Негізгі құралдар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы ... ... ..
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4. Негізгі құралдардың шығуының синтетикалық немесе аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРІСТЕН ӨТКІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Негізгі құралдарды аудиттау кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Негізгі өнеркәсіптік.өндірістік қорларды талдау ... ... ... ... ... ...
4. ЛИЗИНГІГЕ АЛЫНҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .
4.1 Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Мүлікті салық жайында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Лизингіге алынған негізгі құрал есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы ... ... ..
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4. Негізгі құралдардың шығуының синтетикалық немесе аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРІСТЕН ӨТКІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Негізгі құралдарды аудиттау кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Негізгі өнеркәсіптік.өндірістік қорларды талдау ... ... ... ... ... ...
4. ЛИЗИНГІГЕ АЛЫНҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .
4.1 Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Мүлікті салық жайында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Лизингіге алынған негізгі құрал есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Негізгі құралдарды пайдаланудың бухгалтерлік есебі мен аудиті
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2030 Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Жолдауында былай делінген: «Біздің еліміздің мұраты ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән, әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау деп санаймыз. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы - өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өнерлі сөздер, міне, осылар. Біздің ілгері жылжыуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің із ашарымыз болып қалуға тиіс».
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру және ғылыми-техникалық прогресті жеделдету, қолданыстағы негізгі құралдарды тиімдірек пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған әрбір теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық салаларының тиімділігін жақсарту қажет.
Экономиканың тиімділігін арттыру мемлекеттің осы заманғы экономикалық стратегиясының басты міндеті болып табылады.
Мұнда ерекше ролді кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметін басқарудың маңызды құралы ретінде және барлық шаруашылық құралдарының оның ішінде негізгі құралдардың болуы, жағдайы, қозғалысы мен тиімді пайдалануына қатаң бақылау жасауды жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп атқарады.
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындардың қаржы жағдайы оларды жаңа күрделі қаржыдан шектеп, қаржыны тек негізгі құралдардың ең қажетті объектілеріне бағыттауды мезгейді. Осыдан қолда бар негізгі құралдардың сақталуы мен тиімді пайдалануына қатаң есеп пен бақылаудың объективті қажеттілігі туындайды.
Сондықтан бұл тақырыптың бүгінгі күннің өзекті мәселесін қарастыратыны сөзсіз.
Жоғарыда айтылған проблемаларды іс жүзінде шешу негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп жүйесін байсалды қайта құруды талап етеді. Қазіргі уақытта, бухгалтерлік есептің стандарттары 6 «Негізгі құралдар есебі», 17 «Жалгерлік есеп» және субъектілердің қаржы шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің шоттарының Бас жоспарының енгізілуіне байланысты негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі проблемаларының көптеген әдістемелік аспектілері түбегейлі өзгерістерге ұшырап, өзінің практикалық маңызынан айырылады.
Сондықтан диплом жазудың негізгі мақсаты болып негізгі құралдардың есебі мен аудитінің негізін теориялық тұрғыда ашып, оның пайдалануының тиімділігінің бухгалтерлік есебі және аудитінің қолдану жағдайын зерттеу болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызын ашып, олардың жіктелуін қарастыру;
- негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мен аудитінің міндеттерін айқындай отырып, тәжірибеде қолданысын зерттеу;
- негізгі қорлардың пайдалануын аудиттау әдіснамасын қарастыру;
- негізгі қорларды пайдалануының тиімділігін жоғарылату жолдарын көрсету;
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ААҚ «Автоматика» табылады. Ол металлургия, көмір, энергетика және басқа да салаларының кәсіпорындары үшін тексеру-өлшеу приборлары мен құрал-жабдықтарды құрастырумен, өндіруімен, ойлап табумен шұғылданатын кәсіпорын. Сонымен бірге бұл кәсіпорын өндірістік мақсаттағы өнімдерді және халық тұтынатын тауарлар өндіреді.
Негізгі құралдарды пайдаланудың бухгалтерлік есебі мен аудиті
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2030 Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Жолдауында былай делінген: «Біздің еліміздің мұраты ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән, әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау деп санаймыз. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы - өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өнерлі сөздер, міне, осылар. Біздің ілгері жылжыуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің із ашарымыз болып қалуға тиіс».
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру және ғылыми-техникалық прогресті жеделдету, қолданыстағы негізгі құралдарды тиімдірек пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған әрбір теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық салаларының тиімділігін жақсарту қажет.
Экономиканың тиімділігін арттыру мемлекеттің осы заманғы экономикалық стратегиясының басты міндеті болып табылады.
Мұнда ерекше ролді кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметін басқарудың маңызды құралы ретінде және барлық шаруашылық құралдарының оның ішінде негізгі құралдардың болуы, жағдайы, қозғалысы мен тиімді пайдалануына қатаң бақылау жасауды жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп атқарады.
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындардың қаржы жағдайы оларды жаңа күрделі қаржыдан шектеп, қаржыны тек негізгі құралдардың ең қажетті объектілеріне бағыттауды мезгейді. Осыдан қолда бар негізгі құралдардың сақталуы мен тиімді пайдалануына қатаң есеп пен бақылаудың объективті қажеттілігі туындайды.
Сондықтан бұл тақырыптың бүгінгі күннің өзекті мәселесін қарастыратыны сөзсіз.
Жоғарыда айтылған проблемаларды іс жүзінде шешу негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп жүйесін байсалды қайта құруды талап етеді. Қазіргі уақытта, бухгалтерлік есептің стандарттары 6 «Негізгі құралдар есебі», 17 «Жалгерлік есеп» және субъектілердің қаржы шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебінің шоттарының Бас жоспарының енгізілуіне байланысты негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі проблемаларының көптеген әдістемелік аспектілері түбегейлі өзгерістерге ұшырап, өзінің практикалық маңызынан айырылады.
Сондықтан диплом жазудың негізгі мақсаты болып негізгі құралдардың есебі мен аудитінің негізін теориялық тұрғыда ашып, оның пайдалануының тиімділігінің бухгалтерлік есебі және аудитінің қолдану жағдайын зерттеу болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызын ашып, олардың жіктелуін қарастыру;
- негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мен аудитінің міндеттерін айқындай отырып, тәжірибеде қолданысын зерттеу;
- негізгі қорлардың пайдалануын аудиттау әдіснамасын қарастыру;
- негізгі қорларды пайдалануының тиімділігін жоғарылату жолдарын көрсету;
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ААҚ «Автоматика» табылады. Ол металлургия, көмір, энергетика және басқа да салаларының кәсіпорындары үшін тексеру-өлшеу приборлары мен құрал-жабдықтарды құрастырумен, өндіруімен, ойлап табумен шұғылданатын кәсіпорын. Сонымен бірге бұл кәсіпорын өндірістік мақсаттағы өнімдерді және халық тұтынатын тауарлар өндіреді.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Торшаева Ш. М. Основы аудита. Қарағанды, 2004.
2. Толпаков Ж.С. Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі. Қарағанды, 2005.
3. Каренова Г. С. Практический аудит, Қарағанды, 2004.
4. Савицкая Г. В. Анализ хозяиственной деятельности предприятия. Алматы; 2005.
5. Жұматов М. Қ., Нұрқалиева Д. М., Омашева А. Б., Папова Л. А. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Қарағанды, 2004.
6. Дүйсенбаев К. А. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы: қаржы қаражат, 2004.
7. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации, 2004.
8. Анализ хозяиственной деятельности. – М: Финансы и статистика, 2004,
9. Бухгалтер бюллетені №62. 2004.
10. Бухгалтер бюллетені №42. 2005.
11. Бухгалтер бюллетені №47. 2005.
12. Бухгалтер бюллетені №52. 2005.
13. Бухгалтер бюллетені №3. 2004.
14. Бухгалтер бюллетені №11. 2004.
15. Бухгалтер бюллетені №13. 2004.
16. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №5. 2004.
17. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №8. 2004.
18. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №12. 2004.
19. Заочная школа аудитора. №2,4. 2005.
20. Лизинг это выгодно. Казахстанская правда. №41. 2004.
1. Торшаева Ш. М. Основы аудита. Қарағанды, 2004.
2. Толпаков Ж.С. Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі. Қарағанды, 2005.
3. Каренова Г. С. Практический аудит, Қарағанды, 2004.
4. Савицкая Г. В. Анализ хозяиственной деятельности предприятия. Алматы; 2005.
5. Жұматов М. Қ., Нұрқалиева Д. М., Омашева А. Б., Папова Л. А. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Қарағанды, 2004.
6. Дүйсенбаев К. А. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы: қаржы қаражат, 2004.
7. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации, 2004.
8. Анализ хозяиственной деятельности. – М: Финансы и статистика, 2004,
9. Бухгалтер бюллетені №62. 2004.
10. Бухгалтер бюллетені №42. 2005.
11. Бухгалтер бюллетені №47. 2005.
12. Бухгалтер бюллетені №52. 2005.
13. Бухгалтер бюллетені №3. 2004.
14. Бухгалтер бюллетені №11. 2004.
15. Бухгалтер бюллетені №13. 2004.
16. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №5. 2004.
17. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №8. 2004.
18. Библиотека бухгалтера и предпринамателя №12. 2004.
19. Заочная школа аудитора. №2,4. 2005.
20. Лизинг это выгодно. Казахстанская правда. №41. 2004.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Негізгі құралдар
Алматы 2008ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
... ... ..
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ
ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Негізгі құралдардың тозуының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4. Негізгі құралдардың шығуының синтетикалық немесе аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРІСТЕН ӨТКІЗУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Негізгі құралдарды аудиттау
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3.2 Негізгі өнеркәсіптік-өндірістік қорларды
талдау ... ... ... ... ... ...
4. ЛИЗИНГІГЕ АЛЫНҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .
4.1
Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Мүлікті салық
жайында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
4.3 Лизингіге алынған негізгі құрал есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Негізгі құралдарды пайдаланудың бухгалтерлік есебі мен аудиті
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Қазақстан-2030
Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы Жолдауында былай делінген: Біздің еліміздің мұраты ұлттық
біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән, әрі күллі халқының экономикалық әл-
ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау деп
санаймыз. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының
артуы - өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өнерлі сөздер, міне,
осылар. Біздің ілгері жылжыуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің із
ашарымыз болып қалуға тиіс.
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру және ғылыми-
техникалық прогресті жеделдету, қолданыстағы негізгі құралдарды тиімдірек
пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған әрбір
теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық салаларының
тиімділігін жақсарту қажет.
Экономиканың тиімділігін арттыру мемлекеттің осы заманғы экономикалық
стратегиясының басты міндеті болып табылады.
Мұнда ерекше ролді кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметін
басқарудың маңызды құралы ретінде және барлық шаруашылық құралдарының оның
ішінде негізгі құралдардың болуы, жағдайы, қозғалысы мен тиімді
пайдалануына қатаң бақылау жасауды жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп
атқарады.
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындардың қаржы
жағдайы оларды жаңа күрделі қаржыдан шектеп, қаржыны тек негізгі
құралдардың ең қажетті объектілеріне бағыттауды мезгейді. Осыдан қолда бар
негізгі құралдардың сақталуы мен тиімді пайдалануына қатаң есеп пен
бақылаудың объективті қажеттілігі туындайды.
Сондықтан бұл тақырыптың бүгінгі күннің өзекті мәселесін
қарастыратыны сөзсіз.
Жоғарыда айтылған проблемаларды іс жүзінде шешу негізгі құралдардың
бухгалтерлік есеп жүйесін байсалды қайта құруды талап етеді. Қазіргі
уақытта, бухгалтерлік есептің стандарттары 6 Негізгі құралдар есебі,
17 Жалгерлік есеп және субъектілердің қаржы шаруашылық қызметінің
бухгалтерлік есебінің шоттарының Бас жоспарының енгізілуіне байланысты
негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі проблемаларының көптеген әдістемелік
аспектілері түбегейлі өзгерістерге ұшырап, өзінің практикалық маңызынан
айырылады.
Сондықтан диплом жазудың негізгі мақсаты болып негізгі құралдардың
есебі мен аудитінің негізін теориялық тұрғыда ашып, оның пайдалануының
тиімділігінің бухгалтерлік есебі және аудитінің қолдану жағдайын зерттеу
болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызын ашып, олардың
жіктелуін қарастыру;
- негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мен аудитінің міндеттерін
айқындай отырып, тәжірибеде қолданысын зерттеу;
- негізгі қорлардың пайдалануын аудиттау әдіснамасын қарастыру;
- негізгі қорларды пайдалануының тиімділігін жоғарылату жолдарын
көрсету;
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ААҚ Автоматика табылады. Ол
металлургия, көмір, энергетика және басқа да салаларының
кәсіпорындары үшін тексеру-өлшеу приборлары мен құрал-жабдықтарды
құрастырумен, өндіруімен, ойлап табумен шұғылданатын кәсіпорын. Сонымен
бірге бұл кәсіпорын өндірістік мақсаттағы өнімдерді және халық тұтынатын
тауарлар өндіреді.
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар жүйесінде
Қазақстан Республикасы үкіметінің бағдарламасымен негізгі қорларды
пайдалану деңгейін едәуір арттыру, ұлттық экономика салалары бойынша
кәсіпорындарда және ұйымдарда қор қайтарымын арттыруға бағытталған шаралар
кешенін дайындау мен іске асыру көзделген. Бұл қорлардың кеңейтілген ұдайы
өндірістегі, өнеркәсіп жұмысының көрсеткіштерін жақсартуға және оның
тиімділігін арттырудағы ролі мен экономикалық мәнімен алғышартталған.
Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен, еңбек
құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады. Еңбек
құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген қоғамның
материалды-техникалық сипатын анықтайды. "Экономикалық дәуірлер не
өндіретіндігін емес, қалай, қандай еңбек құралдарымен өндірілетіндігін
өзгешелейді. К.Маркс — "Еңбек құралдары тек қана адамдық жұмыс күнінің
дамуының өлшеуіші емес, сондай-ақ ол — еңбек жүзеге асырылатын қоғамдық
қатынастардың көрсеткіші", - деп жазған.
Кәсіпорын іскерлігіне авансталған барлық құралдарды капитал деп
атауға болады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын құру кезінде оның шаруашылық
құралдары актив, ал олардың қаржыландыру көздері - меншікті капитал және
кәсіпорынның міндеттемелері деп аталады.
Шаруашылық субъектілері өзінің қызметін жүзеге асыру үшін материалдық-
техникалық қор құру керек. МТҚ-дың негізін негізгі қорлар құрайды.
Кәсіпорынның шаруашылық өндірістік іскерлігінің аса маңызды құраушысы
болып негізгі қорлар болып табылады.
Негізгі қорлар өзінің натуралдық түрін сақтай отырып, көптеген
өндірістік кезеңдерге қатысып, ал құндары дайындалатын өнімге бөліктермен
ауыстырылатын еңбек құралы.
Өндіріс процессінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина, жабдық,
т.б.) анық жүзеге асырылуына жағдай жасайды (өндірістік ғимараттар,
гидротехникалық құралдар, плотиналар, арналар, эстакадалар, көлік
құралдары, жолдар, тунельдер, электр жүйелері, құбырлар), еңбек заттары мен
өнімдерін сақтау мен қозғалту үшін қызмет ететін өндірістік негізгі қорлар
болып табылады. Негізгі өндірістік қорлар құрамына тек өнімнің тұтыну құнын
құруға ғана емес, сондай-ақ, оның құнын құруда қатысатын өндіріс құралдары
да кіреді.
Негізгі құралдар және негізгі қорлар терминдарі белгілі бір
жақындық шамасында синонимдер ретінде пайдаланады.
№6 Негізгі құралдар есебі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес, негізгі құралдар – бұл ұзақ уақыт кезеңі бойы (1 жылдан астам)
материалдық өндірісте де, өндірістік емес салада да әрекет ететін
материалдық активтер.
Негізгі қорлардың ерекше өзгешеліктері мыналар:
а) олардың шаруашылық қызметте көп дүркінді қатысуы;
б) натуралды - заттық үлгісін сақтауы;
в) өзінің құнын дайын өнімге (жұмысқа, қызметке) қызмет кезеңі
барысында біртіндеп аударады.
Соңғы тармақ негізгі құрал-жабдыққа амортизациялық төлемді есептеу
арқылы асырылады, ал оларға төмендегілер: жер, аяқталмаған күрделі құрылыс,
резервте, қорда және консервацияда тұрған объектілер енбейді.
Сонымен қатар кітапханалық қорларға, өнім малына, енеге (буйвол),
бұғыларға және өгіздерге амортизациялық есептеулер жүргізілмейді.
Амортизация - негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың,
жабдықтың) тозуы есепті оның құндылығының бірте-бірте төмендеуі сондай-ақ
негізгі қорларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар
құнының өндірілетін өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизациялық өтелім — негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін, яғни
оны ұдайы өндіру үшін осы қорлар құнының бір бөлігін аударып отыру.
Тозу - негізгі құралдар объектілерінің физикалық және моральдік
қасиеттерінің жоғалуы.
Салық салу мақсатында негізгі құралдарға құны 40 айлық есептік
көрсеткіштен асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын
қызмет мерзімі 1 жылдан асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі
құралдар, олардың қалдық құнынан 7-ден 30%-ке дейінгі амортизация
нормасымен топтарға топтастырылады.
Негізгі қорлар, тек ең алдымен олардың экономикалық зерттеуі мен
жалпылауы үшін негізгі қорлар жіктелуі деп аталатын натуралды заттай құрамы
бойынша топталуы аса маңызды. Негізгі қорлардың бухгалтерлік есебінің дұрыс
ұйымдастырылуының негізі болып қорлар бекітілген типтік жіктелуі мен оларды
есепте бағалаудың ортақ принципі табылады.
Бухгалтерияда негізгі құралдар есебі инвентарлық объектілер арасында
жіктелу топтары бойынша жүргізіледі. Осылайша, инвентарлық объект негізгі
құралдар есебінің бірлігі болып табылады. Әрбір объектіге сериялық -
кезектік кодтау жүйесі бойынша инвентарлық нөмір беріледі, ол нөмір оның
ұйымда, бірлестікте, пайда болған барлық уақыт бойы сақталады. Инвентарлы
нөмір қабылдау-беру актілерінде, жою туралы актілерде және т.б. инвентарлық
нөмірді әрбір объектіде белгіленеді.
Қазіргі уақытта негізгі қорларға келесі типтік жіктелуі қабылданған:
1. Жер - субъект меншік құқығында алған жердің мөлшері мен құны.
Жерге меншік құқығы "Жер учаскесіне меншік құқығына актісімен"
расталуы тиіс. Инвентарлық объект болып жер учаскесіне меншік
құқына акт берілген әрбір жер учаскесі табылады.
2. Ғимараттар – тағайындау - тұрғындар еңбегі, тұрғындар жайы,
әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету үшін және
материалдық құндылықтардың сақталуы үшін жағдайлар жасауда
айқындалатын архитектуралық- құрылыстық объектілер. Инвентарлық
объект болып әрбір жеке тұрған ғимарат саналады.
3. Құрылғылар - еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты емес
қандай-да болсын қызметтерді орындау жолымен өндіріс процессін
жүзеге асыруға тағайындалған инженерлік-құрылыстық
объектілер (шахталар, мұнай мен газ скважинасы, эстакада,
көмірлер). Инвентарлық объект болып барлық мүлік-жайымен
бірге бір тұтасты құрайтын әр жеке құрылғы.
4. Беріліс қондырғылары - электрлік, жылу жән механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу жүйелері,
жылу жүйелері, құбырлар).
5. Машиналар мен жабдықтар, инвентарлы объект болып басқа бір
инвентарлық объектісінің бөлігі болып табылмайтын құрама
құралдар, фундамент, қоршауларды, қажет заттарды қоспағандағы
әрбір машина табылады. Негізгі құралдар, бұл 5 топшадан тұрады:
- күш машиналары мен жабдықтары: энергияны өндіру мен таратуға
арналған объектілер (генераторлар, электр двигателдері; ішкі
жылу двигателдері, т.б.);
- жұмыс машиналары мен жабдықтары: еңбек заттарына әсер ете
отырып, технологиялық процеске тікелей қатысады
(метал кесуші станоктар, термикалық пештер);
- өлшегіштер және реттеуші құралдар мен
қондырғылар, лабораториялық жабдық; технологиялық
процестерді реттеу, өлшеу және бақылау үшін,
лабораториялық тәжірибелер мен зерттеулер жүргізу үшін
тағайындалған;
- есептегіш техника: процестерді жеделдету мен
автоматтандыруға арналған машина, қондырғы
құралдар (электр, есептегіш, басқарушы және т.б. есептегіш
машиналар);
- өзге де машиналар мен жабдықтар: машина, аппарат
және басқа жабдықтар (телефон станцияларының жабдықтары,
өрт сөндіргіш машиналар).
6. Көлік құралдары - адамдар мен жүктердің орнын ауыстыру үшін
тағайындалған қозғалыс құралдары (автомобиль, теміржол және су
көліктерінің қозғалмалы құралы). Инвентарлы объектісі болып
оған жататын бүкіл керектер;
7. Құрал - қол еңбегінің механикаландырылған және
механикаландырылмаған құралдары немесе машиналарға тіркелінген
металл, ағаш және т.б. өңдеу құралдары ғана табылады;
8. Өндірістік инвентарь - өндірістік операцияларды орындау немесе
жеңілдетуге арналған өндірістік тағайындаудағы құралдар - жұмыс
үстелдері, верстактар, шкафтар;
9. Шаруашылық инвентарь - кеңселік және шаруашылық инвентарь
(үстел, шкаф, кілем);
10. Еңбек және өнім малы, еңбек малы - жылқы, түйе және т.б. жұмыс
малдары. өнім малы — ірі қара мал жылқы, түйе және т.б
инвентарлық объект - әрбір ересек жануар.
11. Көп жылдық екпе ағаштар.
12. Жерді жаңарту бойынша күрделі шығындар (құрылғыларсыз) - ауыл
шаруашылықта қолдану үшін жерді жақсарту бойынша
шараларға инвентарлық сипаттағы шығындар (алаңдарды тастардан
тазарту, жер учаскесінің планировкасы).
13. Басқа да негізгі қорлар - кітапхана сөрелері, спорттық инвентарь,
мұражайлық құндылықтар.
Иеленуі бойынша негізгі құралдар жеке меншік және жалға алынған болып
бөлінеді. Алғашқылары кәсіпорынның иелігінде болады және оның балансында
тіркеледі; екіншілері басқа кәсіпорын мен ұйымдардан уақытша пайдалануға
ақыға алынған.
Өндірістік процеске қатысу сипаты бойынша істегі және тұрған (запаста
немесе консервацияда тұрған негізгі құралдар).
Негізгі құралдарды пайдалану сипаты бойынша былай жіктеледі:
1) істегі (пайдаланудағы);
2) істемей тұрған (консервациядағы);
3) запастағы.
Негізгі қызметке қатысу сипаты мен құнының өндіріс және айналым
шығындарына ауыстыру тәсілі бойынша негізгі құралдар былай бөлінеді:
1)Белсенді (олардың қатысу жұмыс сағаттарының мөлшерімен, жұмыстар
көлемімен өлшене алады);
2)Бәсең (ғимарат, құрылыс). Олардың негізгі қызметке қатысуын қандай-да
бір көрсеткіштерде өлшеу мүмкін емес. Негізгі құралдардың бухгалтерлік
есебінің басты міндеттері:
- алынуынан бастап шығуы сәтіне дейін олардың бар болуы және
сақтығын бақылау;
- амортизацияны дұрыс және уақытылы есептеу;
- бюджетке аударылатын мүлік салығын дұрыс есептеу үшін
мәліметтер алу;
- реконструкцияға, модернизацияға және жөндеуге қаражаттардың
дұрыс және тиімді пайдалануын бақылау;
- негізгі қүралдардың уақыт және қуаттылығы
бойынша пайдалану тиімділігін бақылау;
- негізгі құралдардың бар болуы және қозғалысы жөнінде есеп беруді
құру үшін мәліметтер алу.
Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптің негізгі құралдар -Қазақстанның
ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін құрайды. 2004ж. 1 қаңтарына
негізгі өндірістік қорларға инвестиция нақты бағаларда 114969 млн. теңгені
құрады. Аз мөлшердегі кәсіпорын мен ұйымдарды есептемегенде негізгі
капиталға бүкіл инвестициялар нақты бағаларда 2004ж. 114969 млн. теңгені
құрады (1994ж. 80945 млн. теңге).
Негізгі қорлар және негізгі құралдарға ұзақ мерзімді инвестициялар
кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметі нәтижесіне жан-жақты әсер
тигізеді.
Негізгі құралдар қоғамның материалдық қорын жоспарлы қалыптасуына және
оларды өнім өндірісі мен тұрғындардың мәдени тұрмыстық қажеттерін
қанағаттандыру үшін біздің экономикамыздың салаларында қолданылуы бойынша
өзіндік экономикалық категорияны анықтайды.
Негізгі қүралдардың мөлшерінен, сапасынан және тиімді пайдалануынан
табыстың өсу қарқыны, өндірістің дамуы және кәсіпорынның тұтынушыларының
еңбек және тұрмыс жағдайларының жақсаруы тәуелді. Себебі негізгі құралдар
кәсіпорынның экономикалық потенциалын айқындайды.
Ғылыми-техникалық прогресс негізінде өнеркәсіпте өндірістік негізгі
қорлардың жаңаруы мен сапалық жетілуінің интенсивті процессі орын алды. Бұл
2 жолмен орындалады:
1) жаңа кәсіпорын құрылысы, сондай-ақ кәсіпорын
реконструкциясымен кеңейтілуі кезінде аса жоғары техникалық деңгейдегі
негізгі құралдар құрумен;
2) негізгі құралдарды модернизациялау, сапалық жетілдіру мен және
оларды жаңа техника түрлерімен ауыстыруменен.
Негізгі құралдар құрамында абсолютті және салыстырмалы түрде техникалық
алдыңғы қатарлы, жаңа еңбек құралдары артуда. Жаңа негізгі қорлардың,
әсіресе өндіріс құралдарының өсуі еңбекті қарулануды арттырады, ал бұл
еңбек өнімділігінің өсуінің басты факторы болып табылады.
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен міндеттері
Өзінің қызметін дұрыс жүргізу үшін кәсіпорындар негізгі құрал түріндегі
бухгалтерлік есепте жеке объекті ретінде еңбек құралдарды иеленуі қажет.
01.01.2005 жылы қолданысқа енгізілген №6 "Негізгі құралды есепке алу"
бухгалтерлік есеп стандартына, сәйкес, негізгі құралдар - бұл материалдық
өндіріс және сол сияқты өндірістік емес салада ұзақ мерзім бойында (бір
жылдам астам уақыт мерзімінде) қолданылатын материалдық активтер.
Негізгі құралдың өзіндік ерекшелігі болып олардың ұзақ мерзімі ішінде
өзінің алғашқы түрін сақтап (табиғи-заттық пішінін), өндіріс
процесінде көп жақты қолданылуы табылады.
Ұзақ пайдалану процесіңде негізгі құралдар өзгереді: олар кәсіпорынға
түсіп, пайдалануға беріледі, пайдалану процесінде тозады, жөндеу жолымен
қалпына келтіріледі. Кәсіпорын ішінде орын ауыстырады, сондай-ақ басқа
кәсіпорынға беру салдарынан шығарылады. Барлық аталған өзгерістер
бухгалтерлік есепте көрініс табады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеттері:
- негізгі құралдарды пайдаланылған жері бойынша дұрыс есепке
алу және оның сақталуын бақылау;
- негізгі құралдардың түсу есебін, олардың ішкі қозғалысын, шығысын және
жойылуын құжаттармен рәсімдеу және дер кезінде көрсету;
- негізгі құралдардың амортизациясын дер кезінде есептеу мен есепте
көрсету және амортизацияны өндіріс пен кезең шығыны құрамына енгізу;
- негізгі құралдарды жөндеу, реконструкциялау және жаңартуға шығындардың
дұрыс жұмсалуын бақылау;
- жоюдың нәтижесін дәл анықтау, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық емес амортазацияланбаған объектіні есептен шығару;
- мүлікке салынатын салық, қосымша құнға салынатын салық салаларын
негізгі өндірістік құралдардың (көліктен басқа) баланстық құнынан
белгіленген мөлшерде дұрыс анықтау.
- Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мыналарды қамтамасыз етуі
керек:
- құжаттардың дұрыс толтырылуы мен олардың түсу есебінде өз уақытында
бейнеленуі,
- негізгі құралдардың шығуы мен орын ауыстыруын, олардың
материалды жауапты тұлғаларға бекітілуі мен сақталуы мен пайдалануына
бақылау;
- сомма есебінде есейтілген амортизация мен негізгі құралдың тозуының
аударымдары және есеп немесе калькуляция объектісі бойынша
амортизация есебінің дұрыс бейнеленуін;
- негізгі құралдардың қорлық берілісін, жаңа техника мен оны
пайдаланудың жаңа тәсілдерінің тиімділігін анықтау;
- негізгі құралдарды жөндеу бойынша жұмсалған шығындардың нақты
есебін; негізгі құралды өз уақытында және толық түгендеуді және қайта
бағалауды өткізу және олардың нәтижелерін есепте бейнелеу;
- есепте негізгі құралдарды таратудың нәтижелері мен басқа да шығулардың
дәл бейнелеуін.
Нарықтық жағдайда кәсіпорын, несие мекемелері және басқа шаруашылық
объектілері мүлікті, ақша-қаражатгарын коммерциалық операцияалар мен
инвестицияларды жүргізу үшін келісімдік қарым-қатынасқа түседі.
Бұл қарым-қатынастардың сенімділігі барлық келісім-шартқа қатысушыларға
қаржылық ақпаратты қолдану мен оны алу мүмкіндігімен бекітеді.
Ақпараттардың дәлдігі тәуелсіз аудитормен бекітіледі.
Меншік иелері, әсіресе ұжымдық меншік иелері - акционерлер, үлескерлер,
сонымен қатар кредиторлар кәсіпорынның көптеген операцяларының, оның
ішінде ең күрделі операцияларының есеп беруде заңды және дұрыс
көрсетілгендігінің дұрыстығын тексеруге жеке мүмкіндігі болмайды, себебі
есеп жазылымдарының оларға рүқсат етілмеген және тәжірибесіне сай
еместіктен аудитордың қызметін қажет етеді.
Өндірістің іскерлігінің нәтижесі туралы және олармен зандылықтарды
қадағалау туралы ақпараттардың тәуелсіз бекітілуі мемлекетке салық және
экономика аймағында шешім қабылдау үшін қажет.
Аудиторлық тексеріс мемлекеттік органдарға, прокурорлар мен
тергеушілерге олардың көңілі бөлінетін қаржылық есеп берудің дұрыстығын
растау үшін керек.
Аудит қызметіне сұраным келесі жағдайдан кейін пайда болады:
1) ақпаратты қолданушы мен әкімшілік жағынан екі арада қақтығыс
болған жағдайда әкімшіліктің объективті емес ақпарат беруінің
мүмкіндігі (меншік иелерімен, инвесторлармен, кредиторлармен);
2) нәтижесінің қабылданған ақпарат сапасынан шешімдерінің тәуелдігі;
3) ақпаратты тексеру үшін арнайы білімдердің қажеттігі;
4)1қолданушыларда ақпаратпен танысуға рұқсаттың жоқтығынан оның сапасын
бағалай алмауы.
Осы барлық қажеттіліктер арнайы дайындығы бар, білікті, және бұндай
қызметтерді көрсетуге құқығы бар тәуелсіз эксперементтердің қызметтеріне
деген қоғамдық сұранымның пайда болуына әкеледі. Аудиторлық қызметтер - бұл
қаржы ақпараттарының дұрыстығын бекітетін делдал қызметтер.
Ақпараттардың дұрыстығы капитал нарығының қызмет етуінің тиімділігін
жоғалтуға және оны бағалау мен әр түрлі экономикалық
шешімдердің нәтижелерін жорамалдауға мүмкіндік береді.
Тәуелсіз аудиторлар бақылауды ұйымдастыруға қаржылық сенімділікті
қамтамасыз етуде делдалдық жәрдемсіз ғана емес, қолданатын бухгалтерлік
есеп жүйесінің сенімділігіне де тиімді көмек көрсете алады. Олар сонымен
қатар банк қызметінің қажетті бағыттарының қатары бойынша тәуелсіз
эксперементтік консультациялық көмек бере алады. Нарықтық қатынастары
дамыған елдер аудиторлық фирма бірінші, кезекте инспектор ретінде емес,
қаржылық тексерісте жұмыстың жағдайына кәсіпқойлық баға беретін
тәуелсіз консультант ретінде қарастырылады.
Аудиторлық қызмет (аудит) - бухгалтерлік (қаржылық) есеп беруде
тәуелсіз ведомостан тыс тексеретін, төлем-есептеу құжаттарын, салық
декларациясын және басқа қаржылық міндеттер мен экономикалық субьектінің
талаптарымен қоса басқа да аудиторлық қызметтерді көрсетуді (төменде
көрсетілген) жүзеге асыру бойынша аудиторлық (аудиторлық фирманың)
кәсіпкерлік қызметі:
- бухгалтерлік есептің ұйымдастыруы орнына келтірілуі және жүргізілуі;
- табыстық және бухгалтерлік (қаржылық) есеп берулер туралы декларация
жасау;
- қаржы-шаруашылық қызметін талдау;
- шаруашылық субъектінің активтерін, меншікті капиталын және
міндеттемелерін бағалау;
- қаржылық, салықтық, банктік және басқада шаруашылық заңдылықтар
сұрақтары жөнінде кеңес беру;
- оқыту (үйрету, баулу) және тағы басқа.
Аудит - Қазақстан Реепубликасының зандылықтарына сәйкес шаруашылық және
қаржылық операциялардың, кәсіпорын қызметінің қаржылық есеп кіруінде
толықтығы мен дәлдігі және бухгалтерлік есеп жүргізудің тәртібін сақтауды
тексеру негізінде кәсіпорынның қаржылық есеп берудің тәуелсіз сараптамасы.
Аудиттың мақсаты - заңдылықтармен, аудиторлық қызметті нормативті
реттеу жүйесімен немесе аудитормен клиенттің келісім міндеттемелерімен
анықталатын нақты міндеті.
Негізгі құралдар аудитінің міндеттері:
- негізгі құралдар сақталу және қолдану орындарында бар болуы мен
сақтығын бағалауды қамтамасыз етуді тексеру;
- негізгі құралдардың қозғалысы туралы бастапқы құжаттардың
толтырылуының дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдардың топтастыруын жүзеге асырудың дұрыстығын
тексеру;
- негізгі құралдарды, бағалау және қайта бағалаудың
дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдардың түсуі бойынша операцияның дұрыстығын тексеру, яғни
толық және уақытша кіріске алынуын белгілеу және материалды жауапты
тұлғаларға бекіту;
- бекіткен нормаларға сәйкес негізгі құралдардың амортизациясының
есептелуі мен есепте көрсетілуін немесе олардың тозуының
дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдар бойынша жөндеу шығындарының дұрыс негізделуін
немесе бухгалтерлік есеп шоттарында олардың дұрыс көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдардың жолдық операциялары бойынша мал ақысы
шоттарында дұрыс есептелуі мен көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдардың уақытының шығуы және олардың жойылуының
дұрыс толтырылуы мен белгілеудің негізділігі бойынша операцияларының
есепте дұрыс көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдарға қатысты салықты дұрыс есептеу мен
аударылуын тексеру;
- негізгі құралдар құрамына жарамсыздыққа келген есептелетін жабдықтар,
шаруашылық инвентарлар және басқа мүліктердің есептен шығарылуының
дұрыстығын, сонымен қатар олардың (қосалқы бөлшектер,
материаддар, лом) есептеп шығарылуын актімен дұрыс толтырылуын
тексеру,
- негізгі құралдардың пайдалануының тиімділігін талдау;
- синтетикалық және аналитикалық есептерге сәйкес негізгі құралдардың
құнының есеп берудегі көрінісінің, олардың Бас кітаппен, журнал-
ордермен және басқа да есептік регистрлермен ұқсастығының дұрыстығын
тексеру;
- негізгі құралдардың түсуі бойынша операцияның дұрыстығын тексеру, яғни
толық және уақытша кіріске алынуын белгілеу және материалды жауапты
тұлғаларға бекіту;
- бекітілген нормаларға сәйкес негізгі құралдардың амортизациясының
есептелуі мен есепте көрсетілуін немесе олардың тозуының
дұрыстығын тексеру.
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі
Біздің қарастырып отырған зерттеу объектісі Автоматика ААҚ-ң
бухгалтерлік есеп жүргізудің есептік саясаты арнайы құрылған комиссиямен
өңделіп бекітілген. Оны қалыптастырудың базасы бухгалтерлік есеп
стандарттары, оларға әдістемелік нұсқаулар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реттейтін өзге де нормативтік-
құқықтық құжаттар болып саналады.
Негізгі құралдардың есебі №6 "Негізгі құралды есепке алу" бухгалтерлік
есеп стандартына және осы стандарттың әдістемелік нұсқауларына сәйкес
жүргізілген.
Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі "Автоматика" ААҚ директорына
жүктелген.
"Автоматака" ААҚ негізгі құралдар мынадай жағдайларда түскен: күрделі
қаржы, жаңа ғимараттар, берік құрылғыларын салу, жабдықтарды сатып алу және
орнату; жарғылық капиталға акционерлік кәсіпорынның жарнасы ретінде түсуі;
түгендеу кезінде анықталған есепте жоқ объектілерді кіріске алынған.
Кәсіпорынға түскен негізгі құралдар обьектілерін кәсіпорын басшысының
үкімімен құрылған арнайы комиссия қабылдайды. Комиссия құрамына
кәсіпорынның бас инженері, техникалық бөлімнің инженері, объектіні
пайдалануы берілетін цех немесе бөлімнің бастығы енеді.
Бұл кәсіпорында негізгі құралды қабылдау беру актісінде (№ОС-1) негізгі
құралдың құрамына жекелеген обьектілер тіркелген, оларды эксплуатацияға
шығару үшін, шығару берілген заңға сәйкес, ерекше тәртіпте
толтырылған, онда негізгі құралдар эксплуатацияға жатпайды; негізгі
құралдарды бір цехтан келесі цехқа іштей ауыстыру үшін, сонымен бірге басқа
субьектіге ауыстыру кезінде құрамнан негізгі құралдарды шығарып тастау үшін
(жарғылық капиталға салым, тарату) қолданылған. Осы негізгі құралдарды
қабылдаудың құжатын толтыру кезінде актіні бір дана етіп әрбір жеке
обьектіге субьект жетекшісінің бұйрығымен тағайындалған қабылдау комиссиясы
рәсімдейді. Жалпы акті шаруашылық инвентарын, құрал-жабдықтарды,
обьектілерді есептеу кезінде, бұл егер обьектілер бір типті болса, олардың
құны бірдей болып, бір күнтізбелік айға қабылданса құрастырылады. Акт
толтырылған соң, берілген обьектіге қатысты техникалық
құжаттармен бірге бухгалтерге өткізіліп, бас бухгалтер қол қойып, субъект
жетекшісі бекіту керек. Бірақ бұнда бір кемшілік, кейбір келіп түскен
обьектінің техникалық құжаттары бухгалтерияға өткізілмеген және
комиссия мүшелері объектінің егжей-тегжейлі сипаттамасын келтірмегені
байқалады.
Бұл кәсіпорында негізгі құралды ішінара өткізу кезінде актіні беруші
бөлімнің қызметкері 2 дана қылып толтырған. Алушы мен беруші бөлімге
өткізілген.
Негізгі құралдарды қайтарусыз басқа субъектіге өткізу кезінде акт 2
дана етіп құрастырылған. Мұнда да беруші мен қабылдаушы объект субьектілері
үшін толтырылған.
Негізгі құралдарды басқа субъектіге тарату кезінде акт 3 дана болып
құрастырылған; алғашқы 2 данасы беруші субъектіде қалады (бірінші данасы
негізгі құралдың қалдығы мен қозғалысы туралы есеп беруге, ал екіншісі есеп
айырысу төлем құжаттарына тігіледі), 3-ші данасы қабылдайтын тұлғаға
өткізіледі.
Кәсіпорын бухгалтеріне түскен объектіні материалдық жауапты тұлғаға
бекітіп, инвентарлық карточка ашады, объектіге инвентарлық нөмір бекітіп
береді, ол бояумен белгіленіп жазылған және объектілі инвентарлық тізімге
енгізеді. Ол №НҚ-13 негізгі құралдар келіп түсуі бойынша жазбада
жүргізілген. Бұл кәсіпорынның негізгі құралдардың аналитикалық есебі
бухгалтерияда өндірістік немесе шаруашылық тағайындамалары бірдей,
техникалық сипаттары бірдей белгіленген құны және бір өндірістік бөлімде
орналасқан шаруашылық инвентардың бір типті заттары, құрал-саймандары және
тағы басқа затынан басқа әрбір инвентарлық обьектіге ашылатын инвентарлық
карточкада жүргізіледі.
Кәсіорында барлық түрлері үшін инвентарлық карточканың бірдей: типтік
формасы №НҚ-6 бекітілген. МНҚ-6 формалы карточканы түскен негізгі құрал,
техникалық құжаттар тағы басқа құжатгар актісі негізінде толтырылған.
Обьект мен олардың жекелеген элементерінің сипаттамасы қысқа және әр
обьектінің жекелеген ерекшеліктері дәл белгіленген. Инвентарлық обьект
бухгалтердің әрбір объектінің немесе жекелеген объектінің тобына
жүргізілген.
Негізгі құралдардың объектісін басқа субъектіге өткізу кезінде, сонымен
бірге негізгі құралдар объектісінің ішінде субъектіні ауыстыру кезіндегі
негізгі құралдардың шығуы туралы белгі үшін негіз “Негізгі құралдар
қабылдау-беру актісі” (№НҚ-1) болып табылды, ал негізгі құралдар объектінің
шығарьш тастау кезінде “Негізгі құралдар есептеп шығару” (№НҚ-3) актісі
толтырылады.
“Автономика ААҚ” кәсіпорында байқағанымыз, құрылыс, құрал- жабдықтау,
реконструкциялау және модернизациялау, объектіні жөңдеу бойынша аяқталған
жұмыстар туралы жазбалар. “Жөнделген, реконструкцияланған,
модернизацияланған” объектілерді қабылдау өткізу актісінің (№НҚ-2)
негізіндегі карточкаға енгізіп отырылған.
“Обьектінің қысқаша жекелеген сипаттамасы” бөлімінде негізгі
объектінің тек негізгі сандық және мөлшерінің көрсеткіштері ғана жазылған,
сонымен бірге негізгі объектіге қатысты маңызды құрылыстар, керек-жарақтар
да жазылған. Негізгі құралдарды топтық есептеу жағдайына қысқаша жекелеген
сипаттаманы әр объектіге жеке емес, инвентарлық карточкада көрсетілген
тұтас объектіге береді.
Сандық және сапалық көрсеткіштердің өзгеруіне қарай бұрынғы инвертарлық
карточкадағы барлық көрсеткіштердің бейнелеуі мүмкін емес жағдайында жаңаша
ауыстырған екен. Ескі инвентарлық карточканы анықтама құжаты ретінде
кейінге керек болған жағдайда сақтап қойған.
Осы кәсіпорында толтырылған инвентарлық карточкалар
бухгалтерде негізгі құралдар есебі бойынша инвентарлық
карточкалар жазылымында (№НҚ-10) тіркелген. Ол негізгі құралдардың әрбір
жіктелген тобы бойынша бір дана етіліп жүргізілген. Карточканы тіркеген
кезде нөмірленіп, негізгі құралдарды жіктелу тобы бойынша сақтайтын
карточкаға салынған. Картотекадағы бөлімдер: эксплуатациядағы негізгі
құралдар (жіктеу топтары бойынша: “ғимараттар”, “беріліс құралдары”),
сонымен бірге “Осы айда түсті”, “Осы айда шықты”, “жөндеуде”, “қорда”,
“консервацияда”, “'Жалға берілген негізгі құралдар”, “ұзақ мерзімге жалға
берілген негізгі құралдар”, “Жалға алынған негізгі құралдар”, “Архив” деп
орын-орындарымен реттеліп қойылған.
Бір ай ішінде “түсті”, “шықты” бөлімдеріндегі карточкалар 12 бөлім
“негізгі құралдар” шотында көрсетілген айналыммен салыстырылғаннан кейін
картотеканың сәйкес бөлімдеріне енгізілген. Объектіні жөндеудегі немесе
жалға алушылардан қайтып алудан, консервацияны тоқтатудан, қордан
эксплуатацияға өткізуден кейін, бұл объектің карточкалары картотеканың
сәйкес бөліміне қойылған. Негізгі құралдардың шығуы бойынша карточкаларды
картотеканың “Архив” бөліміне енгізген. Осы кәсіпорында жағдайы мен
қозғалысын бақылауды қамтамасыз етеді.
Негізгі құралдардың әрбір жіктелу тобы бойынша бір айдағы ақының қолмен
жөнделу кезінде айналым мен қалдық жинағы және негізгі құралдар қозғалысы
есебінің карточкасында (№НҚ-12) жазылған, бұнда құжаттар негізін
инвентарлық карточкада көрсетілген айналым мен қалдықтар жазылып “Негізгі
құрал” 12 бөлім шоты бойынша Бас кітаппен салыстырылады. Бұл карточкада
жылдық (тоқсан, ай) басындағы негізгі құралдардың қалдығы, түсім, шығу,
айдың аяғындағы қалдық көрсетіледі. Осы берілгендердің негізінде негізгі
құралдардың бар болуы мен қозғалысы туралы есеп беру құрастырылған.
Кәсіпорын басшысының бұйрығымен материалды жауапты тұлға тағайындалған.
Материалды жауапты тұлғаға бекітілген барлық негізгі қордың инвентарлық
тізіміне енгізген (№НҚ-13). Тізім материалды жауапты тұлғаның қолында
болып, оперативті мақсаттар үшін пайдаланылады.
Негізгі құралдардың құны туралы мәліметтер тізім мен инвентарлық
карточкада сәйкес келіп тұр. Негізгі құралдар есебі орнына қарай
бухгалтерия жазып беретін инвентарлық карточканың 2-ші данасына енген.
Бухгалтерия картотекасы мен негізгі құрал эксплуатациясының орны бойынша
картотеканың мәліметтері дәл келіп түр.
Аналитикалық есеп еліміздің территориясы мен шетелде негізгі құралдың
бар болуы мен қозғалысы туралы мәліметтерді алудың мүмкіндігін қамтамасыз
ету керек.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы
1996 жылғы 18 қараша №6 қаулысымен бекіткен субъектінің қаржы шаруашылық
қызметі бухгалтерлік есеп шотының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрал
қозғалысының синтетикалық есебі 12 бөлімшесінің "негізгі құрал" шотында
жүргізіледі, онда негізгі құралдардың жекелеген объектісін есепке алу
жөнінде мынадай негізгі инвентарлық шоттар бар: 121-126 шоттар. Бұл шоттар
бухгалтерлік балансқа қарағанда белсенді болып табылады, сондықтан дебет
бойынша негізгі құралдардың түсімдері, ал кредит бойынша шығысы
көрсетіледі. Осы шоттардағы негізгі құралдар бастапқы құны бойынша
есептеледі де, осы құн бойынша олар бухгалтерлік баланстың "ұзақ мерзімді
активтер" бөлімінде активтерде және Қазақстан Республикасының
субъектілерінің басқа қаржы есебі формаларында көрсетіледі.
1."Автоматика" ААҚ-на күрделі қаржы нәтижесінде негізгі құрал
объектілері келіп түсті:
а) Мердігерлерге орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін ҚҚС пен
есептерде сомасы - 500,0 тг.
б) Мердігерге монтаждауға берілген жабдықтың бастапқы құны (ҚҚС пен)
есептерде сомасы - 260,0 тг. жабдық берілді.
в) Құрылыс салу үшін жер телімін таңдауға төленетін өтемақы (ҚҚС-бірге)
– 120,0 тг.
г) Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін (ҚҚС бірге) есептегенде
мердігерлердің 620,0 тенге шоты төленді.
д) Негізгі құралды қабылдау-беру актісі негізінде салынған ғимарат
кіріске енгізілді - 880,0 тенге (500,0+260,0+120,0)
е) Құрылысқа байланысты, бірақ объектілеу бастапқы құнына енгізілмейтін
шығындар — 95,0 тенге.
Кесте 2.1
Күрделі қаржы салу нәтижесінде түсуін шоттарда көрсету
Операция мазмұны Dm Km
Мердігерлерге орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары126 671 500,0
үшін (ҚҚС)
Мердігерге монтаждауға бастапқы 126 125 260,0
құнымен (ҚҚС) қосқанда берілген жабдық 331 671 75,0
Жер телімін тандау үшін (ҚҚС) өтемақы есептеу 126 687 120,0
Орындалған құрылыс-монтаж жұмысы үшін 331 687 28,0
(ҚҚС) қоса есептін мердігерлердің шоттары 671, 441 620,0
төленді 687
Негізгі құралды қабылдау-беру актісі негізінде 122 126 880,0
объекті пайдаға берілді
Құрылысқа байланысты, бірақ объекттің 821 126 95,0
бастапқы құнына енгізілмейтін шығындар
сомасы
2. "Автоматика" ААҚ 2004 жылы қазан айында Ресейден "Камаз"
автомашинасын сатып алған. Оның бастапқы құны-2300,0 тг., тозуы-300,0 тг.,
баланстық құны-2005,0 тг. Сауда-саттық шартына сәйкес автомашинаны 950,0
тг. сатты.
Кесте 2.2
Көлік құрамының қозғалысы бойынша операциялардың көрсетілуі
Операция мазмұны Dm Km
Негізгі құрал кіріске алынуы 124 671 2005, 0
Жабдықтаушы шотының төленуі 671 431 2005, 0
Қалдық құн есептен шығарылуы 842 124 2005, 0
Сатып алушыларға келісілген құны бойынша шот 303 722 826,0
көрсетіледі.
Негізгі құрал сату бойынша ҚҚС есептелді 303 633 124,0
ҚҚС қосымша есептелетін (2005-826,0)*15% 821,1 633 176,0
Сатьш алушыдан ақша қаражатының алынуы 441 303 950
Бюджетке ҚҚС аударылуы 633 441 300
2.2 Негізгі құралдардың тозуының есебі
Пайдалану процесінде негізгі құралдар өзінің бастапқы заттық формасын
сақтай отырып, біртіндеп тозады да, өз құнын жаңадан жасалатын өнімге
аударады. Бухгалтерлік есептің №6 "Негізгі құралдар есебі"
стандартына сәйкес тозу - бұл негізгі құралдар объектілерінің физикалық
және моральдық сипаттамаларынан айырылу процесі.
Негізгі құралдардың түр-түріне амортизацияны есептеудің түрлі тәсілдері
қолданылады, негізгі құралдар обьектілерінің физикалық тозуы - бұл
пайдалану процесінде олардың бастапқы құнының бір бөлігінен айрылу, оған:
қажалу, сыну, механизмдердің, детальдардың жекелеген бөлшектердің қирауы
және сыртқы ортаның әсері салдарынан пайдалану сапасынан айырылумен
сипатталады.
Негізгі құралдар объектінің моральдық тозуы бұл жетілдірілген және
өнімді машиналардың, жабдықтардың және басқа негізгі құралдардың пайда
болуына байланысты жұмыс істеп тұрған объекттің бастапқы құнының төмендеуі.
Бұндай тозуға негізгі құралдың барлық объектері жатады.
Барлық жағдайларда негізгі құралдардың объектілері пайдалану мерзімі
аяқталғанша бастапқы түрін сақтайды, бірақ құны нақты тозу сомасынан
төмендейді. Тозудың қалыпты қызмет мерзімі бойы активтің амортизация-
ланатын құнының жүйелі бөлінуі түріндегі құндық шамасы амортизация деп
аталады. Пайдалы нормативті қызметті барлық мерзімі бойы әрбір есепті
кезеңге амортизациялық төлемдер субъектінің шығындары болып табылады.
Амортизацияны есептеу әдістерін шаруашылық субъектілерінің есеп
саясатында қарастырылады:
1. Құнды біркелкі шегеру әдісі
2. Құнды атқарылған жұмыс көлеміне пара-пар шегеру
(өндірістік тәсіл)
3.Жеделдетілген әдістер
- қалдықты азайту әдісі
- құнды сан сомасы бойынша шегеру (кумулятивті) әдіс
Негізгі құралдардың әрбір түріне амортизацияны есептеудің қосымша
тәсілдері қолданылады, бірақ та бір түріне жыл бойында тек бір әдіс
өзгеріссіз қолданылады.
Осы қарастырылып отырған “Автоматика” ААҚ есептік саясында біркелкі
әдіс негізгі құралдың барлығына қолданылады. Бұл әдістің таңдалу себебі, ол
қолдануға қолайлы. Негізгі құрал құнын қайта бағалау Қазақстан Республика
үкіметінің қаулысына сәйкес жүргізілді. Амортизацияшы ай сайын құнды
біркелкі шығару жолымен есептеледі. Қайтадан түскен негізгі құралға
амортизациясын есептеу келесі айдың бірінші күнінен басталады да, істен
шыққан негізгі құралға амортизацияны есептеу келесі айдың бірінші күнінен
тоқталады. Амортизацияны есептеудің таңдап алынған тәсілі есептеу
саясатымен белгіленіп, бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті түрде
қолданылуы тиіс. Амортизацияны есептеу әдісі өзгерген жағдайда осы
өзгерістерді тудырған себептер ашылуы тиіс. Амортизацияланатын құн
дегеніміз бастапқы және тарату құнының арасындағы айырмашылық есептеп
шығару әдісі "Автоматика" ААҚ-ң негізгі құралдың барлығына қолданылады. Бұл
әдістің таңдалу себебі, ол қолдануға ыңғайлы негізгі құрал құнын қайта
бағалау Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысына сәйкес жүргізілген.
Ғимарат, құрылыс бойынша амортизация әр қүрылысқа жеке есептеледі. Егер
құрылыс құны тозу нәтижесінде 40 айлық есеп айырысу көрсеткішінен төмен
болса, онда оның құны ағымдағы шығынға теңеліп, шығарып тастауға жатады.
Егер топтың құндық балансы салық жылының аяғында 100 айлық есеп айырысу
көрсеткіші сомасынан төмен болса, топтың құндық балансының мөлшері шығарып
тастауға жатады.
Тозуды біркелкі есептеу әдісі обьекттің тозған құнын оның қызмет
мерзімі кезінде өндіріс шығынына біркелкі үлестіріп бөлуді қарастырады.
"Автоматика" ААҚ технологиялық жабдықтардың алғашқы құны 180,0
тг., тарату құны 10,0 тг., пайдалану мерзімі 20 жыл. Құнды біркелкі есептен
шығару әдісін қолданған кезде амортизациялық аударымдардың жыл сайындағы
сомасы (180,0-10,0)20=8500 тг.
1994 жылы шығарылып, сол жылы пайдалануға берілген автомобиль
одан әрі пайдалануға жарамайтындығына байланысты 2004 жылы есептен
шығарылды. Автомобильді есептен шығару сәтіндегі бастапқы құны - 296455
теңге, амортизация сомасы - 157145 теңге, жою құны - 14823 теңге,
пайдалануға келетін кіріске алынған материалдардың құны - 139310 теңге.
Кесте 2.3.
Негізгі қүралдардың шығуы бойынша операциялардың шоттарда көрсетілуі
Операция мазмұны Dm Km
Амортизация сомасына негізгі құралды есептен 133 124 157145
шығару кезінде жинақталған
Шығарылған негізгі құралдың баланстық құнына 842 124 139310
Есептен шығарылған негізгі құралдан алынған 205 727 139310
қосалқы бөлшектер кіріске алынуы
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің есебі
Көпшілік жағдайда негізгі құрал-жабдықтар жекелеген бөлшектерден,
тораптар мен агрегаттардан тұратын күрделі механизм, олардың ресурсы
шектеулі, әрекет ету мерзімі тұтастай обьектіні пайдаланудың нормативтік
мерзімінен кем. Негізгі құрал-жабдықтар обьектісі түзу қалпында болуы, әрі
бізге жоспарланған табыс әкелуі үшін қосымша шығын жұмсау қажет.
Бұл шығындар былайша бөлінеді:
- күрделі емес сипаттағы шығындар;
- күрделі шығындар;
Бұл шығындарды дұрыс ажырата білу керек. Күрделі емес сипаттағы
шығындарға жататындары: негізгі құрал-жабдықтарды жұмыс қалпында сақтауға
және сүйемелдеуге байланысты шығындар, яғни бастапқы бағаланған
көрсеткіштеріне өзгеріс келтірмейтін, демек, обьектінің бастапқы құнын
арттырмайтын ағымдағы шығындар.
Өз кезегінде, күрделі шығындар өндірістік қуатты немесе объектінің
пайдалану мерзімін арттыруға әкеп соқтырады. Аталған шығындар капиталданады
және де негізгі құрал-жабдықтар бастапқы құнын арттыруға бағытталады,
өйткені оның өзі кейінгі пайдалану мерзімінде қосымша табыс алуға ықпал
етеді.
Күрделі және күрделі емес шығындардың арасында шек қою әрдайым мүмкін
бола бермейтіндіктен, бухгалтерлердің аталған шек қоюды, сондай-ақ өзінің
есеп саясатында осы мәселе бойынша олардың сүйенетін құжаттарының тізімін
көрсету ұсынылады.
Негізгі құрал-жабдықтарды пайдалануға байланысты келесі шығындар
былайша жіктеледі.
- күтіп ұстау және техникалық қызмет көрсету,
- жөндеу,
- жаңғырту, қайта құру,
- тағы басқалары
Жөндеу - негізгі құралдар жабдықтың сынуынан, мерзімінен бұрын істен
шығуынан болады, ал техникалық қызмет көрсету мен күтіп ұстау негізгі құрал-
жабдықтарды түзу қалпында сақтауға арналған, сол үшін оған ауық-ауық
майлау тосолды ауыстыру, жанар-жағар май материалдарын құю, батареяларды
ауыстыру, тағы басқа қажет. Сонымен, бұл шығындар күрделі емес шығындар
болып саналады да, сол шығындар болған кездегі есепті кезеңнің шығындарына
енгізілуге жатады. Сонымен қоса, негізгі құрал-жабдықтарға техникалық
қызмет көрсету мен күтіп ұстау, жөндеу жөніндегі шығындар больш
саналмайды, оларды тегерімдерге жатқызу ішкі топтық құндық баламасында
белгіленген нормативтпен шектеледі, демек, бұл шығындар салық салынатын
табысты есептеу үшін толық сомасында шегерімдерге енгізіледі.
Ұйымдастырушы-техникалық сипаттары бойынша жөндеуді күрделі және
ағымдағы деп бөледі.
Күрделі жөндеу - кезеңділігі бір жылдан асқанда жүргізілетін жөндеу,
мұндай да агрегатты бөлшектейді, барлық тозған тораптары мен тетіктерін
қалпына келтіреді, кейіннен сынақ жұмыстарын өткізеді:
- машиналар, жабдықтар және көлік құралдары үшін агрегатты толық
бөлшектеу, тозған саймандар мен тетіктерді алмастыру немесе қалпына
келтіру, агрегатты жинақтау, ретке келтіру және сынақтан өткізу жүзеге
асырылатын, бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін жөндеу;
- автомобиль көлігінің негізгі агрегаттары үшін (қозғалтқыш, сыртқы және
алдыңғы мост, жылжыту қорабы және басқалары) –машина маркасына
байланысты белгіленген жүрістен кейін жүргізілетін жөндеу;
- үйлер мен ғимараттар үшін тозған конструкциялар мен тетіктер
алмастырылатын жөндеу саналады.
Ағымдағы жөндеу дегеніміз ұсақ-түйек жөндеу және қосалқы бөлшектері,
тетіктерін ауыстыру, ретке келтіру, үй-жайды сырлау және әктеу тағы
басқалар. Ағымдағы жөндеу оларды жұмыс жағдайында ұстау үшін негізгі
құралдың жекеленген тетіктерін алмастыру немесе түзетуден тұрады. Оны
негізгі құралдарды пайдалану процесінде жүргізеді.
Егер негізгі құрал-жабдықтар обьектілерін түзу қалпында ұстауға
арналған алдын алу жұмыстарына қарамастан негізгі құрал жабдықтар сынған
болса, онда жөндеу жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Жабдықтар, механизмдер
және көлік құралдары бойынша сыну фактісін бас механик қызметі немесе
осындай міндет жүктелген басқа лауазымдық тұлғалар тіркеуден өткізуі немесе
куәләндіруі тиіс.
Жөндеу екі түрлі әдіспен жүзеге асырылады: мердігерлік және шаруашылық.
Ең дұрысы мердігерлік болып саналады, өйткені қажетті жабдықтармен
жарақталған, әрі мамандалған ұйым жөндеуді жүргізгенде, өз күшімен
жөндегенге қарағанда, жөндеу сапасы жоғары, ал көрсетілген қызмет құны көп
жағдайда төмен болады. Бұл әдісте кәсіпорын мамандалған ұйыммен (жөндеу
механикалық зауыт, автономды зауыты, жөндеу-құрылыс ұйымы, тағы басқа) шарт
жасасады. Жұмыс аяқталған бойда тапсырыс беруші орындалған жұмысты
қабылдайды, ол үшін "Жөнделген, қайта жаңартылған және жетілдірілген
объектілерді қабылдау-өткізу актісі" жасалады (№НҚ-2 нысаны).
Кесте 2.4
Желтоқсан айда 2004 ж. №95 талап бойынша Филонский жылу құбырын ағымдағы
жөндеуге мынадай шығындар жұмсалды:
Операция мазмұны Dm Km
1 2 3 4
Орындалған жұмыс үшін мердігерлік ұйым шот
ұсынады:
Күрделі емес сипаттағы 934 671 12437
Күрделі сипаттағы 126 371 3300
ҚҚС сомасына 331 671
Шот бойышпа төлем жүргізіледі 671 441
Негізгі құрал-жабдықтар объектісінің түгендеу карточкасында жүргізілген
жөндеулер немесе жаңғыртулар туралы белгі қойылған.
Шаруашылық әдіспен негізгі құрал-жабдықтар (жөндеу) объектілерін өз
күшімен күрделі жөндеуді жөне жаңғыртуды жүзеге асырған кезде мынадай
негізгі талаптарды сақтау керек:
1. Жұмысты жүргізудің қажеттілігі дәлелденуі тиіс. Ол үшін ақаулық
ведомосы немесе объектіні техникалық қарау актісі жасалады.
Солардың негізінде жөндеу схемасы жасалып, оны ұйым басшысы
бекітеді.
2. Жөнделетін әрбір объектіге жеке тапсырыс немесе карточка ашылып,
онда нақты жұмсалған шығындар туралы мәліметтер жинақталады.
3. Материалдық ресурстар шығыны лимиттік-жинақтама карта, жүк
құжаттары негізінде көрсетіледі. Еңбек ресурсының шығыны - жұмыс
уақыты мен тапсырма құжаттарын тізімдік есебі негізінде
көрсетілуі.
4. Жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін арнайы комиссия "Жөнделген,
қайта құрылған, жаңғыртылған обьектілерді қабылдау тапсыру
актісін" жасайды.
5. Объектінің түгендеу карточкасында күрделі жөндеу немесе жаңғырту
жүргізілгені туралы белгі қойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Негізгі құралдар
Алматы 2008ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
... ... ..
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ
ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Негізгі құралдардың тозуының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4. Негізгі құралдардың шығуының синтетикалық немесе аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АУДИТОРЛЫҚ ТЕКСЕРІСТЕН ӨТКІЗУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Негізгі құралдарды аудиттау
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3.2 Негізгі өнеркәсіптік-өндірістік қорларды
талдау ... ... ... ... ... ...
4. ЛИЗИНГІГЕ АЛЫНҒАН НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .
4.1
Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Мүлікті салық
жайында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
4.3 Лизингіге алынған негізгі құрал есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Негізгі құралдарды пайдаланудың бухгалтерлік есебі мен аудиті
Ел Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Қазақстан-2030
Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы Жолдауында былай делінген: Біздің еліміздің мұраты ұлттық
біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән, әрі күллі халқының экономикалық әл-
ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау деп
санаймыз. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының
артуы - өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өнерлі сөздер, міне,
осылар. Біздің ілгері жылжыуымызға қарай бұл сөздер әрдайым біздің із
ашарымыз болып қалуға тиіс.
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін еңбек өнімділігін арттыру және ғылыми-
техникалық прогресті жеделдету, қолданыстағы негізгі құралдарды тиімдірек
пайдалану және олардың қуаттарын арттыру, шаруашылыққа салынған әрбір
теңгенің қайтарымын өсіру жолымен ел экономикасының барлық салаларының
тиімділігін жақсарту қажет.
Экономиканың тиімділігін арттыру мемлекеттің осы заманғы экономикалық
стратегиясының басты міндеті болып табылады.
Мұнда ерекше ролді кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметін
басқарудың маңызды құралы ретінде және барлық шаруашылық құралдарының оның
ішінде негізгі құралдардың болуы, жағдайы, қозғалысы мен тиімді
пайдалануына қатаң бақылау жасауды жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп
атқарады.
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындардың қаржы
жағдайы оларды жаңа күрделі қаржыдан шектеп, қаржыны тек негізгі
құралдардың ең қажетті объектілеріне бағыттауды мезгейді. Осыдан қолда бар
негізгі құралдардың сақталуы мен тиімді пайдалануына қатаң есеп пен
бақылаудың объективті қажеттілігі туындайды.
Сондықтан бұл тақырыптың бүгінгі күннің өзекті мәселесін
қарастыратыны сөзсіз.
Жоғарыда айтылған проблемаларды іс жүзінде шешу негізгі құралдардың
бухгалтерлік есеп жүйесін байсалды қайта құруды талап етеді. Қазіргі
уақытта, бухгалтерлік есептің стандарттары 6 Негізгі құралдар есебі,
17 Жалгерлік есеп және субъектілердің қаржы шаруашылық қызметінің
бухгалтерлік есебінің шоттарының Бас жоспарының енгізілуіне байланысты
негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі проблемаларының көптеген әдістемелік
аспектілері түбегейлі өзгерістерге ұшырап, өзінің практикалық маңызынан
айырылады.
Сондықтан диплом жазудың негізгі мақсаты болып негізгі құралдардың
есебі мен аудитінің негізін теориялық тұрғыда ашып, оның пайдалануының
тиімділігінің бухгалтерлік есебі және аудитінің қолдану жағдайын зерттеу
болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызын ашып, олардың
жіктелуін қарастыру;
- негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мен аудитінің міндеттерін
айқындай отырып, тәжірибеде қолданысын зерттеу;
- негізгі қорлардың пайдалануын аудиттау әдіснамасын қарастыру;
- негізгі қорларды пайдалануының тиімділігін жоғарылату жолдарын
көрсету;
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ААҚ Автоматика табылады. Ол
металлургия, көмір, энергетика және басқа да салаларының
кәсіпорындары үшін тексеру-өлшеу приборлары мен құрал-жабдықтарды
құрастырумен, өндіруімен, ойлап табумен шұғылданатын кәсіпорын. Сонымен
бірге бұл кәсіпорын өндірістік мақсаттағы өнімдерді және халық тұтынатын
тауарлар өндіреді.
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар жүйесінде
Қазақстан Республикасы үкіметінің бағдарламасымен негізгі қорларды
пайдалану деңгейін едәуір арттыру, ұлттық экономика салалары бойынша
кәсіпорындарда және ұйымдарда қор қайтарымын арттыруға бағытталған шаралар
кешенін дайындау мен іске асыру көзделген. Бұл қорлардың кеңейтілген ұдайы
өндірістегі, өнеркәсіп жұмысының көрсеткіштерін жақсартуға және оның
тиімділігін арттырудағы ролі мен экономикалық мәнімен алғышартталған.
Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен, еңбек
құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады. Еңбек
құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген қоғамның
материалды-техникалық сипатын анықтайды. "Экономикалық дәуірлер не
өндіретіндігін емес, қалай, қандай еңбек құралдарымен өндірілетіндігін
өзгешелейді. К.Маркс — "Еңбек құралдары тек қана адамдық жұмыс күнінің
дамуының өлшеуіші емес, сондай-ақ ол — еңбек жүзеге асырылатын қоғамдық
қатынастардың көрсеткіші", - деп жазған.
Кәсіпорын іскерлігіне авансталған барлық құралдарды капитал деп
атауға болады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын құру кезінде оның шаруашылық
құралдары актив, ал олардың қаржыландыру көздері - меншікті капитал және
кәсіпорынның міндеттемелері деп аталады.
Шаруашылық субъектілері өзінің қызметін жүзеге асыру үшін материалдық-
техникалық қор құру керек. МТҚ-дың негізін негізгі қорлар құрайды.
Кәсіпорынның шаруашылық өндірістік іскерлігінің аса маңызды құраушысы
болып негізгі қорлар болып табылады.
Негізгі қорлар өзінің натуралдық түрін сақтай отырып, көптеген
өндірістік кезеңдерге қатысып, ал құндары дайындалатын өнімге бөліктермен
ауыстырылатын еңбек құралы.
Өндіріс процессінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина, жабдық,
т.б.) анық жүзеге асырылуына жағдай жасайды (өндірістік ғимараттар,
гидротехникалық құралдар, плотиналар, арналар, эстакадалар, көлік
құралдары, жолдар, тунельдер, электр жүйелері, құбырлар), еңбек заттары мен
өнімдерін сақтау мен қозғалту үшін қызмет ететін өндірістік негізгі қорлар
болып табылады. Негізгі өндірістік қорлар құрамына тек өнімнің тұтыну құнын
құруға ғана емес, сондай-ақ, оның құнын құруда қатысатын өндіріс құралдары
да кіреді.
Негізгі құралдар және негізгі қорлар терминдарі белгілі бір
жақындық шамасында синонимдер ретінде пайдаланады.
№6 Негізгі құралдар есебі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес, негізгі құралдар – бұл ұзақ уақыт кезеңі бойы (1 жылдан астам)
материалдық өндірісте де, өндірістік емес салада да әрекет ететін
материалдық активтер.
Негізгі қорлардың ерекше өзгешеліктері мыналар:
а) олардың шаруашылық қызметте көп дүркінді қатысуы;
б) натуралды - заттық үлгісін сақтауы;
в) өзінің құнын дайын өнімге (жұмысқа, қызметке) қызмет кезеңі
барысында біртіндеп аударады.
Соңғы тармақ негізгі құрал-жабдыққа амортизациялық төлемді есептеу
арқылы асырылады, ал оларға төмендегілер: жер, аяқталмаған күрделі құрылыс,
резервте, қорда және консервацияда тұрған объектілер енбейді.
Сонымен қатар кітапханалық қорларға, өнім малына, енеге (буйвол),
бұғыларға және өгіздерге амортизациялық есептеулер жүргізілмейді.
Амортизация - негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың,
жабдықтың) тозуы есепті оның құндылығының бірте-бірте төмендеуі сондай-ақ
негізгі қорларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар
құнының өндірілетін өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизациялық өтелім — негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін, яғни
оны ұдайы өндіру үшін осы қорлар құнының бір бөлігін аударып отыру.
Тозу - негізгі құралдар объектілерінің физикалық және моральдік
қасиеттерінің жоғалуы.
Салық салу мақсатында негізгі құралдарға құны 40 айлық есептік
көрсеткіштен асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын
қызмет мерзімі 1 жылдан асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі
құралдар, олардың қалдық құнынан 7-ден 30%-ке дейінгі амортизация
нормасымен топтарға топтастырылады.
Негізгі қорлар, тек ең алдымен олардың экономикалық зерттеуі мен
жалпылауы үшін негізгі қорлар жіктелуі деп аталатын натуралды заттай құрамы
бойынша топталуы аса маңызды. Негізгі қорлардың бухгалтерлік есебінің дұрыс
ұйымдастырылуының негізі болып қорлар бекітілген типтік жіктелуі мен оларды
есепте бағалаудың ортақ принципі табылады.
Бухгалтерияда негізгі құралдар есебі инвентарлық объектілер арасында
жіктелу топтары бойынша жүргізіледі. Осылайша, инвентарлық объект негізгі
құралдар есебінің бірлігі болып табылады. Әрбір объектіге сериялық -
кезектік кодтау жүйесі бойынша инвентарлық нөмір беріледі, ол нөмір оның
ұйымда, бірлестікте, пайда болған барлық уақыт бойы сақталады. Инвентарлы
нөмір қабылдау-беру актілерінде, жою туралы актілерде және т.б. инвентарлық
нөмірді әрбір объектіде белгіленеді.
Қазіргі уақытта негізгі қорларға келесі типтік жіктелуі қабылданған:
1. Жер - субъект меншік құқығында алған жердің мөлшері мен құны.
Жерге меншік құқығы "Жер учаскесіне меншік құқығына актісімен"
расталуы тиіс. Инвентарлық объект болып жер учаскесіне меншік
құқына акт берілген әрбір жер учаскесі табылады.
2. Ғимараттар – тағайындау - тұрғындар еңбегі, тұрғындар жайы,
әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету үшін және
материалдық құндылықтардың сақталуы үшін жағдайлар жасауда
айқындалатын архитектуралық- құрылыстық объектілер. Инвентарлық
объект болып әрбір жеке тұрған ғимарат саналады.
3. Құрылғылар - еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты емес
қандай-да болсын қызметтерді орындау жолымен өндіріс процессін
жүзеге асыруға тағайындалған инженерлік-құрылыстық
объектілер (шахталар, мұнай мен газ скважинасы, эстакада,
көмірлер). Инвентарлық объект болып барлық мүлік-жайымен
бірге бір тұтасты құрайтын әр жеке құрылғы.
4. Беріліс қондырғылары - электрлік, жылу жән механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу жүйелері,
жылу жүйелері, құбырлар).
5. Машиналар мен жабдықтар, инвентарлы объект болып басқа бір
инвентарлық объектісінің бөлігі болып табылмайтын құрама
құралдар, фундамент, қоршауларды, қажет заттарды қоспағандағы
әрбір машина табылады. Негізгі құралдар, бұл 5 топшадан тұрады:
- күш машиналары мен жабдықтары: энергияны өндіру мен таратуға
арналған объектілер (генераторлар, электр двигателдері; ішкі
жылу двигателдері, т.б.);
- жұмыс машиналары мен жабдықтары: еңбек заттарына әсер ете
отырып, технологиялық процеске тікелей қатысады
(метал кесуші станоктар, термикалық пештер);
- өлшегіштер және реттеуші құралдар мен
қондырғылар, лабораториялық жабдық; технологиялық
процестерді реттеу, өлшеу және бақылау үшін,
лабораториялық тәжірибелер мен зерттеулер жүргізу үшін
тағайындалған;
- есептегіш техника: процестерді жеделдету мен
автоматтандыруға арналған машина, қондырғы
құралдар (электр, есептегіш, басқарушы және т.б. есептегіш
машиналар);
- өзге де машиналар мен жабдықтар: машина, аппарат
және басқа жабдықтар (телефон станцияларының жабдықтары,
өрт сөндіргіш машиналар).
6. Көлік құралдары - адамдар мен жүктердің орнын ауыстыру үшін
тағайындалған қозғалыс құралдары (автомобиль, теміржол және су
көліктерінің қозғалмалы құралы). Инвентарлы объектісі болып
оған жататын бүкіл керектер;
7. Құрал - қол еңбегінің механикаландырылған және
механикаландырылмаған құралдары немесе машиналарға тіркелінген
металл, ағаш және т.б. өңдеу құралдары ғана табылады;
8. Өндірістік инвентарь - өндірістік операцияларды орындау немесе
жеңілдетуге арналған өндірістік тағайындаудағы құралдар - жұмыс
үстелдері, верстактар, шкафтар;
9. Шаруашылық инвентарь - кеңселік және шаруашылық инвентарь
(үстел, шкаф, кілем);
10. Еңбек және өнім малы, еңбек малы - жылқы, түйе және т.б. жұмыс
малдары. өнім малы — ірі қара мал жылқы, түйе және т.б
инвентарлық объект - әрбір ересек жануар.
11. Көп жылдық екпе ағаштар.
12. Жерді жаңарту бойынша күрделі шығындар (құрылғыларсыз) - ауыл
шаруашылықта қолдану үшін жерді жақсарту бойынша
шараларға инвентарлық сипаттағы шығындар (алаңдарды тастардан
тазарту, жер учаскесінің планировкасы).
13. Басқа да негізгі қорлар - кітапхана сөрелері, спорттық инвентарь,
мұражайлық құндылықтар.
Иеленуі бойынша негізгі құралдар жеке меншік және жалға алынған болып
бөлінеді. Алғашқылары кәсіпорынның иелігінде болады және оның балансында
тіркеледі; екіншілері басқа кәсіпорын мен ұйымдардан уақытша пайдалануға
ақыға алынған.
Өндірістік процеске қатысу сипаты бойынша істегі және тұрған (запаста
немесе консервацияда тұрған негізгі құралдар).
Негізгі құралдарды пайдалану сипаты бойынша былай жіктеледі:
1) істегі (пайдаланудағы);
2) істемей тұрған (консервациядағы);
3) запастағы.
Негізгі қызметке қатысу сипаты мен құнының өндіріс және айналым
шығындарына ауыстыру тәсілі бойынша негізгі құралдар былай бөлінеді:
1)Белсенді (олардың қатысу жұмыс сағаттарының мөлшерімен, жұмыстар
көлемімен өлшене алады);
2)Бәсең (ғимарат, құрылыс). Олардың негізгі қызметке қатысуын қандай-да
бір көрсеткіштерде өлшеу мүмкін емес. Негізгі құралдардың бухгалтерлік
есебінің басты міндеттері:
- алынуынан бастап шығуы сәтіне дейін олардың бар болуы және
сақтығын бақылау;
- амортизацияны дұрыс және уақытылы есептеу;
- бюджетке аударылатын мүлік салығын дұрыс есептеу үшін
мәліметтер алу;
- реконструкцияға, модернизацияға және жөндеуге қаражаттардың
дұрыс және тиімді пайдалануын бақылау;
- негізгі қүралдардың уақыт және қуаттылығы
бойынша пайдалану тиімділігін бақылау;
- негізгі құралдардың бар болуы және қозғалысы жөнінде есеп беруді
құру үшін мәліметтер алу.
Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптің негізгі құралдар -Қазақстанның
ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін құрайды. 2004ж. 1 қаңтарына
негізгі өндірістік қорларға инвестиция нақты бағаларда 114969 млн. теңгені
құрады. Аз мөлшердегі кәсіпорын мен ұйымдарды есептемегенде негізгі
капиталға бүкіл инвестициялар нақты бағаларда 2004ж. 114969 млн. теңгені
құрады (1994ж. 80945 млн. теңге).
Негізгі қорлар және негізгі құралдарға ұзақ мерзімді инвестициялар
кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметі нәтижесіне жан-жақты әсер
тигізеді.
Негізгі құралдар қоғамның материалдық қорын жоспарлы қалыптасуына және
оларды өнім өндірісі мен тұрғындардың мәдени тұрмыстық қажеттерін
қанағаттандыру үшін біздің экономикамыздың салаларында қолданылуы бойынша
өзіндік экономикалық категорияны анықтайды.
Негізгі қүралдардың мөлшерінен, сапасынан және тиімді пайдалануынан
табыстың өсу қарқыны, өндірістің дамуы және кәсіпорынның тұтынушыларының
еңбек және тұрмыс жағдайларының жақсаруы тәуелді. Себебі негізгі құралдар
кәсіпорынның экономикалық потенциалын айқындайды.
Ғылыми-техникалық прогресс негізінде өнеркәсіпте өндірістік негізгі
қорлардың жаңаруы мен сапалық жетілуінің интенсивті процессі орын алды. Бұл
2 жолмен орындалады:
1) жаңа кәсіпорын құрылысы, сондай-ақ кәсіпорын
реконструкциясымен кеңейтілуі кезінде аса жоғары техникалық деңгейдегі
негізгі құралдар құрумен;
2) негізгі құралдарды модернизациялау, сапалық жетілдіру мен және
оларды жаңа техника түрлерімен ауыстыруменен.
Негізгі құралдар құрамында абсолютті және салыстырмалы түрде техникалық
алдыңғы қатарлы, жаңа еңбек құралдары артуда. Жаңа негізгі қорлардың,
әсіресе өндіріс құралдарының өсуі еңбекті қарулануды арттырады, ал бұл
еңбек өнімділігінің өсуінің басты факторы болып табылады.
1.2 Негізгі құралдың бухгалтерлік есебі мен аудиттың мақсаты
мен міндеттері
Өзінің қызметін дұрыс жүргізу үшін кәсіпорындар негізгі құрал түріндегі
бухгалтерлік есепте жеке объекті ретінде еңбек құралдарды иеленуі қажет.
01.01.2005 жылы қолданысқа енгізілген №6 "Негізгі құралды есепке алу"
бухгалтерлік есеп стандартына, сәйкес, негізгі құралдар - бұл материалдық
өндіріс және сол сияқты өндірістік емес салада ұзақ мерзім бойында (бір
жылдам астам уақыт мерзімінде) қолданылатын материалдық активтер.
Негізгі құралдың өзіндік ерекшелігі болып олардың ұзақ мерзімі ішінде
өзінің алғашқы түрін сақтап (табиғи-заттық пішінін), өндіріс
процесінде көп жақты қолданылуы табылады.
Ұзақ пайдалану процесіңде негізгі құралдар өзгереді: олар кәсіпорынға
түсіп, пайдалануға беріледі, пайдалану процесінде тозады, жөндеу жолымен
қалпына келтіріледі. Кәсіпорын ішінде орын ауыстырады, сондай-ақ басқа
кәсіпорынға беру салдарынан шығарылады. Барлық аталған өзгерістер
бухгалтерлік есепте көрініс табады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың бухгалтерлік есебінің міндеттері:
- негізгі құралдарды пайдаланылған жері бойынша дұрыс есепке
алу және оның сақталуын бақылау;
- негізгі құралдардың түсу есебін, олардың ішкі қозғалысын, шығысын және
жойылуын құжаттармен рәсімдеу және дер кезінде көрсету;
- негізгі құралдардың амортизациясын дер кезінде есептеу мен есепте
көрсету және амортизацияны өндіріс пен кезең шығыны құрамына енгізу;
- негізгі құралдарды жөндеу, реконструкциялау және жаңартуға шығындардың
дұрыс жұмсалуын бақылау;
- жоюдың нәтижесін дәл анықтау, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық емес амортазацияланбаған объектіні есептен шығару;
- мүлікке салынатын салық, қосымша құнға салынатын салық салаларын
негізгі өндірістік құралдардың (көліктен басқа) баланстық құнынан
белгіленген мөлшерде дұрыс анықтау.
- Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі мыналарды қамтамасыз етуі
керек:
- құжаттардың дұрыс толтырылуы мен олардың түсу есебінде өз уақытында
бейнеленуі,
- негізгі құралдардың шығуы мен орын ауыстыруын, олардың
материалды жауапты тұлғаларға бекітілуі мен сақталуы мен пайдалануына
бақылау;
- сомма есебінде есейтілген амортизация мен негізгі құралдың тозуының
аударымдары және есеп немесе калькуляция объектісі бойынша
амортизация есебінің дұрыс бейнеленуін;
- негізгі құралдардың қорлық берілісін, жаңа техника мен оны
пайдаланудың жаңа тәсілдерінің тиімділігін анықтау;
- негізгі құралдарды жөндеу бойынша жұмсалған шығындардың нақты
есебін; негізгі құралды өз уақытында және толық түгендеуді және қайта
бағалауды өткізу және олардың нәтижелерін есепте бейнелеу;
- есепте негізгі құралдарды таратудың нәтижелері мен басқа да шығулардың
дәл бейнелеуін.
Нарықтық жағдайда кәсіпорын, несие мекемелері және басқа шаруашылық
объектілері мүлікті, ақша-қаражатгарын коммерциалық операцияалар мен
инвестицияларды жүргізу үшін келісімдік қарым-қатынасқа түседі.
Бұл қарым-қатынастардың сенімділігі барлық келісім-шартқа қатысушыларға
қаржылық ақпаратты қолдану мен оны алу мүмкіндігімен бекітеді.
Ақпараттардың дәлдігі тәуелсіз аудитормен бекітіледі.
Меншік иелері, әсіресе ұжымдық меншік иелері - акционерлер, үлескерлер,
сонымен қатар кредиторлар кәсіпорынның көптеген операцяларының, оның
ішінде ең күрделі операцияларының есеп беруде заңды және дұрыс
көрсетілгендігінің дұрыстығын тексеруге жеке мүмкіндігі болмайды, себебі
есеп жазылымдарының оларға рүқсат етілмеген және тәжірибесіне сай
еместіктен аудитордың қызметін қажет етеді.
Өндірістің іскерлігінің нәтижесі туралы және олармен зандылықтарды
қадағалау туралы ақпараттардың тәуелсіз бекітілуі мемлекетке салық және
экономика аймағында шешім қабылдау үшін қажет.
Аудиторлық тексеріс мемлекеттік органдарға, прокурорлар мен
тергеушілерге олардың көңілі бөлінетін қаржылық есеп берудің дұрыстығын
растау үшін керек.
Аудит қызметіне сұраным келесі жағдайдан кейін пайда болады:
1) ақпаратты қолданушы мен әкімшілік жағынан екі арада қақтығыс
болған жағдайда әкімшіліктің объективті емес ақпарат беруінің
мүмкіндігі (меншік иелерімен, инвесторлармен, кредиторлармен);
2) нәтижесінің қабылданған ақпарат сапасынан шешімдерінің тәуелдігі;
3) ақпаратты тексеру үшін арнайы білімдердің қажеттігі;
4)1қолданушыларда ақпаратпен танысуға рұқсаттың жоқтығынан оның сапасын
бағалай алмауы.
Осы барлық қажеттіліктер арнайы дайындығы бар, білікті, және бұндай
қызметтерді көрсетуге құқығы бар тәуелсіз эксперементтердің қызметтеріне
деген қоғамдық сұранымның пайда болуына әкеледі. Аудиторлық қызметтер - бұл
қаржы ақпараттарының дұрыстығын бекітетін делдал қызметтер.
Ақпараттардың дұрыстығы капитал нарығының қызмет етуінің тиімділігін
жоғалтуға және оны бағалау мен әр түрлі экономикалық
шешімдердің нәтижелерін жорамалдауға мүмкіндік береді.
Тәуелсіз аудиторлар бақылауды ұйымдастыруға қаржылық сенімділікті
қамтамасыз етуде делдалдық жәрдемсіз ғана емес, қолданатын бухгалтерлік
есеп жүйесінің сенімділігіне де тиімді көмек көрсете алады. Олар сонымен
қатар банк қызметінің қажетті бағыттарының қатары бойынша тәуелсіз
эксперементтік консультациялық көмек бере алады. Нарықтық қатынастары
дамыған елдер аудиторлық фирма бірінші, кезекте инспектор ретінде емес,
қаржылық тексерісте жұмыстың жағдайына кәсіпқойлық баға беретін
тәуелсіз консультант ретінде қарастырылады.
Аудиторлық қызмет (аудит) - бухгалтерлік (қаржылық) есеп беруде
тәуелсіз ведомостан тыс тексеретін, төлем-есептеу құжаттарын, салық
декларациясын және басқа қаржылық міндеттер мен экономикалық субьектінің
талаптарымен қоса басқа да аудиторлық қызметтерді көрсетуді (төменде
көрсетілген) жүзеге асыру бойынша аудиторлық (аудиторлық фирманың)
кәсіпкерлік қызметі:
- бухгалтерлік есептің ұйымдастыруы орнына келтірілуі және жүргізілуі;
- табыстық және бухгалтерлік (қаржылық) есеп берулер туралы декларация
жасау;
- қаржы-шаруашылық қызметін талдау;
- шаруашылық субъектінің активтерін, меншікті капиталын және
міндеттемелерін бағалау;
- қаржылық, салықтық, банктік және басқада шаруашылық заңдылықтар
сұрақтары жөнінде кеңес беру;
- оқыту (үйрету, баулу) және тағы басқа.
Аудит - Қазақстан Реепубликасының зандылықтарына сәйкес шаруашылық және
қаржылық операциялардың, кәсіпорын қызметінің қаржылық есеп кіруінде
толықтығы мен дәлдігі және бухгалтерлік есеп жүргізудің тәртібін сақтауды
тексеру негізінде кәсіпорынның қаржылық есеп берудің тәуелсіз сараптамасы.
Аудиттың мақсаты - заңдылықтармен, аудиторлық қызметті нормативті
реттеу жүйесімен немесе аудитормен клиенттің келісім міндеттемелерімен
анықталатын нақты міндеті.
Негізгі құралдар аудитінің міндеттері:
- негізгі құралдар сақталу және қолдану орындарында бар болуы мен
сақтығын бағалауды қамтамасыз етуді тексеру;
- негізгі құралдардың қозғалысы туралы бастапқы құжаттардың
толтырылуының дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдардың топтастыруын жүзеге асырудың дұрыстығын
тексеру;
- негізгі құралдарды, бағалау және қайта бағалаудың
дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдардың түсуі бойынша операцияның дұрыстығын тексеру, яғни
толық және уақытша кіріске алынуын белгілеу және материалды жауапты
тұлғаларға бекіту;
- бекіткен нормаларға сәйкес негізгі құралдардың амортизациясының
есептелуі мен есепте көрсетілуін немесе олардың тозуының
дұрыстығын тексеру;
- негізгі құралдар бойынша жөндеу шығындарының дұрыс негізделуін
немесе бухгалтерлік есеп шоттарында олардың дұрыс көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдардың жолдық операциялары бойынша мал ақысы
шоттарында дұрыс есептелуі мен көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдардың уақытының шығуы және олардың жойылуының
дұрыс толтырылуы мен белгілеудің негізділігі бойынша операцияларының
есепте дұрыс көрсетілуін тексеру;
- негізгі құралдарға қатысты салықты дұрыс есептеу мен
аударылуын тексеру;
- негізгі құралдар құрамына жарамсыздыққа келген есептелетін жабдықтар,
шаруашылық инвентарлар және басқа мүліктердің есептен шығарылуының
дұрыстығын, сонымен қатар олардың (қосалқы бөлшектер,
материаддар, лом) есептеп шығарылуын актімен дұрыс толтырылуын
тексеру,
- негізгі құралдардың пайдалануының тиімділігін талдау;
- синтетикалық және аналитикалық есептерге сәйкес негізгі құралдардың
құнының есеп берудегі көрінісінің, олардың Бас кітаппен, журнал-
ордермен және басқа да есептік регистрлермен ұқсастығының дұрыстығын
тексеру;
- негізгі құралдардың түсуі бойынша операцияның дұрыстығын тексеру, яғни
толық және уақытша кіріске алынуын белгілеу және материалды жауапты
тұлғаларға бекіту;
- бекітілген нормаларға сәйкес негізгі құралдардың амортизациясының
есептелуі мен есепте көрсетілуін немесе олардың тозуының
дұрыстығын тексеру.
2 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ТӘРТІБІ
2.1 Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі
Біздің қарастырып отырған зерттеу объектісі Автоматика ААҚ-ң
бухгалтерлік есеп жүргізудің есептік саясаты арнайы құрылған комиссиямен
өңделіп бекітілген. Оны қалыптастырудың базасы бухгалтерлік есеп
стандарттары, оларға әдістемелік нұсқаулар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реттейтін өзге де нормативтік-
құқықтық құжаттар болып саналады.
Негізгі құралдардың есебі №6 "Негізгі құралды есепке алу" бухгалтерлік
есеп стандартына және осы стандарттың әдістемелік нұсқауларына сәйкес
жүргізілген.
Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі "Автоматика" ААҚ директорына
жүктелген.
"Автоматака" ААҚ негізгі құралдар мынадай жағдайларда түскен: күрделі
қаржы, жаңа ғимараттар, берік құрылғыларын салу, жабдықтарды сатып алу және
орнату; жарғылық капиталға акционерлік кәсіпорынның жарнасы ретінде түсуі;
түгендеу кезінде анықталған есепте жоқ объектілерді кіріске алынған.
Кәсіпорынға түскен негізгі құралдар обьектілерін кәсіпорын басшысының
үкімімен құрылған арнайы комиссия қабылдайды. Комиссия құрамына
кәсіпорынның бас инженері, техникалық бөлімнің инженері, объектіні
пайдалануы берілетін цех немесе бөлімнің бастығы енеді.
Бұл кәсіпорында негізгі құралды қабылдау беру актісінде (№ОС-1) негізгі
құралдың құрамына жекелеген обьектілер тіркелген, оларды эксплуатацияға
шығару үшін, шығару берілген заңға сәйкес, ерекше тәртіпте
толтырылған, онда негізгі құралдар эксплуатацияға жатпайды; негізгі
құралдарды бір цехтан келесі цехқа іштей ауыстыру үшін, сонымен бірге басқа
субьектіге ауыстыру кезінде құрамнан негізгі құралдарды шығарып тастау үшін
(жарғылық капиталға салым, тарату) қолданылған. Осы негізгі құралдарды
қабылдаудың құжатын толтыру кезінде актіні бір дана етіп әрбір жеке
обьектіге субьект жетекшісінің бұйрығымен тағайындалған қабылдау комиссиясы
рәсімдейді. Жалпы акті шаруашылық инвентарын, құрал-жабдықтарды,
обьектілерді есептеу кезінде, бұл егер обьектілер бір типті болса, олардың
құны бірдей болып, бір күнтізбелік айға қабылданса құрастырылады. Акт
толтырылған соң, берілген обьектіге қатысты техникалық
құжаттармен бірге бухгалтерге өткізіліп, бас бухгалтер қол қойып, субъект
жетекшісі бекіту керек. Бірақ бұнда бір кемшілік, кейбір келіп түскен
обьектінің техникалық құжаттары бухгалтерияға өткізілмеген және
комиссия мүшелері объектінің егжей-тегжейлі сипаттамасын келтірмегені
байқалады.
Бұл кәсіпорында негізгі құралды ішінара өткізу кезінде актіні беруші
бөлімнің қызметкері 2 дана қылып толтырған. Алушы мен беруші бөлімге
өткізілген.
Негізгі құралдарды қайтарусыз басқа субъектіге өткізу кезінде акт 2
дана етіп құрастырылған. Мұнда да беруші мен қабылдаушы объект субьектілері
үшін толтырылған.
Негізгі құралдарды басқа субъектіге тарату кезінде акт 3 дана болып
құрастырылған; алғашқы 2 данасы беруші субъектіде қалады (бірінші данасы
негізгі құралдың қалдығы мен қозғалысы туралы есеп беруге, ал екіншісі есеп
айырысу төлем құжаттарына тігіледі), 3-ші данасы қабылдайтын тұлғаға
өткізіледі.
Кәсіпорын бухгалтеріне түскен объектіні материалдық жауапты тұлғаға
бекітіп, инвентарлық карточка ашады, объектіге инвентарлық нөмір бекітіп
береді, ол бояумен белгіленіп жазылған және объектілі инвентарлық тізімге
енгізеді. Ол №НҚ-13 негізгі құралдар келіп түсуі бойынша жазбада
жүргізілген. Бұл кәсіпорынның негізгі құралдардың аналитикалық есебі
бухгалтерияда өндірістік немесе шаруашылық тағайындамалары бірдей,
техникалық сипаттары бірдей белгіленген құны және бір өндірістік бөлімде
орналасқан шаруашылық инвентардың бір типті заттары, құрал-саймандары және
тағы басқа затынан басқа әрбір инвентарлық обьектіге ашылатын инвентарлық
карточкада жүргізіледі.
Кәсіорында барлық түрлері үшін инвентарлық карточканың бірдей: типтік
формасы №НҚ-6 бекітілген. МНҚ-6 формалы карточканы түскен негізгі құрал,
техникалық құжаттар тағы басқа құжатгар актісі негізінде толтырылған.
Обьект мен олардың жекелеген элементерінің сипаттамасы қысқа және әр
обьектінің жекелеген ерекшеліктері дәл белгіленген. Инвентарлық обьект
бухгалтердің әрбір объектінің немесе жекелеген объектінің тобына
жүргізілген.
Негізгі құралдардың объектісін басқа субъектіге өткізу кезінде, сонымен
бірге негізгі құралдар объектісінің ішінде субъектіні ауыстыру кезіндегі
негізгі құралдардың шығуы туралы белгі үшін негіз “Негізгі құралдар
қабылдау-беру актісі” (№НҚ-1) болып табылды, ал негізгі құралдар объектінің
шығарьш тастау кезінде “Негізгі құралдар есептеп шығару” (№НҚ-3) актісі
толтырылады.
“Автономика ААҚ” кәсіпорында байқағанымыз, құрылыс, құрал- жабдықтау,
реконструкциялау және модернизациялау, объектіні жөңдеу бойынша аяқталған
жұмыстар туралы жазбалар. “Жөнделген, реконструкцияланған,
модернизацияланған” объектілерді қабылдау өткізу актісінің (№НҚ-2)
негізіндегі карточкаға енгізіп отырылған.
“Обьектінің қысқаша жекелеген сипаттамасы” бөлімінде негізгі
объектінің тек негізгі сандық және мөлшерінің көрсеткіштері ғана жазылған,
сонымен бірге негізгі объектіге қатысты маңызды құрылыстар, керек-жарақтар
да жазылған. Негізгі құралдарды топтық есептеу жағдайына қысқаша жекелеген
сипаттаманы әр объектіге жеке емес, инвентарлық карточкада көрсетілген
тұтас объектіге береді.
Сандық және сапалық көрсеткіштердің өзгеруіне қарай бұрынғы инвертарлық
карточкадағы барлық көрсеткіштердің бейнелеуі мүмкін емес жағдайында жаңаша
ауыстырған екен. Ескі инвентарлық карточканы анықтама құжаты ретінде
кейінге керек болған жағдайда сақтап қойған.
Осы кәсіпорында толтырылған инвентарлық карточкалар
бухгалтерде негізгі құралдар есебі бойынша инвентарлық
карточкалар жазылымында (№НҚ-10) тіркелген. Ол негізгі құралдардың әрбір
жіктелген тобы бойынша бір дана етіліп жүргізілген. Карточканы тіркеген
кезде нөмірленіп, негізгі құралдарды жіктелу тобы бойынша сақтайтын
карточкаға салынған. Картотекадағы бөлімдер: эксплуатациядағы негізгі
құралдар (жіктеу топтары бойынша: “ғимараттар”, “беріліс құралдары”),
сонымен бірге “Осы айда түсті”, “Осы айда шықты”, “жөндеуде”, “қорда”,
“консервацияда”, “'Жалға берілген негізгі құралдар”, “ұзақ мерзімге жалға
берілген негізгі құралдар”, “Жалға алынған негізгі құралдар”, “Архив” деп
орын-орындарымен реттеліп қойылған.
Бір ай ішінде “түсті”, “шықты” бөлімдеріндегі карточкалар 12 бөлім
“негізгі құралдар” шотында көрсетілген айналыммен салыстырылғаннан кейін
картотеканың сәйкес бөлімдеріне енгізілген. Объектіні жөндеудегі немесе
жалға алушылардан қайтып алудан, консервацияны тоқтатудан, қордан
эксплуатацияға өткізуден кейін, бұл объектің карточкалары картотеканың
сәйкес бөліміне қойылған. Негізгі құралдардың шығуы бойынша карточкаларды
картотеканың “Архив” бөліміне енгізген. Осы кәсіпорында жағдайы мен
қозғалысын бақылауды қамтамасыз етеді.
Негізгі құралдардың әрбір жіктелу тобы бойынша бір айдағы ақының қолмен
жөнделу кезінде айналым мен қалдық жинағы және негізгі құралдар қозғалысы
есебінің карточкасында (№НҚ-12) жазылған, бұнда құжаттар негізін
инвентарлық карточкада көрсетілген айналым мен қалдықтар жазылып “Негізгі
құрал” 12 бөлім шоты бойынша Бас кітаппен салыстырылады. Бұл карточкада
жылдық (тоқсан, ай) басындағы негізгі құралдардың қалдығы, түсім, шығу,
айдың аяғындағы қалдық көрсетіледі. Осы берілгендердің негізінде негізгі
құралдардың бар болуы мен қозғалысы туралы есеп беру құрастырылған.
Кәсіпорын басшысының бұйрығымен материалды жауапты тұлға тағайындалған.
Материалды жауапты тұлғаға бекітілген барлық негізгі қордың инвентарлық
тізіміне енгізген (№НҚ-13). Тізім материалды жауапты тұлғаның қолында
болып, оперативті мақсаттар үшін пайдаланылады.
Негізгі құралдардың құны туралы мәліметтер тізім мен инвентарлық
карточкада сәйкес келіп тұр. Негізгі құралдар есебі орнына қарай
бухгалтерия жазып беретін инвентарлық карточканың 2-ші данасына енген.
Бухгалтерия картотекасы мен негізгі құрал эксплуатациясының орны бойынша
картотеканың мәліметтері дәл келіп түр.
Аналитикалық есеп еліміздің территориясы мен шетелде негізгі құралдың
бар болуы мен қозғалысы туралы мәліметтерді алудың мүмкіндігін қамтамасыз
ету керек.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы
1996 жылғы 18 қараша №6 қаулысымен бекіткен субъектінің қаржы шаруашылық
қызметі бухгалтерлік есеп шотының Бас жоспарына сәйкес негізгі құрал
қозғалысының синтетикалық есебі 12 бөлімшесінің "негізгі құрал" шотында
жүргізіледі, онда негізгі құралдардың жекелеген объектісін есепке алу
жөнінде мынадай негізгі инвентарлық шоттар бар: 121-126 шоттар. Бұл шоттар
бухгалтерлік балансқа қарағанда белсенді болып табылады, сондықтан дебет
бойынша негізгі құралдардың түсімдері, ал кредит бойынша шығысы
көрсетіледі. Осы шоттардағы негізгі құралдар бастапқы құны бойынша
есептеледі де, осы құн бойынша олар бухгалтерлік баланстың "ұзақ мерзімді
активтер" бөлімінде активтерде және Қазақстан Республикасының
субъектілерінің басқа қаржы есебі формаларында көрсетіледі.
1."Автоматика" ААҚ-на күрделі қаржы нәтижесінде негізгі құрал
объектілері келіп түсті:
а) Мердігерлерге орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін ҚҚС пен
есептерде сомасы - 500,0 тг.
б) Мердігерге монтаждауға берілген жабдықтың бастапқы құны (ҚҚС пен)
есептерде сомасы - 260,0 тг. жабдық берілді.
в) Құрылыс салу үшін жер телімін таңдауға төленетін өтемақы (ҚҚС-бірге)
– 120,0 тг.
г) Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін (ҚҚС бірге) есептегенде
мердігерлердің 620,0 тенге шоты төленді.
д) Негізгі құралды қабылдау-беру актісі негізінде салынған ғимарат
кіріске енгізілді - 880,0 тенге (500,0+260,0+120,0)
е) Құрылысқа байланысты, бірақ объектілеу бастапқы құнына енгізілмейтін
шығындар — 95,0 тенге.
Кесте 2.1
Күрделі қаржы салу нәтижесінде түсуін шоттарда көрсету
Операция мазмұны Dm Km
Мердігерлерге орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары126 671 500,0
үшін (ҚҚС)
Мердігерге монтаждауға бастапқы 126 125 260,0
құнымен (ҚҚС) қосқанда берілген жабдық 331 671 75,0
Жер телімін тандау үшін (ҚҚС) өтемақы есептеу 126 687 120,0
Орындалған құрылыс-монтаж жұмысы үшін 331 687 28,0
(ҚҚС) қоса есептін мердігерлердің шоттары 671, 441 620,0
төленді 687
Негізгі құралды қабылдау-беру актісі негізінде 122 126 880,0
объекті пайдаға берілді
Құрылысқа байланысты, бірақ объекттің 821 126 95,0
бастапқы құнына енгізілмейтін шығындар
сомасы
2. "Автоматика" ААҚ 2004 жылы қазан айында Ресейден "Камаз"
автомашинасын сатып алған. Оның бастапқы құны-2300,0 тг., тозуы-300,0 тг.,
баланстық құны-2005,0 тг. Сауда-саттық шартына сәйкес автомашинаны 950,0
тг. сатты.
Кесте 2.2
Көлік құрамының қозғалысы бойынша операциялардың көрсетілуі
Операция мазмұны Dm Km
Негізгі құрал кіріске алынуы 124 671 2005, 0
Жабдықтаушы шотының төленуі 671 431 2005, 0
Қалдық құн есептен шығарылуы 842 124 2005, 0
Сатып алушыларға келісілген құны бойынша шот 303 722 826,0
көрсетіледі.
Негізгі құрал сату бойынша ҚҚС есептелді 303 633 124,0
ҚҚС қосымша есептелетін (2005-826,0)*15% 821,1 633 176,0
Сатьш алушыдан ақша қаражатының алынуы 441 303 950
Бюджетке ҚҚС аударылуы 633 441 300
2.2 Негізгі құралдардың тозуының есебі
Пайдалану процесінде негізгі құралдар өзінің бастапқы заттық формасын
сақтай отырып, біртіндеп тозады да, өз құнын жаңадан жасалатын өнімге
аударады. Бухгалтерлік есептің №6 "Негізгі құралдар есебі"
стандартына сәйкес тозу - бұл негізгі құралдар объектілерінің физикалық
және моральдық сипаттамаларынан айырылу процесі.
Негізгі құралдардың түр-түріне амортизацияны есептеудің түрлі тәсілдері
қолданылады, негізгі құралдар обьектілерінің физикалық тозуы - бұл
пайдалану процесінде олардың бастапқы құнының бір бөлігінен айрылу, оған:
қажалу, сыну, механизмдердің, детальдардың жекелеген бөлшектердің қирауы
және сыртқы ортаның әсері салдарынан пайдалану сапасынан айырылумен
сипатталады.
Негізгі құралдар объектінің моральдық тозуы бұл жетілдірілген және
өнімді машиналардың, жабдықтардың және басқа негізгі құралдардың пайда
болуына байланысты жұмыс істеп тұрған объекттің бастапқы құнының төмендеуі.
Бұндай тозуға негізгі құралдың барлық объектері жатады.
Барлық жағдайларда негізгі құралдардың объектілері пайдалану мерзімі
аяқталғанша бастапқы түрін сақтайды, бірақ құны нақты тозу сомасынан
төмендейді. Тозудың қалыпты қызмет мерзімі бойы активтің амортизация-
ланатын құнының жүйелі бөлінуі түріндегі құндық шамасы амортизация деп
аталады. Пайдалы нормативті қызметті барлық мерзімі бойы әрбір есепті
кезеңге амортизациялық төлемдер субъектінің шығындары болып табылады.
Амортизацияны есептеу әдістерін шаруашылық субъектілерінің есеп
саясатында қарастырылады:
1. Құнды біркелкі шегеру әдісі
2. Құнды атқарылған жұмыс көлеміне пара-пар шегеру
(өндірістік тәсіл)
3.Жеделдетілген әдістер
- қалдықты азайту әдісі
- құнды сан сомасы бойынша шегеру (кумулятивті) әдіс
Негізгі құралдардың әрбір түріне амортизацияны есептеудің қосымша
тәсілдері қолданылады, бірақ та бір түріне жыл бойында тек бір әдіс
өзгеріссіз қолданылады.
Осы қарастырылып отырған “Автоматика” ААҚ есептік саясында біркелкі
әдіс негізгі құралдың барлығына қолданылады. Бұл әдістің таңдалу себебі, ол
қолдануға қолайлы. Негізгі құрал құнын қайта бағалау Қазақстан Республика
үкіметінің қаулысына сәйкес жүргізілді. Амортизацияшы ай сайын құнды
біркелкі шығару жолымен есептеледі. Қайтадан түскен негізгі құралға
амортизациясын есептеу келесі айдың бірінші күнінен басталады да, істен
шыққан негізгі құралға амортизацияны есептеу келесі айдың бірінші күнінен
тоқталады. Амортизацияны есептеудің таңдап алынған тәсілі есептеу
саясатымен белгіленіп, бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті түрде
қолданылуы тиіс. Амортизацияны есептеу әдісі өзгерген жағдайда осы
өзгерістерді тудырған себептер ашылуы тиіс. Амортизацияланатын құн
дегеніміз бастапқы және тарату құнының арасындағы айырмашылық есептеп
шығару әдісі "Автоматика" ААҚ-ң негізгі құралдың барлығына қолданылады. Бұл
әдістің таңдалу себебі, ол қолдануға ыңғайлы негізгі құрал құнын қайта
бағалау Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысына сәйкес жүргізілген.
Ғимарат, құрылыс бойынша амортизация әр қүрылысқа жеке есептеледі. Егер
құрылыс құны тозу нәтижесінде 40 айлық есеп айырысу көрсеткішінен төмен
болса, онда оның құны ағымдағы шығынға теңеліп, шығарып тастауға жатады.
Егер топтың құндық балансы салық жылының аяғында 100 айлық есеп айырысу
көрсеткіші сомасынан төмен болса, топтың құндық балансының мөлшері шығарып
тастауға жатады.
Тозуды біркелкі есептеу әдісі обьекттің тозған құнын оның қызмет
мерзімі кезінде өндіріс шығынына біркелкі үлестіріп бөлуді қарастырады.
"Автоматика" ААҚ технологиялық жабдықтардың алғашқы құны 180,0
тг., тарату құны 10,0 тг., пайдалану мерзімі 20 жыл. Құнды біркелкі есептен
шығару әдісін қолданған кезде амортизациялық аударымдардың жыл сайындағы
сомасы (180,0-10,0)20=8500 тг.
1994 жылы шығарылып, сол жылы пайдалануға берілген автомобиль
одан әрі пайдалануға жарамайтындығына байланысты 2004 жылы есептен
шығарылды. Автомобильді есептен шығару сәтіндегі бастапқы құны - 296455
теңге, амортизация сомасы - 157145 теңге, жою құны - 14823 теңге,
пайдалануға келетін кіріске алынған материалдардың құны - 139310 теңге.
Кесте 2.3.
Негізгі қүралдардың шығуы бойынша операциялардың шоттарда көрсетілуі
Операция мазмұны Dm Km
Амортизация сомасына негізгі құралды есептен 133 124 157145
шығару кезінде жинақталған
Шығарылған негізгі құралдың баланстық құнына 842 124 139310
Есептен шығарылған негізгі құралдан алынған 205 727 139310
қосалқы бөлшектер кіріске алынуы
2.3 Негізгі қүралдарды жөндеуінің есебі
Көпшілік жағдайда негізгі құрал-жабдықтар жекелеген бөлшектерден,
тораптар мен агрегаттардан тұратын күрделі механизм, олардың ресурсы
шектеулі, әрекет ету мерзімі тұтастай обьектіні пайдаланудың нормативтік
мерзімінен кем. Негізгі құрал-жабдықтар обьектісі түзу қалпында болуы, әрі
бізге жоспарланған табыс әкелуі үшін қосымша шығын жұмсау қажет.
Бұл шығындар былайша бөлінеді:
- күрделі емес сипаттағы шығындар;
- күрделі шығындар;
Бұл шығындарды дұрыс ажырата білу керек. Күрделі емес сипаттағы
шығындарға жататындары: негізгі құрал-жабдықтарды жұмыс қалпында сақтауға
және сүйемелдеуге байланысты шығындар, яғни бастапқы бағаланған
көрсеткіштеріне өзгеріс келтірмейтін, демек, обьектінің бастапқы құнын
арттырмайтын ағымдағы шығындар.
Өз кезегінде, күрделі шығындар өндірістік қуатты немесе объектінің
пайдалану мерзімін арттыруға әкеп соқтырады. Аталған шығындар капиталданады
және де негізгі құрал-жабдықтар бастапқы құнын арттыруға бағытталады,
өйткені оның өзі кейінгі пайдалану мерзімінде қосымша табыс алуға ықпал
етеді.
Күрделі және күрделі емес шығындардың арасында шек қою әрдайым мүмкін
бола бермейтіндіктен, бухгалтерлердің аталған шек қоюды, сондай-ақ өзінің
есеп саясатында осы мәселе бойынша олардың сүйенетін құжаттарының тізімін
көрсету ұсынылады.
Негізгі құрал-жабдықтарды пайдалануға байланысты келесі шығындар
былайша жіктеледі.
- күтіп ұстау және техникалық қызмет көрсету,
- жөндеу,
- жаңғырту, қайта құру,
- тағы басқалары
Жөндеу - негізгі құралдар жабдықтың сынуынан, мерзімінен бұрын істен
шығуынан болады, ал техникалық қызмет көрсету мен күтіп ұстау негізгі құрал-
жабдықтарды түзу қалпында сақтауға арналған, сол үшін оған ауық-ауық
майлау тосолды ауыстыру, жанар-жағар май материалдарын құю, батареяларды
ауыстыру, тағы басқа қажет. Сонымен, бұл шығындар күрделі емес шығындар
болып саналады да, сол шығындар болған кездегі есепті кезеңнің шығындарына
енгізілуге жатады. Сонымен қоса, негізгі құрал-жабдықтарға техникалық
қызмет көрсету мен күтіп ұстау, жөндеу жөніндегі шығындар больш
саналмайды, оларды тегерімдерге жатқызу ішкі топтық құндық баламасында
белгіленген нормативтпен шектеледі, демек, бұл шығындар салық салынатын
табысты есептеу үшін толық сомасында шегерімдерге енгізіледі.
Ұйымдастырушы-техникалық сипаттары бойынша жөндеуді күрделі және
ағымдағы деп бөледі.
Күрделі жөндеу - кезеңділігі бір жылдан асқанда жүргізілетін жөндеу,
мұндай да агрегатты бөлшектейді, барлық тозған тораптары мен тетіктерін
қалпына келтіреді, кейіннен сынақ жұмыстарын өткізеді:
- машиналар, жабдықтар және көлік құралдары үшін агрегатты толық
бөлшектеу, тозған саймандар мен тетіктерді алмастыру немесе қалпына
келтіру, агрегатты жинақтау, ретке келтіру және сынақтан өткізу жүзеге
асырылатын, бір жылдан артық мерзім сайын жүргізілетін жөндеу;
- автомобиль көлігінің негізгі агрегаттары үшін (қозғалтқыш, сыртқы және
алдыңғы мост, жылжыту қорабы және басқалары) –машина маркасына
байланысты белгіленген жүрістен кейін жүргізілетін жөндеу;
- үйлер мен ғимараттар үшін тозған конструкциялар мен тетіктер
алмастырылатын жөндеу саналады.
Ағымдағы жөндеу дегеніміз ұсақ-түйек жөндеу және қосалқы бөлшектері,
тетіктерін ауыстыру, ретке келтіру, үй-жайды сырлау және әктеу тағы
басқалар. Ағымдағы жөндеу оларды жұмыс жағдайында ұстау үшін негізгі
құралдың жекеленген тетіктерін алмастыру немесе түзетуден тұрады. Оны
негізгі құралдарды пайдалану процесінде жүргізеді.
Егер негізгі құрал-жабдықтар обьектілерін түзу қалпында ұстауға
арналған алдын алу жұмыстарына қарамастан негізгі құрал жабдықтар сынған
болса, онда жөндеу жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Жабдықтар, механизмдер
және көлік құралдары бойынша сыну фактісін бас механик қызметі немесе
осындай міндет жүктелген басқа лауазымдық тұлғалар тіркеуден өткізуі немесе
куәләндіруі тиіс.
Жөндеу екі түрлі әдіспен жүзеге асырылады: мердігерлік және шаруашылық.
Ең дұрысы мердігерлік болып саналады, өйткені қажетті жабдықтармен
жарақталған, әрі мамандалған ұйым жөндеуді жүргізгенде, өз күшімен
жөндегенге қарағанда, жөндеу сапасы жоғары, ал көрсетілген қызмет құны көп
жағдайда төмен болады. Бұл әдісте кәсіпорын мамандалған ұйыммен (жөндеу
механикалық зауыт, автономды зауыты, жөндеу-құрылыс ұйымы, тағы басқа) шарт
жасасады. Жұмыс аяқталған бойда тапсырыс беруші орындалған жұмысты
қабылдайды, ол үшін "Жөнделген, қайта жаңартылған және жетілдірілген
объектілерді қабылдау-өткізу актісі" жасалады (№НҚ-2 нысаны).
Кесте 2.4
Желтоқсан айда 2004 ж. №95 талап бойынша Филонский жылу құбырын ағымдағы
жөндеуге мынадай шығындар жұмсалды:
Операция мазмұны Dm Km
1 2 3 4
Орындалған жұмыс үшін мердігерлік ұйым шот
ұсынады:
Күрделі емес сипаттағы 934 671 12437
Күрделі сипаттағы 126 371 3300
ҚҚС сомасына 331 671
Шот бойышпа төлем жүргізіледі 671 441
Негізгі құрал-жабдықтар объектісінің түгендеу карточкасында жүргізілген
жөндеулер немесе жаңғыртулар туралы белгі қойылған.
Шаруашылық әдіспен негізгі құрал-жабдықтар (жөндеу) объектілерін өз
күшімен күрделі жөндеуді жөне жаңғыртуды жүзеге асырған кезде мынадай
негізгі талаптарды сақтау керек:
1. Жұмысты жүргізудің қажеттілігі дәлелденуі тиіс. Ол үшін ақаулық
ведомосы немесе объектіні техникалық қарау актісі жасалады.
Солардың негізінде жөндеу схемасы жасалып, оны ұйым басшысы
бекітеді.
2. Жөнделетін әрбір объектіге жеке тапсырыс немесе карточка ашылып,
онда нақты жұмсалған шығындар туралы мәліметтер жинақталады.
3. Материалдық ресурстар шығыны лимиттік-жинақтама карта, жүк
құжаттары негізінде көрсетіледі. Еңбек ресурсының шығыны - жұмыс
уақыты мен тапсырма құжаттарын тізімдік есебі негізінде
көрсетілуі.
4. Жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін арнайы комиссия "Жөнделген,
қайта құрылған, жаңғыртылған обьектілерді қабылдау тапсыру
актісін" жасайды.
5. Объектінің түгендеу карточкасында күрделі жөндеу немесе жаңғырту
жүргізілгені туралы белгі қойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz