Ең жас дін - Ислам діні

Жоспар
Кіріспе

1 Ислам діні . дүние жүзілік діндердің ішінде ең кеш шыққан жас дін.
2 Ислам дінінің идеологиялық алғы шарты
3 Ислам дінінің мейрамдары
4 Ислам әрбір дін өкіліне құрметпен қарайды

Ол біздің заманымыздың VII ғасырында арабия түбегін мекендеген тайпалар алғашқы қауымдық қатынастардан таптық қатынастарға көше бастаған кезде құл иеленушілік идеологиясы ретінде дүниеге келді.
Басқа да барлық дүниежүзілік діндер сияқты Ислам дінінің де өзіндік ұзақ тарихы бар. Ол тарих дүниежүзілік әлем тарихымен ұштасып, жұптасып, шамдасып жатады.
Ислам дінін уағыздаудың алғашқы жолдары сәтсіздікке ұшырауына бұл діннің әлеуметтік мазмұны тікелей әсер етеді. Құлдық, кедейлік, аштық, жалаңаштық құдайдың маңдайына жазғаны, тәуір өмір о дүниеге барғанда болады, бұл дүниеге көнгіш болған дұрыс деп уағыз айтылған жаңа дін араб қоғамының жырларына, көшпелі бәдауилерге ықпал жасай алмайды. Сондықтан, құранның алғашқы сүрелерінде байлықты сынау кездеседі. Бұл мәселелер ру, тайпа шонжарларына тиімді болмады.
Кейіннен ислам діні Үндістан, Африка елдерінің бірсыпыра жерлеріне тарады. Барлық жерде ислам діні қамшының астымен, қарудың күшімен арабтардың жаулау процессі кезінде таралды деу дұрыс болған болар еді.
Қазақстанда Волга бойындағы халықтар арасында бұл дін бейбіт жолмен Миссионерлердің үгіті негізінде жергілікті феодалдардың ислам діни идеологиясынан өз мүддесін қорғай алатын одақтасын іздеу негізінде таралды.
Ислам дінінің пайда болуы және дамуындағы тарихи әлеуметтік, саяси жағдайлар
Басқа да барлық дүниежүзілік діндер сияқты Ислам дінінің де өзіндік ұзақ тарихы бар. Ол тарих дүниежүзілік әлем тарихымен ұштасып, жұптасып, шамдасып жатады. Бірақ, ислам дінінің шығу дәуіріне, уақыт талабына, оны ұстанған халықтардың тұрмыс-тіршілігіне, әдет-ғұрпына байланысты, психологиясына, көңіл-күйіне қарай өзіндік ерекшеліктерінің бар екенін аңғарғанымыз жөн.
Ислам діні – дүние жүзілік діндердің ішінде ең кеш шыққан жас дін. Ол біздің заманымыздың VII ғасырында арабия түбегін мекендеген тайпалар алғашқы қауымдық қатынастардан таптық қатынастарға көше бастаған кезде құл иеленушілік идеологиясы ретінде дүниеге келді. Тарихи деректерге, әдеби аңыздарға сүйенсек, Ислам діні Арабиядағы Хиджаз өлкесінің ең ірі қаласы – Меккеде шықты. Арабия елі бірқатар бай елдердің орталығы болды. Олар: Рим, Византия, Египет, Иран және басқа елдер бір-бірімен сауда қатынасын жасаған кезде Арабия жерін басып өтетін. Осыған байланысты Араб феодалдары жер келері боуымен бірге, құл жұмсаудан, құл сатудан орасан зор табыс түсіріп отырды.
Сонымен бірге, Мекке ерте уақыттан бастап-ақ діни орталық болып саналатын. Меккенің орталығындағы Зәмзәм су сөзі, оның жанындағы Әулиелі қагатас Қаабы Храмы көшпелі бадауиелердің өз құдайына табынатын орны болды. Бұл кезде әрбір рудың өздерінің рулық құдайы болды. Олардың бейнесі Қаабаның маңдайына орналасқан болатын. Кейбір мұсылман аңыздарында Кааба мен Зәмзәм су көзін Ибрагим пайғамбар мен оның ұлы Исмаил салған деген деректі де кездестіреміз.
Меккенің орналасқан жері егін шаруашылығымен де, мал шаруашылығымен де айналсуға қолайсыз болды. Сондықтан меккеліктер шамаларына, қолдарындағы қаражаттың мөлшеріне қарай Мекке шонжарларына сауда керуендеріне қосылатын. Тез дамыған сауда алғашқы қауымдық қоғамның ыдырауын тездетіп тайпалардың тайпалық одаққа бірігуін қажет етті.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Ислам   діні – дүние жүзілік діндердің ішінде ең к еш шыққан жас дін.
Ол біздің заманымыздың VII ғасырында
арабия түбегін мекендеген тайпалар алғашқы қауымдық қатынастардан тап тық қа
тынастарға көше бастаған кезде құл иеленушілік идеологиясы ретінде дүн иеге к
елді.
Басқа да барлық дүниежүзілік діндер сияқты Ислам дінінің де өзіндік ұз ақ тар
ихы бар. Ол тарих дүниежүзілік әлем тарихыме н ұштасып, жұптасып,
шамдасып жатады.
Ислам дінін уағыздаудың алғашқы жол дары сәтсіздікке ұшырауына бұл дінн ің
әлеуметтік мазмұны тікелей әсер ете ді. Құлдық, кедейлік, аштық,
жалаңаштық құдайдың маңдайына жазға ны,
тәуір өмір о дүниеге барғанда болад ы, бұл дүниеге көнгіш болған дұрыс деп
уағыз айтылған жаңа дін араб қоғамы ның жырларына,
көшпелі бәдауилерге ықпал жасай алм айды. Сондықтан,
құранның алғашқы сүрелерінде байлық ты сынау кездеседі. Бұл мәселелер ру,
тайпа шонжарларына    тиімді болмады.
Кейіннен ислам діні Үндістан, Африка елдерінің бірсыпыра жерлерін е тарады.
Барлық жерде ислам діні қамшының ас тымен, қарудың
күшімен арабтардың жаулау процессі кезінде таралды деу дұрыс болған болар
еді.
Қазақстанда Волга бойындағы халықта р арасында бұл дін бейбіт жолмен Ми ссионе
рлердің үгіті негізінде жергілікті
феодалдардың ислам діни идеологиясы нан өз мүддесін қорғай
алатын одақтасын іздеу негізінде т аралды.
Ислам дінінің пайда болуы және даму ындағы тарихи әлеуметтік,
саяси жағдайлар
Басқа да барлық дүниежүзілік діндер сияқты Ислам дінінің де өзіндік ұз ақ тар
ихы бар. Ол тарих дүниежүзілік әлем тарихыме н ұштасып, жұптасып,
шамдасып жатады. Бірақ, ислам дінінің шығу дәуіріне, уақыт талабына,
оны ұстанған халықтардың тұрмыс-тір шілігіне, әдет-ғұрпына байланысты,
психологиясына, көңіл-күйіне қарай өзіндік
ерекшеліктерінің бар екенін аңғарға нымыз жөн.
Ислам   діні – дүние жүзілік діндердің ішінде ең к еш шыққан жас дін.
Ол біздің заманымыздың VII
ғасырында арабия түбегін мекендеге н тайпалар алғашқы қауымдық қатынас тардан
таптық қатынастарға көше бастаған кезде құл иеленушілік идеологиясы р етінде
дүниеге келді.
Тарихи деректерге, әдеби аңыздарға сүйенсек, Ислам діні Арабиядағы Хид жаз
өлкесінің ең ірі қаласы – Меккеде шықты.
Арабия елі бірқатар бай елдердің ор талығы болды. Олар: Рим, Византия,
Египет, Иран және басқа елдер бір-
бірімен сауда қатынасын жасаған кез де Арабия жерін басып өтетін.
Осыған байланысты Араб феодалдары ж ер келері боуымен бірге, құл жұмсаудан,
құл сатудан орасан зор табыс түсірі п отырды.
Сонымен бірге, Мекке ерте уақыттан бастап-ақ діни орталық болып саналатын.
Меккенің орталығындағы Зәмзәм су сө зі, оның жанындағы Әулиелі қагатас Қаабы
Храмы көшпелі бадауиелердің өз құда йына табынатын орны болды. Бұл
кезде әрбір рудың өздерінің рулық қ ұдайы болды. Олардың бейнесі Қаабан ың маң
дайына орналасқан болатын.
Кейбір мұсылман аңыздарында Кааба м ен Зәмзәм су көзін Ибрагим пайғамба р
мен оның ұлы Исмаил салған деген де ректі де кездестіреміз.
Меккенің орналасқан жері егін шаруа шылығымен де,
мал шаруашылығымен де айналсуға қол айсыз болды.
Сондықтан меккеліктер шамаларына,
қолдарындағы қаражаттың мөлшеріне қ арай Мекке шонжарларына сауда керуе ндерін
е қосылатын. Тез дамыған сауда алға шқы қауымдық
қоғамның ыдырауын тездетіп тайпалардың тайпалық одаққа бірігуі н қажет етті.
Оны қуаттайтын көп құдайға сенудің орнына бір құдайға сенуді уағыздайт ын дін
и идеология керек болды.
Сол сияқты Арабия жеріндегі алғашқы монотеистік дін – ханффизм
бытыраңқы араб тайпаларын біріктіру де көптеген топтардың идеологиясы т үрінде
шықты.
Ханифтер сол уақытқа дейінгі үстем болып келген политеизмге қарсы күре сті.
Тайпалық көп құдайлардың орнына тек бір құдай рахманға жалбарыну керек деп у
ағыздады. Бірақ ханифистік діни ілі м Меккеде де,
басқа жерлерде де қолдау таппады. Әлеуметтік-
экономикалық теңсіздікке қарсы күре ске шыққан араб қоғамының жарлы, ке дей кө
пшілігі сагуктар ханифизмнен көксег ен мақсатын көрмеді. Өйткені бұл ді ни иде
ологияның үйретуінше анық өмір, шын бастандық о дүниеде ғана,
бұл үниеде қызығы жоқ,
өткінші деп уағыздады. Ақыр заман б оладыдан басқаға шақырмаған ханифиз м езіл
гендер мен қаналғандар арасында тар ай алмады.
Бірақ, Ханифизм Ислам дінінің идеологиялық алғы шарты болды. Жаппай,
жалпылама уағыздан гөрі құдайды ада мдар арасында жіберген өкілі
(рассул алла) бар деу арқылы моноте истік дінді уағыздау ұтымдырақ еді.
Ол өкілдің ролін меккелік орта сауд агер Мухаммед атқарды.
Құдайдың пайғамбарлық сүрелерінің   мазмұнына қарағанда,
Мұхаммед Ханифтер табынан шыққан.
Ол 610 жылы жаңа дінді уағыздай бас тады. Бірақ,
Мұхаммед пен оның серіктестіктеріні ң араб тайпаларының діни сенімдері мен ұғ
ымдарына өзгеріс   енгіземіз десек ойлары Меккеде сәтс іздікке ұшырайды.
Меккедегі үстем тайпа басшыларының құғынына түскен Мұхаммед тобы 622 ж ылы Яр
сиб (Медине) пайғамбар қаласына көшеді.
Оны мұсылман жыл санауының басы Хид жра деп атап,
мұсылмандар өздерінің жаңа жыл сана уын бастайды.
Ислам дінін уағыздаудың алғашқы жол дары сәтсіздікке ұшырауына бұл дінн ің
әлеуметтік мазмұны тікелей әсер ете ді. Құлдық, кедейлік, аштық,
жалаңаштық құдайдың маңдайына жазға ны,
тәуір өмір о дүниеге барғанда болад ы, бұл дүниеге көнгіш болған дұрыс деп
уағыз айтылған жаңа дін араб қоғамы ның жырларына,
көшпелі бәдауилерге ықпал жасай алм айды. Сондықтан,
құранның алғашқы сүрелерінде байлық ты сынау кездеседі. Бұл мәселелер ру,
тайпа шонжарларына    тиімді болмады. Қысқасы Меккеде дін тарау үшін: 1)
Ислам дінінің әлеуметтік тірегі бол мады; 2) Меккеліктер үшін политеизмнің
сақталуы пайдалылырақ болды. Бірақ Меккенің мұсылмандар қауымыме н
келісімге келуінің маңызды   себебі бар еді: 1)
Ислам дініндегі жалғыз құдай – алла – күрейшт тайпасының құдайы болатын; 2)
Мұсылмандардың аллаға тағзым ететін
орталығы Кааба храмы болды. Бұл жағ дай Меккенің жаңа дін
үстемдік жасаған уақытта да өз саяс атын жүргізуге толық мүмкіндігін са қтады.
Осы біз жоғарыда көрсеткен сбептерд ің
нәтижесінде Меккенің мұсылмандық ор талыққа айналуымен Ислам діні араб тайпал
арының басым көпшілігіне тарады.
632 жылы Мұхаммед өлгеннен кейін мұсылм ан қауымын Абу-Бекр (632-
634) басқарды. Ол Халиф (пайғамбардың орынбасарлары. Өкіметті әскери,
саяси және дін жағынан басқарушы ад ам) деп аталды. Алғашқы үш халифтің: Абу-
Бекрдің, Омардың (634-644) және Османның (644-656) тұсында Мекке-Медина
әскери күштері көрші елдерге ауыз с ала бастады. VII-VIII
ғасырлар ішінде арабтар Сирияны, Иранды, Египетті, Солтүстік Африканы,
Пиреней түбегін, Орта Азияны жаулап алды.
Араб халифатының идеологиясы ислам діні болды.
Кейіннен ислам діні Үндістан, Африка елдерінің бірсыпыра жерлерін е тарады.
Барлық жерде ислам діні қамшының ас тымен, қарудың
күшімен арабтардың жаулау процессі кезінде таралды деу дұрыс болған болар
еді.
Қазақстанда Волга бойындағы халықта р арасында бұл дін бейбіт жолмен Ми ссионе
рлердің үгіті негізінде жергілікті
феодалдардың ислам діни идеологиясы нан өз мүддесін қорғай алатын одақтасын і
здеу негізінде таралды.
Қазіргі уақытта Ислам діні араб елд ерінде, Албания, Болгарияда, Түркида,
Югославияда, Африкадағы Мавританың, Тунис, морокоо, Сомали, Ливия,
Занзибар, Алжир т.б. елдерінде орын алды.
Біздің елімізде Ислам діні Орта Ази я Республикаларында, Қазақстанда,
Азербайжанда, Башқұрт, Татар, Дағыстан республикаларында орын алд ы.
Сұраққа байланысты түсіндіруді қажет ететін ұғымдар:
Ислам – ілім (учение) бағыну, бас ию, нану (покорность)
Мұсылман алланың нағыз – құлы, алланың нағыз құлы
Хиджра – жаңаша мұсылман жыл санауының басы
Алла – күреншит руының жеке құдайы
Күреншит – Мұхаммедтің шыққан руының аты
Политеизм – көп құдайлы дін
Монотеизм – бір құдайлы дін.
Қазіргі кейбір статистикалық әрекеттерге түгінсек дүние
жүзінде мұсылмандардың саны – 1 миллиард адам екен.
Ислам дінінің әдет-ғұрпы, мейрамдары, догмалары, негізгі бағыттары
Ислам діні - әдет-ғұрыпқа, мейрамдарға толы дедік біз жоғарыда .
Ислам дінінің әдет-ғұрыптары мен мейрамдарының
көпшілігі тіпті барлығы десе де бол ады.
Ислам дініне дейінгі діндерден алын ған, ислам дінінде оларға
жаңа әлеуметтік сипат және
мән берілген. Құдайға құлшылық ету табыну ислам дінінде 2 бөлімнен тұр ады:
1. Міндетті түрде орындауға тиісті шар алар: бұған бес парыз (иман,
бес уақыт намаз, ораза, зәкет-ұшыр, қажыға бару) жатады.
Шариғат бойынша бұл парыздарды   мұсылмандар бұлжытпай,
мерзімінде орындап тұруға тиіс. Діни уағыз бойынша құдай-тағаланың әмірін
орындап, құлшылық еткендер, яғни намаз оықп, ораза ұстап, қайыр-
садақа бергендер ғана жұмақтың тәрінен орын алады да,
ал оларды орындамағандар тозаққа барады. Дін иелері, молда-
ишандар діни парыздарды, әдет-ғұрыптар мен мейрамдарды
дінге сенушілердің мүлтіксіз орында п отыруын талап етеді.
2. Ерікті түрде орындалатын шаралар жа тады. Олар уәжіп, сүннет, Мұстахб,
Мухаб, Нәпіл. Соңғы үшеуі қазақтан арасында тарамаған.
Бес парыз деген не?
Иман-нану, сену деген сөз, яғни Бір алладан басқа құлдық ететін күш жоқ.
Мұхаммед алланың бізге жіберген елш ісі - дегенге сену.
Намаз – таң, бесін, екенді ақшам және ясих намаздары бо лып бөлінеді.
Оларды оқу ислам дініне вороастризм нен (ерте Иран діні) енген.
Араб тілін білмейтін дінге сенушіле р намаз сөздерін де құдай атынан ай тылаты
н керемет күш бар деп ұғады.
Ораза (сауым) ұстау исламнан бұрынғы дінд ерде де болған.
Олардың ораза ұстауы күнаға, үш күнде бір, үш айлық және т.б. әртүрлі болып
келген. Рамазан
июль айында отыз күн ораза ұстаудың түбі ертедегі арабтардың шаруашылы қ-
тұрмыс жағдайының қиындығына байлан ысты туған.
Ислам дінінен көп бұрын арапбар жан ып тұрған шілдеде күн бұрын нәр тар тпай к
өкке қарап, жаңбыр тілеумен болған. Тіршіліктің
қамын кешке және түнде ғана ойлап, жетімсіз азық-
түлікті тек түнде ғана ойлап, ішетін болған. Рамазан айының аты арабша
Рамад - ыстық кез дегенмағына береді.
Ал ислам діні оразаға
жаңаша мән беріп, оның кейбір шартт арын өзгертумен шектелді. Оразаның мәні а
дамдарды бір аллаға құлшылық етуге, тір өмірдегі жалған өмірге қызықпай ,
келешек мәңгілік О дүниенің қамын ойлауға баулиды.
Рамазан айында мұсылмандар дін басш ыларына жыл сайын жан басына бес қа дақтан
ақ бидай, немесе оның ақшалай құнын беруі кер ек. Мұны пітір деп атайды.
Айт намазын оқығанға дейінгі пітір төленбесе,
адамның отыз күн ұстаған оразасы зая кетеді.
Онымен бірге рамазан айында түнде ы мырт жабылғаннан кейін ислам дінін дәріпт
ейтін тарауық намазы оықлады.
Дін иелері ораза ұстайтын Рамазан а йын Құран аяттарын алла тағаланың М ұхамме
длке жібере бастаған айы, сондықтан бұл айда барлық тілектер орындалады –
мыс деп үйретеді.
Зекет – малға, ғұшыр астыққа салынатын діни салықт ар.
Кезінде бұлар Мұхаммедпен оның ізба сарларының әскерлерінің жабдықтау м ақсаты
нда жиналатын.
Кейін дін иелерінің табыс көзіне ай налды. Зекеттің мөлшері 40 қойдан 1 қой,
30 сиырдан 1 тайынша,
5 түйеден 1 қой, жылқы ақшаға шағыл ып, 40 сомнан 1 сом есебінде төлені п отыр
уы тиіс.
Ғұшырдың мөлшері жиналған өнімнің т абыстың 10 проценті болып белгілене ді.
Дін иелері бұл салықтарды уақытылы төлемегендердің мал-
мүліктері арам болады, өздері тозаққа барады деп қорқытады .
Қажы (поломничество) мұсылмандар үшін бі рінші парыз.
Әрбір мұсылман күші жетсе өмірінде бір рет Мекке мен Мединеге барып, К аабаны
айналып, намаз оықп, Мұхамедтің бейітіне намаз оқып, құрбан шалып,
қайтуы тиіс. Сонда ғана бұндай адамға қажы атағы беріледі.
Құрбан шалушылық араб тайпаларының алғашқы діни ғұрыптарынан алынған.
Ерте кезде олар Меккеге келіп,
Кааба құрбандық жасаған құдайларына н малдарын аман сақтауды,
төлін көбейтуді, егін шығымын жақсартуды сұраған.
Кейін келе осы ғұрып жаңа мағынаға ие болды да,
Ибрагим пайғамбардың жалғыз баласы Исмаилды алла жолына шалмақ болыпты -
мыс деген аңызбен ұштасады. Құрбанның мөлшері әртүрлі. Мысалы,
бір адамға ұсық мал, 7 адамға сиры, 9 адамға түйе шалуға рұқсат етіледі.
Құрбандық малы жоқтарға – тауық-қаз союға,
оларда болмаса ақшалай құдайы беруг е рұқсат етіледі.
Құрбандыққа тек аша тұяқ малдар сой ылған. Құрбандыққа шалынған мал
О дүниеге барғанда қыяметтің    қыл көпірінен қиып өтетін пыраққа айнал ады-
мыс. Ал күнәсі көп адамдар қыяметтің қыл көпірінен өте алмай – тозақ
отына жанады-мыс.
Сүннет екі түрлі. 1. Намазға байланысты орындалады.
Өйткені шариғат бойынша намаз парыз дан және сүнеттен тұрады.
Сүниттер екеуін де оқиды, ал шиитер сүнетін оқымайды. 2.
Сүнеттің екінші түрі – балаларды сүндетке отырғызу.
Молдалар бұл ғұрыпты Мұхаммед пайға мбар өсиет еткен дейді.
Баланы сүндетке отырғызуды алғаш ре т діни кәдеге еврейлер айналдырған.
Содан кейін ол ислам дінінен орын т епкен, жаңа мазмұн алған.
Яғни сүндетке отырғызу дінге сенуші ліктің
сырт көрінісі мен мұсылмандарды бас қа діндегілерден оқшаулайтын және д әріпте
йтін құралға айналды.
Ислам дінінің бірнеше мейрамдары ба р. Оларды дерлік барлығы, оның әдет-
ғұрыптары және догмаларымен тығыз б айланысты. Солардың ішіндегі
кең тарағаны ораза мен құрбан айтта ры.
Бұл айттардың алғашқы түрлері ислам дінінен көп жылдар бұрын пайда бол ған жә
не ораза ұстау мен құрбан шалу әдет-ғұрыптарына байланысты
орындалып отырған. Ислам дінінде ораза және құрбан мейрамдары
жаңа мәнге иен болды.
Ораза мейрамы ораза біткеннен соң Р амаза айынан кейінгі Шаввал айының бірінш
і күні басталатын ауыз ашу (айт) мейрамы.
Бұл мейрам кезінде мұсылманда ислам дінінің талаптарын толық орындауы тиіс.
Кімде-
кім ораза ережесін бұзса немесе ора за ұстамаса, ол күнәлары үшін айып тартуы
– пітір-садақа беруі тиіс. Құрбан мейрамы
ораза мейрамынан кейін 70 күн өткен нен соң жасалады.
Айт мейрамы күндерінде дінге сенуші лердің іс-
әрекеті тек дін жолымен ғана өлшене тін өмір нормаларының орындалатынын баса
айтамыз. Себебі – догма бойынша бұл күндері    әр адам өз бойындағы
күналарынан арылу үшін құрбан шалуғ а тиісті.
Ислам діні тараған кездерде шариғатқа
сүйеніп істелетін халық арасына сі ңісті болып кеткен ескілікті әдет-
ғұрыптардың басқа да түрлері бар. Мысалы,
жеке адам өміріне байланысты орында латын жанұя тұрғысынан
алынған бала туу, үйлену, өлім және т.б. құбылыстарымен
байланысты мейрамдар мен қайғылы-қа ралы күндерді өткізу дәстүрлері.
Әулиелер аруағына табыну өте көне ә дет-ғұрыптардың бірі.
Бұл мәселенің де әлеуметтік мазмұны , саяси бағытының болғаны мәлім. Себе бі,
мұсылмандық әулиелер қатарына халиф тер, сұлтандар,
хандар мен билер, яғни өмірдегі   алған орнын ол өлгеннен кейін де дәл
айқындығынан айырамыз. Сол үшін олардың табытын сақтайтын күмбездер,
мазарлар, табыттар ислам діні тараған барлық жерлерде орын алды десек,
қазіргі Қазақстан территориясында   оның мәні мазмұн-мақсаты өте жоғары .
Мысалы – Қазақстан жеріндегі ерте дәуірдегі ірі қалалар Тараз, Сайрам,
Түркістан т.б. көптеп саналатын әул ие жерлер мен орындардың өзі осы ой ымызды
ң   айғағы деп түсуініміз керек. Сонымен бірге,
ислам дінінің алғашқы шаққан уақыты нан бастап-ақ,
оны қостаушылардың және қарсы жақ ө кілдерінің арасында түсініспеушілік тер бо
лғанына тарихтың өзі куә. Соның нәтижесінде ерестік,
еркін ойлық пікірлердің қалыптасуы, әлеуметтік-саяси
қайшылықтардың шығуы, ресми,
табиғи ислам дінінің сунизм және ши изм сияқты екі бағыттың дүниеге кел уін,
ықпал үшін күрестің әсері деп білуіміз керек.
Сунизм –
қоғам дамуының талаптарына байланыс ты үстем тап қажетін өтеуге құранда ғы дог
малар жеткіліксіз болды. Сондықтан,
заман ағысына қарай адамдардың өзар а қатынасын, халифтің ірі
феодалдардың ісін растайтын Мұхамме д пайғамбардың тірі кезінде айтқан сөздер
і, жарлықтары, істеген істері, дағдылары туралы
қасиетті аңыздар деген хадистер жин ағы есунна шықты.
Сунна жекелеген топтардың үстем тап тардың мүдделерін қорғауға айналады .
Біріне-бірі қайшы келетін хадистерд ің көбеюі   оларды ретке келтіріп,
жинақтауды қажет етті. Оныі ішінде бізге белгілі алты сүнну жинағы,
осы күнге дейін қадірлі деп саналат ыны Бұхари Имам құрастырған жинақ ас-
Сахих. Сөйтіп,
сүннәні құранмен бірдей мойындаған көпшілік мұсфлмандар ахль-
ас сүннә яғни сүниттер деп атады.
Шиизм (арабтың ши,-партия, топ деген сөз) ислам дінінің алғашқы
уақытында ортодоксальды сүннизм бағ ытына қарсы шыққан діни бағыт.
Алғашқы шиизм партиясының, тобының өкідері төртінші халиф Әлид ің
(Ғалидің) маңайына жиналды.
Шиналар
сүннәні мойындағанымен құранмен қа тар өздерінің аңыздар жинағы хабард ы пайд
аланды. Құранға екі Нұр дейтін сүре қосты . Ол екі Нұры –
Мұхаммед пен Әли.
Шиналар қазір Иранда, Иракта, Йеменде, Кенияда, Азербайжанда кездеседі.
Сопылық (дәруіштік) –
Ислам дінінің алғашқы жылдары пайда болған аскеттік ағым   ретінде IX
ғасырда пайда болды. Дегенмен бұл бағыттың алғашқы көрін істері
араб қоғамында VIII ғасырдың өзінде-
ақ кездесетін. Ал кейіннен аскеттер киетін күн шанның Сүфи,
одан софылық деген атына байланыс ты ол сопылық деп аталды. Олардың н егізгі
мақсаты – шектен шыққан кедейлік, баспанасыздық,
ауыр экономикалық жағдай, қарапайым адамдардың ауыр халден шығатын жол іздеу
і керек екендігін көрсетті. Ол жолд ы олар аскеттік өмірден көрді фатал изм –
тағдырға сену, бұл дүние қызығын қабылдамау, жаман киім кию
- алғашқы сопылықтың   әлеуметтік саяси қанауға қарсы қойғандары болды.
Сопылардың фанатик-діншіл болуды үг іттеуі билік
қолдарында тұрған дін иелеріне ұнады да.
Кейіннен сопылар қауымы шығып, оны басқаратындарды Шейх деп атады.
Беделді Шейхтар өз жандарында оқушы ларды ұстайтын. Олар Мюридтер
(Мұрт) деп аталатын болды. Сопылар мектебі бірнеше ағымдарға б өлінді.
Орта Азия мен Қазақстанда сопфлар мектебінің Ясевизы, Нақбандизм
сияқты ағымдары орын алды. Сопылықтың ең күрделі түрі Дершивиз м,
диванизм түрінде қазіргі Тәжікстан аймағында   көптеп кездеседі.
Сопылық XI-XII
ғасырларда ислам дінінің негзгі бағ ыттарымен тоғысып кеткенімен,
өзінің дербестігін сақтап қалды.
Сопылық қауым байыған Шйхтарға және бұрынғыша аскеттік өмір жасайтын,
араларында арамтамақ, алдауыштарды көп дәруіштерге бөліне ді. Дегенмен, олар
да феодал дана бастап,
әсіресе нахшбандия ағымының ірі өкі лі Ахрардан кейін Шейхтар арасынан қарама
ғында мыңдаған Морид-құлдары бар фе одалдар шыға бастады.
Қорытынды
Ислам дінінің басты уағыздары мұсыл мандардың Қаиметті -
кітабы аталған құранда жинақталып берілген. Ол уағыздар Мұхамедтің
аңыздары түрінде айтылады.
Құран деген сөз қазақ тілінде оқ у деген ұғымды білдіреді.
Құранда арабтардың
сол кездегі феодалдық құрылысының и деологиясы жинақталған. Бұл идеология
мұсылмандардың    азаматтық, қылмыстық заңдары мен   әдет-
ғұрыптарының негізі болды. Ол қасиетті кітапта   егін салған
халықтардың   әр дәуірдегі өмірінен    алынған заңдар мен шежірелердің,
ғұрыптар мен салттардың   және астарлы сөздердің алуан түрі к ездеседі.
Мұнда өткен өмір мен болашақ заман туралы аңыздар да толып жатыр.
Осындайлық діни қағида, заңдармен қатар,
құранда құдай мен оның пайғамбарлар ы туралы адамның,
жалпы әлемнің жер үстіндегі
тіршіліктің жаратылуы да көптеген ж орамалдар бар.
Дін құранның негізгі нұсқасы жеті қ абат аспан үстінде мәңгібақи сақтал ады де
йді,
Әзірейіл періште құранды көктің бір інші қабатынан түсіріп, бір оқиға б оларда
, не   бір жағдай туарда оның үзінділерін Мұхаммедке мезгіл-
мезгіл жіберіп тұрыпты, пайғамбар мұны жазып отырыпты.
Құдайдың берген өмірі, өткендігі оқиғалар
мен қазіргі мен болашақ оқиғалардың барлығы
осы кітапта жазылған. Сол жазудың м азмұнын перілерден қорғап тұрады ек ен.
Құдай сөзі болғандықтан құран-өмірд ің шын мәнісіндегі   ережесі және кез-
келген діндар мұсылман үшін болашақ тағы барлық үміттің   көзі.
Бұған ешбір де ешбір шек    келтіруге тиіс емес, өйткені оны құдаййдың
өзі көктен аян етіп, адамдарға сыйғ а тартты делінеді.
Мұсылмандар құранның өзін ғана емес , мазмұнын ғана емес,
әрбір әріпі мен қағазын да қасиетті санайды,
құран сөзіне еш нәрсені теңімейді, құраннан асыл,
онан артық бұл дүниеде ештеңе жоқ д еп біледі.
Құран ұстап ант береді. Бірақ қазақ арасында құраннан нанды жоғары қою дәстү
рі бар.
Егер нанға қолың жетпесе, құранды а яғыңның астына қойып, нанды алуға б олады,
ал нанды басып құранды алуға болмай ды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Ислам діні ынтымақ діні
Ислам сөзі – амандық, есендік, мойын сұну, бағыну, берілу ұғымын
білдіреді. Яғни ислам амандық пен бейбітшілік діні деген сөз. Әлемді
сүйіспеншілікпен жаратқан Ұлы Жаратушының ақырғы пайғамбары жер бетіне
бейбітшілік орнату үшін жіберілген. Құранда бұл турасында:
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ
Біз сені әлемдерге тек рақым етіп қана жібердік (Әнбия-107),- деп сан
ғасырлар бойы мұсылмандар осы ерекшелікпен өз діндерін мақтан етіп,
насихаттауда.
Құранда бейбітшілік мағынасын білдіретін сәлам сөзі көптеген аятта
айтылуда. Өйткені Құран ынтымақ пен бейбітшілікті баса назарда
насихаттайды.
Адам саналы жаратылыс иесі болғандықтан еріксіз түрде: Мен қайдан келдім?
Қайда барамын? Бұл дүниеге не үшін келдім? Жаратушы бар ма? деп сұрақтар
қояды. Осындай сұрақтардың жауабын беру үшін Аллаһ Тағала пайғамбарлар
арқылы дін және заңдылықтар топтамасынан тұратын қағидалар жіберді. Міне
сол қағидалар мен заңдылықтар тек ауыз екі ғана емес, жазбаша түрде
қасиетті кітаптармен де расталып отырды. Адамзатқа қанша елші және кітап
түскенімен сан ғасырға созылған тарихында әр алуан наным-сенім пайда
болды. Жербетіндегі діндердің ешбірі бөлінушілікке жол бермегенімен
адамдардың ойлау мен түсінік деңгейіне ешқашан да тосқауыл бола алмайды.
Себебі, жоғарыда айтылған сұрақтарды әрбір діни сенімдегілер өзінше
түсініп, түсіндіруге тырысады және мұның ақыры түрлі секталардың пайда
болуына әкеп соқтырады. Ислам бойынша діндер негізінен екіге бөлінеді:
Аллаһ тарапынан жіберілген діндер (иудаизм, христиан, ислам); Аллаһ
тарапынан жіберілмеген діндер (буддизм, индуизм, сихизм т.б.).
Ислам әрбір дін өкіліне құрметпен қарайды. Ешкімді дініне, ұлтына,
нәсіліне және жынысына қарап бөлмейді. Адамға адами тұрғыдан баға беріп,
Аллаһ алдында ешкім ешкімнен жоғары емес, тек тақуалық пен діндарлықта
ғана дәрежелері жоғары болады деген сеніммен әрекет етеді. Себебі Аллаһ
Тағала Құранда:
يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ
شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
Ей, адамзат! Сендерді Біз әуелде бір еркек, бір әйелден, бір ата, бір
анадан өрбіттік. Өзара қарым-қатынас жасауларың үшін көптеген ұлт, ұлыс
етіп көбейттік. Сендердің бір-біріңнен артықтығың несібелеріңмен емес,
діндар-тақуалықтарыңмен есептеледі (Хужурат сүресі, 13-аят), - деп
бұйырса, Пайғамбарымыз да былай дейді: Ей, адамдар! Естеріңде болсын!
Раббыларың біреу, ешбір араб араб еместен, араб емес арабтан, ақтың
қарадан, қараның ақтан діндарлығынан басқа ешқандай артықшылығы жоқ.
Күмәнсіз Аллаһтың алдында ең мәртебелілерің діндар болғандарың.
Тәуелсіздік алғалы руханиятқа шөліркеген халқымыз уақыт өткен сайын
имандылыққа бет бұруда. Аллah Тағаланың рахымымен, халқымыздың
талпынысымен Ислам діні еліміз Қазақстанда қарқынды дамып келеді. Бұның
нәтижесінде мешітке келушілер мен намазға жығылушылар санының артуы
қуантса, енді бәз біреулер үй ішінен үй тігіп, ынтымағы мен бірлігі
жарасқан мұсылмандардың арасында ірткі салып, Касиетті Құран мен
хадистерге кайшы ic-әрекеттері арқылы ислам ілімі мен оның асыл
құндылықтарына зиянын тигізіп жүрген Ислам атын жамылған діни ағымдардың
белсенділігі хақ дініміз исламға зиянын тигізуде.
Мұсылман кісі өзгелерге тіл тигізіп сауап таппайды, керісінше исламнан
алшақтатқандығы үшін күнә табады. Олай болса, мұсылманның міндеті
өзгелерді діннен үркіту емес, өз дінін кемшіліксіз түрде жеткізе білу.
Сонымен қатар исламда зорлық жоқ. Бақара сүресінің 256 аятында: Дінде
зорлық жоқ,- деп Аллаһ Тағала анық түрде баян еткен соң әрбір мұсылман
пенде өз дінін насихаттап, қоғамдағы бейбітшілікті орнатуға талпынуы
керек.
Соңғы уақыттарда діндер аралық диалог, үн қатысу мәселесі өзекті
тақырыпқа айналды. Алайда бұл үн қатысуды Құран ғасырлар бұрын
мұсылмандарға әмір еткен. Құранда Аллаһ Тағала кітап иелерін бірлікке,
татулыққа және үн қатысуға былайша шақыруды үйретеді: Ей Мұхаммед!
Оларға айт: Ей, кітап иелері! Сендер мен біздің арамыздағы мынандай ортақ
сөзге келіңдерші: (яғни) Аллаһ Тағаладан басқаға құлшылық етпейік, Оған
еш нәрсені ортақ қоспайық. Сондай-ақ Аллаһтан өзгені бір-бірімізге тәңір
тұтпайық. Егер олар жүз бұрса: Куә болыңдар, шәксіз біз мұсылман болдық,
деңдер (Әли Имран сүресі, 64 аят).
Ислам діні қоғамдағы өзге дін өкілдерімен сыпайлықпен қарым-қатынас
жасауымызды бұйырады. Құранда бұл жайында былай дейді:
وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ
Кітап иелерімен ең көркем түрде, сыпайылық пен әдептілік сақтап пікір
таласыңдар (Анкабут сүресі, 46 аят). Бұның ең үлкен айнымас үлгісін
Хазіреті Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбар өз кезегінде тамаша етіп жүзеге
асырды. Мысалы, исламның алғашқы кезеңдерінде христиан болған
римдіктерді, эфиопиялықтарды отқа табынушы парсыларға қарағанда іштей
жақын тұтты. Рим империясы отқа табынушы парсылардан жеңілгенде
Пайғамбарымыз (с.а.у.) әһли китап болған римдіктердің жақын уақытта
жеңіске жететіндіктерін айтқан еді. Расында да Рум сүресінде айтылғандай
олар жеңіске жетті. Сондай-ақ әһли кітап болған Рим, Мысыр, Хабаш
патшаларын исламға шақырып хат жолдаса, 623 жылы Мадинада алғашқы
мұсылман ата заңы қабылданып, онда Мадиналық яһудилерге де діни еркіндік
танылып, әділ қоғамдық заң жүйесі жүзеге асырылды.
Хз. Пайғамбарымыз исламның ынтымағы мен бірлігін сақтау жолында өте
сабырлылықпен әрекет етті. Қоғамның ынтымағы ауадай қажет болғандықтан,
Мадина халқы арасында іріткі салушы мунафиқтар мен олардың басында
кімдердің жүргенін өте жақсы білетін. Бірақ осыны ешқашан елге паш
етпеген. Паш ету былай тұрсын, оларға да мұсылмандар сияқты қарайтын.
Мунафиқтардың көсемі Абдуллаһ б. Убәй б. Сәлулдің жасаған қиянатына
төзіп, жазаламады. Хз. Омар қаншама рет мунафиқтың басын шабуға рұқсат
сұрағанымен Хз. Пайғамбарымыз мәселені Аллаһқа тапсырып, дін исламға,
қоғамға зиян тигізуші екі жүзділерді өлтіртпеді. Тіпті мунафиқтардың
көсемі Абдуллаһ б. Убәй б. Сәлул қайтыс болмастан алдын баласын Хз.
Пайғамбарға жіберіп, үстіндегі көйлегін (ниеті кебін ету) сұратқанда, екі
дүние сардары, адамзаттың ардақтысы Хз. Пайғамбарымыз көйлегін береді.
(Мұхаммед пайғамбар, Фетхуллаһ Гүлен, 582 бет). Міне осындай ғибратты
оқиғаларды Пайғамбар өмірінен көптеп кездестіруге болады. Сонымен қатар
Хз. Пайғамбардан тәлім алған сахабалардың ғұмыр тарихынан көп мысал
келтіруге болады. Яғни қоғамның ынтымағы мен бірлігі, дін исламның
өркендеуі үшін жасаған қызметтері расында да үлкен жетістікке жетткізді.
Қоғам ішінде бүлікшілік пен алауыздықты тоқтату әрбір мұсылманның
міндеті. Құран мен Хадис біздерге осыны бұйырады. Қоғамның бірлігі мен
ынтымағы үшін кейбір істен бас тарту иманның кемелдігінен.
Әлемдік діндердің ешбірі қоғам тыныштығын бұзуға рұқсат бермейді. Сол
секілді ислам дінінің де өзіндік ерекшеліктері бар. Ең басты ерекшелігі
қоғамды басқарушы әміршіге әрбір мұсылманның бағынуын, тыңдауын талап
етеді:
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ
Ей, иман келтіргендер! Аллаға, пайғамбарға және өз араларыңдағы әмір
иелеріне бойұсыныңдар (Ниса-59).
Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.) бұл жайында былай дейді: Кім маған итағат
етсе, Аллаһқа итағат еткен болады. Кім маған қарсы шықса Аллаһқа қарсы
шыққан болады. Кім әміршіге итағат етсе, маған итағат еткені. Кім
әміршіге қарсы келсе, маған қарсы келгені (Муслим риуаяты).
Тағы бір хадисте былай дейді: Кімде кім итағаттан шығып, яғни мойын
сұнбай жамағаттан бөлініп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.