
соған сәйкес сезім туғызады, оның сипатына қарай жеке тұлғаның жалпы
белсенділік деңгейін төмендетеді немесе арттырады. Психикалық іс-әрекеттің
қалыптасқан деңгейі белгілі бір уақытқа жалғасуы сақталады.
Барлық кейінгі психикалық белсенділігі пайда болған жағдайға сәйкес
жүріп отырады.
Психикалық қалып сыртқы және ішкі жағдайлардың себептеріне байланысты,
бірақ оның динамикасы мен сипаты жеке тұлғаның қасиетіне байланысты.
Жеке тұлғаның бағыттылығы
Жеке тұлғаның негізгі сипаты оның бағыттылығы болып табылады.
Бағыттылық адам алдына қойған мақсатты анықтайды, сол мақсатты орыңдауға
үмтылысы төн, түрткілер арқылы адам іс-әрекеттер жасайды, қызығуларды адам
іс-әрекетте басшылыққа алады.
Белсенділік — жеке тұлғаның басты жалпы қасиеті, ол іс-әрекетте,
қоршаған ортамен қарым-қатынас үрдісінде байқалады. Адамды белгілі бір
жағдайда әрекет етуге, алдына, мақсат қоюга және оны орыңдауға итермелейтін
не? Осындай итермелейтін себепке қажеттілік жатады. Қажеттілік адам
тарапынан белгілі бір затқа мұқтаждық, бір нәрсенің жетіспеуі, белгілі бір
нәрсеге қанағаттанбау тұрғысында іске асады, ал жеке тұлғаның белсенділігі
қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталады.
Адам қажеттілігі әртүрлі. Ең алдымен адамның өмір сүруін тікелей қамтамасыз
ететін табиғи қажеттіліктерді атап етуте болады: тамаққа, ұйқыға, киімге,
суықтан және ыстықтан сақтау құралы ретіңде тұрғын үйге қажеттілік. Бұл
негізінен биологиялық қажеттіліктер, сонымен қатар олар
жануарлардың қажеттіліктерінен түбірлі айырмашылықтары бар. Оның ішінде,
біз оны қанағаттандырудың әлеуметтік сипаты туралы айтып отырмыз.
Адамда табиғи қажеттіліктермен қатар таза адами, рухани немесе
әлеуметтік қажеттіліктер болады. Басқа адамдармен сѳздік қарым-қатынас
қажеттілігі, еңбекке деген қажетгілік, мәдени қажеттіліктер (кітап және
үнқағаз оқу, радио, теледидар тыңдау, музыка тыңцау, киноға және театрға
бару) болады.
Түрткілер (мотивтер) — бұл қажеттіліктерді канағаттандырумен
байланысты іс-әрекетке итермелеу. Егер де қажеттіпік адам белсенділігінің
барлық түрлерінің мәнін, қызметін құрайтын болса, ал түрткілер бұл
қажеттіліктің нақты көрінуі болып табылады.
Адамның мінез-құлқын қарастыра отырып, оның қылығын таңдай келіп, оның
түрткілерін дұрыс түсіну қажет. Түрткілер бір-бірінен онда іске асатын
қажеттіліктердің түріне, аумағына, іс-әрекеттің мазмұнына (еңбек әрекетінің
түрткілері, оқу әрекетің түрткілері) байланысты ерекшеленеді.
Адамның танымдық кажеттіліктерінің көрінісі қызығу деп аталады. Қызығу
- бүл адамның белгілі бір затқа, құбылысқа немесе іс-әрекетке, жағымды
эмоциялық қатынасқа байланысты белсенді танымдық бағыттылғы.
Қызығулар өзінің мазмұны, ауқымы, тереңдігі, тұрақтылығы және
тиімділігі бойынша сипатталады.
Жеке тұлғаның қалыптасуы
Жеке тұлға адамның қоғамдық, тарихи-нақтылы жағдайында, оны оқыту және
төрбелеуде қалыптасады. Жеке тұлғаның дамуының, сонымен қатар барлық
психикалық сапалар мен үрдістердің қозғаушы күштері не?
Психология тарихында бұл меселені шешуде екі бағыт қалыптасты:
биогенетикалық және социогенетикалық.
Биогенетикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Адам - бұл, бір жағынан, биологиялық құбылыс, санасы бар жануар,
қоршаған дүниені тануға және оны белсенді өзгертуге қабілетті. Жоғары
ұйымдасқан жануар ретінде адамға денесімен тік жүру, дүниені тану және
өзгерту құралы ретінде қолдың дамуы, ерекше дамыған ми сияқты дене
ерекшеліктері тән.
Екінші жағынан, адам-қоғамдық құбылыс. Бұл оның негізгі сипаты, себебі
қоғамдық өмір және қоғамдық қатынастар, ұжымдық еңбек адамның биологиялық,
дене құрлымын ѳзгертіп жѳне ѳзіне бағындырды. Адам туралы айтқанда,
психология және философия ғылымдары "жеке тұлға" ұғымымен түсіндіреді.
Жеке тұлға адамға қарағанда тармағында қолданылады. Жеке тұлға — бұл
сол адам, бірақ тек ғана қоғамдық, әлеуметтік құбылыс ретінде
қарастырылады. Бұл жағдайда зерттеушілер оның биологиялық, табиғи жағын
ескермей, адамды қоғамдық қатынастардың нәтижесі, қоғамдық дамудың белсенді
қайраткері ретінде қарастырады.
Психологияда "адам" және "жеке тұлға" ұғымдарымен қатар "даралық"
ұғымы да қолданылады. Әрбір адамның мәні, оның өмірі мен қызметі
жағдайларының өзіндік қайталанбайтын ерекшелігі бар, сондықтан да тіптен
екі бірдей жеке түлға болмайды жөне болуы да мүмкін емес.
Даралық дегеніміз жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктерінің
қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын нақты өзгешелігі айтылады.
Жеке тұлға-тек тарих, философия, социология, этика, эстетика,
психология, педагогика және т.б. сияқты қоғамдық ғылымдардың зерттеу
нысаны. Жеке адам - қоғамдық дамудың кайраткері, қоғамда белгілі жағдайда
түратын саналы индвид және белгілі қоғамдық рөлді атқарады.
Жеке тұлғаның 3 ерекшеліктерін атап ѳткен жѳн:
Біріншіден, жеке түлғаның қасиеттерінің тұрақтылығы. Жеке тұлғаның
психикалық көрністерінің өзгермелілігіне қарамастан, оның психикалық
келбетінің салыстырмалы тұрақтылығы анық байқалады.
Екіншіден, бұл-жеке тұлғаның бірлігі, жеке тұлғаның психикалық
үрдістерінің, психикалық қалыптың және психикалық қасиеттердің тығыз
байланысы мен озара тәуелділігі. Жеке тұлға біртүтас бірлікті білдіреді,
әрбір касиет басқалармен тығыз байланысты. Мәселен, табандылық мақсатқа
жету ептілігі ретінде қиындықтар мен кедергілерді жеңе отырып, жоғары
моралдік сезімдермен, дамыған ұжымдық сезімдермен бірлікте ғана жағымды
мәнге ие болады. Соңдыктан да жеке тұлға "жеке бѳліктерге" бѳлініп
қалыптаспайды, тәрбиеленбейді, әруақытта да жеке тұлға тұтас, бірлікте
қалыптасады, тәрбиеленеді.
Үшіншіден, бұл - жеке тұлғаның белсенділігі, қоршаған дүниені
өзгертуге, түрлендіруге бағытталған кѳптеген жѳне жан-жақты іс-әрекетте
бейнеленеді.
Психологияның басқа ғылымдардан ерекшелігі (философия, этика, заң
ғылымдары жене т.б) жеке тұлғаның рухани бейнесін, оның қылықтары мен мінез-
қүлқьш зертгейді. Психология ең аддымен жеке түлғаның себептерін, сезімін,
қажеттілігін, қызығуын зерттейді. Психология іс-әрекетті ойдағыдай
орындаудың психологиялық алғышарттарын және темпераменті мен мінез-қүлқының
психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен қатар психология жеке
тұлғаның қалыптасу және даму үрдісін зерттейді.
Жеке тұлғаның психологиялық құрылымы
Кез-келген құбылыс сияқты жеке тұлғаның психикалық өмірі белгілі
құрылымнан тұрады. Адамның дара психологиялық ерекшеліктеріне байланысты
және жеке тұлғаның өзіне тән құрылымын белгілеуге болады. Жеке тұлғаның
құрылымының бірінші бөлігі оның бағыттылығын сипаттайды немесе адамның
шындық дүниеге таңцамалы қатынасы. Бағыттылық әртүрлі қасиеттердің өзара
байланысты қажеттіліктер мен қызығулардың, идеялар мен тәжірибелік
үстанымдардың жүйесін қамтиды.
Жеке тұлға өзінің айналысқан қызығуының мақсаттылығын негіздей бастайды,
оған ерекше қоғамдық және жеке мән береді.
Жеке тұлғаның құрылымының үшінші бөлігі мінез болып табылады немесе
әлеуметтік ортадағы адамның мінез-құлық стилі. Мінез күрделі синтетикалық
құрылым, адамның рухани өмірінде мазмұн мен түр бірлігінде аңғарылады.
Мінез жеке тұлғаны тұтас көрсете алмағанмен, бірақ оның қасиеттерінің,
бағыттылығы мен ерік-жігерінің, интеллектуалдық және эмоциялық сапаларының,
темпераментте байқалатын типологиялық ерекшеліктерінің күрделі жүйесін
біддіреді.
Мінез жүйесінде сонымен қатар басты қасиеттерді бөліп көрсетуге
болады. Оларға ең алдымен — моралдік, екіншіден — ерік-жігер сапалары
жатады, олар белгілі мінез-құлық стилін жөне практикалық міндеттерді шешу
тәсілін қамтамасыз етеді. Сондықтан да моралдік - ерік-жігер сапаларын
мінездің негізін қүрайды деп айта аламыз.
Басқару жүйесі болып табылады, кѳп жағдайда "мен" деген ұғымды
білдіреді. "Мен" — жеке тұлғаның өзіндік сапа қүрылымы, ол өзін-өзі реттеп
отыруды іске асырады: іс-әрекетті күшейту немесе бәсеңсіту, өзін-өзі
бақылау және іс-әрекет пен қьшықты басқару, іс-әрекетті жоспарлап отыру,
сонымен, өзін-өзі басқару жеке тұлғаның мақсаты ұйымдасқан өмірі мен
қызметінде ерекше маңызы зор. Жеке тұлғаның құрылымы егер психикалық
үрдістер мен қалыпты алып тастағанда толық болмай шығар еді.
Жеке тұлғаның ұйымдасқан бағыттылығы қабылдаудың және оған байланысты
эмоциялық реакцияның тандауына әкеледі.
Психикалық үрдістердің негізінде психикалық қасиеттер ұйымдасады. Жеке
тұлғаның психикалық қасиеттері бұл иңдивидке тән психикалық іс-әрекет пен
мінез-құлықтың белгілі саңдық-сапалық деңгейін қамтамасыз ететін тұрақты
құрылым.
Психикалық үрдістердің жүру сипаты, қасиеттердің көрінуі жеке тұлғаның
психикалық белсенділігінің жағдайына байланысты.
Психикалық қалып дегеніміз жеке тұлғаның көтеріңкі немесе түсінкі
белсенділігі түрінде көрінетін психологиялық іс-әрекеттің тұрақты деңгейін
айтады. Кез-келген оқиғаны бейнелеу - күрделі құбылыс. Ол өз құрамына
біршама үрдістерді кіргізеді: түйсіну мен қабылдау, қайта жаңғыру, ойлау,
сезім және т.б. қоғамдық және жеке мәні бар ықпал мен ой түйінін түсіну,
соған сәйкес сезім туғызады, оның сипатына қарай жеке тұлғаның жалпы
белсенділік деңгейін төмендетеді немесе арттырады. Психикалық іс-әрекеттің
қалыптасқан деңгейі белгілі бір уақытқа жалғасуы сақталады.
Барлық кейінгі психикалық белсенділігі пайда болған жағдайға сәйкес
жүріп отырады.
Психикалық қалып сыртқы және ішкі жағдайлардың себептеріне байланысты,
бірақ оның динамикасы мен сипаты жеке тұлғаның қасиетіне байланысты.
Жеке тұлғаның бағыттылығы
Жеке тұлғаның негізгі сипаты оның бағыттылығы болып табылады.
Бағыттылық адам алдына қойған мақсатты анықтайды, сол мақсатты орыңдауға
үмтылысы төн, түрткілер арқылы адам іс-әрекеттер жасайды, қызығуларды адам
іс-әрекетте басшылыққа алады.
Белсенділік — жеке тұлғаның басты жалпы қасиеті, ол іс-әрекетте,
қоршаған ортамен қарым-қатынас үрдісінде байқалады. Адамды белгілі бір
жағдайда әрекет етуге, алдына, мақсат қоюга және оны орыңдауға итермелейтін
не? Осындай итермелейтін себепке қажеттілік жатады. Қажеттілік адам
тарапынан белгілі бір затқа мұқтаждық, бір нәрсенің жетіспеуі, белгілі бір
нәрсеге қанағаттанбау тұрғысында іске асады, ал жеке тұлғаның белсенділігі
қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталады.
Адам қажеттілігі әртүрлі. Ең алдымен адамның өмір сүруін тікелей қамтамасыз
ететін табиғи қажеттіліктерді атап етуте болады: тамаққа, ұйқыға, киімге,
суықтан және ыстықтан сақтау құралы ретіңде тұрғын үйге қажеттілік. Бұл
негізінен биологиялық қажеттіліктер, сонымен қатар олар
жануарлардың қажеттіліктерінен түбірлі айырмашылықтары бар. Оның ішінде,
біз оны қанағаттандырудың әлеуметтік сипаты туралы айтып отырмыз.
Адамда табиғи қажеттіліктермен қатар таза адами, рухани немесе
әлеуметтік қажеттіліктер болады. Басқа адамдармен сѳздік қарым-қатынас
қажеттілігі, еңбекке деген қажетгілік, мәдени қажеттіліктер (кітап және
үнқағаз оқу, радио, теледидар тыңдау, музыка тыңцау, киноға және театрға
бару) болады.
Түрткілер (мотивтер) — бұл қажеттіліктерді канағаттандырумен
байланысты іс-әрекетке итермелеу. Егер де қажеттіпік адам белсенділігінің
барлық түрлерінің мәнін, қызметін құрайтын болса, ал түрткілер бұл
қажеттіліктің нақты көрінуі болып табылады.
Адамның мінез-құлқын қарастыра отырып, оның қылығын таңдай келіп, оның
түрткілерін дұрыс түсіну қажет. Түрткілер бір-бірінен онда іске асатын
қажеттіліктердің түріне, аумағына, іс-әрекеттің мазмұнына (еңбек әрекетінің
түрткілері, оқу әрекетің түрткілері) байланысты ерекшеленеді.
Адамның танымдық кажеттіліктерінің көрінісі қызығу деп аталады. Қызығу
- бүл адамның белгілі бір затқа, құбылысқа немесе іс-әрекетке, жағымды
эмоциялық қатынасқа байланысты белсенді танымдық бағыттылғы.
Қызығулар өзінің мазмұны, ауқымы, тереңдігі, тұрақтылығы және
тиімділігі бойынша сипатталады.
Жеке тұлғаның қалыптасуы
Жеке тұлға адамның қоғамдық, тарихи-нақтылы жағдайында, оны оқыту және
төрбелеуде қалыптасады. Жеке тұлғаның дамуының, сонымен қатар барлық
психикалық сапалар мен үрдістердің қозғаушы күштері не?
Психология тарихында бұл меселені шешуде екі бағыт қалыптасты:
биогенетикалық және социогенетикалық.
Биогенетикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz