Ауыл шаруашылығы өндірісінің ерекшелігі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ауыл шаруашылығы өндірісінің ерекшелігі

Ауыл шаруашылығы табиғи факторларға өте тәуелді және маусымдық ерекшелігі анық көрінетін, - өнеркәсіппен салыстырғанда технологиялық жағынан артта қалған сала болып табылады. Оған салынған капиталдың қайтарымы аз. Ауыл шаруашылығы өндірістің деңгейі елдің азық-түлік қауіпсіздігі жағдайына тікелей әсер етеді. Сонымен бірге өңдірістік күштер даму жағынан артта жүретін ауыл шаруашылығы салыстырмалы түрде статистикалық сала болып табылып, басқаларға қарағанда өзгермелі экономикалық және технологиялық жағдайларға баяуырақ бейімделеді.

Осы жағдайларды ескере отырып, нарықтық экономикасы бар елдердің көпшілігінде мемлекеттік реттеудің дамыған жүйелері әрекет етеді. Олардың негізгі міндеттері: ауылшаруашылығында тұрақты экономикалық жағдайды қолдау, нарықтық конюнктура мен саладағы табыстың ауытқуын тұрақтандыру, қажетсіз миграциялық (көшіп-қону) процестерін болдырмау, азық-түлік қауіпсіздігін қолдау, өндірісті қысқарту бағдарламаларын қаржыландыру, жаңа жағдайларға бейімделуге көмектесу, ішкі нарықты қорғау, еңбекті халықаралық бөлуде ұлттық тауар өндірушілердің бәсеке қабілеттілікпен қатысуын қамтамасыз ету және т. б. Бұл кезде төмен бағамен азық-түлік артығын кепілді сатып алу, азық-түлік нарығында сатып алу және тауарлық интервенция (басып алу), жеңілдікпен несие берудің ерекше нысандарын, кедендік реттеу (экономикалық, сондай-ақ әкімшілік) және т. б. қолданылады.

Ауылшаруашылығының ерекше сипатына өндірістің әлеуметтік құрылымының сәйкес реакциясы да жауап болып табылады. Барлық дамыған батыс елдерінің қазіргі ауылшаруашылығын талдау біртекті жауап береді. Көп жағдайда өндірістің адекватты нысаны отбасылық типтегі жоғары механикаландырылған және интенсивті фермерлік шаруашылық болып табылады. Өндірістің осы типі жолында аграрлық реформалар барысында соғыстан кейінгі Еуропа мен Жапонияда бір жағынан ескі жартылай феодалдық латифундийді жою, басқа жағынан шаруа шаруашылықтарын жоғары тауарлы, өндіріс кешенді механикаландырылған, фермерлік шаруашылыққа айналдыру жүргізілді. Бірақ, ауыл шаруашылығы өндірісінің отбасылық-фермерлік типі кезінде экономикалық тиімділік талаптары агротехникалық процестер шегіне тікелей шығатын көптеген қызметтерді біріктіруге мәжбүр етті, бұл әсіресе сату, өткізу, агросервис, ауыл инфрақұрылымын және т. б. қатысты болады. Бұның бәрі қажетті кооперативтер, корпорациялар мен агробизнес сферасындағы мемлекеттік қызметтерді құруға әкеледі. Сонымен қатар, Батыстағы фермерлік шаруашылықтардың үстем болуы шаруашылық кең спектрінің - ұсақ ауылшаруашылығы агроөнеркөсіптік фирмалардың болуын жоққа шығармайды. Жалпы алғанда шаруашылық шешімдерді орталықтан қабылдауды алу проблемаларын шешу мен алғашқы ұйым шеңберінен шығатын қызметтерді орындау жөніндегі суперқұрылыстарды құруда ұлттық және аймақтық жағдайларға байланысты шешімдерді таңдаудың кең мүмкіндіктері болады. Сонымен бірге қандай да бір модельді таза күйінде принципиалды басқа жағдайға апаруға болмайды. Екіншіден, ауылшаруашылығы өнімдеріне, оның көптеген бөлігіне деген сұраныстың икемділігі салыстырмалы түрде өте төмен болады. Бұл халық табысы өскенде азық-түліктің көп бөлігіне деген сұраныс (бұл жерде өнімнің жекелеген түрлері бойынша айырмашылықтар бар) табыстың жоғары деңгейіне қол жеткізгенде аз дәрежеде өседі. Басқа жағынан алғанда, табыс төмендегеңде азық-түлікке деген сұраныс, жиынтық сұранысқа қарағанда аз төмендейді.

Сол сияқты баға жоғарылағанда азық-түлікке деген сұраныс баға өсуі қарқынына тікелей пропорцияда қысқармайды, кері жағдайда да баға төмендеген кезде сұраныс та дәл солай өспейді.

Бұл әсіресе күнделікгі сұранысқа ие (оның ішінде халықтың төмен ақы алатын қабатында), нан, картоп, сүт сияқты өнімдерге қатысты болады. Ет пен ет бұйымдарына деген сұраныс елеулі түрде икемді болады. Осындай сұраныс икемділігі салдарынан баға жеткізу көлеміне, қатты байланысты болады және күнделікті сұраныс тауарларына икемді болып табылады. Тіпті негізгі ауылшаруашылығы өнімдерінің жеткізілуінің салыстырмалы шағын ғана қысқаруы кезіңде баға жүйеге әсер еді де халық күнделікті сұранысқа ие негізгі тауарларды тұтыну деңгейін ұстау үшін мүмкін болған құрбандықтың бәріне барар еді.

Сонымен қатар ауылшаруашылығы өндірісінің өзі аз икемді
немесе тіпті икемді емес болып табылады. Бақша және жүзім
шааруашылығындағы, егістіктегі өндіріс көлемін тез өзгертуге
болмайды. Себебі ол егу айналымына байланысты. Мал
шаруашылығының көптеген салааралық, әсіресе сүт
шаруашылығы негізінен консервативті - тұрақты сипатта болып,
баға өзгеруіне уақытында жауап бере алмайды. Сонымен, ауыл
шаруашылығы бағасының жаңа деңгейіне бейімделуіне елеулі
уақыт .

Ауылшаруашылығының ерекшелігіне (жоғары қор сыйымдылығы, табиғи жағдайларға тәуелділік және өндірістің жалпы тұрақсыздығы байланысты, сонымен қатар сұраныс пен ұсыныстың кез-келген дисбалансы бағаның пропорционалды емес үлкен ауытқуына әкелетін, азық-түлік нарығының әрекет ету ерекшелігі салдарынан мемлекетке ауылшаруашылығының қызмет етуін қамтамасыз етуде елеулі бюджеттік шығындармен қоса аса күрделі роль атқаруға тура келеді. Қалыптасқан жағдайда ауылшаруашылығына мемлекеттік әсер етудің тетіктерін күшейту проблемасы ерекше болады. Макроэкономикалық деңгеймен қатар микроэкономикалық деңгейде ауылшаруашылығын реттеу жалпы шаруашылық кешенінің, бөлінбес кезі болып табылады. "Әзірге тек рыноктың күшіне ғана сенуге -болмайды. Үкімет диверсификацияның пәрменді индустриялық саясатына кірісіп назарды макродеңгейден микродеңгейге аударуға тиісті, "- деп атап өтті Қазақстан Президенті өзінің жолдауыңда. Мемлекеттің ролін экономикадағы таза нарықтық қатынастар әрекетін енжар бақылаушы болуда бірде-бір дамыған ел өзіне жол бермейді. Кез-келген экономикалық дамыған елде мемлекеттік органдар ұзақ мерзімді жоспарлау және реттеумен бірге қысқа мерзімдіні де іске асырады. Дамыған нарықтық экономикада да мемлекет ауыл шаруашылығында өнім көлемі, негізгі тауарлар бағаларын, елеулі көлемде инвестицияларды, ал шарттар жүйесі мен егіс алаңдары арқылы табиғатты қорғау шаралары мен технологияларының көлемін бақылауды жалғастырады.

Дамыған елдерде ауылшаруашылығы өнімдерінің нарығы ең
алдымен бағаларға мемлекеттік субсидиялар жүйесі, ауыл
шаруашылығы өнімдерін сатып aлy және өндірісті жартылаи
шектеу арқылы мемлекеттік дотациялар есебінен де реттеледі.
Бағалық реттеуден басқа ауылшаруашылығының инфракұрылымның дамуы, топырақтың құндылығын сақтау, шаруашылықтарды ірілендіру, бірқатар жағдайларда ауылдың өндірістік құрылыспен және т. б. баиланысты жекелеген бағдарламалар бойынша тікелей мемлекеттік төлемдер бәрі осы саланы дамытуға ірі мемлекеттік қаржылық ресурстарды бөлу қажеттігін көрсетеді. Нақты әлемдік практика ауылшаруашылығы сияқты мемлекеттік және мемлекеттік емес бюджеттерден осындай үлкен көлемде қаржыландырылатын экономиканың басқа салалары жоқтығын көрсетеді. Таза саяси себептер мен елеулі ауылдық сайлау корпусының талаптарын қанағаттандыру тілегінен басқа, бул бірінші кезекте нарықтық экономика жағдайында мемлекеттік реттеусіз, дербес әрекет ете алмайтын сала ретіндегі ауыл шаруашылығының ерекшелігімен анықталады. Сол кезде тиімді аграрлық саясаттың маңызды мақсаты азық-түлік нарығындағы тәртіпсіздікті болдырмау және ішкі инфляцияны тоқтату болып табылады.

Ауылшаруашылығы өндірісінің ерекшелігін ескере отырып, көптеген елдерде келесідей міндеттерді орындауды қамтамасыз ету шақырылған мемлекеттік реттеудің дамығаң жүйелері әрекет етеді: аграрлық секторды тұрақты экономикалық жағдайды қолдау; нарықтық конъюнктура мен саладағы табыс ауытқуларын тұрақтандыру; жұмыс орындарын сақтау және қажетсіз миграциялық процестерді болдырмау; мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету; өндірісті қысқарту мен өндіріс құрылымындағы өзгерістер бағдарламаларын қаржыландыру.

Ауылшаруашылығы нарықтық экономика жағдайында реттелінетін негізгі объекті. Аграрлық өндірістің маусымдылығына биологиялық процестердің тікелей ықпалы бар, ол ақшалай табыстың біркелкі түспеуіне ықпал етеді және жұмсалынған шығынның мерзімі өндіріске сай келмейді. Оның салдары капитал айналымының төмендеуін болдырады, амортизацияның қорлануын баяулатады, сонымен бірге негізігі қорды қалпына келтіру үшін пайдалану қиындайды. Жалпы алғанда әндірістің маусымдылығы ауылшаруашылығы өндірісінің жағдайын күрделендіреді, несиеге деген мұқтаждықтарын күшейтеді, жоғарыда айтылғандай капитал айналымын төмендетеді. Осының барлығы қорыта келгенде ауылшаруашылығы кәсіпорындарының рентабельділігін азайтады, аграрлық секторды инвестиция үшін тартымсыз етеді. Сондай-ақ ауылшаруашылығы капитал құрылымының байланысының төмендігімен ерекшеленеді. Сондықтан ауылшаруашылығында капитал қайтарымы төмен. Ауылшаруашылығында өндірістің құлдырауы ең алдымен өндірісті қарқынды дамытудағы кедергі, материалдық-техникалық ресурстар мен қаржылық қорлардың жетіспеушілігіне байланысты. Өндірістік циклдардың арасында қолданылған негізгі және айналмалы капитал азайып, өндірістің мүмкіндігі күйрейді және оның техникалық жағынан жаңалау мен жаңарту баяулайды. Ауылшаруашылығы тауарөндірушілерінің осындай күйге түсуіне сыртқы экономикалық ортаның кедергілері, өздері өзгертуге шамалары келмейтін мемлекеттің саясаты, ауылшаруашылығына мемлекет тарапынан қаржылық қолдаудың болмауы себепші. Ауылшаруашылығына қаржының бөлінуі, аграрлық өндірістің дамуы халықтың әлеуметтік-жағдайын жақсартады, экономикалық өсу басқа салалардың дамуын ынталандырады, көптеген жұмыс күштерін тартады, мемлекеттің экономикалық және азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Нарықтық экономика жағдайында әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, аграрлық сектор өте әртүрлі жағымсыз факторлардың әсеріне бейімделгіш, сондықтан мемлекет тарапынан реттеуді қажет етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.