Жаттығу саяхаттарын және туризмнің барлық белсенді түрлерін дұрыс ұйымдастыра білу

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ...3
І. Белсенді туризмнің теориялық негіздері ... ... ... ..5
1. Белсенді туризмнің түрлері ... ... ... .6
2. Белсенді туризмнің әдісі мен тәсілдерінің негізі...9
3. Белсенді туризмде тамақтануды және қауіпсіздікті дұрыс ұйымдастыру ... ..11
ІІ. Белсенді туризмде жорықтарды ұйымдастыру...16
1. Маршрут жібі ... ... ... ... ... ...16
2. Маршрут картасы ... ... ... ..21
3. Құрал.жабдықтардың тізімі ... ... ... ... ...23
4. Ас мәзірі және азық.түліктің тізімі ... ... ... ... ... 24
5. Медикоменттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ..27

Қорытынды. ... ... ... ... ... ..29

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... 31

Қосымша. ... ... ... ... ... ... ... ..32

Туризм өзінің масштабтарымен, көпшілігімен, әлеуметтік сипатымен қоғам өмірінің әлеуметтік және экономикалық жағдайларына әсер етеді. Туристік демалыстарды қайда және қалай ұйымдастыру, саяхаттарға көңілді қалай аударту, туризмде қызықты және пайдалы не бар, ол құбылыс қай экономикалық, әлеуметтік және табиғи себептерген байланысты, адам мінез – құлқының қай мотивтері адамдарға бос уақытын өткізудің осы формасын таңдатады, ол құбылыстардың ел шаруашылығы мен оның бөлек аймақтарының шаруашылығына әсері қандай – осы мәселелерді зерттеп қарастыру бүгінгі таңның маңызды міндетінің бірі. [1]
Біздің елімізде саяхатқа шығып, аралап көретін көрікті жерлер мейлінше көп. Содан да болса керек жорықтарға қатысып, танғажайып орындармен танысуға, тамаша адамдармен жолығып, әңгімелесуге, халықтардың салт – санасын, дәстүрін танып – білуге, еліміздің көне қалалары мен ескерткіштерін көріп,тамашалауға тілек білдірушілер саны жыл сайын көбейе түсіп отыр. Бірақ саяхатқа шығушыларды тек осы айтылған жайлар ғана қызықтырады ма? Әрине, олай емес. Саяхаттың танымдық қызметімен бірге тәрбиелік, сауықтырушылық және спорттық қызметі де бар. Ол басқа спорт түріне қарағанда жұрттын көбіне түсінікті. Ол адамдар бойда көпшілдік, достық, бір – біріне мейірімділік, сенімділік пен төзімділік, сабырлық секілді ен маңызды қасиеттерді қалыптастырады.
Қазіргі кезде белсенді тынығудың кең тараған түрлерінің арасында саяхаттың келешегі өте зор екенін сеніммен айта аламыз.
Қазақстан Республикасынды түзу сызық, шеңбер және жан – жаққа тарамдана тартылған желілер бойынша жазықта, тауда жаяу жүрумен, шаңғымен, сумен, велосипедпен, атпен, тағы басқа түрлі қозғалыс тәсілдерімен орындалатын саяхат түрлері көп. Жоспарланған, сондай- ақ әуесқойлық жолмен таңдап алынған саяхат желілері еліміздің көптеген географиялық аймақтар мен аудандарды қамтиды.
Қазақстанның ұлан байтақ кең даласында саяхаттың сан алуан түрін дамытуға мүмкіндік мол. Шөлейт кеңістік пен ормандар, ұшы – қиырсыз далалар мен қарлы таулар, тұнық көлдер мен сарқырап аққан өзендер – бәрі Қазақстанның аумағында табылады.

1. Ж.Н. Алиева «Туризмология негіздері»Алматы, Қазақ университеті, 2004ж (3 б.)
2. «Туризмнің белсенді түрлерінің әдіс-тәсілдерінің негіздері», Өскемен: С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазасқтан Мемлекеттік Университеті, 2007ж (5-6б.; 40-41б.; 19-21б.)
3. «Саяхат жорықтарын ұйымдастыру мен өткізудің жалпы негіздері», Алматы: Қазақтың дене тәрбиелеу мәдениеті институты, 1996ж (3-4б.; 15-19 және 24-27б.)
4. http://traveller.com.ua/in/turizm.htm
5. Мазбаев О.Б., Атейбеков Б.Н., Асубаев Б.К., «Туризм және өлкетану неіздері», Алматы: ҚазҰПУ, 2006ж (22б.; 23б.; 23б.; 23б; 22б.)
6. «Туризмнің белсенді түрлерінің әдіс-тәсілдері, негіздері» пәні бойынша дәрістері (лекциялары).
7. http:// zhurnal. lib.ru сайты.
8. http://www.wikipedia.org/wiki/medeu.htm сайты.
9. http://goryalatau2.narod.ru/medeu/ medeutruba сайты.
10. http://www.almaty.kz/turizm.htm сайты.
11. http://www.almaty.kz/turizm.htm сайты.
12. Вуколов.В.Н. « Горные туристские маршруты по Зайлискому Алатау и Кунгей Алатау», Москва, « Профиздат», 1991 г.
13. «Жетісу» Алматы, 2008 жыл.
14. http://mountain.kz/ru/climbing-routes-maps/520/medeo-vodopady-gorelnika сайты.; http://mountain.kz/ru/climbing-routes-maps/7/na-kok-dzhailyau сайты.

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Белсенді туризмнің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Белсенді туризмнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .6
2. Белсенді туризмнің әдісі мен тәсілдерінің
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..9
3. Белсенді туризмде тамақтануды және қауіпсіздікті дұрыс
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІ. Белсенді туризмде жорықтарды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1. Маршрут
жібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .16
2. Маршрут
картасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...21
3. Құрал-жабдықтардың
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .23
4. Ас мәзірі және азық-түліктің
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 4
5. Медикоменттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .27

Қорытынды.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..29

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..31

Қосымша.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 2

Кіріспе

Туризм өзінің масштабтарымен, көпшілігімен, әлеуметтік сипатымен
қоғам өмірінің әлеуметтік және экономикалық жағдайларына әсер етеді.
Туристік демалыстарды қайда және қалай ұйымдастыру, саяхаттарға көңілді
қалай аударту, туризмде қызықты және пайдалы не бар, ол құбылыс қай
экономикалық, әлеуметтік және табиғи себептерген байланысты, адам мінез –
құлқының қай мотивтері адамдарға бос уақытын өткізудің осы формасын
таңдатады, ол құбылыстардың ел шаруашылығы мен оның бөлек аймақтарының
шаруашылығына әсері қандай – осы мәселелерді зерттеп қарастыру бүгінгі
таңның маңызды міндетінің бірі. [1]
Біздің елімізде саяхатқа шығып, аралап көретін көрікті
жерлер мейлінше көп. Содан да болса керек жорықтарға қатысып,
танғажайып орындармен танысуға, тамаша адамдармен жолығып,
әңгімелесуге, халықтардың салт – санасын, дәстүрін танып – білуге,
еліміздің көне қалалары мен ескерткіштерін көріп,тамашалауға тілек
білдірушілер саны жыл сайын көбейе түсіп отыр. Бірақ саяхатқа
шығушыларды тек осы айтылған жайлар ғана қызықтырады ма? Әрине, олай
емес. Саяхаттың танымдық қызметімен бірге тәрбиелік, сауықтырушылық
және спорттық қызметі де бар. Ол басқа спорт түріне қарағанда
жұрттын көбіне түсінікті. Ол адамдар бойда көпшілдік, достық, бір –
біріне мейірімділік, сенімділік пен төзімділік, сабырлық секілді ен
маңызды қасиеттерді қалыптастырады.
Қазіргі кезде белсенді тынығудың кең тараған түрлерінің
арасында саяхаттың келешегі өте зор екенін сеніммен айта аламыз.
Қазақстан Республикасынды түзу сызық, шеңбер және жан – жаққа
тарамдана тартылған желілер бойынша жазықта, тауда жаяу жүрумен,
шаңғымен, сумен, велосипедпен, атпен, тағы басқа түрлі қозғалыс
тәсілдерімен орындалатын саяхат түрлері көп. Жоспарланған, сондай- ақ
әуесқойлық жолмен таңдап алынған саяхат желілері еліміздің көптеген
географиялық аймақтар мен аудандарды қамтиды.
Қазақстанның ұлан байтақ кең даласында саяхаттың сан алуан
түрін дамытуға мүмкіндік мол. Шөлейт кеңістік пен ормандар, ұшы –
қиырсыз далалар мен қарлы таулар, тұнық көлдер мен сарқырап аққан
өзендер – бәрі Қазақстанның аумағында табылады. .
Қазақстан жері Еділден сонау Қытай Синь – Цзянына дейін
созылып жатыр. Республикада жаңа да ескі қалалар, тарихтың ғажайып
ескерткіштері, тың жер кеңістігі мен алып құрылыстар көп. Бәрінен
әуесқой саяхатшыларды таулы аймақтарымыз, дәлірек айтсақ, Тянь – Шань тау
сілемдері, Алтай, Алатау жотарлары, Тарбағатай ерекше қызықтырады.
Ормандармен көмкеріліп, жалтыр мұз бен қардан берік киген ол таулар
Қазақстан жорық жолдарының барлық торабынан да саяхатшыларды
көптеп кездестіруге болады. Олардың арасында мектеп оқушылары да,
зейнеткер қарттар да бар.
Саяхат жорықтары адамның денсаулығын жақсартуға игі әсерін
тигізеді, оның жұмысқа деген қабілетін жақсартады, көптеген
қиындықтарды жеңуге, созылмалы ескі аурулардан арылуға көмектеседі.
Әртүрлі қозғалысқа ену, үнемі таза ауада болу, күн радиациясының
әсері үлкен шынықтыру жолы – организмді сауықтыру құралдарының
бірсыпырасы осылар. Саяхат – жас ерекшелігіне қарамай барлық адамның
шұғылдана алатын дене тәрбиесі мәдениетінің бір саласы. [3]
Көп күнге созылған, әсіресе таулы аймақтарға арналған жорыққа
аттанар алдында өзіңізді дене жағынан шыңдап, шынықтырыңыз, саяхат
әліппесін іс жүзінде меңгеруіңіз керек. Ол үшін демалыс күндері үзбей
жорыққа шығып жаттыққаныңыз, саяхатшы болу үшін қауіпсіздік шараларын
жан – жақты ескеріп, дұрыс бағдар ұстап, кіммен және қалай жол жүру
керек екенін, қандай қиындықтардың кездесетінін және оларды қалай
жеңуге болатынын білу керек.
Дұрыс ұйымдастырылған және мәнді өткізілген саяхат адамның
денсаулығын нығайтады, адамның мынадай мысалы, ынта – ықыластылық,
батылдылық, қайсарлылық сияқты қасиеттерін тудырады, жұмысқа
қабілеттілігін арттырады. Саяхат кезінде адамның ұжыммен жұмыс істей
білу сезімі нығаяды, туристердің ой – өрісі кеңейеді, табиғатты
қорғауға үйренеді.
Қазіргі адамдарға демалысты қоғамдық пайдалы жұмыспен қоршаған
ортаны белсенді танып – білумен қиыстыру тән болып келеді. Сондықтан
да туристер өздерінің бағыттарын пайдалы қазбаларды іздестіруді,
өздері барған ауданның табиғи ресурстарын зерттеуді, географиялық
бақылауды енгізеді. Олар халықтар арасында үгіттеу және насихаттау
жұмыстарын жүргізеді, апатты жағдайлармен күреске қатысады. [2]
Бұл курстық жұмыстың мақсаты: оқу – жаттығу саяхаттарын және
туризмнің барлық белсенді түрлерін дұрыс ұйымдастыра білу үшін
студенттерді туризмнің белсенді түрлерінің әдіс – тәсілдері негіздері
оқу бағдарламасымен толық таныстыру, туризмнің белсенді түрлері және
оның әдіс – тәсілдері ұғымдарын кең түрде қарастыру, және берілген екі
– үш күндік саяхатпен таныстыру болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- туризм инструкторы мен туризмнің белсенді түрлері бойынша гидтер
дайындаудың толық оқу курсымен таныстыру;
- туризмнің негізгі белсенді түрлерін қарастыру;
- 1-2 дәрежелі
күрделіліктегі (велосипед, тау, шаңғы, су және жаяу) саяхаттарын
ұйымдастыру мен өткізудің ерекшеліктерін қарастыру;
- белсенді турды өткізу кезінде қажетті құралдар мен қауіпсіздік
шараларымен таныстыру;
- Қазақстан территориясындағы белсенді туристік маршруттармен таныстыру;
- Маршрутты дұрыс ұймдастыра білуге дайындау.
- Алматы маңындағы 2-3 күндік жоыртың жоспары және барысымен таныстыру.

1. Белсенді туризмнің теориялық негіздері:

1.1. Белсенді туризмнің түрлері.
Белсенді туризм - ол адамның физикалық ресурстарын және күшін
қолдануды қажет ететін туризмнің түрі, яғни демалыс немесе саяхат екені
белгілі.
Белсенді туризм – демалудың аса бір таралған түрі..
Бұл туризмнің түрі қарапайым туристердің арасында қызығушылық тудырып,
көңілдерін баурап алған. Себебі, белсенді туризм шаршағанды басатын, әрі
таудың тамаша көрінісімен, сарқырамаларды, тау өзендері арқылы саяхаттау
мүмкіншілігі бар. Сонымен қатар тау шаңғыларымен, атпен серуендеу де
адамның физикалық жағдайына әсерін тигізетін саяхат түрлері де сол
белсенді туризмнің түрі болып табылады. Әрқашан белсенді жорықтар
табиғатпен ететене байланыста болады. [4]
Белсенді туризмнің негізігі мынадай түрлері белгілі:
- жаяу туризм,
- тау туризмі,
- шаңғы туризмі,
- велосипед туризмі,
- автомототуризм,
- спелеотуризм,
- ат туризмі
- су туризмі .
Жаяу туризм – күрделі емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін
туристік жорықтар.Халықтық топтар арасында ең көп таралған туризм түрі
болып табылады. Арнайы көлікті қажет етпейді. Кез – келген аумақ бойынша
жорықтар ұйымдастыруға болада. Жаяу туризмінің жорығы кезінде магниттік
жіктеуді есепке алып, алдын ала азимуттарды есептеу қажет. Және де басқа
белсенді саяхаттар жүргізудегі сияқты, арнайы қауіпсіздік щаралары бар.
Жаяу туризмнің жорық түрлері мен жалпы сипаты шамамен осындай:

Кесте-1-жаяу туризм.

Жорық түрі Жүк, Туристің жасы
киллометраж
11-12 13-14 15-16 17
Бір күндік Кг 3 4-5 56 68

км 12 15 20 24
Екі күндік Кг 3 6 610812

км 20 24 30-35 40
Үш күндік Кг 6 8-12 1014-16

км 30 45-50 50-60
Кесте -1 жалғасы:
Көп күндік Кг 6 814 8-1014-16

км 12-15 17-18 20-ға дейін
Жорықтың 4-7 10-12 12-14
ұзақтығы
(күнмен)

Ал тау туризмі- биік, күрделі таулы жерлерде өткізілетін жорықтар
болып бөлінеді. Маршрут бойында кедергілер, категориялық асулар болуы
керек. Жаяу туризм сияқты адамдар арасында кең таралған туризм түрлерінің
бірі, өйткені арнасы көлік керек етпейді. [2-1]
Тау туризмі саяхатының топ құрамы және ұзақтығы мынандай:
2-кесте-тау туризмі.

Жорық түрі Жүк, Туристің жасы
киллометраж
11-12 13-14 15-16 17
Бір күндік Кг 5 67 78 810
Кмкүн 10 12 15 18
Кмсағ 3 4 5 6
Екі күндік Кг 6 7 79 810
Екі күнге км 15 18 21-24 30
Үш күндік Кг 8 810 1012
Км күн - 9 12 15
Үш күнге км 27 36 45
Көп күндік Кг 810 10-12 1216
категориялы км 4-6 8-12 15 дейін
емес ұзақтылық -
( жүріс күні)
Көп күндік Кг 1216 1625
категориялы - - 6-8 10
ұзақтылық -
(жүріс күні)

Шаңғы туризмі – қыс кезінде, белгілі – бір қар жамылғысы қалыңдығына
байланысты өткізілетін, өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал –
жабдықтары бар жорықтарға байланысты жұмыстар. Тау шаңғылары және сноуборд
– белсенді туризмнің өте ертеден келе жатқан түрінің бірі. Әдетте тау
шаңғысы биік қарлы таулы өлкеде өткізіледі. [5].
Біздің елде бұл туризмнің немесе демалудығ түрін Шымбұлақта өткізу
дамыған. Жалпы шаңғы туризмі қыстық спорт түрі де болып табылады,
сондықтан оның өзіндік күрделі тактикасы мен техникасы бар. Және шаңғы
туризмімен айналысу денсаулыққа өте пайдалы, әрі экстремалды туристік
саяхат.
Авто жаяу труизм – автокөліктің жаныңда жүріп отыратын танымды және
қызықты белсенді туризм түрі. Бұл туризмнің түрі жартылай
көлікпен,жартылай жаяу жүріспен өтеді. Ол аз уақытта көп нәрсені, кейде
көлік өте алмайтын жерлерге жаяу барып көруге мүмкінкіндік туғызады. Және
де жаяу туризмнен ерекшелігі – ол ауыр рюкзактар мен құрал – жабдықтарды
көтеріп әуре қылмайсыз!

Аэротуризм – тік ұшақпен және ұшақпен экскурсиялар. Адам аяғы баспаған
жерлерге, немесе алыс нүктелерге авиасаяхат. Әскери ұшақтармен әртүрлі
қиын фигуралы ұшу әдістерін қолдана отырып ұшу, парапланда, метропланда,
дельтапланда саяхаттау, тіпті ауа шарымен де ұшуды көздейтін белсенді
саяхат түрі. Бұл туризмнің түріне парашютпен секіруді де жатқызуға болады.
[4]

Ат туризмі – арнайы дайындық, құрал – жабдықтар мен аттарға деген
күтімнің жоғарылығын қажет етеді. Бұл туризмнің түрі – ол саяхаттау, атпен
шабу, романтика және экстремалды туризм болып табылады. [5-1].
Саяхаттау барысында жазық жерлермен немесе тау шатқалдарымен жүру,
үңгірлерден өті кездеседі. Ат туризмі көлік бара алмайтын, ал адам үшін
қиын және ұзақ болатын жерлерге саяхаттауға мүмкіндік береді. [4-1]
Велосипед туризмі – ұзақ қашықтықтағы, көптеген километрге созылатын,
арнайы дайындықты талап ететін транспорттық құрал велосипед болып
табылатын, жорық кезенінде өзіндік кедергілері бар туристік топ құрамының
шағын болуын талап ететін жорықтарды ұйымдастыру жұмыстарының жиынтығы.
Велосипед туризмі, өзіндік туризмнің түрі – велосипедпен болатын жорықтар
менсаяхаттар жиынтығы. [5-2] .
Велосипедпен кез –келген жолды өтуге болады, соқпақ жолдарды және
қарапайым тегіс жерлерді өтеді, онымен терең орлар арқылы да, құмды
жерлерді де, тасты тау жолдарын да, өзенді де кесіп өтуге болады. Күнініе
қозғалыс қарқынына, ауа райына, жол жағдайы мен оны жеңіп өтуіне байланысты
велотуристер 40- тан 120 км дейін жолды жүрі өтеді. Экологиялық жағынан
велосипед ең таза көлік түрі. [4-2]
Автомототуризм – арнайы дайындықты қажет ететін, маршрут өтетін
жерлердің жағдайына байланысты өтетін, үлкен қашықтықтарға созылатын,
топтық құтқару құралдарының болуын талап ететін жорықтарды ұйымдастыруды
өткізу. Автомобильмен және мотоциклмен саяхатта кең қанат жайып отыр. Ол
демалыс күндері жергілікті жерлерге жорыққа шығумен ерекшеленеді, мыңдаған
шақырым алыс қашықтықтарға сапар шегу қызықты. Автомототуризм жолдан тыс
шығу мүмкін болмағандықтан, оған туристердің дүниетанымын біршама шектеп,
тұйықтайды, бірақ қысқа мерзім ішінде еліміздің көптеген аудандарының кең
аумағымен таныстырады және жолдан шығып, жан-жаққа қысқа мерзімге жорық
жасауға мүмкіндік береді.
Спелеотуризм- үңгірлерде, әр түрлі жер бедерінің күрделі лабиринттер
жағдайында өтетін, үңгірлердегі төменгі температура мен жоғары салыстырмалы
ылғалдылық жағдайындағы, табиғи жорықтың болуымен сипатталатын жұмыстарды
ұйымдастыру. Үңгірлерде, әр түрлі жер бедерінің күрделі лабиринттер
жағдайында өтетін, үңгірлердегі төменгі температура мен жоғары салыстырмалы
ылғалдылық жағдайындағы, табиғи жорықтың болуымен сипатталатын жұмыстарды
ұйымдастыру.

Кейбір үңгірлер түбінде жер асты көлдері мен жер асты өзендері болады.
Үңгірлер вертикальды және горизонтальды болуы мүмкін. Өз бойында тау және
су туризмі техникасы элементтері мен құрал-жабдықтарын біріктіреді.
Сондықтан, арнайы дайындықты талап етеді. Алынып жүретін құралдар да ерекше
(фонарь, примус, рация, барометр т.б.). спелеотуризм бойынша маршруттар 2
бөлімнен: жер үсті маршруты, яғни үңгірге дейінгі жүру маршруты және жер
асты маршрутынан тұрады. Көп жағдайда үңгір аймағында базалық лагерлер
құрылады. [5-3]
Ал су туризмі- спорттық туризмнің алғашқы түрлерінің бірі. Бұл
туризмнің түрі су бетіндегі ұйымдастырылған маршрутты жүзіп өтуге
бағытталған. Су туризмнің келесідей түрлері белгілі: өзенмен ағу, рафтинг,
парустік туризм, теңіздік каякинг.
Су туризмі – белгілі – бір су объектілері ( өзендер, көл жағалаулары)
бойынша ұйымдастырылыпөткізілетін, арнайы ( қайықтар, салдар, т.б.) жүзу
құралдары бар жорықтарды ұйымдастыруға байланысты іс- әрекеттер. Су
туризімінде қолданатын құралдар да әр – түрлі, жорықта кездесетін
кедергілер де ерекше болып келеді. [5-4]
Қазіргі заманда су туризмі – бұл парус астындағы саяхат, немесе
желікті қайықпен өзен, көл, теңізде жүзу. Өсе келе сіз өзіңіздің балалық
арманыңызды өмірде істей аласыз. Туроператорлар көмегімен сіз плот,
рафтыларда, катамарандарда, байдаркаларда ашық су әлеміне, толқынды
өзендермен танысу мақсатында маршрут таңдай аласыз.
Су туризмі – ол экстремалды туризм болып табылады. Сондықтанда
саяхаттау барысында әртүрлі жағдайларға тап болуыңыз әбден мүмкін! Маршрут
көлде жүзумен қатар өзеннің әр –түрлі салаларымен және ойпатты жерлерімен,
немесе жасанды су каналдары арқылы да жүзуді қамтиды. [4-3]
Сонымен қатар белсенді туризмнің щытырман маршрутты, сафари,
белгісіз маршруттар, трекинг: серуендеу және жорықтау, әр түрлі жануарлар
түрлерімен серуендеу, теміржол маршруттары, жалға алынған көліктермен
саяхаттар, автобус саяхаты, космостық саяхат, апат болған жерлерге әрі
танымдық мақсаттағы белсенді саяхат сияқты түрлері көп. Барлық белсенді
туризм саяхаттары мен жорықтарының мақсаты – туристің физикалық
қабілеттілігін арттыру және қызықты әрі жылдам, романтикалы әрі экстремалды
маршруттар бағытын әзірлеу. [4-4]

1.2. Белсенді туризмнің әдісі мен тәсілдерінің негіздері.

Жорыққа шығар алдында топ мүшелері көптеген жағдайларды білуі
қажет. Осылардың ең қарапайымы: тауға шығу дегеніміз не ? Жорыққа
шыққанда қалай тамақтану керек,кездейсоқ жағдайларда алғашқы көмекті
қалай көрсету керек ? - деген сұрақтарға жауап іздеуден басталады .
Белсенді туризм жорығы кезінде туризм тактикасы және туризм техникасы
деген ұғымдармен кездесеміз.
Туризм техникасы дегеніміз – ол туристік маршрутта кездесетін кдергілерден
өту әдістерінің жиынтығы және осыларға сәйкес құрал – жабдықтарды
қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін пайдалана білу. Туризм түріне байланысты
әртүрлі кедергілерден өту үшін келесідей ережелерді білу қажет:
1. Сол бара жатқан маршруттың ерекшелігін білу .
2. Кедергілерді өту кезіндегі әдістерді жатқа білу .
3. Сол маршруттағы қажет болатын құрал – жабдықтарды толықтыру және
дұрыс таңдап, оларды қолдана білу.
Туризм тактикасы дегеніміз – қойған мақсатқа адам күшін, қаржысын,
жабдықтарын, уақытын мүмкіндігінше аз мөлшерде жұмсап, және қауіпсіздіктің
қажетті деңгейін қамтамасыз етіп, шаралар мен әрекеттер жиынтығын қолдану.
Сонымен қатар тактикм маршруттың жолымен өту үшін қажетті құралдар мен
әректер жиынтығы. Тактика екі кезеңнен тұрады:
1) Жорық алдындағы тактикалық іс - әрекеттер :
• Маршрутты таңдау .
• Жорыққа қажетті жоспарлы кестені құру
• Жорыққа қажетті құрал – жабдықтар мен азық – түлікпен қамтамассыз
ету .
• Жорыққа бара жатқан топтың деңгейін білу .
2) Жорық барысындағы тактикалық өрекеттер :
• Жорықтың жалпы жүріп өту жоспарын , кестесін құру.
• Рельефке қатысты жүру жолдарын таңдау .
• Маршруттағы кездесетін кедергілердің техникалық жолдары .
Тактика қателерінің нәтижесінде жарақаттану, мақсатқа жетпеу, қаржыны,
адам күшін, құрал – жабдықтарының артық жұмсалуы сияқты теріс салдарлар
болуы мүмкін.
Тактикалық мәселелерді шешудің оларды қиындататын әр түрлі факторлар
болады:
- ауа райының шұғыл өзгеруі;
- табиғи апаттарп;
- жарақаттар және сырқаттар;
- топтың нашар хал – күші, т.б.
Сонымен қатар туристік саяхат барысындағы жүрі тәсілі белсенді туризм
жорықтарының алты түрлі жүру жолдарына, яғни маршрут түріне де байланысты.
Олар:
1. Сызықтық
2. Шеңберлік
3. Радиалдық
4. Сызықтық радиалдық
5. Сызықтық шеңберлік
6. Комбинациялық
Жалпы туристік саяхаттың техникасы мен тактикасы, яғни әдісі мен
тәсілі – туристік жорықтың қиындығы бойынша 6 дәрежеге бөлінуіне байланысты
болады. Бұл жорықтың күрделілілігі дәрежесі 3 классификацикациялық
көрсеткіштер жиынтығымен анықталады. Олар.
А) Маршрут ұзақтыгы,
Б) Маршрут қашықтығы,
С) Маршруттың техниалық күрделігі.

Кесте – 3- Белсенді туризмдегі жорық қиындық дәрежесі

Жорық қиындығының дәрежесі
І ІІ ІІІ ІҮ Ү ҮІ
1. Ұзақтығы 6 8 10 13 16 20
(1 күннен кем
емес)
2. Жорық
жолының
ұзындығы
(км кем емес)
Жаяу 120 150 190 220 250 300
Шаңғы
Тау
Су
Велосипед
Мотоцикл
Автомобиль
130 160 200 1120 300 320
100 120 140 150 160 160
150 160 170 180 190 190
250 500 600 900 1000 1000
1000 1500 2000 2500 300 3000
1500 2000 2500 3000 3500 3500

Белсенді туризмнің тактикалық зерттемесі :
Белсенді туризмнің тактикалық зерттелуі – жорық кезіндегі
мақсаттағы қолданылатын қаражат одан басқа туристердің қауіпсіздігін
қамтамассыз ететін құрал – жабдықтар жазған құжат .
І – бөлімінде Маршрутты таңдап алу себептері , маршрутқа
қойылатын критериялар :
• қауіпсіздік
• маршруттың танымдылығы
• маршруттың қиындылығы
• ұзақтылығы
ІІ - бөлімінде Маршруттың жібі қарастырылады . Жүріс графигінің
2 түрі болады :
1. жоспарланған жүріс графигі
2. түрі тындырымды жүріс графигінде маршруттың ара қашықтығы ,
уақыты , жолдың мінездемесі және қауіпті жерлердің сипаттамасы
беріледі.
ІІІ - бөлімінде Маршруттың ара қашықтығы мен уақытына толық
сипаттама беріледі .
ІV – бөлімінде – Маршруттың қосымша нұсқасы . Қосымша нұсқа негігі
бөлімнен жеңіл болуы керек .
V – бөлімінде Маршрутта бара жатқан туристердің саны .
VІ – бөлімінде Туристерге қызмет көрсететін топтың мінездемесі .
Туристік топтың санды және сапалық құрамы келесі шарттарға
байланысты болады :
• туризмнің түрі
• маршрут қиындығы
• аумақтың ерекшеліктері
• туристердің саны
• туристерге қызмет көрсететін топқа кіретін адамдар: гид
инструктор, сирдар , аспазшы , медбике .
VІІ – бөлімінде Азық – түлік
VІІІ – бөлімінде Топтық құрал – жабдықтың сипаттамасы
қарастырылады.[6]

2.3. Саяхат кезіндегі тамақтандыруды ұйымдастыру
Туристік саяхатты табысты өткізудің маңызды мәселесі – ол туристердің
дұрыс әрі қауіпсіз тамақтануы. Тамақ дене ауыртпалығымен болған күшінінің
орнын толтыру үшін қажет. Тамақтануды ұйымдастыру оны есептеуден, сатып
алудан, салудан және дұрыс бөлуден тұрады.
Азық-түлікке қойылатын ең басты талаптар: жоғары калориялық,
салмағының жеңілдігі, ұзақ сақталу мен суланбауға шыдамдылығы.
Азық-түлікке қажеттілікті анықтау туристік топтың тәжірибесіне,
материалдық және көліктік мүмкіндіктеріне қарай есептелінеді. Тағамдар
құндылығы оның калориялығымен таңдалады.
Тамақ калориялықпен қатар, тамақ құрамындағы негізгі компоненттерінің
дұрыс қатынасымен сипатталады. Саяхатқа алынған тағамдар ішінде құрамында
көміртегі бар азық-түліктер болуы тиіс. Адамға орташа бұндай өнімдерден 500-
800 г қажет етіледі.
Тамақтандыру формасы адамның физикалық қажеттіліктеріне сәйкес
ұйымдастырылады. Адамның дұрыс жұмыс жасауы үшін тамақтанудың негізгі
ингридиенттері қажет. Мысалы: дәрумендер. Егер ингридиенттер жетіспеген
жағдайда адам алиментарлық ауруға шалығады. Адам ағзхасына қажетті
энергетикалық шығындар азық-түлік жылу түріне бөлінген энергиямен
айқындалады. Бұл бөлінетін энергияның өлшем бірлігі – килокаллория.
Килокаллория – дегеніміз 1литр суды +1С дейін жылыта алатын шама. 8
сағаттық жорық кезінде кило-каллория өлшемі 1 киллограм – 50-70
килокаллория. Мысалы. 70 килограмдық адамға 4000-4500 кило-каллория, 80-100
грамм белок, 80-100 гарм майлар, 400-500 грам көмірсу, 400-450 грам
крахмал, 50-100 грам қант қажет.
Күн сайын амино-кислодтың 8 түрі қажет. Оның ең маңыздылары триптофон,
лизин, метеонин.
Көмірсулар адамның күніне жұмсалатын калориясының 50-70% құрайды.
Минералды заттар адам ағзасындағы зат алмасуды қамтамасыз етеді.
Микроэлементтер: калий, кальций, магний, фосфор және хлор.
Тамақ рационы – адамға 1 күнге қажетті заттармен қамтамасыз ететін
азық-түлік мөлшері. Жорық кезінде алдын-ала дайындалған тамақтарды өзімен
бірге алуға ұсынылады. Алдын-ала дайындалған тамақтар 2 түрмен дайындалады:
Жартылай фабрикаттар: консервілер шұжықтар, творг, қытай лапшасы,
үйден алдын-ала дайындалған тамақтар. Сублимация – кептіру әдісі. Оны жасау
кезінде тамақ құрамындағы ылғалдылық 80% дейін төмендейді.
Тамақтану уақыттары:
Таңертеңгі тамақ: 07.00 – 07.40
Түскі тамақ 12.00 – 01.00
Полдник 04.00 – 04.30
Кешкі тамақ 19.00 – 20.00
Адамның ішімдік нормасы салмағынан атмосфера температурасына және
басқа факторларға байланысты. Орташа жорық кезінде 1 адам 5 литр су ішеді.
Күн ыстық кезінде 10 литрнға дейін су ішуі мүмкін. Сусындарды тек тамақ
ішкенде ғана ішу керек. Жорыұ кезінде сусын ішуге болмайды. Демалыс кезінде
тек ауыз шаюға болады.
Тамақ біріншіден адамға энергия береді, екіншіден, құрылыс
(пластическая или строительная) функциясын орындайды.
Адамға қажетті негізгі тамақтандыру заттары: ақуыз, майлар,
көмірсулар, минералдық тұздар.
Ақуыз – ағзаның өте маңызды бөлігі, өмір негізі болып табылады.
Олардың құрамында май мен көмірсуларда кездеспейтін азот бар. Ақуыз ағзаның
үнемі бұзылып, жойылып тұратын ткань ақуызын қайта құрады. Сонымен қатар,
энергияны да береді. (ақуыздың 1 грамы 4,1 килокалория береді). Ең құнды
ақуыз етте, сүтте, жұмыртқада, балықта болатын жануар ақуызы, бұршақта
фасольде, ірі бұршақта, кептірілген саңырауқұлақта да бар.
Тәулік рационында салмақтың әрбір килограмына 1,3-1,5 г ақуыз келу
керек, яғни адамның салмағы 70кг болса, тәулігіне 100г ақуыз тқтыну керек.
Майлар – жылу, энергия беретін зат. Майдың бір грамы 9,5 килокалория
береді. Май адам ағзасында қор ретінде жиналады.: дені сау, салмағы 70кг ер
адамда 12кг май болады. Бұр қордың энергиясы 1 айға жеткілікті.
Бір тәулікке 50-100г (600-900 калория) май қажетті. Одан көп болса май
артық болады, адам семіріп кетеді.
Көмірсулар – дәнді-дақылдардағы, картоптағы, көкөніс пен джеміс
қабығындағы өсімдік крахмал, гликоген (жануарлардағы крахмал) жатады. Ең
үлкен мөлшері – қантта. 1г 4,1 калория береді.
Көмірсудың үлкен жігі бауырда гликогенге айналып қор ретінде сақталады.
Артық көмірсу майға айналады. Бір жегенде қант мөлшері 100г аспау керек.
Клетчатканы артық жесе, ол ауыр болады, тыныс тарылады, сондықтан қиын
маршрутта клентчаткасы көп тағамдардың мөлшерін азайту керек.
Су мен минералды тұздар. Су адамның салмағының 70% құрайды, судың маңызы
өте үлкен. Су болмаса, өмір үрдістерінің барлығы үзіледі. Тамақсыз адам 1
айдан көп өмір сүре алады., ал су болмаса 1 аптаға жете алмайды. Тамақ пен
ішімдіктер арқылы адам тәулігіне 2,5 су тұтыну қажет. Сүт құрамында су
үлесі 87,2%, көкөністер мен жемістерде 90%дейін, етте 75% дейін, нанда 47 %
дейін.
Өмір әрекеті тұзсыз да жүре алмайды. Адам ағзасы Ca, Na, K, Mg, P, Fe,
S, Mn, As, I тұздарын үнемі қажет етеді.
Ас тұзы асқазан шырынының құрамына кіретін тұзды қышқылын жасау үшін
керек. Оның жетіспеушілігі жүрек-тамыр жүйесінің, бүйрек, басқа органдардың
жұмысын бұзады. Ас тұздың тәулік қажеттілігі 12-15г, ауры жұмыс істеп қатты
терлегенде одан да көп.
Са тұздары сүйек клеткалары мен қан құрамына кіреді. Сүт
тағамдарындағы кальций тұздары жақсы сіңеді. Тәулікте кальций қажеттілігі
0,8г.
Жүрек пен сүйек жүйесіне магний тұздары қажет. Олар қара бидай нанда,
сырда, фасоль, бабам (миндаль) көп. Фосфор ағзаның жүйкелік және
бұлшықеттік әрекетіне қажет. Тәулігіне 1,5г қажет. Фосфор жұмыртқаның
сарысында, сырда, бұршақта, жаңғақтарда, етте болады. Темір гемоглобин
жасайтын қанның қызыл бөлшектерінің құрамына кіреді. Гемоглобин құрамындағы
темірсіз газ алмасуы мүмкін емес.
Жорық кезіндегі тамақтану 3-4 рет, оның өзінде, сөз жоқ, 1 рет ыстық
тамақ болуы тиіс.
Таңғы ас тәуліктік азық құрамының 30% құрайды., бірақ көлемі жағынан
аз және жеңіл қорытындылатындай болуы тиіс. Ең жақсы ірімшік қосылып
пісірілген бутербродты, колбасаны, консервіні, майлы ботқаны және міндетті
түрде шайды пайдаланған дұрыс.
Жорықтарда, балалар мен жасөспірімдер қасында болса, 2-3 сағаттық
қозғалыстан кейін; печенье, конфеттер, жемістер, халва, т.б. бар екінші
таңғы ас ішіледі.
Түскі асқ міндетті түрле сорпа дайындалу қажет. Оны арнайы құрғатылған
азықтан әзірлейді. Ет және балық консервілерін қайнаған суға 5-10минут қана
ұстайды. Екінші тағам түрі кисель, какао, қою сүт болады. Кешкі асқа әдетте
құнарлы ботқа, ет, компот, тәттә күлше печенье және басқа әзірленеді.
Ет колбаса тәрізді басқа тез бұзылатын тағамдар жорықтың алғашқы
күндерінің қажетіне жаратылуы тиіс. Тамақ әзірлеу үшін тек қаңылтырлы ыдыс
қана пайдаланылады. Цинктен, әсіресе мыстан жасалған ыдыстарды пайдалануға
мүлде болмайды.
Ауыз су режимі: Ауыз су режимін қатаң сақтаудың қажеті барма? Бірден
жауап берейік, ауыз су режимін сақтаудың маңызы тамақтану және қауіпсіздік
режимін сақтаудан бірде – бір кем емес. Мұны қалай түсінуге болады?
Шөлдеудің негізгі себебі- қандағы су –тұз режимінің тепе – теңдігінің
бұзылуы.1литр қанда 9.45 грамм ас тұзы болады. Қалай тұздың топтасу
ұлғайса, солай қанмен қамтамасыз ететін дене клеткалары жұмыс бұзылады.
Қандағы артық тұздар екі себеппен пайда болады: тамақта мөлшерден көп
тұздың болуынан, немесе организмнен терден көп мөлшерде шығуынан. Адам
терлеген кезде суды, сонымен бірге тұзды да жоғалтады. Қозғалыс процесінде
су ішуден біржола бас тартуға болмайды. Тек ақылға сиымды өлшем мен режимді
сақтау ғана керек. Организмдегі негізгі қор үлкен асуда 150-250 грамм
сұйықтыққа толығуы керек. Кіші асуда су ішуге болмайды. Тек тамақты сумен
шайған және бір ұрттам қышқыл су ішу, бірер қышқыл немесе жұмсақ конфет
жеген жөн. Сол арқылы таңдайдағы сілекей құрғауынан туған жалған шөлді
басуға болады, Су ішкеннен кейін бірден шөлді басуға болмайтынын да
ұмытпаған жөн.

Сусындар: Шөлді басатын жақсы сусындар – көк шай, айран майынан
айырылып, су қосылған ашымал не сүт, немесе қымыз. Шайды пайдалану асқазан
сөлін бөліп шығаруды күшейтеді,тамақ қорытуды жақсартады, жұмыс істеу
қабілетін қалпына келтіреді. Ауа райының аса ыстық жағдайда калий және
натри тұзын пайдалану шаршап, ұажудың ең басты себептерінің бірінен
саналады. Көк шайдың бойында калий тұзы көп, ол шаршағандықты тез
ұмыттырады. Крахмалдан жасалған сусын. Ыстық ауа райында шөлді жақсы
басатын сусын карамельден жасалған сусын. Түскі тамақ дайындау кезінде әр
адамға 1.25 кружкеден есептеп, кішкене қазанға суық суды құцыңыз. Содан соң
оған карамельді қосыңыз. Кешкі ас әзірлеу барысында суды үнемі
сапырылыстыра қозғайды. Топы түскі тамаққа шақырған кезде оларды ұнамды
қышқыл сусынымен сыйлайды. Рауғаштан жасалған сусын. Раушан – өте ерте,
баулар гүлдей бастаған кезде пісетін жеміс. Ол жидектің орнын тамаша
ауыстырады. Рауғаштан жасалған сусын қантты көп талап етпейді және шөлді
жақсы басады. Сусын дайындау үшін рауғаш жапырағының кесіндісін қайнатса
жетіп жатыр. Жапырақ кесінділерін қантты терісінен ажырата тазартып,
майдалап турап, суық суға салады да қайнатады. Қайнаған соң дәміне қарай
қант қосады, 3-5 минут қайнаған соң тұнсын деп от жанына қояды. 30-40 минут
өте сусын ретінде ішуге болады. Шөлді жақсы басатын, қой бүлдіргенненнен
жасалған сусын төмендегі жағдайда әзірленеді: жаңа теріліп алынған жеміс
үгітіліп, қантпен бірге эмальды кружкеге салынады. Одан соң ішуге арналған
суық сумен араластырылады. Сусын дайын. Бұл сусын өте пайдалы, себебі
жидектің емдік қасиеттері мен барлық витаминдері бойында сақталған. Жидек
пен судың мөлшері сусынды қажет етуге және жидектің аз, көбіне байланысты
болмақ, тіпті аз көлемдегі жидектен жасалған қышқылды сусын өте ұнамды.
Сонымен, тамақтандыруды дұрыс ұйымдастыру үшін мынандай факторларды
білу қажет:
1)саяхатшылардың жынысын, жас мөлшерін, ұлтын, тұратын жерін;

2) ас арасындағы күнделікті маршруттың техникалық сипаттамасын;

3) маршрут кескінділеріндегі физикалық, техникалық, психологиялық
жүктемелерді;

4)маршруттың дәл графигін. [2-3; 3-1; 6-1]
Ал белсенді туризмде қауіпсіздікті дұрыс ұйымдастрыруға келетін
болсақ, бұл негізгі мәселелнің бірі. Қауіпсіздікті дұрыс ұйымдастыру,
яғни қауіпсіздікті қамтамасыз ету дегеніміз – ол жорық алдындағы топтың
физикалық дайындығын тиімді өткізіп, алдын ала шаралар ұйымдастыру. Ондай
шараларға жарыстарды ұймдастыру, туристерді жорықтарға даярлау және іртүрлі
жорықтарды өткізу жатады. Қауіп – қатерлер себептеріне байланысты 4 топқа
бөлінеді:
1- ші топ – табиғи ерекшеліктері;
2- ші топ- материалдық – техникалық қамтамасыздандыру қателіктері;
3- ші топ – саяхатты дұрыс ұйымдастыру;
4-ші топ – медициналық сауатсыздық, техникалық – тактикалық
тәжірибенің жетіспеуі және тәртіптің сақталмауы.
Белсенді туризмнен айналысатын ұйымдар, бақылау құтқару топ болуы
қажет. Бақылау құтқару топтың міндеттері:
1) Осы ұйымның маршруттары өтетін аудандарды зерттеу.
2) Іздеу құтқару жұмыстарын өткізуге арналған құрал – жабдықтар
әрқашан дайын болу керек.
3) Негізгі және көмекші топтарды дайындау.
4) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.