Плазмалемма

Жоспар
Кіріспе

1 Беттік кешен
2 Пассивті тасымалдау
3 Мембраналық функциялар
4 Диффузия

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Беттік кешен клетканың сыртқы ортамен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Ол
барьерлік, тасымалдау, рецепторлық, сондай-ақ рецепторлардың қабылдаған
ақпараттарды цитоплазманың терең қабаттарына тасымалдаушы қызметтерін
атқарады.
Беттік кешеннің негізі клетканың сыртқы мембранасы немесе плазмалемма
деп аталатын биологиялық мембрана болып табылады. Плазмалемма қалыңдығы
шамамен 7-10 нм, тығыз орналасқан ақуыз бен липидтер молекулаларынан
түзілген үлбіршек, жарық микроскопынан көрінбейді. Ол – цитоплазманың
сыртқы мембранасы. Плазмалемманың негізгі атқаратын қызметі – клетканы
сыртқы ортадан шектеу, сондай-ақ тасымалдау, рецепторлық қызметтерді де
атқарады. Ол жасушаның беттік қасиеттеріне жауап береді, сыртқы ортамен зат
алмасу үрдісін реттейтіндіктен, ол суда еріген әр түрлі заттарды жартылай
өткізеді (7-сурет).
Плазмалемманың сыртқы және ішкі электронды тығыз қабаттарының қалыңдығы
2-5 нм, ортаңғы электронды түссіз қабат шамамен 3 нм.
Плазмалемма клеткаға негізінен диффузия жолымен өтетін суды еркін
өткізеді. Ал, ірі молекулаларды әдетте өткізбейді. Ұсақ молекулалар және
иондар плазмалемма арқылы гиалоплазмаға әр түрлі жылдамдықпен өтеді,
олардың еркін өтуі ерітіндінің қоюлығына байланысты.
Кей жағдайларда плазмалемманың кескіні толқынды болып келеді, кейде
онда бірнеше терең қатпарлар пайда болады. Бұл мембрананың молекулалар мен
иондардың цитоплазмаға өтуіндегі немесе олардың клеткадан бөлініп
шығуындағы белсенділігінің белгісі сияқты. Мұндай қатпарлар әсіресе
заттарды қарқынды тасымалдауды іске асыратын клеткаларда жақсы жетілген.
Заттардың клеткаға өтуін және одан бөлінуін реттеумен қатар, плазмалемма
өсімдіктердегі синтездеу қызметін де атқарады. Плазмалеммада орналасқан
ферменттердің қатысуымен жасуша қабықшасында целлюлозалы микрофибрилдерінің
түзілуі жүріп жатады. Сол сияқты ол тітіркену және гормондық стимулдарды
қабылдайды.
Плазмалемманың билипидті қабатына ақуыз молекулалары батып тұрады.
Мембрананың қабатын қақ жара орналасатын ақуыздарды интегральды немесе
трансмембраналы ақуыздар деп атайды. Перифериялық ақуыздар сыртқы
мембрананың ішкі немесе сыртқы моноқабаттарында орналасады. Кейбір
интегральды ақуыздар цитоплазманың ақуыздарымен ковалентсіз байланыстарға
түседі. Липид молекулалары тәрізді ақуыз молекулалары амфипатикалық болып
келеді.
Мембраналық функциялардың көпшілігін ақуыздар орындайды, олардың басым
көпшілігі рецепторлар болып келеді, енді бірі – фермент, үшіншісі
тасымалдаушы қызметтерін атқарады. Липидтер секілді ақуыздар да латеральды
диффузияға ұшырайды, дегенмен олардың молекулаларының жылдамдығы липидтер
молекулаларының жылдамдығына қарағанда төмен.
Ақуыз молекулаларының бір моноқабаттан екіншісіне өтуі мүмкін емес.
Өйткені, әрбір моноқабаттың өз ақуыздары бар, биқабат ассиметриялы болып
келеді. Бірнеше ақуыз молекулалары белгілі бір иондар немесе молекулаларды
өткізетін канал түзулері мүмкін.
Биологиялық оның ішінде плазматикалық мембраналардың негізгі функциясы
– тасымалдау. Бір-біріне қарама-қарсы орналасқан липидтердің өскіншелері
гидрофобты қабат құрай отырып, полярлы суда еритін молекулалардың өтулеріне
кедергі жасайды. Плазмалемманың ішкі цитоплазмалық беті теріс зарядталған,
ол жасушаға оң зарядты иондардың өтуін жеңілдетеді.
Судың зарядталмаған кіші (18 Да) молекулалары, сондай-ақ полярлы кіші
молекулалар (мочевина, CO2, глицерол), гидрофобты молекулалар (О2, N2,
бензол) мембрана арқылы жеңіл диффузияланады. Ал ірі зарядталмаған полярлы
молекулалар, мысалы глюкоза, сахарозалар мүлдем диффузияланбайды. Сондай-
ақ, аталған заттар цитолемма арқылы мембраналық тасымалдаушы ақуыздардың
көмегімен жеңіл өтеді, әрбір ақуыз әрбір химиялық қосылысқа арнайы болып
келеді. Бұл ақуыздар унипорт (бір заттың мембрана арқылы тасымалы) немесе
котранспорт (екі заттың тасымалы) принципі арқылы қызмет ете алады.
Котранспорт симпорт (екі затты бір бағытта тасымалдау) және антипорт (екі
затты қарама-қарсы екі жаққа тасымалдау) түрінде болады (8-сурет).
Тасымалдау кезінде екінші зат болып Н+ жүреді. Прокариот клеткасының
тіршілігіне қажетті заттардың негізгі бөлігі унипорт пен симпорт тәсілдері
арқылы тасымалданады.
Тасымалдаудың екі түрі бар: белсенді және пассивті.
Пассивті тасымалдау энергия жұмсауды қажет етпейді, ал керісінше,
белсенді түрі энергияға тәуелді (9-сурет). Зарядталмаған молекулалардың
пассивті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.