Жаһандық экономикалық дағдарыс

Жоспар
Кіріспе

1 Экологиялық шектеу тұрғысындағы әлеуметтік экономикалық даму тұжырымдамасы
2 Нарықтық экономикаға көшу кезеңі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жаһандық экономикалық дағдарыс шикізаттың даму үлгілерін алуды тағы бір
насихаттай отырып, табиғи ресурстарды айналымға өлшеусіз тарту арқылы
өндірісті қарқынды жолмен өрістетуді негіздейді. Бұл үлгі қоршаған ортаға
орасан зор залал келтіруге итермелей отырып, ғаламдық экологиялық дағдарыс
қатерін туғызады.
Әлемде қазірдің өзінде өткір экологиялық ахуал қалыптасты. Оған
мынадай негізгі белгілер тән:
- табиғи, оның биологиялық процестерді бұзатын көлемде өнеркәсіптік,
ауыл шаруашылық, тұрмыстық қалдықтардың жинақталуы;
- су жүйесінің өнеркәсіптік және су қалдықтарымен ластануы;
- табиғи ортаның жылу режимімен бұзылуы;
- атмосфераның жанатын отын өнімдерімен ластануы;
- зиянды және улы заттары бар, өмірдің геохимиялық және биологиялық
жағдайына теріс әсер ететін материалдар мен өнімдерді пайдалану;
- қоршаған ортаны шудың, тербелістің, сәулеленудің әртүрлі түрлерімен
ластануы;
- топырақтың, табиғи ортаның жойылуына жер бетіндегі тіршіліктің
жойылуына алып келетін жерді осы заманғы қалпына келтіру мен
құнарландырусыз пайдалы қазбалар кен орындарын игеру;
- орман алқаптарының оларды қалпына келтірудің төмен қарқыны кезінде
бұзылуы;
- қуаңдану процестерінің дамуына алып келетін егістік және басқа
ауылшаруашылық жайылымдарының қысқаруы;
- шикізатқа, азық-түлік тағамдарына және т.б. қажеттілікті
қанағаттандыру үшін хайуанаттар әлемінің жекелеген түрлерінің жойылуы.
Мұндай жағдай экологиялық шектеулер тұрғысындағы әлеуметтік-
экономикалық даму тұжырымдамасын әзірлеудегі қызығушылығын арттыруға алғы-
шарт болып табылады. Экологиялық дағдарыс туралы айтқанда біз өзара
байланысты қоғамдық (антропогендік) және тіршіліктік (табиғи) факторлардан
туындаған қоршаған ортаның ластануын меңзеп отырмыз. Осы мәселеге және
оларды шешу құралдарындағы ұстанымдарды шет елдерде айрықша дамыған үш
теориялық бағыттармен бөліп көрсетуге болады.
Бірінші бағытқа әлеуметтік-экономикалық өсуге жағымсыз көзқарас
білдірген инженерлік кибернетика саласындағы мамандарды (Дж.Форрестер,
Д.Медоуз және басқалар) жатқызуға болады.
Екінші бағыт, егер нарықтық экономикалық тетіктерді табиғатты
пайдалану саласындағы мемлекеттік реттеудің әртүрлі түрлерімен толықтырса,
әлеуметтік-экономикалық даму негізінде экологиялық дағдарысты еңсеруге
болады деп тұжырымдайтын әлеуметтік-экономикалық өсуді жақтаушыларды
біріктіреді. Осы бағыттың шегінде реттеу әдістеріне қатысты ерекшеленетін
екі бағытты бөліп көрсетуге болады. Оны жақтаушылардың бірі бір сарынды
дирижерлік әдістерді жақтайды. Олар бағалық реттеуді қолдайтын жаңа
классикалық қанаттың өкілдері. Басқа ағымның өкілдері - институционалистер
– мәселелерді институттар жүйесін: заңнамалық, қадағалау және бақылау
органдарын, стандарттарды және т.б. құру арқылы шешу қажет деп санайды.
Үшінші бағыт көптеген мектептерді, ағымдар мен қоғамдық бірлестіктерді
біріктіреді, олардың өкілдері даму мен өмір салтының балама үлгілері
жасау идеясы төңірегіне топтасады. Алдағы бағыттардан ерекшелігі осы бағыт
өкілдері экологиялық ахуалдың әлеуметтік астарларына жіті назар аударады.

Қазіргі тұжырымдамалар төрт негізгі мәселелермен, негізінен әртүрлі
ұстанымдармен айрықшаланады:
- экологиялық дағдарыс себептерін түсіндіру;
- экологиялық дағдарысты еңсеру;
- экономикалық өсудің қоршаған ортаны қорғаумен, экологиялық
мәселелерді шешумен үйлесімдігі;
Экологиялық дағдарысты еңсеру құралдарын, оның ішінде экологиялық
реттеу және экологиялық саясат құралдарын таңдау.
Осыған байланысты экологиялық шектеулерді ескере отырып, әлеуметтік-
экономикалық дамудың қолданыстағы теорияларын топтастырудың төрт негізгі
өлшемін пайдалану ықтимал болып саналады (1-кесте).

1 кесте – Экологиялық шектеу тұрғысындағы әлеуметтік экономикалық
даму тұжырымдамасын топтастыру

Топтастыру Тұжырымдаманың Ұғымның (тұжырымның)
өлшемі басты қағидасы дефинициясы (мазмұны)
Экологиялық Өндіріс күштерін дамытудағыТехникалық детерминизм
дағдарыстың басты кемшіліктер
себебін түсіндіру Қоғам институттары Институционализм
жүйесінің жетілмеуі
Нарықтық қатынастардың Неоклассицизм
шектеулі дамуы мен таралуы

Экологиялық Жағымсыз: дағдарыс Экологиялық пессимизм
дағдарысты еңсеру еңсерілмейді
мүмкіндігіне Оң: дағдарысты еңсеруге Технологиялық оптимизм
көзқарас болады

Экономикалық өсу Жағымсыз: экономикалық Өсуге қарсы теориясы
мен табиғатты өсуді тоқтату қажет
қорғаудың Сапалық және үлгілік
үйлесімділігі Оң: экономикалық өсу мүмкінөсу теориясы
идеясына көзқарас

Экологиялық Тікелей мемлекеттік реттеу Дирижизм
саясатты әдістері
жүргізудің Неоклассицизм
ұсынылған Жанама (нарықтық) әдістер
құралдары Неоклассикалық
Аралас әдістер

Тұрақты даму тұжырымдамасында көзделген ұзақ мерзімді тиімділік пен
әділдік материалдық және ізгіліктік негіздерді, сондай-ақ индустриалдық
қоғам дамуының экономикалық тетіктерін түбегейлі қайта қарау қажеттігін
тудыратындықтан, бұл тұжырымдама әзірше жеткілікті деңгейде нарықтық
экономикасы дамыған елдердің экономикалық саясатына әсер еткен жоқ.
Экологиялық ақиқаттарға экономикалық өсу сәйкестігінің мәселесімен
Қазақстан да кіретін шикізаттық экономикасы бар елдер үшін аса өзекті.
Қазақстанды экономикасының шикізаттық сипатына қарамастан, индустриалдыққа
дейінгі ел ретінде санауға болмайды, сонымен қатар ол индустриалды дамыған
елдер қатарына да жатпайды. Қазақстан сияқты елдер индустриалды дамыған
және дамушы елдер арасында аралық жағдайда қалып отыр (әлемдік экономиканың
діңгегі мен орталығы). Оларда салыстырмалы жоғары даму мен артта қалушылық
белгілері бар.
Осы аралық жағдай қосарлы экологиялық жүктемеге алып келеді. Бір
жағынан, мұнда ескі индустриалдық елдердегі сияқты техногендік дамудың
жағымсыз салдары байқалады. Екінші жағынан, дамыған елдердегі сияқты табиғи
ресурстарды пайдаланудың пәрменді әдістерінің нәтижесінде табиғи ортаның
тозуы орын алады [1].
Қазақстанда бұл бірқатар жағдайларда тек республиканың мүддесіне ғана
қатысты емес, ғаламдық салдары бар ірі экологиялық бұзушылыққа алып келді
(Арал, Каспий жағалауы, бұрынғы Семей полигонының аумағы және т.б.) Кейбір
мәліметтер бойынша, елдегі ресурстарды пайдалану мен биосфераның ластану
көрсеткіштері Орталық және Шығыс Еуропа елдеріндегі осындай көрсеткіштерден
асып түседі, ал қоршаған ортаның бұзылуынан болған экономикалық залал ЖІӨ
20-30% жетеді [2].
Нарықтық экономикаға көшу кезеңі Қазақстандағы күрделі экономикалық
ахуалды нашарлатты, бұл әлеуметтік-экономикалық даму процесіне де елеулі
шектеулерді жүктейді. Экономикалық өсудің басталған кезеңінде, артынша
экономикалық өсу кезеңінде республика өндірісті дамытуға және қоршаған
ортаны қорғауға инвестициялардың бір уақытта қатар өсуін қамтамасыз ете
алмады. Әзірше экономикаға қатысты экологиялық мәселелер екінші орында
қалып отыр.
Сонымен қатар, елімізде қоршаған ортаны қорғау жөніндегі жаңа
экологиялық саясат қалыптасып, оны қорғау жөніндегі шаралар әлеуметтік-
экономикалық даму бағдарламасына белсенді енгізіле бастады, 2004-2015
жылдарға арналған ҚР Экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасы бекітілді.
2030 жылға дейінгі – Экология және табиғи ресурстар Қазақстан
Республикасының стратегиясын жүзеге асыру парниктік газдарды қысқарту,
биоресурстарды сақтау мен тиімді пайдалану және т.б. жұмыстарды қамтиды.
Қазақстанның экологиялық саясатында халықаралық ынтымақтастық кеңейе
түсуде, көптеген халықаралық шарттар бойынша міндеттемелер орындалуда, бес
Каспий жағалауы мемлекетімен, Каспий Экологиялық Бүкіләлемдік Банкісімен
бірлесе отырып, бағдарлама әзірленіп, жүзеге асырылуда [3, 4].
Көптеген елдердегі сияқты Қазақстан Республикасының тұрақты дамуы
үшін қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-әрекеттердің ұлттық жоспары
әзірленді (Алматы, 1999 ж.), онда ұлттық деңгейдегі бірінші кезектегі іс-
әрекеттерді талап ететін экологиялық мәселелер белгіленді, табиғатты қорғау
қызметінің аймақтары анықталды, басым жобалар мен шаралар, олардың
болжамдық құны мен ықтимал демеушілері ұсынылды [5].
Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығындағы экологиялық тұрақтылықты
қамтамасыз етуде маңызды рөл атқара алады. Еуропа мен Азия арасында саяси,
мәдени және экономикалық көпір бола отыра, Қазақстан құрлықтың табиғи және
экологиялық жүйесінің дамуында осындай дәнекерлік міндетті атқаруда.
Қазақстан аумағының көлемі климаттық жағдайлардың сан-алуандығы, өңірдегі
су тепе-теңдігінің ерекшелігі бүкіл Еуразия аумағындағы экологиялық
жағдайдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.