Жұмызыссыздықтың мәні және оның экономикалық проблемалары

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

І-ТАРАУ. Инфляция мен жұмысыздықты мемлекеттік басқарудағы жолдары

1. 1 Инфляцияның мәні, түрлері және оның пайда болу себептері

1. 2 Инфляция деңгейін анықтау жолдары

1. 3 Қазақстандағы инфляция ерекшеліктері және мемлекетке қарсы шаралар

ІІ-ТАРАУ. Жұмызыссыздықтың мәні және оның экономикалық проблемалары

2. 1 Жұмыссыздық нысандары және түрлері

2. 2 Жұмыспен қамту саясаты

2. 3 Қазақстанда жұмыспен қамтамасыз ету

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер

Қосымша әдебиеттер

Кіріспе

Жұмысыздықтың өзекті мәселесін табиғи деңгейі еңбек нарығының құрлымымен анықталады. Бірақ та жұмысыздықтың деңгейін сақтау, инфляцияның өсу қарқынын төмендетуге арналған экономикалық саясат үнемі оңды нәтиже бере бермейді. Бұл саясаттың жақсы жақтарын ескере отырып, осы мәселені қайтаруымызға болады. Айталық жұмысыздық өзінің табиғи деңгейіне дейін төмендегенде де бағалардың өсуі бірдеп тоқталмайды, керісінше бірден тоқталмайды, керісінше біраз уақыт өсу жалғаса беруі мүмкін.

Берілген бітіру жұмысымның мақсаты инфляцияны тежеу, экономиканың «қызып кетуінің» теріс салдарын болдырмау, инфляцияның теріс салдарын төмендету және экономикалық өсуді ынталандыру үшін нақты айырбас бағамының қажетті икемділігінің ұстау, қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету.

Баға тұрақтылығын қамтамасыз етуге Үкімет пен Ұлттық Банктің экономикадағы ақша ұсыныстарын реттеуді, бәсекелестікті дамытуды және ішкі тауар нарықтарының теңгерімділігін арттыруды, тариф және сауда саясаты жөніндегі іс - шараларды жүргізуді болжайтын инфляцияға қарсы кешенді саясатын қалыптастыру және іске асыру жолымен қол жеткізілетін болады.

Монетаризімнің Чикаго мектебі - неошебералистік қозғалыстағы американдық монетаризмнің өзектілігі 50 -ші жылдардың соңы мен 60 -ші жылдардың басында экономикадан Нобель сыйлығының (1976 ж) лауреаты М. Фридменнің (1912 жылы туған) бірнеше басылымдарымен байланысты еді. Ол және оның жақтаушылары кейномандық ақша емес фактордан (мысалы инфляцияның) гөоі ақша факторын қалады.

Филипистің қисық сызығының пайда болуы, М. Блауг айытқандай, кенсандық революция кезеңіне тән қарапайым экономикалық кеңестерге деген экономика ғылымындағы алғашқы айтулы сенімсіздік 1958 ж. А. У. Фелипстің эмперикалық қисық сызығымен байланысты еді. М. Блауг экономикалық саясаттың мақсаты ретіндегі инфляцияның толық жұмыспен қамтудың кенсандық идеясын жалпы еткізді деп жазды.

Конфликтерде бағаның тұрақтылығы мен жұмысыздық қатар тұра алмайды; жұмысыздықты азайту инфляцияны жеделтету арқылы мүмкін, ал инфляцияны төмендету жұмысыздықты көбейтеді. Сондықтан бағаның тұрақтылығы мен жұмыспен қамтуға бір мезгілде қол жеткізу идеясының орнына бағаның тұрақтылығын болмаса жұмыспен толық қамтудытаңдау келді.

М. Фридмен және оның жақтаушылары Филипстің конструкциясын зерттей келе, былай дейді; қисық сызық тұрақты емес, әсіресе 60- шы жылдардағы әлем елдеріндегі экономикалық ситуацияның өзгеруінің әсері бар. Бұл кезде қисық сызықтың логикасына қарсы инфляцияның өсуі жұмысыздықты қысқартпай, керісінше ұлғайтты, 70 - шы жылдардың басында бір мезгілде инфляция мен жұмысыздық өсті. Бірақ монетарлық экономикалық ой - пікір келесі АҚШ - тағы республикалық үкіметі тұсында көп жетістікке жетті. Ол кезең рейгономика деп аталып, доллардың нақты нығайту арқылы инфляция баяулайды дейді.

Фридменнің «жұмысыздықтың табиғи нормасымен» байланысты, инетитуционалдың және заң - құқықтың детерминаторға сүйенеді (біріншісінде - кәсіподаққа, екіншісінде - жалақының төменгі дәрежесі жөнінде заң қабылданды. Ол жұмысыздықтың төменгі дәрежесін негіздеуге көмектесіп, осы кезде белгілі уақытқа дейін инфляция болмайды, М. Блаугтың пікірінше, экономикада тұрақты қайталайтын Т. Ж. Нү - ескі классыкалық доктаринаның қазіргі монетарлық түрі, ақша саны мен ұзақ мерзімдегі бағаның қатаң қарым - қатынасы, ол ставка пайызын тұрақты ұстайды.

Жүргізілген экономикалық өзгерістер көптеген экономикалық қарама - қайшылықтарды және тепе - теңсіздіктерді туғызды. Олардың негізгілері өскелең бағалар мен ақша масса көлемінің төмен қабілеті бар сұраныс пен өндірістің кірістер мен тұрғындардың нақты қажеттіліктерін және тауар өндірушілердің арасында сәйкестіктің болмауы.

Бұған салааралық қалыптасқан бағалық тепе - теңсіздіктерді, бюджеттің кірісі мен шығысын, салық дәрежесін және өндіріс мүддесін жатқызуға блады. Бұл қарама - қайшылықтардың нақты механизімін және нәтижесін анализдемей, экономиканы кризистен шығару шараларын қолдану мүмкін емес. Оларды қарастыруды инфляциядан бастау керек. Себебі ол көпфакторлы және қаржылық экономикалық тұрақсыздықта көрінетін экономикалық тепе - теңсіздігі.

Бағалардың күрт өсуі төлеу қабілеттінің төмендеуі мен қатар жүруі - реформа жүргізудің басты шарты. Алайда инфляцияны тек қана қағаз ақшаның көп мөлшерде болып, құнсыздануы деп қарастыруға болмайды. Инфляция тауар бағаларының өсуінен байқалса да, оны ақшалай құбылыс деп санау қате. Бұл әртүрлі нарықтық шаруашылық саласында ұдайы өндіріс диспорциясын туғызатын «Әлеуметтік - экономикалық» процесс. Осы күнге дейін күшті инфляция тұрақты инвестициялық процеске, тенгенің толық бағалы айырбасталуына қол жеткізуіне кедергі болып, тұрғындардың сатып алу қажеттіліктерін одан әрі түсіреді.

Адамзат тарихының тәжірибесі, адамның еңбекке деген ең жақсы ынтасы, яғни талаптануы тек нарық, оның ішінде еңбек нарығы жайында ғана іске асатынын көрсетті. Еңбек нарығы дегеніміз бұл ең алдымен жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным. Әрине бұл, тым ерекше, өзгеше нарық. Жұмыс күшін реттеуде оны әкімшілдік - әміршілдік әдіске қарама - қарсы әдіс деп қарауға болады. Еркін еңбек бұл - тиімді экономиканың негізі.

Еңбек нарығы туралы сөз бола қалса, егер жұмыс күшінің ұсынымы сұранымнан көп болса, онда жұсысыздық көбейеді деген ұғым туады. Қандай өркениктті ел болмасын жұмысыздық проблемасын ерекше әлеуметтік қауырттылық әкелетін жағдай есебінде түсінеді. Сондықтан әр ел бұл мәселені шешудің өзіндік жолын іздейді және оның тиімді шешу жолдарын тауып отырады.

Алға қойылған міндеттерді жүзеге асыру үшін келесі авторлардың жұмыстары қарастырылды; Я. Ә. Әубәкіров, Көшенова Б. А., Жарқынбек О., Алдаберген А., Мұқаштегі М., Шокаманов Ю., Әбдиев қ., Мұқан М., Фридмен М., Блауг М., Филипс А. У., Самуэльсан П., Сухарукова В., Райханұлы Н., Байсақал Н., Несіпбай А., Имашев М., т. б.

Дипломдық жұмысым кіріспеден, II тараудан тұрады. 1 -ші тарау, инфляция мен жұмысыздықты мемлекеттік басқарудағы жолдары. Бұнда инфляцияның мәні, түрлері және оның пайда болу себептері, инфляция деңгейін анықтау жолдары, Қазақстандағы инфляция ерекшеліктерімен мемлекетке қарсы шаралар. II - ші тарауда, жұмысыздықтың мәні және оның экономикалық проблемалары. Бұнда қарастырғаным, жұмысыздық мәселесінің Қазақстандағы кейбір ерекшеліктері, жұмысыздықтың пайда болу себептері, Қазақстандағы жұмыспен қамту мен жұмысыздық проблемалары қарастырылған. Одан қорытынды, негізгі пайдаланылған әдебиеттер және қосымша пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Берілген жұмыстың теориялық мәні келесі - экономикалық өсу жетістіктерінің адам дамуына ықпалын азайтатын құбылыс. Біріншіден, ол адамдар мен үй шаруашылықтарының белгілі бір бөлігін экономикалық әрекет жағдай жасайтын мүмкіндіктерге қол жеткізуден айырады. Екіншіден жұмысыздық (әсіресе, ұзақ мерзімді, тоқырлауы) еңбек дағдыларын жазалтуға, яғни жинақталған адам капиталынан айырылуға ұшыратады және адам дамуына теріс ықпалын тигізеді. Үшіншіден, жұмысыздық тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бірге жұмысыздардың әл - ауқатының деңгейін қолдауға, мемлекеттердің мемлекеттердің жұмыспен қамту жөніндегі түрлі бағдарламалардың іске асыруға байланысты елеулі әлеметтік, шығындарға ұшыратады, ол мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін ресурстарды қоғамнан ақшауландырады.

Жұмыстың тәжірибелік мәні;

- толық жұмыспен қамтуды қамтамассыздандыруға бағытталған айқын саясат ұстау.

- жұмыспен қамтуды қамсыздандыруға бағдарланған жеделдетілген өсу.

- Адам дамуын қамтамасыз етуге қаражаттарды біртіндеп жүйелі бағыттау - біліктілік деңгейін көтеруге, өнімділік пен жолақыны өсіруге апаратын жол. Сонымен қатар инфляция мен жұмысыздықты тежеумен байланысты мемлекеттік бақылау және оны реттеу маңызды. Себебі, бұл екі құбылыстың әлеуметтік экономикалық салалары арасында, коммерциялық құрылымдар, халықтың топтары мен мемлекеттің және шаруашылық субъектілері арасында қайта бөлуге тірейді.

І-ТАРАУ. Инфляция мен жұмысыздықты мемлекеттік басқарудағы жолдары

Инфляцияның мәні, түрлері және оның пайда болу себептері

Инфляцияның мәні - ол тауарлар мен қызметтердің бағасының өсуі және тауар тапшылығы мен қызмет сапасының төмендеуі салдарынан ақшаның құнсыздануы, оның сатып алу мүмкіндігінің құлдырауы. Инфляция қоғамдық ұдайы өзгерістегі диспропроцияның көрінісі. Ол мемлекеттің табысы мен шығынның үйлеспеуі салдарынан кездесетін кез - келген экономикалық формацияға тән құбылыс. Инфляция ұлттық табысты экономиканың салалары арасында, комерциялық құрылымдар, халықтың топтары мен мемлекеттің және шаруашылық субъектілері арасында қайта бөлуге тірейді.

Экономикалық құбылыс ретінде инфляция ұзақ уақыт өмір сүруде. Оның пайда болуын ақшаның шығуымен, қызметімен байланыстырады. Инфляция термині латын сөзі - inflatio - ісу, қампаю, қабару деген сөзді білдіреді. Инфляция тұңғыш рет Солтүстік Америкада 1861 - 1865 жыдлардағы азамат соғысы кезінде пайда болып, айналымдағы қағаз ақшалардың тым көбейіп кету прцесін білдірген. ХIХ ғасырда бұл термин Англиямен Францияда қолданыла бастады. Экономикалық әдебиеттерде инфляция түсінігі ХХ ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін жиі қолданылып, кеңес өкіметінің экономикалық әдебиеттерінде 20 - жылдардың орта кезінде көрінді.

Инфляцияның жалпы анықтамасы - айналымдағы ақша массасының қажеттіліктен тыс артып кетуі - Бұл ақша өлшемінің құнсыздануына және тауар бағаларының соғұрлым өсуіне әкеледі. Алайда инфляцияны айналым процесін құнсызданған қағаз ақшамен толтыра беру деп түсіну жеткіліксіз. [ ¹ 400-411б-б]

Инфляция тауар бағаларының өсуінен көрінгенімен, ол тек ақшаға тән «ғажайып» құбылыс емес. Ол - күрделі әлеуметтік - экономикалық құбылыс, оны тудырушы нарық шаруашылығының түрлі саласындағы ұдайы өндіріс сәйкестілігінің бұзылуы. Инфляция дүние жүзіндегі көптеген елдердің экономикалық өміріндегі ең өткір прблемалардың бірі.

Ақша тауарларды сатып алу қабілеті тұрақты балютамен салыстырғанда құнсызданады. Инфляцияны бұлай түсіндіру, яғни ақшаның алтынға қатысты құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты жалпылама эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен бағаның өсуі тауарға сұраныстың оның ұсынысынан артық болуымен байланысты. Белгілі тауар нарығында сұраныс пен ұсыныстың сәйкестілігінің бұзылуы әлі инфляция емес. Инфляция елдегі баға деңгейінің өсуі. Бағаның көтерілуіне нақтылы экономикалық жағдайларда әсер етеді. Мысалы, 70- жылдардағы энергетикалық дағдарыс тек мұнай бағасының өсуінен (мұнай бағасы 20 есеге өсті) емес, басқа да тауар мен қызмет көрсету бағаларының өсуімен байланысты. 1973 жылы жалпы бағаның деңгейі 7 пайызға, 1979 жылы - 9 пайызға артты. Ақша әсерінен тыс, тауар бағаларының өзгеруі еңбек өнімділігінің артуына, циклдық және маусымдық толқуларға, ұдайы өндірістегі құрылымдық өзгерістерге, бағаның монополиялануы мен экономиканы мемлекеттік реттеуге, салықтың жаңа ставкаларын енгізуге, ақша өлшемінің девальвациялануы мен ревальюциялануына, нарық коньюктурасының өзгеруі мен сыртқы экономикалық байланыстардың ықпалына және тағы басқаға байланысты. Демек, бағаның өсуіне көптеген неше түрлі себептердің әсері болады.

Коньюктураның циклдық толқуынан болатын бағаның өсуін инфляцияға жатқызуға болмайды. Циклдің түрлі фазаларынан өту барысында (әсіресе ХIХ - ХХ ғасырдың бас кезіне тән «классикалық түрі») бағалардың динамикасы өзгеріп отырады. Аласапыранның бас кезіндегі оның өсуі дағдарыс пен депресия фазасында төмендеп, жандану кезінде баға тағы да көтеріледі. Еңбек өнімділігін арттыру бағаның төмендеуіне әкелуі тиіс. Циклдық толқулардың тағы бір көрінісі жалақының өсуі еңбек өнімділігінен артып кетуінде. Мұндай құбылыс шығынның инфляциясы деп аталады. Ол өз кезінде баға деңгейінің жалпы өсуіне алып келеді. Кездейсоқ апаттар да бағаның инфляциялық өсуіне көп әсер етпейді. Айталық, су басып кеткен аймақтардағы құрылыс материалдарының бағасы өсіп кетеді. Бұл құрылыс материалдарын шығаратын өндірісті ұлғайтады, ал олар нарықты толтыру барысында баға төмендеуі тиіс.

Сонымен баға өзінің инфляциялық себептеріне мыналарды жатқызамыз:

Біріншіден , мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе - теңдігінің бұзылуы, баланстың болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің тпшылығынан көрінеді. Егер дефициті Орталық эмиссия банкісінен заем арқылы қаржыландырылса, онда айналыста ақша массасы көбейеді. Айырбастың сандық теңдігі МV ═РО болса, М мен Р көрсеткіштері өсуінің байланысы анық.

Екіншіден , осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген жағдайда да бағаның инфляциялық өсуі болады. әсіресе, экономиканы милитариландырумен байланысты инвестиция инфляцияы өршітеді. Ұлттық табысты әскери мақсатқада пайдалану, өндірістік емес шығындар - олар қоғамдық байлықты текке рәсуа етеді. әскери ассигнациялар бір сәтке ғана қосымша төлем қабілеті бар сұраныс туғызып, тауармен қамтамасыз етілмеген ақша массасының өсуіне әкеледі. әскери шығындардың өсуі мемлекеттік бюджетті тұрақты тапшылық жағдайына және мемлекеттік қарыздың ұдайы өсуіне ұрындырады.

Үшіншіден , баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі нарықтық экономиканың ерекшелігіне байланысты. Бұл кезең жетілген бәсеке кезіндегі нарықта көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа мүлдем ұқсамайды. Қазіргі нарық белгілі дәрежеде олигополиялық нарық. Ал, олигополист (жетілмеген бәсекелес) едәуір дәрежеде бағаны билейді. Олигополиялар бағаны өсіруді бірінші болып бастамаса да, олар оны қолдауға ынталы. Жетілмеген бәсекелес бағаның жоғары деңгейін ұстап тұру үшін ондіріс пен тауар ұсынуды қысқарту арқылы дефицит жасауға тырысады. өздері илік жүргізетін нарықты бағаның төмендеуін олдырмау үшін олигополия мен монополия икемді тауар ұсынысына қарсы болады. Салаға жаңа өндірушілердің келуін тежеу үшін олигополистерге жиынтық сұраныс пен ұсыныстың сәйкес келмеуі көмектеседі. [ ² 144-б]

Төртіншіден , елдің экономикасының анық болуы оның бірте - бірте әлемдік шаруашылық байланыстарға тартылуы барысында «импорттық» инфляцияның қаупі туады. Жоғарыда аталған 1979 жылға энергияға бағаның шарықтауы (энергетикалық дағдарыс) сырттан әкелетін мұнайға бағаны өсіріп, технологиялық тізбек бойынша басқа тауарлар бағасының қымбатауына әкеледі.

«Импорттық» инфляциямен күресу мүмкіндігі шектеулі. әрине өз валютасын ревалюциялау ұлттық балютаның құнын жоғарлату арқылы мұнай импортын арзандатуға болады. Бірақ, ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбаттатады, ал бұл дүниежүзілік нарықта бәсекестік қабілетті төмендетеді.

Бесіншіден , инфляция өзіне - өзі дем беретін сипат алады, ол «инфляцияны күту» нәтижесінде орын алады. Батыс елдерінің көптеген экономистері және біздің де осы факторды ерекше көрсетуде. Халық пен өндірушілердің инфляцияны күту себептерін жою инфляцияға қарсы саясаттың ең басты міндетті.

Инфляциялық күту жағдайындағы экономикаға ықпал етудің механизмі қандай? Баға деңгейінің жалпы өсуі жағдайында өмір сүруге үйренген халық, бағаның одан әрі өсуін күтеді. Мұндай жағдайда еңбекшілер жалақыны көбейтуді талап етеді. Халық тауарларды көптеп алады, өйіткені олардың бағасы ертең тағы да өсуі мүмкін. өндірушілер өз өнімдеріне өте жоғары баға белгілейді, сөйтіп қысқа мерзімде шикізат, материал, қосалқы бөлшектер қымбаттайды. Мысалы, Ресей экономикасындағы (қаңтар - көкек 1992 жылы) инфляцияның жоғарғы қарқынды тұсында өндірушілер өздерін жабдықтаушылардың бағаны көтеру мүмкіндегінен сақтанып, алдын - ала өз өнімдерінің бағасын жоғарлатты. Нәтижесінде, Ресей эконоикасындағы басқа да ТМД елдеріндегі бағалар бұрынғы төлем қабілеті бар сұраныс деңгейінен ғана емес, инфляцияны куткен деңгейден де асып түсті.

Дүниежүзілік қоғамдастықтың барлық елдерінде де инфляция өршуінің сан түрлі себептері бар. Алайда бұл құбылысты қоздыратын факторлардың комбинациясы жекелеген нақты елдердің экономкалық жағдайына байланысты. Айталық, Батыс Европада II дүниежүзілік соғыс біткен соң инфляция көптеген тауарлардың тапшылығынан пайда болады. Одан кейінгі жылдарда инфляциялық құбылыстың күшеюіне мемлекеттік шығыстар, баға мен жалақының арақатынасы, инфляцияның басқа елдерден келуі және т. б. фактрорлар себепші болады. Бұрынғы КСРО - ны алатын блсақ, жалпы заңдылықтармен қатар, соңғы жылдардағы инфляцияның себептеріне экономикадағы ерекше тепе - теңсіздік жатады ол әкімшіл - әміршіл жүйе салдары еді. Кеңес экономикасына тән жағдай ЖҰО - дегә әскери шығындар үлесінің көптігі, өндіру, басу және қаржы - несие жүйесін монополияландырудың жоғары деңгейі ұлттық табыстағы жалақы үлесінің аздығы және т. б. ерекшеліктер.

Соңғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылықта инфляция әдетте төтенше жағдайларға байланысты пайда болатын еді. Мысалы, соғыс жылдарындағы мемлекеттер әскери шығындарын жабу үшін көп көлемде қағаз ақшаларды шығаруға мәжбүр болады. Соңғы жылдары бірқатар елдердің экономикасы үшін ол айықпас ауруға, ұдайы өндірістің тұрақты факторына айналды.

Инфляция қарқынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі 10 % - тен аспайды. Экономикалық теория, мысалы кейнешілер мұндай инфляцияны экономикалық даму үшін оңды жағдай деп есептейді. Мұндай инфляция өндіріс пен сұраныстың өзгерген жағдайларына қарай бағаларды түзеп отыруға мүмкіндік береді.

Жоғары қарқынды (галопирующая) инфляция тұсында бағаның өсуі 20- дан 200 % ке жетеді. Ал бұл экономика үшін үлкен салмақ. Бірақ, көптеген контракт, келісімдер бағаның мұндай өсу қаркынын есепке алады.

Аса зор, шексіз инфляция (гиперинфляция) айналымдағы ақша мөлшері мен тауар бағасы шарықтап, шектен тыс өсуін білдіреді. Мысалы, Никарагуада азамат соғысы жылдарында бағаның жылдық өсуі 3300 % - ке жетті. Мұндай жағдайда халық үлкен зиян шегеді, тіпті қоғамның ауқатты тобына да қиын болады. Ұлттық шаруашылық бүлінеді. Гиперинфляцияны басынан өткізген бірқатар елдерде бағалардың өсу қарқыны айналымдағы ақша мөлшерінің өсу қарқынынан әлдеқайда жоғары болады. Мұндай құбылыс, мысалы, 1945-1946 жылдары Венгрияда байқалды. Шаруашылық субъектілері ұлттық валютаға деген сенім жоғалған кезде, қолдағы құнсызданған ақшадан құтылуға тырысады. Нәтижесінде, айналымдағы ақша айтарлықтай өсіп, ал оның санының көбейуіне тең болады. Салдарында баға қауіпті шектерге дейін шарықтайды. Гиперинфляцияның басталуына инфляциялық күтудің де үлкен әсері блатындығын атап өту орынды. Басыңқы инфляция кезінде бағаның өсуі байқалмай қалады. [ ³ 72-75 б-б]

50 -60 жылдарда көптеген елдерде инфляция орташа, бірқалыпты қарқынмен жүрді. Ал, 70- жылдары ол бақылаудн шыға бастады, ұдайы өндірістің қалыпты жүрісін бұзды, қоғамдық өндірістің бірінші жауына айналды. Инфляциялық процестің ең қызған шағы 70 - жылдардың екінші жартысы. Мысалы, бөлшек сауда бағасының жылдық орташа өсуі АҚШ - та 1956-1965 жылдары 1, 7 %, 1966-1974 жылдары - 51 %, 1975-1980 жылдары - 9, 3 % болды. Англияда осы кезде 3, 1: 6, 0 және 17, 9 %, Францияда 5, 0 : 5, 9 және 1, 9 %. 80 - жылдардың соңына қарай бағаның өсу қарқыны төмендеп, жылына 4 % - ке тең болды. 1987 жылы -3, 7 % - ке төмендеп, орташа инфляцияның үлгісіне сәйкес келді. Мұны көптеген себептермен түсіндіруге болады, олардың ішінде негізгілері: мұнайға әлемдік бағаның төмендеуі, баға бәсекесінің артуы, жалақы өсуін тежеу шаралары.

Инфляция баланстанған, тепе - теңдікті болуы мүмкін, яғни бағаның өсуі баяу, яғни барлық тауарлар мен қызметтерге бірдей өседі. Мұндай жағдайда бағаның жылдық өсуіне сәйкес ставка проценті көбейеді, бұл бағалардың тұрақтануы кезіндегі экономикалық ахуалы білдіреді.

Болжамды, күткен инфляцияны кенеттен өршитін инфляциядан ажырата білу керек. Күткен инфляция мерзімін анықтауға болады, үкімет оны «жоспарлайды», мысалы Ресей федерациясының, Қазақстанның 1991 жылы бағаны ырықтандыру алдында жасаған бағаны жоғарлату қарқынының бағдарламасын келтіруге болады.

Кенеттен болатын инфляция бағаның күтпеген кезде өсуімен сипатталады, ол ақша айналымына, салық салу жүйесіне теріс әсер етеді. Егер экономикалық инфляция күтілген болса, онда халық өз табысының құнсыздануынан қауіптеніп, артық тауарлар сатып алуға ұмтылады, қызмет көрсету шығындарын шамадан тыс көбейтеді, сөйтіп экономикаға қиындық келтіреді. Қоғамдағы шын қажеттілік бүркемеленеді, шаруашылықтың қалыпты жайы бұзылады. Бағаның тұтқиылдан шарықтауы инфляцияны күтуді одан әрі арандатып, бағаның өсуін өршітеді. Егер бағаның тұтқиылдан өсуі «инфляцияны күту» басталмаған экономикада орын алса, онда халықтың бағаның өсуіне көзқарасы өзгеше болады. Бағаның күрт өсуі қысқа мерзімді құбылыс, л төмендейді деген үмітпен тұтынушылар нарыққа сатып алу қабілеті бар сұраныс ретінде ғана ақша жұмсайды, көбірек сақтап, жинауға тырысады. Сұраныстың көлемі азайған шақта бағаның өзіне оны төмендету мақсатында қысым жасалады. Экономика тағы да өзінің тепе - теңдік жағдайына келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.