Зымыран тасымалдаушының ұшырулуынын қоршаған отаға әсері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Зымыран тасымалдаушының ұшырулуынын қоршаған отаға

әсері .

2, 1 Ғарыштық ұшырулуыдың озон қабатын глобольді бұзуы-өзекті мәселе.

Атмосфераның антропогендік ластануы -жер жер бетінде өте қауіпті экологиялық мәселелердің бірі. Адамзаттың технотронды әрекеті нәтижесінде соңғы онжылдықта атмосфераның аз газды құрамы ұлғайып кетті. Оның құрамында азот оксиді, сүтегі күкірт, көміртегі, аммиак, метан және басқа көмірсүтектер, күкірт сутегі, хлорфторкөміртегі, галокарбондар, сонымен қатар, күрделі органикалық қосылыстар кіреді. Осы газдардың аз мөлшердегі жиынтығына қарамастан негізі құрушы газдармен O ₂ және N ₂ салыстырғанда табиғи фоннан олардың құрамының өсуі жер бетіндегі тіршілікке едәуір деңгейде өзгеріске ұшыратуы мүмкін. Мысалы : көміроксиді атмосферада жүріп жатқан күрделі физикалық химиялық процестердің жиынтығы арқылы адамзатқа тікелей әсер етеді. Антропогендік әрекет кезінде атмосфера ның жоғарғы қабатында оттегіне күннің ультракүлгінді сәулесі қалыптасады да, ол озон шоғырын өзгеріске ұшыратады.

Кейбір зерттеу жұмыстары озонның бұзылуын каталитикалық циклмен толықтыру керектігін көрсетті. Олардың маңыздылары - сутекті, азоты және хлорлы. Яғни, ультракүлгін сәуленің ролі басым.

Соңғы 10-15 жылда атмосферадағы озон құрамының азаюы жайында нақты тенденция туындады. Сондай-ақ орта ендікте ол жылына шамамен 0, 4-0, 5 % деп есептелді. Дегенмен, жекелеген географиялық аймақтардыа бұл кему процесі одан да жоғары. Антарктидада 1992 жылдың қыркүйегінде қазан айының басында 1979 жылдың осы кезеңдермен салыстырғанда 40 %-ды құрады.

Хлорфторкөміртегі мен галоген негізіндегі басқа қоспалардың, сонымен қатар азот оксидінің стратосфераға түсуі -озон қабатының бұзылуының басты себебі болып табылады.

Аталған заттармен қатар бұзылудың каталитикалық цикліне метан, сутегі оксиді, күкірт және оның қоспалары кіреді. Галоген құрылымды ластану әсерінен озон қабатында оқшаулануды байқауға болады. Қазіргі кезде ол хлорлы қоспа қалдықтары әсерінен бұзылуда. Галокарбонның тропосферадан стратосфераға түсуі ультракүлгінді сәуленің әрекеті кезінде оларды ыдыратып жібереді және атомның немесе О ₃ -мен реакцияға түсу әрекеті жоғары басқада галогендердің босап қалуына әкеп соғады. Галогендің босаған атомы каталитикалық реакция қатарының нәтижесінде озон молекуласымен дүркін-дүркін реакцияға түсуі мүмкін. Азот оксиді хлорға қарағанда газды каталитикалық циклде белсенді. \18\

Суық антарктикалық стратосферадағы полярлы стратосфералық бұлт қалыптасқан мұз кристалдарында және су конденсациясында азот қышқылының үш гидраты бөлшегі болған жағдайда озондың бұзылуы жедел артады. Бөлшектер бетінде озонды бұзушы-CL және CLO компоненті қалыптасқан фотодиссоциация кезінде CL, CLO ₂ HOCL және CLNO ₂ .

Молекулалардың таралуына себеп болатын гетерогендік химиялық реакция жүріп жатады. Қыста полярлы стратосфералық бұлттың түзілуі полярлы атмосфераны денитрификацияға және дегитратицияға ұшыратады, ал жазда күннің ысуы мен CL ₂ CLO ₂ HOCL CLNO ₂ -ның фотодиссоциациясы байланысты озон тесігі қалыптасады. Әбден нашарлауы қыркүйекте және қазанның басында байқалады.

Гетерогенді реакция стратосфералық аэрозольдердің қатысуымен орта ендіктерде де жүреді, күшті жанартаудың атқылауы мен стратосфералық авиацияның ұшуы кезінде.

Әлемдік қауым озонның үздіксіз кемуі, стратосферадағы қауіптірек экологиялық апаттардың бірінің болуы мүмкіндігі бар екендігіне көз жеткізді. 1985 жылы жердің озон қорғау жайында Вендік конвенциясы қабылданды. 1987 жылы көптеген елдер үкіметтері озонды бұзушы заттар жайында Монреал протоколына қол қойды.

Озон қабатын және жер бетіндегі және тропосферадағы ультракүлгін сәулелер мөлшерін үнемі бақылауға алу;

Атмосферадағы озонның қалыптасуы мен бұзылуын анықтайтын процестерді тререңдек үйрену;

Атмосфераның газды және аэрозольді құрамының өзгеруіндегі динамикалық процестер мен олардың ролін анықтау;

Озон шоғырының өзгеруін климат пен биосфераға әсерін анықтау;

Озонның антропогендік және табиғи бұзылуының басты себептерін талдау,

Жердің озон қабатын қайта қалпына келтіруге бағытталған

Ғылыми-техникалық шараларды қарастыру.

Оның қайта қалпына келуінің әртүрлі әдістерінің эффективті және экологиялық қауіпсіздігін талдау;

Табиғи құбылыстан тыс технотронды әрекет адам қоғамын глобальд экологиялық апатқа ұшыратуы мүмкін. Халықаралық қауымдастар атмосфераға әсер етудің активті әдісін қабылдауға дайын болуы қажет. Озонды жоғалтудағы бірлігін тонна деп алсақ, «Шаттл »-300 мың тонна, «Союз» -35-38 тонна, «Энергия» -15 тонна жояды.

1997 жылы 8-ші наурызда Ресей аумағында екі озон тесігі қалыптасты. Біріншісі Ресейдің Европалық территориясының батыс бөлігін шамамен 1000 км радиуста жауып алды:Қара жердің орталық ауданы, Новгород, Санкт-Петербург және Псков облысы, шетелдің аз бөлігін қамтыды:Латвияны, Литваны Эстонияны, Батыс Беларусты және батыс Украинаны. Екінші теңдессіз ірі тесік Якутия аспанын жаралады. Дегенмен, наурыз айының салқын ауасы озон тесігінің улы заттарына төтеп берді. Салқындық ауа массасының бағытын өзгертіп, озон тесігі көлемін кемітті. Сонымен, 13 -ші наурызда Европалық тесігі жойылды. Дегенмен, стратосферадағы озон мөлшері 20-30% -ға кеміді. Үрейлі Якуттық аномалия үш есеге кеміді. Бұл аймақтың озон қабаты 35 % -дан астам мөлшерге түсіп кетті.

80-ші жылдың басында Антарктида да планетаны бүлдіруші өткір ультракүлгінді сәулелерден сақтап тұрған озон қабатынан алғаш рет тесік табылды, яғни нормасынан үш есе кем болып отыр. Содан соң, басқа құрлықтардың үстінен ұсақ тесіктер пайда бола бастады.

Жердің қоғаушы қолшатырының «тесітерінің» келешегі қалай болар екен?

Озонның тілімденген қабаты тозған бөгеттен су аққандай, жерге терелеуын қарқынды жүзеге асырып жатқан ультракүлгінді сәулеге қаншалықты төзе алар екен. Якуттық тайга ультракүлгінді сәлені шектеулі нормадан 40% -дан астам дерлі алды. Бұл тұрғындарға және табиғатқа қалай байқалатындығы белгісіз. Әрине, әлемдік ғылым өткір ультракүлгінді сәле нәтижесінде астық түсімі кеміп, кей адамдарды ауруға шалдықтыратындығын дәлелдеді. Американдық мамандар стратосферадағы озонның әр пайызға кемуі, көзді шел басу ауруын 03-0, 6% -ға, ал тері рагі ауруын 3% -ға арттыратындығына көз жеткізіп отыр. Батыс елдерінде арнайы қызмет көрсету орындары тұрғындарды ультракүлгінді сәулелердің деңгейі жайлы мәліметпен құлақтандырып, нақты ұсыныстар беріп отырады:ыстық күндері қанша минут қыздырынып, қыдырып жүргізуге болады т. с. с.

Сонымен қатар, осы фактының жаңа дәлелі алынды, атап айтқанда ультракүлгінді сәулелер сүйектің мықтылығын арттырады:рахиттың пайда болуына кедергі жасап, оны түрлі қауіптерден сақтайды.

Озон тесігі тек батыс елдерін алаңдатып отырған жоқ. Ресей гтдромет жүйесінде, 1973 жылдан бері 30 озонды бақылау станциядан тұратын торап жұмыс істейді. Ал 1987 жылдан бері озон қабатынынң жағдайын арнайы бақылау жүйесі бақылайды. Бұл Ресейдің және шектесіп жатқан территориялардың ультракүлгінді сәулелену картасын алуға мүмкіндік береді.

Ресей гидрометінің орталық аэрологиялықз лабороториясы бөлімінің меңгерушісі Г Крученскийдің пікірі бойынша, ультракүлгінді мәселесі бар, бірақ оның келтіретін зиян мөлшері белгісіз. Глобальді радиоактивті айналым ендік бойынша таралса, онда мұнда озон тесмігі қатерлі орын алады; радиациялық фонның деңгейінің ұлғаюы планетадағы барлық тірі организмдің жойылуына әкеліп соғатын 3 тен 22 сағатқа созылатын озон тесігін қалыптастырады.

Биосферадағы радиациялық фондық мөлшерінің деңгейі солтүстікте қаншалықты өссе, оңтүстік ендіктеде соншалықты, яғни озондық қалыптасуымен адамзаттың озонды өлімі сәйкес келеді. \5\

1989 жылы әлемдік ауа-райы қызметі -базаға мониторинг станциясының екі торабы ауаның фонды ластануы және озонды сақтаудағы глобальді жүйесі құрылғандығын, яғниатмосфераның глобальді қызметін тіркеді. Қазіргі таңда біріншіден шамамен 200 станция бақылау жұмысын жүргізуде, оның ішінде 18 станйия Ресей территориясына жатады, олардың екеуі глобальді маңызға ие -Туруханск қаласы мен Пятигорск қаласында. Озонды бақылаудың екінші жүйесінде 140 станция бар (60 елде) , оның 30 станциясы Ресейде . Көптеген елдер атмосфераның глобальді қызметін көрсетуін (ГСА) жимнақталған, өңделген жәліметтермен қамтамасыз етеді. Сондай-ақ Канада да озон бойынша, Жапонияда -булы газ бойынша, АҚШ та қышқылды жауын бойынша, Ресейде -күн радиациясы жиынтығы бойынша мәләмет беретін әлемдік орталықтар бар. Қазақстанда жер ресурсы және экология министрлігі жүйесінде республиканың күнделікті ультракүлгінді сәулелену картасын алатын озонометрлік станциясы ұйымдастырылмаған.

Озон-алып химиялық реактивлік пен улы заттан тұратын оттегінің үш атомды молекуласы . (О ₃ ) ОЗОНОСФЕРА -полюстерде 7-8 км, экваторда 17-18 км және 50 км-ге дейін биіктікте жататын ультракүлгінді сәулелерді сіңіруші стратосфера шегіндегі атимосфера қабаты. Озон тесігі-озон құрамы едәуір төмендеген планетаның озоносферасындағы үлкен кеңістігі. Бұл құбылыс -жердің озон қабатының бұзылуының күрделі экологиялық мәселессінің тек бір бөлігі ған 80-ші жылдың басында атмосфераның озонды құрамының азаюы жер шарының оңтүстік полюстарда байқалды. 1985 жылы қазан айында Антарктидадағы Американдық Халли-Бей станциясында атмосферада озон шоғырының минимальді мәнінен 40% -ға, ал Жапония станциясында көктемде 2 есеге кемуі жайлы мәлімет түсті. Бұл құбылыс «Озон тесігі» атауына ие болды. 1987 жылы көктемде осы құрлықтар үстінде өзінің ең үлкен мәніне жетті ғарыштық түсірулер бойынша шамамен 7 млн. км ² ауданды алды. сондай-ақ бұл 1992 жылы антарктидада және Оңтүстік Америка кеңістігінде озон құрамының едәуір төмендеуінің белгісі қайталанды. Анологтық құбылыс Антарктикада байқалды бірақ мұнда озон тесігінің көлемі Антарктидадағыдан екі есе кіші . 1993 жылы ақпан айында Арктикадағы жоғары атмосферадағы озон құрамы ның кемуі көпжылдық орташа нормадан 10-14% -ға төмен күйін сақтады және де кіші тесіктер Канаданың солтүстік аудандарында, яғни Скандинавия түбегінде, Шотландия аралында түзілеі.

Стратосферадағы озонның бұзылуы мен тропосферадағы озон шоғырының өсуі жер бетінде біруақытта байқалады, бірақ бұл озон қабьбатының бұзылуын қайта қалпына келтіре алмайды, сондай-ақ, тропосферадағы озоносфераның массасы 10%-ды құрайды.

Атмосферадағы озон қабатының бұзылуы жер бетінде ультракүлгінді сәуле ағымын арттырып, планетамыздағы барлық тіршілік иесіне қатер төндіреді. ВОЗ -дың мәліметі бойынша атмосферадағы озон құрамының 1% -ға төмендеуі, халықтың 6% -ын тері рагі ауруына шалдықтырып, адамдың иммунды жүйесін едәуір әлсіретеді екен. Сонымен қатар ультракүлгінді сәуленің қарқынды өсуі, ауылшаруашылық тың астық түсімін кемітеді сондай-аақ, мұхиттағы фитопланктонның жойылуына, көміртегінің диоксиді және оттегі балансының глобальді бұзылуына әкеп соғады.

Жердің озондық белдеуін сақтау үшін пассивті әдістермен қатар, активті әдістер де тән. АҚШ-та және Ресейде стратосферадағы озон тесігінің қалыптасуы мен оның бұзылуының жылдамдығын кемітетін күрделі физикалық-химиялық құбылысқа негізделген активті әдіс бойынша жұмыс басталды. Сонымен ең жас әдіс озонды қалыптастыратын оттегінің фотодиссоциациясы нәтижесінде, лазерлі сәуленің, электрлік зарядтың, электромагниттік сәулесінің көмегімен жүзеге асады.

Осының барлығын қорыта келгенде «озон тесігінің « поляр маңы кеңістігінде, сондай-ақ солтүстік жарты шарда да жоюға мүмкінщілік туды, озонды экранды сақтауға әбден болады. \6\.

2, 2 Ұшырылудан кейінгі құлау ауданында атмосфералық процестің табиғи режімінің бұзылуы.

1957 жылдың қазан айының бірінен 1999 жылдың 21-ші наурызына дейін ғарыш айлағында 1129 зымыран тасымалдаушы 1157 ғарыштық аппараттарды ұшыру жүзеге асырылды.

Ғарыш айлақтарының теріс әрекеттері:

Ұшыру іске қосылғаннан кейінгі кезең прцесінде атмосфераның табиғи процесінің бұзылуы;
Ауа және жер беті кеңістігінің зымыран отынының улы компоненттермен ластануы;
Табиғи өндірістік -шаруашылықтық биологиялық обьектілердің бұзылуы;
Территорияның ұшқыш аппараттарының фрагменттерінің және қалдықтарымен қоқысуы.

«Восход» МАИ филиалымен ҚРҒА ионосфера иституті бірігіп Қазақстан аймағында үш ионосфералық станцияның көмегімен ғарыштық аппараттарды ұшыру кезінде төменгі атмосфера (300м-2км) мен ионосфералық палзманың(50-300 км) реакциясына зерттеулер жүргізді.

Ұшыру алдындағы дайындықтың технологиялық поцесін экологиялық қатал бақылауға алу қажет. Ұшыруға дайын тұрған зымыран стратосфераға улы заттар таратады. Мысалы, Американдық «Шаттл» аппараты озон қабатына өте қауіпті 200 тонна хлор қоспасын, шамамен 7 тонна азот қышқылын және 18 тонна аэрозольдарын бөледі. Зымыран тасымалдаушы «Титан» және «Орион» американдық «Дельта» зымыран тасымалдаушыларын атауға болады. «Протон» зымыран тасымалдаушы ұшқанда артына диаметрі 2 км, 22 сағат бойы сақталатын озон тесігі қалдырады. Осы тесік арқылы өтетін ультракүлгін сәуле жер ббетіндегі тірі организмдерге үлкен зиянын тигізеді.

Американдық мамандар стратосферадағы озонның әр пайызға кемуі, көзді шел басу ауруын 0, 3-0, 6%, ал тері рагі ауруын 6%, адамдың имунды жүйесін едәуір әлсіретіп, сондай-ақ мұхиттағы фитопланктонның жойылуна, көміртегінің диоксиді және оттегі балансының глобальді бұзылуына әкеп соғады. Сондай-ақ ластанғанжерлерде гептил ыдырамастан, 100 жылға дейін сақталады. Зымыран тасымалдаушы «Протон» әр бір көтерілгенде атмосфераға көміртегінің қос тотығын 200 тоннаға дейін таратса, »Союз» зымыран тасымалдаушы 133 тонна таратады. \6\.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.