Әлеуметтік-территориялық бірліектер

Жоспар
Кіріспе

1 Негізгі әлеуметтік.территориялық бірліектер
2 Адамдардың әлеуметтік.территориялық бірлігі
3 Қала мен селоның өзара байланысы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Жоғарыда көрсетілгендей, негізгі әлеуметтік-территориялық бірліектерге
қала, ауыл-село, аймақ және оларда орналасқан халықтар жатады. Екінші
жағынан қаланың, ауыл-селоның тұрғындары ауданның, облыстың аймақтық-
әкімшіліктерін құрайды. Сөйтіп олар өздерінің әлеуметтік-экономикалық даму
ерекшеліктерін қалыптастырады.

Қала – бұл адамдарды бір территорияда шоғырландырып (концентрация)
орналастыру түрі, қаладағы адамдар ауыл шаруашылығына тән еңбек түрлерімен
айналыспайды. Қала адамдары алуан түрлі еңбек және өндірістен тыс іс-
қызметтерімен айналысады. Қала адамдарды әлеуметтік және мамандық жағынан
әр түрлі болады және өздерінің ерекше қалалық өмір салты болады. Қаланың
көптеген түрлері болады, олардың негізінде әкімшілдік атқару қызметі жатыр.
Ал, бұл әкімшілдік атқару қызметі сауда және өндіріспен, мәдениетпен,
ғылыммен және демалыс, дінмен тығызбайланысты.

Қалалардың даму, өсу процесін қала өмір салтының жетілуін урбанизация деп
атайды.

Кейінгі деректерге қарағанда КСРО тұсында қалалар қарқынды өскен. Мысалы,
Ресейде қалалар 80%, Украина мен Беларуссияда – 70%, ал, Қазақстанда – 60%
өскен.

КСРО тұсында қалалардың күрт қаулап өсуінің себептері бар. Басты себебі,
орсы тілді халықтардың миграциясына, яғни көшіп-қонуына байланысты. Ал,
мұның өзі жаңадан іске қосылған өндіріс ошақтарының және құрылыс
мекемелерінің жұмыстарын жандандырды.

Қалаларды жан-жақты зерттеу ХХ ғасырдың 60- жылдары ғана басталды. Мұның
өзі қалалардың тез дамуымен байлансты болды. Осы уақытта объективтік
қажеттілкпен қалаларды әлеуметтік тұрғыдан зерттейтін арнаулы теория пайда
болды. Ол қала әлеуметтануы деп аталды. Қала әлеуметтануы қалалардың шығу,
пайдаболу заңдылықтарын, белгілі бір жүйе ретінде олардың атқаратын
қызметін, қоғам дамуында алатын орнын, дамуын, әлеуметтің – кеңестіктегі
қоғамның ұйымы, адам бірлігін тарихи тұрақты бірлігі ретінде зерттейтін
болды. Қала әлеуметтануы қалаларда әлеуметтік-территоиялық бірлік болып
қалыптасуында әлеуметтік-демографиялық, әлеуметтік-кәсіби құрылымына,
әсіресе, ондағы әлеуметтік институттардың (ұйым, мекемелердің) қызметінің
ерекшелігіне, қалалық өмір салты, қала мәдениетіне, қаладағы адамдардың бір-
бірімен қарым-қатынас жасау салаларына аса үлкен назар аударады. Қала
әлеуметтануы бұлар мен ғана шектеліп қалмайды. Оның қамтылмаған басқа да
мәселелері бар, олар: қала әлеуметтану теориясын жетілдіріп зерттеу,
урбанизацияның әлеуметтік заңдылықтарын ашу, әлеуметтік инфрақұрылымының
даму жүйесінің көрсеткіштерін талдау, т.б.

Ауыл-село – бұл қаламен салыстырғанда адамдардың әлеуметтік тұрғыдан
бытыраңқы орналасқан бірлігінің формасы. Мұнда адам тек қана ауыл
шаруашылығына тән еңбегімен айналысады. Қала мен салыстырғанда ауыл-селода
жұмыс түрлері, іс-қызметтер бірыңғай болады. Әлеуметтік және кәсіпкерлік іс
пен еіьек біржақты болады, ауыл-селоның өзіне тән тұрмыс-салты
(психологиясы) бар. Қала тұрғындары мен салыстырғанда тұрмыс жағдайы, әл-
ауқаты біршама төмен, әсіресе, қазіргі кезінде тіпті төмендеп кетті.
Осылардың салдарынан ауыл-село тұрғыдары азаюда. Бұлардың көбі күнкөріс
қамымен қалаларға барып қоныстануда.

Ауыл-село, адамдарының әлеуметтік-территориялық бірлігін, оның шығу, пайда
болуын, атқаратын қызметін, басқа бірліктерімен байланысын, қатынасын,
дамуын зерттейтін жалпы әлеуметтанудың арнаулы теориясын ауыл-село -
әлеуметтануы деп атайды.

Ауыл-селоны зерттей патшалық Ресей тұсында да болды, бірақ жан-жақты терең
зерттеулер тек ХХ ғасырдың 50-60 жылдарынан басталады. Мұндағы негізгі
мәселелер: ауыл-селдодағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, ауыл-село
тұрғындарының миграциясының әлеуметтік мәселелері, оның топтық құрылымы,
ондағы әлеуметтік жағдайлардың уақытты ұтымды ұйымдастыруы, ауыл шаруашылық
мамандықтарының ерекшеліктері, халықтың әлеуметтік-демографиялық өсуі т.б.

Бәрімізге белгілі қала мен ауыл-село арасында жер мен көптей айырмашылықтар
бар. Қаланы айтқанда біз алдымен халықтың ең көп шоғырланып жиналған
мекенді еске аламыз, көп қабатты үйлер, үзіліссіз ағыл-тегіл жүріп жатқан
көлік пен адамдарды елестетеміз.Ал, ауыл-селоны тілге тиек еткенде,
керісінше, адамдардың аз тобын, бір қабатты үйлер, олардың әр қайсысының
жанында бау-бақша, мал қораларын көз алдымызға әкелеміз. Ең басты
айырмашылық адам санына байланысты болса, ал, мұның өзі өз кезегінде-
адамдардың әлеуметтік-территориялық бірлігінің ұйымдасуына жіне адамдардың
жеке іс-әрекетіне, қызметіне, табиғи байлықтарды, ресурстарды игеруге
байланысты халықтың еңбек түріне қарай бөлек әрекет етуі қажеттілігінен
туындайды. Ал, қалада шикізатты өңдейтін өндіріс, кәсіби ұйымдар
болғандықтан және өндірістен тыс еңбек, жұмыс түрлері көп болғандықтан
адамдардыңалуан түрі шоғырланады. Қала адамдарды территория ресурстарына
тікелей байлап қоймайтындықтан, адамдарды жан-жақты шоғырландырады.

Адамдардың әлеуметтік-территориялық бірлігі тек қана қала мен ауыл-селода
деп түсінуге болмайды. Бұлардың арасында агломерация деген адамдардың
территориялық бірлігі бар. Сонымен, адакмдар бірлігінің негізгі
территориялық бес орналасу түрі бар.

1. Тікелей ауыл шаруашылық өнімдерін өндңретін елді-мекен;

2. Азын-аулақ ауыл шарушылығы өнімдерін өндірмейтін елді-мекен;

3. Аграрлы-индустриялды елді-мекен;

4. Ірі өнеркәсіптік (индустриялды) елді-мекен;

5. Қала.

Бұдан біз урбанизациялық (яғни, қалалардың өсуі, қалалық әдет-ғұрып, салт-
дәстүрдің кең жайылуы) процестердің өсудәрежесін байқаймыз. Олар мына
фактілерден көрінеді:

1. Ауыл шаруашылығының рөлі төмендеп, өндіріс алдыға шығады;

2. Елді мекендерде халық тығызданып, үй-құрылыс процесі артады (көп қабатты
құрылыстар көбейеді);

3. Тұрмыс қажетін өтейтін мекемелердің шоғырлануы және мамандануы күшейеді;

4. Еңбек, жұмыс орындары көбейеді, осының салдарынан жұмысшылардың нақты
мамандық түрлері көбейіп, кәсібилік күшейе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.