Тауарлы-материалдық қорлардың есебі туралы ақпарат
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
I БӨЛІМ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар және оларды жіктеу мен ХҚЕС бойынша тауарлық.материалдық қорлардың бағалануын есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозгалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
1.4. «Мырзакент» корпорациясы бухгалтериясының құрылымы мен технологиялық процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
II БӨЛІМ ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫ ТАЛДАУ
2.1. Тауарлы.материалдық қорларды талдаудың мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.3. «Мырзакент» корпорациясының тауарлы.материалдық қорлар құрамы мен дайын өнім қорларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
2.4. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
III БӨЛІМ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Материалдар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
3.2. Кәсіпорынның дайын өнім және тауарлар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
3.3. Кәсіпорынның бизнес .жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
I БӨЛІМ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар және оларды жіктеу мен ХҚЕС бойынша тауарлық.материалдық қорлардың бағалануын есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозгалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
1.4. «Мырзакент» корпорациясы бухгалтериясының құрылымы мен технологиялық процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
II БӨЛІМ ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫ ТАЛДАУ
2.1. Тауарлы.материалдық қорларды талдаудың мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.3. «Мырзакент» корпорациясының тауарлы.материалдық қорлар құрамы мен дайын өнім қорларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
2.4. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
III БӨЛІМ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Материалдар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
3.2. Кәсіпорынның дайын өнім және тауарлар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
3.3. Кәсіпорынның бизнес .жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
КІРІСПЕ
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы, кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жүмсауға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік кұнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жэне тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардьщ өзіндік қүны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.[2, 2 б]
Тауарлы - материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың айналымдылығын жоғарылату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын «Өнеркәсіп кәсіпорныныдағы тауарлы-материалдық қорлардың есебін ұйымдастыруы және талдауы» деп алдым. Негізгі мақсатым «Мырзакент» коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын кұжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы жэне бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.[12 , 24 б]
«Мырзакент» коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС «Мырзакент» коррпорациясының тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл кәсіпорын 1999 жылы 22 сәуірде Қазақстан Республикасының Құқық қорғау Министрлігінде заңды тұлға ретінде тіркелді .
Негізгі өндіретін өнімдері:
- мақта шикізатын дайындау және өңдеу
«Мырзакент» коррпорациясы дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша тұтынады.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы, кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жүмсауға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік кұнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жэне тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардьщ өзіндік қүны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.[2, 2 б]
Тауарлы - материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың айналымдылығын жоғарылату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын «Өнеркәсіп кәсіпорныныдағы тауарлы-материалдық қорлардың есебін ұйымдастыруы және талдауы» деп алдым. Негізгі мақсатым «Мырзакент» коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын кұжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы жэне бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.[12 , 24 б]
«Мырзакент» коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС «Мырзакент» коррпорациясының тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл кәсіпорын 1999 жылы 22 сәуірде Қазақстан Республикасының Құқық қорғау Министрлігінде заңды тұлға ретінде тіркелді .
Негізгі өндіретін өнімдері:
- мақта шикізатын дайындау және өңдеу
«Мырзакент» коррпорациясы дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша тұтынады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР :
1.Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Процветание и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны к народу Казахстана //Казахстанская правда. – 1997. – 11 октября. – с.9-16.
2.«Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 235 Заңы
3.«Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
4.Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті
5.Современный бухгалтерский учет: Оқу құралы/ Сейдахметова Ф.С. жалпы редакциясы– Алматы: «Издательство LEM» ЖШС, 2005. – 312 б. "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
6.Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Оқу құралы / Ермолович Л. Л., Сивчик Л. Г., Толкач Г. В., Щитникова И. В. –М: «Интерпрессервис» - 2001 – 576 бет
7. «Мырзакент» корпорациясының материалдық – құжаттары және есеп саясаты мен даму тарихы
1. ХҚЕС, Алматы 2007 -14 б
2. Абрютина М.С., Грачев А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия - М.: Издательство «Дело и сервис», 2003. 64б
3. Т. Әбдіқалықов «Бухгалтерлік есеп және аудит» Алматы 2000ж. 13 б.
4. Ә. Әбдіманов «Бухгалтерлік есеп теориясы жэне принциптері» Алматы 2001ж. 7 б.
5. К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы «Экономика» 2001ж 22 б.
6. С.Ж. Жақыпбеков «Тауарлы - материалдық қорлар есебі» Шымкент 1999ж. 3-28 бб.
7. В.К. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж 12 б.
8. Г.В. Савицкая «Анализ хозяйственыой деятельности предприятия» Минск 2000г 36 б.
9. И.Т. Балабанов «Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта» Москва 1994г 72 б.
10. В.В. Ковалев «Финансовый анализ» Москва 1995г 56 б.
11. А. Д. Шеремет, М.И.Баканов «Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва 1987г 79 б.
12. А.К. Мишкин «Учет, анализ, аудит на предприятий» Москва 1996г 14 б.
13. Ю.А. Бабаев. «Теория бухгалтерского учета» М: 2001г; И. А. Беложецкий. «Ревизия и контроль в промышленности» М: 1987г; 17 б.
14. Б. М. Белокилонов. «Организация бухгалтерского учета на промышленных предприятиях в условиях рыночной экономики»" А: 1992г; 54 б.
15. В.Р. Захарьин. «Теория бухгалтерского учета» М:2002г; 3- 16 бб.
16. Ф.И. Васькин, К.К.Пугинскас. «Таблично автоматизированные формы бухгалтерского учета» М:1990г; 45 б.
17. Н.Г. Волков. «Руководство по бухгалтерскому учету на предприятиях» М:1995г; 56 б.
18. Е .П. Казлова; Н.В. Парашутин. «Бухгалтерский учет в промышленности» М:1989г; 82 б.
19. Л.М. Крамаровский, В.Ф.Максилеева. «Оценка качества бухгалтерского учета на предприятиях» М:1990г; 25 б.
20. Л.В. Либерман. «Учет материальных ценностей» М:1989г; 29 б.
21. В.В. Пакков. «Бухгалтерский учет в материально техническом снабжении» М:1989г; 86 б.
22. В.В. Патров. «Бухгалтерский учеттоварных операций» М:1997г; 89 б
23. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» А:2000г; 12б .
24. С.Н. Щадилова. «Основы бухгалтерского учета» М:1998г; 12 б.
25. Н.П. Кондраков. «Бухгалтерский учет» М: 2000г; 43 б.
26. В.К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Бухгалтерский учет на предприятии» А: 2002г; 54 б.
27. Р.А. Альборов. «Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК» М:2000г; 48 б.
28. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева. «Аудит и анализ финансовой отчетности» А:1998г; 15 б.
29. М.С. Ержанов, А.М. Ержанова. «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов» А: 2003г; 82 б.
30. П.С. Безруких, Л.И. Власенко, Н.П. Горшков и другие. «Бухгалтерско -аудиторский портфель» М:1994г.16 б.
31. Ю.А. Данилевский. «Аудит промышленных акционерных обществ» М:1995г. 18 б.
32. А.К. Шишкин, В.А. Микруков, И.Д. Дышкат. «Учет, анализ, аудит на предприятии» М:1996г; 20 б.
33. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. «Финансовый анализ» М: «Приор»,1996г 26 б.
34. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. «Методика финансового анализа» М: ИНФРАМ, 1995г; 29 б.
1.Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Процветание и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны к народу Казахстана //Казахстанская правда. – 1997. – 11 октября. – с.9-16.
2.«Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 235 Заңы
3.«Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
4.Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаменті
5.Современный бухгалтерский учет: Оқу құралы/ Сейдахметова Ф.С. жалпы редакциясы– Алматы: «Издательство LEM» ЖШС, 2005. – 312 б. "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
6.Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Оқу құралы / Ермолович Л. Л., Сивчик Л. Г., Толкач Г. В., Щитникова И. В. –М: «Интерпрессервис» - 2001 – 576 бет
7. «Мырзакент» корпорациясының материалдық – құжаттары және есеп саясаты мен даму тарихы
1. ХҚЕС, Алматы 2007 -14 б
2. Абрютина М.С., Грачев А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия - М.: Издательство «Дело и сервис», 2003. 64б
3. Т. Әбдіқалықов «Бухгалтерлік есеп және аудит» Алматы 2000ж. 13 б.
4. Ә. Әбдіманов «Бухгалтерлік есеп теориясы жэне принциптері» Алматы 2001ж. 7 б.
5. К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы «Экономика» 2001ж 22 б.
6. С.Ж. Жақыпбеков «Тауарлы - материалдық қорлар есебі» Шымкент 1999ж. 3-28 бб.
7. В.К. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдулин «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж 12 б.
8. Г.В. Савицкая «Анализ хозяйственыой деятельности предприятия» Минск 2000г 36 б.
9. И.Т. Балабанов «Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта» Москва 1994г 72 б.
10. В.В. Ковалев «Финансовый анализ» Москва 1995г 56 б.
11. А. Д. Шеремет, М.И.Баканов «Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва 1987г 79 б.
12. А.К. Мишкин «Учет, анализ, аудит на предприятий» Москва 1996г 14 б.
13. Ю.А. Бабаев. «Теория бухгалтерского учета» М: 2001г; И. А. Беложецкий. «Ревизия и контроль в промышленности» М: 1987г; 17 б.
14. Б. М. Белокилонов. «Организация бухгалтерского учета на промышленных предприятиях в условиях рыночной экономики»" А: 1992г; 54 б.
15. В.Р. Захарьин. «Теория бухгалтерского учета» М:2002г; 3- 16 бб.
16. Ф.И. Васькин, К.К.Пугинскас. «Таблично автоматизированные формы бухгалтерского учета» М:1990г; 45 б.
17. Н.Г. Волков. «Руководство по бухгалтерскому учету на предприятиях» М:1995г; 56 б.
18. Е .П. Казлова; Н.В. Парашутин. «Бухгалтерский учет в промышленности» М:1989г; 82 б.
19. Л.М. Крамаровский, В.Ф.Максилеева. «Оценка качества бухгалтерского учета на предприятиях» М:1990г; 25 б.
20. Л.В. Либерман. «Учет материальных ценностей» М:1989г; 29 б.
21. В.В. Пакков. «Бухгалтерский учет в материально техническом снабжении» М:1989г; 86 б.
22. В.В. Патров. «Бухгалтерский учеттоварных операций» М:1997г; 89 б
23. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» А:2000г; 12б .
24. С.Н. Щадилова. «Основы бухгалтерского учета» М:1998г; 12 б.
25. Н.П. Кондраков. «Бухгалтерский учет» М: 2000г; 43 б.
26. В.К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. «Бухгалтерский учет на предприятии» А: 2002г; 54 б.
27. Р.А. Альборов. «Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК» М:2000г; 48 б.
28. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева. «Аудит и анализ финансовой отчетности» А:1998г; 15 б.
29. М.С. Ержанов, А.М. Ержанова. «Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов» А: 2003г; 82 б.
30. П.С. Безруких, Л.И. Власенко, Н.П. Горшков и другие. «Бухгалтерско -аудиторский портфель» М:1994г.16 б.
31. Ю.А. Данилевский. «Аудит промышленных акционерных обществ» М:1995г. 18 б.
32. А.К. Шишкин, В.А. Микруков, И.Д. Дышкат. «Учет, анализ, аудит на предприятии» М:1996г; 20 б.
33. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. «Финансовый анализ» М: «Приор»,1996г 26 б.
34. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. «Методика финансового анализа» М: ИНФРАМ, 1995г; 29 б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
I БӨЛІМ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен ХҚЕС бойынша
тауарлық-материалдық қорлардың бағалануын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозгалысын есептеу
кезінде жасалатын
құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .17
1.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы
және бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...23
1.4. Мырзакент корпорациясы бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық
процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 34
II БӨЛІМ ТАУАРЛЫ - МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫ ТАЛДАУ
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
2.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.3. Мырзакент корпорациясының тауарлы-материалдық қорлар құрамы
мен дайын өнім қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .60
2.4. Материалдық ресурстарды пайдалануды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .63
III БӨЛІМ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Материалдар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...66
3.2. Кәсіпорынның дайын өнім және тауарлар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .75
3.3. Кәсіпорынның бизнес
-жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
0
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
Аннотация
Бұл дипломдық жұмыс Өнеркәсіп кәсіпорнындағы тауарлы-материалдық
қорлардың есебін ұйымдастыруы және талдауы деп аталады.
Бұл дипломдық жұмыста келесідей сұрақтар қарастырылады:
- Тауарлық- материалдық қорлардың есебі;
- Тауарлық материалдық қорларды талдау;
- Тауарлық – материалдық қорлардың аудиті.
Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының нормативтік -құқықтық
құжаттары, әдістемелік құралдар, кітаптар, түрлі экономикалық және
бухгалтерлік басылымдар, Статистикалық агенствоның көрсеткіштері негізінде
және Мырзакент корпорациясының құжаттары негізінде жазылған.
Жұмыста келесідей ұсыныстар бар:
- есептің автоматизацияланған жүйесін енгізу қажет;
- арнайы ұқсастыру әдісін қолдану ұсынылады;
- кәсіпорын бухгалтерлерінің халқаралық қаржылық есеп беру стандарттары
негізінде біліктілігін арттыру;
- кәсіпорынның техникалық-құрал жабдықтарын қайта жаңарту.
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен және 92 беттен тұрады. Кесте саны 11,
Сызбалар саны 3.
Қысқартулар мен символдар
МЖШ – механикалық жөндеу шеберханасы;
БЕС – бухгалтерлік есеп стандарттары;
ХҚЕС –халқаралық қаржылық есеп стандарттары;
ТМҚ – тауарлық - материалдық қорлар;
СТН – салушының тіркеу номері;
ҚҚС – қосылған құн салығы.
Нормативтік сілтемелер
1. Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Процветание и улучшение благосостояния
всех казахстанцев. Послание Президента страны к народу Казахстана
Казахстанская правда. – 1997. – 11 октября. – с.9-16.
2. Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк
есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы
28 ақпандағы N 235 Заңы
3. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан"
2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
4. Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар,
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және
аудит әдіснамасы департаменті
5. Современный бухгалтерский учет: Оқу құралы Сейдахметова Ф.С. жалпы
редакциясы– Алматы: Издательство LEM ЖШС, 2005. – 312 б. "Егемен
Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
6. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Оқу құралы Ермолович
Л. Л., Сивчик Л. Г., Толкач Г. В., Щитникова И. В. –М:
Интерпрессервис - 2001 – 576 бет
7. Мырзакент корпорациясының материалдық – құжаттары және есеп
саясаты мен даму тарихы
Анықтамалар
1. ФИФО - есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы
кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып
табылады.
2. Арнайы идентификациялау әдісі – бұл әдіс запастардың партиялық
есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылыады.
3. Дайын өнім - бұл кәсіпорында толық өндеуден өткен, стандартқа сәйкес,
техникалық бақылау белімімен қабылданған және қоймаға өткізілген өнім.
КІРІСПЕ
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы, кәсіпорындардың иелері мен
еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жүмсауға, бәсекеге жарамды
өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік кұнын
төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және
басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жэне тонауға қарсы күресте
бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп
материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді
қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар
есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 Тауарлы-материалдық
қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі
бағыттары көрсетілген:
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардьщ өзіндік қүны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.[2, 2 б]
Тауарлы - материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі
бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс,
тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың
айналымдылығын жоғарылату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып
табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы
өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып
табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын
Өнеркәсіп кәсіпорныныдағы тауарлы-материалдық қорлардың есебін
ұйымдастыруы және талдауы деп алдым. Негізгі мақсатым Мырзакент
коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу
тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі
міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу
кезінде жасалатын кұжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы жэне бухгалтериядағы
есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып
көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.[12 , 24 б]
Мырзакент коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС
Мырзакент коррпорациясының тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл
кәсіпорын 1999 жылы 22 сәуірде Қазақстан Республикасының Құқық қорғау
Министрлігінде заңды тұлға ретінде тіркелді .
Негізгі өндіретін өнімдері:
- мақта шикізатын дайындау және өңдеу
Мырзакент коррпорациясы дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы
бойынша тұтынады.
I ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар материалдық қорлары еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процессіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін
өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы - материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар. Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың
алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және
толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау;
көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын
уақытында және толық анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу. Өндіріс
барысындағы функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық
қорлар негізгі жэне көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер - дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіндік кұнына
кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды.
Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі
материалдарға қосымша пайдаланылады. Бірақ, материалдарды негізгі және
көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие, өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған
материалдардың санына, технологиялық сипатына және басқа да көптеген
факторларына тәуелді болып келеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін (201) 1310
Материалдар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады.
Бұл бөлімше қүрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: (201) 1310
Шикізаттар және материалдар, (202) 1311 Сатып алынған шала фабрикаттар
және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар, (203)
1312 Отын, (204) 1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар, (205) 1314
Қосалқы бөлшектер, (206) 1315 Басқа материалдар, (207) 1316Қайта
өңдеуге берілген материалдар, (208) 1317 Құрылыс материалдары.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдары,
баланстан тыс шоттарды есепке алады (002, 003). [4 , 42б]
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде
неғұрлым арзан өзіндік құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар
тауарлы-материалдық қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай
ескіруі немесе олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда,
өзіндік кұнының деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік
кұнның орнына сату бағасы пайдаланылуы мүмкін. Шикізат, материалдар, сатып
алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы
материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен
көрсетіледі. Осы баға бойынша кұндылықтар синтетикалык есепте де
көрсетіледі; талдамалы есепте - тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорлар қалдығын дұрыс анықтаудың көптеген параметрлері бойынша
үлкен мағынасы бар. Ең алдымен қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесіне, яғни
өнімнің жеке түрлерінің табыстылығына, сәйкесінше, бюджетке аударылу
көлеміне әсер ететін өткізілген өнімді, дұрыс есептеу үшін қажет. Сондықтан
тауарлы-материалдық қорлар қалдығьн есептеу әдісін дұрыс таңдау мен
сатылған тауарлы-материалдық қорлардың құнын дұрыс анықтау маңызды болып
табылады. №7 Тауарлы-материалдық қорлар бухгалтерлік есеп стандарты
келесі 3 әдісті ұсынады:
1. Арнайы идентификациялау әдісі .
2. Орташа есептеу құн әдісі.
3. ФИФО әдісі.[12,45 б]
Мырзакент коррпорациясы орташа есептеу құн әдісін колданады. Бұл әдіс
аталған әдістердің ішіндегі кең тараған әдіс болып табылады. Бұл әдіс
кезінде материалдық қорлардың құны - ай басындағы қалдық кұнына ай бойында
келіп түскен қорларын қосып есептелінген орташа бағасы есептелінеді.
Кесте 1
Мырзакент корпорациясының ТМҚ орташа есептелген құн әдісі
Көрсеткі Мотор майы, 1л Мотор майы, 2 лҚосалқы Бояу
штер бөлшекте
р
Саны, дана Бағасы 1
данаға
354060:4410=80,28 210x80-16800 700x81=56700
4120x80,28-330753,6 350x80=2800 810x80,50-65205
290x80,28=23281,2 500x80,50=40250 600x80=48000
240x80,50-19320 530x80-42400
470x80=37600 470x80-37600
530x80=42400 240x80,50=19320
600x80=48000 500x80,50=40250
810x80,50-65205 270x80-21600
410x81=33210
Босатылған Босатылған
Босатылған
материалдардың
кұны 330753,6 теңге. материалдардың құны материалдардың құны
Қалдық құны 23281,2 теңге. 330785 теңге. 331075 теңге.
Қалдық кұны 23490 Қалдық құны 23200
теңге. теңге.
2-ХҚЕС-на сәйкес қорлар мына активтер:
• Қалыпты қызмет барысында сату үшін арналған;
• Осылай сату үшін арналған өндіріс процесінде, немесе;
• өндіріс процесінде немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалану үшін
арналған шикізат немесе материалдар түрінде.
Демек,тауарлық-материалдық қорлар анықтамаға сәйкес мынадай үш
санатқа бөлінеді:
1) шикізат пен материалдар
2) аяқталмаған өндіріс
3) дайын өнім және тауарлар
Тауарлық-материалдық қорлар компания балансында актив ретінде
танылады.Егер компанияға болашақта экономикалық пайдалар ағысының
ықтималдығы болса, қорлардың құны немесе сеніммен өлшене алатын бағасы
болады.Әдетте компания қорларының құрамына оларбойынша меншіктің заңды
құқығы сатып алушыға көшкен қорлар енеді.Алайда стандарттарда қарастырылған
белгілі бір ережелер қолданылатын бірқатар жағдайлар болады.Жыл аяғындағы
оларға заңдылық құқық сатып алушыға көшкен жолдағы тауарлар есепті
кезеңнің қорлары ретінде көрсетіледі. Консигнацияға берілген тауарлар
консигнанттағы қор ретінде көрсетіледі.Қорлардың есепке алудың аса маңызды
мәселелерінің бірі оларды бағалау болып табылады. 2-ХҚЕС- ына сәйкес қорлар
өткізу мүмкіндігінің өзіндік құны мен таза құны сияқты екі шаманың ең азы
бойынша бағалануы тиіс.Яғни компаниялар қорларды қаржы есептілігінде
төменгі баға ережесі бойынша көрсетуге тиіс. Оның мәнісі –байыппен қарау
қағидатына байланысты орай қорлар мүмкін болатын құндарының ең кемі бойынша
бағаланады.
Компания бухгалтері қорлардың өзіндік құнына нелер қосылатынын және
қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын әрі олардың пайда болу кезеңінде
шығыстар ретінде танылатын шығындар тізбесін білуге тиіс.
Компанияның есеп саясатында қызмет ерекшелігіне қарай компания
қорларының өзіндік құнына осылатын шығындар тізбесі белгіленуі тиіс.
Сондай-ақ мүмкін болатын өткізудің таза құны не екенін, қандай жағдайларда
қорлар бойынша бағаланатынын және өйткені айқындау әдісін білу қажет.Ең аз
бағалауды айқындаудың әдісі де немесе тәсілі де есеп саясатымен
белгіленеді.
Мүмкін болатын өткізудің таза құнының есеп қисабы ең сенімді айғаққа
, яғни есеп қисап жасалған кезде өткізу үшін арналған қорлар шамасына
негізделеді.Бұл есеп-қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай оқиғалар
кезең аяғында болғанжағдайларды қандай да бір деңгейде дәлелдейтін
оқиғаларға тікелей қатысты бағаның немесе өзіндік құнының ауытқуын есепке
алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен шығарулар және қорлардың
барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап болған
кезеңдегі шығыстар ретінде танылуы тиіс.
Қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес жасайтын ұйымдар шоттардың жұмыс
жоспары ұйым қызметінің ерекшелігіне орай нұсқаулыққа сәйкес жасалатынын
қазақстандық компанияның бухгалтерлері білетіні жөн.Қазақстан
Республикасының заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес нұсқаулақта
белгіленген тәртіппен қызмет қажеттілігіне қарай ұйым синтетикалық және
талдамалы шоттар ашады.Егер тауарлық-материалдық қорлар жасалған шарттар
бойынша сатуға арналса, онда есеп қисап шартты орындау үшін арналған
көлемде контракті бағалары бойынша жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып
кеткен қорлар ағымдағы рыноктық бағалар бойынша қайта бағаланады. Егер
шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнімдер өзіндік құнына
тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса, шикізат пен
материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік жоқ болса, шикізат
пен материалдар олардың қалпына келтіру құны бойынша қайта бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңінде дүркін-дүркін
жүргізіледі.Өткізудің таза құнына дейінгі қорлардың бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде ,есептен шығарылған сома
қорлардың өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі.
Тауарлақ-материалдық қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ,әр
кәсіпорында өз өндірісінің ерекшеліктері болады.Сондықтан әрбір кәсіпорын
материалдық қорлар үшін өз нормаларын белгілеп,бекітуге тиіс.Шикізат пен
материалдар –ең көп деңгейде 45 күнге дейін .Көптеген кәсіпорындар өз
өндірісінің ерекшеліктеріне қарай ақшаға қатысты аз жұмсалатын, бірұ әр
уақытта қолда болуға тиіс қорлардың көп номенклатурасын қоймада сақтауға
мәжбүр болады.Осындай қорларға неғұрлым тән мысалдар қосалқы бөлшектер
табылады. Қандай да бір тиын тұратын қосалқы бөлшектің болмауынан жабдық
жөнделмей қалуы мүмкін.Қосалқы бөлшектер үшін сақтау мерзімін ең көп
дегенде алпыс күнге дейін белгілеуге болады. Егер кәсіпорын қоймаларда
қорлардың сақтаудың нормативтік оңтайлы мерзімін белгілесе, онда олардың
әрбір түрі бойынша тауарлық- материалдық қорлардың нақты айналымдылығын
есептеген жөн және жіктеу белгілері бойынша талдау жасау керек.
Өткізудің таза құнының ұлғаюынан болған тауарлық-материалдық қорларды
кез келген қайта қосымша есептеу шамасы қайта қосымша есептеуді жүзеге
асыру кезеңінде шығыстар деп танылған тауарлық-материалдық қорлар шамасының
азаюы ретінде танылуы тиіс. [1, 16б]
1.2 Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын
кұжаттар
Өндіріс қорларының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар
материалдық есепті ұйымдастырудьң негізі болып табылады. Тікелей алғашқы
кұжаттардың көмегімен тауарлы-материалдық қорлардың тиімді пайдалануын және
сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы және келешектегі бақылануын
жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру ісінде қорлардың сақталуы мен
есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға баға көрсеткішінің
номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда субъектінің қолында
барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері бойынша әзірленеді.
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық
белгілері -номенклатуралық нөмірі беріледі, содан соң барлық кұжаттарда
ТМҚ - дың бары мен қозғалысы бойынша берілген нөмірі қойылады.
Номенклатуралық нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың
қатар нөмірі бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың
номенклатурасында есептелінетін материалдардың бірлік бағасы
көрсетіледі, яғни ол баға-номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген
материалдар тізімі бойынша жасалады және оны кәсіпорынның барлық
бөлімшесі (материалды-техникалық жабдықтау, бухгалтерия, қаржы
бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланылады. Тауарлы-материалдық қорлардың
түсуін құжатпен рәсімдеу. Тауарлы-материалдық қорларды
кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының
қоймасынан, теміржол станциясынан, айлақтардан,
аэропорттардан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз
қоймаларынан. Жабдықтаушылардың қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде алушы -
кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырады.
Материалдардын қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік
құжаттар пайдаланылады: жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін
материалды жауапты тұлғаға сенімхаты беріледі. Сенімхатгы бухгалтерия
рәсімдеп, алушының қолыш қойғызып, колхат алу арқылы береді. № М-2а типтік
ведомосы аралық нысаны, алдын ала нөмірленген және түптелген журналға
тіркеледі. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және
беруге жауапты тұлғада сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды
тұлғамен келісім-шарт жасалады, ондай келісім-шарты жоқ болған
жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық
жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын
басшысы, бас бухгалтері қол койып, мөр басады. Сол сенімхатта алынатын
тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы жағында жазылады. Бір қоймаға жататын
тауарлы-материалдық корлар алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек
болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенім хатын беруіне болады, бірақ
онда берілген барлық накладнойдың нөмірі, күні керсетілуі тиіс. Егер де бір
ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар алуына тура келсе, онда оған
әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат беріледі. Сенімхат, әрекет ететін
мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық қорларды алған кезінен бастап
беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары бойынша есеп бермеген лауазымды
тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді. ТМҚ-ды ала салысымен материалды
жауапты тұлға тапсырманы орындағаны туралы құжаттарды бухгалтерияға беріп,
тауарлы-материалдық қорларды қоймаға өткізу керек, олардың сол қорларды
қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да. Егер де ТМҚ-ды алу құқығы жойылса,
онда одан сенімхаты қайтып алынады, ал жіберушілерге басқа сенімхат
беріледі. Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні
сенім білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты пайдаланбаған кезде
оны Сенімхаттарды есепке алу журналында тіркейді және оның түбіршегіне
пайдаланбаған деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңінің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңінің соңында жойылады.
Тауарлы-материалдық қорларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып
табылады:
- шот-фактура, онда: қатар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен ТМҚ-
ды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген
ТМҚ атаулары мен саны, құны, акцизделетін ТМҚ сомасы т.б.;
- тауарлы-транспорттық накладной;
- тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжаттары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке
алу үшін қолданылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты тұлғадан
материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың леспе
кұжаттарындағы мәліметтерді сандық жэне сапалық айырмашылықтары бар
қорларды қабылдау кезінде қолданылады; сондай-ақ кұжаттарсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты түлғаның жіберуші өкілінің немесе мүдделі емес мекеме
өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды. Қорлар қабылданғаннан кейін
қүжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын
есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі - жабдықтаушыға талап хатын жазу
үшін, жабдықтау бөліміне немесе олардың бухгалтериясына жіберіледі.
Тауарлы-материалдық қорлардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға немесе кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған құжат негіз бола алады. Бұл құжат материалды қабылдау
жөніндегі актіге тіркеледі. Екі данасы толтырылып, комиссия мүшелері мен
кінәлі кісілер қол қояды. Бірінші данасы бухгалтерияға жіберіледі, ал
екіншісі бөлімшеде қалады. Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың
жоғалуы туралы актісі. Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен
кезде табиғи шығын нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе
өңделгеннен кейін оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акті
жасалады. Қорларды қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс
ордері қосымша қызмет атқарады. Комиссия екі дана етіп жасап қол қойып, 1 -
ші данасын бухгалтерияға өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды
жауапты түлғалар ол сол адамдардың есебіне есептен шығаруға негіз бола
алады, ал оның 2-ші данасы қоймада қалады.
Материалдардың бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бүлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды есептен
шығару үшін қолданылады. Ол екі дана етіп жасалынады. 1-ші дана
бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына себепші болған материалды
жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады, 2-ші данасы бөлімшеде
қалады.
Тауарлы-материалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар.
Кәсіпорынның қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да
шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе
артығын сатуға босатқан кезде пайдаланылады. Тауарлы-материалдық қорлар
цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп санайды,
ал егер де орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс шығыны
ретінде танылады.[8, 14б]
Материалдың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді: Лимиттік -
жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға арналған талап - актісі;
материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап накладнойы.
Лимиттік - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын
қорларды босату, сондай - ақ өндіріс қажеттілігіне керек қорларды босатудың
белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға, ағымдағы және қоймадағы
материалдық қорларды бақылауға жэне оларды есептен шығаруға негіз бола
алатын кұжат. Лимиттік - жинақтама карталары жабдықтау бөлімі немесе
жоспарлау бөлімі материалдардың бір түріне 2 дана етіп дайындалады. Бір
данасы ай басталғанша цехқа - қорды пайдаланушыға, 2-шісі - қоймаға немесе
цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің
лимиттік - жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі
данаға да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған
қалдығы шығарылады. Қоймашының лимиттік - жинақтама картасын цех өкілі, ал
цехтың лимиттік жинақтама картасына қоймашы қол қояды. Өндіріске лимиттен
артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы талап- актісімен рәсімделеді.
Лимитті өзгертуге тек сондай кұқық берілген тұлғалар ғана жүзеге асыра
алады. Материалдық қорларды босату тек лимиттік -жинақтама картасында
көрсетілген қоймалардан босатылады. Қоймашы лимиттік жинақтау картасына
жіберілген қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, әрбір номенклатуралық
нөмір бойынша лимиттің қалдығын анықтап отырады. Лимит пайдаланылып болған
соң, лимиттік - жинақтама картасын қоймашы бухгалтерияға өткізеді.
Материалды айырбастауға арналған талап - актісі. Бұл құжат қорлардың
белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын есепке
алу үшін қолданылады, сондай - ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болады.
Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға, екіншісі - қоймаға. Қоймашы
актінің екі данасына да босатылған қорлардың күнімен мөлшерін белгілеп,
содан соң қалдығын шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма
меңгерушісі, ал қойма актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол
қояды. Талап - актілерді бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға
өңдеуге берместен бұрын талап етілген қорлар түгелдей алынуы керек.
Материалдық қорларды лимиттен тыс босату және басқалармен айырбастау тек
қана субъект басшысының немесе оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен
субъектінің тиісті бөлімдерімен келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап
накладнойы. Қорларды субъектінің өз ішіндегі козғалысына және олардың
кәсіпорынның аумағынаы тыс жердегі шаруашылыктарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін - қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз
шаруашылықтарына немесе басқа мекемелерге материалдық қорларды босатқан
кезде талап - накладной келісімдердің, нарядтардың және
баска тиісті құжаттардың негізінде дайындалады. 1-ші данасы коймаға
материалдарды босатуға негіз болады, ал екіншісі материалды қабылдап
алушыға беріледі. Материалды босатқан кезде өзі алып кететін жағдай туса,
алушы кол қойған талап - накладнойды, сондай-ақ егер қорлар кейін төленетін
болып босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу төлемдік құжаттарын толтыруға
бухгалтерияға жіберіледі. Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу
кезінде алынған материалдық қорларды кіріске алу туралы актісі. үйлер мен
ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде
пайдалануға жарамды материалды кіріске алуда қолданылатын кұжат. Құрамында
тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3 дана етіп
жасайды. 1 - ші және 2 - ші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі -мердігерде
болады. Тапсырыс беруші 1 - ші данасын мердігердің төлейтін шот-фактурасына
тіркейді. Материалдық қорлар цехтармен күн сайын пайдаланбайтын болса,
мұндай материалды босату үшін бір реттік Талап толтырылады.Тауарлы-
материалдық қорларды №6 журнал ордерде толтырады.
1.3 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі
Қоймалардағы материалдық қорларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер
(операторлар) материалды есепке алу үшін арналған карточкаларында
жүргізеді. Қорлардың әрбір номенклатуралық нөміріне жекелеген карточкалар
ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде
беріледі.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға
жазбалар кұжаттардың негізінде жазылады. Егер қоймадағы материалдық
қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе тең
болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы тиіс.
Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының
ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Ол нақты қалдық қордың
белгіленген қалдықтарынан ауытқушылығын бақылау үшін және қозғалыссыз
жатқан қалдыққа бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп
қойма меңгерушісі (қоймашы) материалдарды есепке алу карточкасының
деректері бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін
субъектінің материалдық - техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі
тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен өткізілген
нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге
хабарлауға тиіс. Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың
қалдықтарын есепке алатын кітабын қоймашыға береді, оған қойма меңгерушісі
материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшіріп жазады. Мұнан
кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың
есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын
бухгалтерияға қайтарылады. Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке
алуға, олардың карточкаларын жүргізуге, құжаттардың тізімдерін жасауға және
қойма есеп кітабының қалдықтарын шығаруға міндетті. [16, 14б]
Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы
деректермен салыстырылады. Құжаттардың бірінші даналары кейін есептік
өңдеуге пайдаланылады, ал екінші даналары - материалдар
сақталатын орындарда қалады, олар қорлар топтары және
номенклатуралық нөмірлері бойынша орналасады. Олар анықтамалық
мақсаттарда және қоймалар бухгалтериядағы есеп деректерін салыстырып
тексеру үшін пайдаланылады.
Салыстырудан кейін құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп
топтары бойынша (материалдар, ағаш материалдары және т.с.с) материалдарды
жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастырылады, ол тауарлы-
материалдық қорлар кірісі мен шығысы бойынша (201) 1310 Материалдар
бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша
жүргізіледі. Бұл тізімдемеде материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы
тізімдемеден келесі айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттарындағы өткізу
тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісі мен шығысы сомалық
сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен
материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. Жинақтаушы ведомосы қойма мен
бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдаланылады, ол
материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша
жүргізіледі. Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда
сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін
пайдаланылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма
меңгерушісі есепті жылдың аяғындағы материалдық қорлардың қалдықтарын оған
түсіріп, өз қолын койып растайды. Материал калдықтарының кітабы есепті
айдан кейінгі, айдың 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен
тауарлы-материалдық қорларды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша
жинақталған есебі беріледі.
Айдың аяғындағы материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша сомалық түрдегі
деректер материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен
салыстырылады. Бұл деректер сәйкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы
(карточкалардағы, сонан соң материал қалдықтарының кітабындағы)
және бухгалтериядағы (материалдарды жинақтап есепке алудың
жинақтаушы тізімдемесіндегі) жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.
Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің
негізінде (сальдо әдісі қолданылғанда) немесе материалдық жағынан жауапты
адамдардың материалдық қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп
берулерінде (егер сальдо әдісі қолданылмаса) Материалдардың ақша түріндегі
қозғалысы деген тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде материалдық
қорлардың қоймадағы немесе материалды жауапты адамдар арасындағы қозғалысы
көрсетіліп, нақты өзіндік кұнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы
материалдық қорлардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады.
Олардың негізінде материалдардың сомалық жэне пайыздық ауытқулары
анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған материалдық қорлардың нақты
кұны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады. Тізімдеменің бірінші
бөлімінде кәсіпорынға түскен материалдардаң нақты өзіндік құны мен есептік
бағасының арасындағы ауытқулары анықталады.
Тізімдеменің екінші бөлімі Материалдардың синтетикалық есебінің
жинақтаушы ведомосы немесе Материалдық қорлардың қозғалысы мен қалдығы
туралы есеп беруі мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің
деректері (20) 1310 Материалдар мен (22) 1330 Тауарлар бөлімдердің
шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.
Бухгалтерияда материалдың шығысына арналған құжаттардың бірінші
даналарының негізінде Материалдардың шығысын бөлу деген әзірлеме кесте
жасалады, онда цехтар мен шоттар тұтынушылар, тапсырыстар, жұмсау баптары
және есепке алу мен калькуляцияның басқа да объектілері мен есептік бағасы
бойынша материалдардың жұмсалуы көрсетіледі.
Ведомостан көріп отырғанымыздай, жұмсалған материалды қорлардың нақты
өзіндік кұны олардың есептік бағасынан ауытқыған (+,-), және сол ауытқулар
(901) 8011, (921) 8031, (931) 8041 , шоттарының дебетіне
жатқызылады.
Бухгалтерияда, алғашқы құжаттардың негізінде материалдардың шығысына
Материалдар шығысын тарату кестесі жасалады. Сол кестенің негізінде
Цехтар шығыстарының ведомасына тиісті жазбалары жазылады яғни, (901)
8011, (921) 8031, (931) 8041 шоттары дебеттеліп, (201) 1310, (202)
1311, (203) 1312, (204) 1313, (205) 1314, (206) 1315, (208) 1317 шоттары
кредиттеледі).
Қорлардың сақталуына жүйелі түрде бақылауды жүзеге асыру үшін
бухгалтерия материалдардың жекелеген түрлерінің қалдықтарына заттық
қалпында іріктеме - бақылау жүргізеді. Материалдардың өндірісте
пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру да бухгалтерияның маңызды міндеті
болып табылады.
Цехтарда айдың аяғындағы пайдаланбай (қиып-пішілмей, өңделмей) қалған
материалдар өндіріс шоттарынан материалдардың тиісті шоттарына, олардың
түгелдеу жэне бағалау деректері бойынша (1310-шы бөлімше шоттарының дебеті,
(901) 8011, (921) 8031-шоттардың кредиті) тиісті шоттарда есептен
шығарылады. Жаңа айдың бірінші күні бұл материалдардың қалдықтары
бухгалтерлік жазба арқылы өндіріс шоттарынан (901) 8011, (921) 8031,(931)
8041-шоттардың дебеті, 1310~шы бөлімше шоттарының кредиті) есептен
шығарылады.[27, 82 б]
Өндірісте материалдардың пайдаланылуына бақылау жасау үшін мынандай
әдістер қолданылады: нормадан ауытқушылықтарды құжатпен рәсімдеу, партиялар
бойынша ашып-санап-өлшеп көру есебі, түгелдеу (түгелдеу әдісі).
Бір материалды екіншісімен ауыстырғанда нормадан ауытқуларын құжатпен
рәсімдейді, сондай-ақ материалдардың нормадан тыс босатылғандарын да
Материалдарды ауыстыруға арналған талап—актісімен рәсімдейді.
Ашып санаған материалдардың әрбір партиясы бойынша ауытқуларын анықтау
үшін партиялар бойынша ашып—санап-өлшеп көру әдісі пайдаланылады. Бұл
есепті өндірістегі бөлуші-шеберлер, жоспарлау-диспечерлік бюросы, яғни ашып-
санап көруге құқысы бар адамдар материалдардың әрбір партиясына арнайы
ашылатын есептік (ашып-санап-өлшеп көру) карталарында жүргізіледі. Есептік
партияларда ашып-санап-өлшеп көрудің технологиялық карталарына сүйене
отырып, осы партияны ашып-санап-өлшеп көру нәтижесінде қандай көлемде және
қайда дайындалғанын, сондай-ақ қалдық санын (нормалар бойынша ) анықтап,
қаншасы алынуға тиісті екені, сондай-ақ қалдықтары көрсетіледі. Бұған қоса,
карточкаларға жұмыс орнына берілген материалдардың саны, осы партияның
нақты жасалған, дайындалған (бөлшектер) саны, сондай-ақ қалдықтардың нақты
саны да енгізіледі.
Ашып—санап-өлшеп көрудің көмегімен нақты дайындалған материалдың саны
нормативтік санымен салыстыру арқылы нәтижесі анықталады. Нормалар бойынша
материал шығысы өндірілген өнімнің санын шығыс үшін қолданылып жүрген
нормасына көбейту жолымен анықталады. Үнемделген немесе артық жұмсалған
материалдардың сандары өнімнің нақтылы шығарылуына кететін нормативтік
шығысымен салыстыру арқылы анықталады. Қалдықтарға катысты да осындай
бақылау жүргізіледі. Есептік картада ауытқулардың себебі мен материалды
ашып-санап-өлшеп көрген жауапты адамдардьң аты-жөні көрсетіледі.
Партиялар бойынша есептеуді қолдану мүмкін болмағанда немесе орынсыз
болғанда ауытқулар мерзімді түгелдеудің көмегімен материалдардың әрбір
түріне қарай әрбір орындаушы, бригада, бөлімше немесе бүтіндей цех бойынша
анықталады.
Ағымдағы есеп деректерінің негізінде цехтар бухгалтерияға
материалдардың өндірісте пайдаланғаны туралы және үнемделген немесе артық
жұмсалған материалдардың себептерін көрсетіп, содан соң нормадан ауытқулары
туралы рапорттарын береді.[7, 16 б]
Бухгалтерия жақтан жүргізілетін жүйелі тексерулер бухгалтерияның өзінде
сорттық есеп реестрлерін жүргізуден бас тартуға мүмкіндік береді. Бұл қойма
есеп жазулары мен синтетикалық есеп жазулары арасындағы байланыстың койма
есеп карточкаларында материалдар қалдық көрсеткіштерінің бухгалтерияда
жасалатын айналым ведомость қалдықтары көрсеткіштерімен салыстырылу жолымен
жүргізілетіне байланысты (1 сызбаны қараңыз).
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың
корреспонденциясын қарастырайық:
1.Мынадай тауарлы - материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске
алынады:
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың
корреспонденциясын қарастырайық:
Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) 1310-1317 дебеттеледі де
-Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы (ҚҚС) төлеушілерден түскен
материалдық қорлардың құнына, (331) 1410-ші Өтеуге арналған қосылған құнға
салынатын салық шоты дебеттеліп - жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-
фактурасындағы сомасына (671) 3310-шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде:
(206) 1315 Басқа да материалдар шоты дебеттеледі де, (727) 6280 Негізгі
емес қызметтен түскен басқадай табыстар шоты кредиттеледі.[12, 46 б]
Қоймада Алғашқы құжаттар Материалдардың Маркетинг
қоймалық есеп бөлім
карточкалары анықтамасы
Бухгал-
терияда
Кіріс және
шығысбойынша Материалдар
материалдардың қалдығының кітабы
синтетикалық есебі
жинақ ведомосі
Ақшалай түрдегі
материалдар
қозғалысы
ведомості
Топтық айналым
ведомосттары
Материалдарды
Матерриалдар босату есебіне
түсуін арналған
есепке алуға ведомостар
арналған журнал - мен
ордерлер журнал-ордерлер
Бас кітап
№ 1 және 4 нысан
бойынша материал
Сызба 1 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймалық және бухгалтерлік есеп
кұжат айналымының өзара байланысы
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың
номенклатуралық тізімі мен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс.
Материалдардың номенклатурасы –деп өндірісте пайдалынатын материалдардың
белгілі бір түрлеріне олардың аты, сапасы, мөлшерлері және тағы да басқа
көрсеткіштері бойынша жасалынған жіктеу тізімін айтады. Номенклатуралық
тізімде әр материалдардың дұрыс аты, оған берілген номенклатуралық
нөмірімен өлшем бірлігі көрсетіледі. Сонымен қатар номенклатуралық тізімде
әрбір материалдардың бухгалтерлік есепте есептелінетін бағасы болуы тиіс.
Сондықтан номенклатуралық тізімді -номенклатуралық баға көрсеткіші деп те
атайды. Шаруашылық субъектісінде пайдаланатын материалдар номенклатуралық
тізімде көрсетілгенде әдетге белгілі бір өздерінің топтары бойынша және
кіші топтары мен аттары, сапалары мен мөлшерлері бойынша жіктелінуі тиіс.
Әрбір топқа тиісті сан жүйесі яғни шифр белгіленеді. Шифр жүйесіндегі
сандық белгілер саны әрбір топқа жататын материалдар санына байланысты.
Материалдарға берілген шифрлар бұл материалдар жазылған алғашқы құжатқа,
есеп регистрларына және әртүрлі кестелерге (таблицаларға) қойылатын
болғандықтан есеп қызметінің жұмысын жетілдіру үшін сан жуйесінің
(шифрлардың) және оның цифрларыныц аз болғаны дұрыс әрі ыңғайлы
болып табылады. Материалдарға шифрлар тағайындағанда сол шифрдағы
материалдардың қай шотқа, сондай-ақ қандай аралық шотқа жататын
көрсететіндей етіп тағайындау керек. Материалдардың номенклатуралық нөмірін
7 цифрдан қүрастыру ыңғайлы болып табылады. Оның алдыңғы 3 цифры шоттың
келесі 2 цифры қай топқа жататынын көрсетсе, соңғы 2 цифры
материалдардың осы топ ішіндегі реттік санын көрсетеді.
Номенклатуралық нөмірді бес саннан да құрастыруға болады. Ол жағдайда оның
алдыңғы бірінші цифры шоттың келесі екі цифры қай топқа жататынын, ал соңғы
екі цифры материалдардың топ ішіндегі реттік санын көрсететіндей
номенклатуралық баға көрсеткіштерінде материалдар өздерінің
статистикалық есеп берудегі бекітіліп қаралған тізімдері бойынша
топталғаны дұрыс. Бұл статистика органдарында материалдарды
пайдалану жөнінде есеп беру жұмысын жеңілдетеді.
Номенклатуралық тізімде материалдардың әр тобы бойыпша жаңадан алынған
материалдарға бос орын және реттік сан қалдырылады. Егер бағаларында көп
айырмашылық болмаса бір номенклатуралық нөмірге түрлері бір тектес, бірақ
бағасы мен сортында аздап айырмашылығы бар материалдарды біріктіруге
болады. Бұл жағдайда олардың есептеу бағасы орташа бағаға сәйкес
тағайындалады. Материалдарға қойылатын номенклатуралық нөмірі, өлшем
бірлігі ол материалдың барлық кіріс-шығыс кұжаттарында, қоймадағы есеп
карточкасында және материалдық есеп беруде көрсетіледі. Егер шаруашылық
субъектісіне кейбір материалдар басқа өлшем бірлігі мен келіп түссе ондай
материалдар номенклатуралық нөмірде көрсетілген өлшем бірлігі бойынша
қайтадан саналып кіріске алынады.[10, 36б]
Материалдардың номенклатуралық баға көрсеткіші, әсіресе, материалдар
есебін оперативтік (жедел) қалдық тәсілін қолдану аркылы жүргізгенде өте
тиімді.
Кәсіпорын 1310-шы Материалдар бөлімшесінің шоттарында есепке алған
қорлардың әртүрлі сипаттары мен өндірістік нысаналары болады. Оларды есепке
алу осы сипаттарына және мақсаттарына біршама байланысты болып келеді.
Қорлардың жекелеген түрлерін есепке алудың ерекшеліктерін ұйымдастырудың
мәселесін қарастырып көрейік.
(201) 1310-шотта өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін
жасайтын немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып
табылатын шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын
немесе шаруашылық қызметіне, сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын,
өнім өқдіру процессіне әсер ететін материалдардың шаруашылық
субъектісіндегі есебі, олардың кіріске алынуы мен есептен шығарылуы
есептелінеді.
(202) 1311-шотта шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу
және жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы
бүйымдардың, бөлшектердің шаруашылық субъектісіндегі есебі жүргізіледі.
(203) 1312-шотта тасымалдау құралына пайдаланатын, сондай-ақ өндірістің
технологиялық қажетіне, энергия өндіруге және үйді жылытуға пайдаланатын
(мұнай өнімдері мен фтор, газ, көмір, т.б.) отындардың қалдығы және кірісі
мен шығысы есептеледі.
Ыдысты есепке алу (204) 1313 Ыдыс жэне ыдыс материалдары шотында
жүргізіледі. Бұл шотта, картоннан, ағаш талшықты, синтетикалык және басқа
материалдардаң жасалған ыдыс, қаптар, ыдыс материалдары, ыдыс жасау және
жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер есепке алынады. Инвентарлық
ыдыс жэне ыдыс жабдықтары (125) 2417 -Басқа негізгі құралдар шотында
есепке алынады, ал бір жылдан аз уақыт пайдалынатындары (204) 1313 шотында
есепке алынады. Ыдыстар тауарлы-материалдық қорлардың бөлінбейтін бөлігі
болып табылады, олар ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Ішкі ыдыстар -
қағаз коробкілері, шыны, пласмас банкілер, флакондар, тюбиктер т.б. Бұндай
ыдыстардың құны тауардың қүнына қосылады, яғни олар толығымен сатып
алушылардыц меншігіне өтеді. Сыртқы ыдыс - бұл ыдыстар тасымалдауға жэне
сактауға қолданатын тауар. Олардың қүны сатып алынатын тауарлардың өзіндік
қүнына жатқызуға немесе қайтарып беруге жатады, яғни көп рет қайталанып
пайдалануы мүмкін.
Машиналар мен жабдықтардың барлық түрлерін жөндеуге арналған Қосалқы
бөлшектер (205) 1314 -Қосалқы бөлшектер деген шотта есепке алынады, онын
бірқатар талдамалық шоттары болады. Қосалқы бөлшектерді талдамалық шотта
олардыц келісілген бағасы бойынша машиналардың маркілеріне жіктей отырып,
жалпы сомасы бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердің үлкен
номенклатурасының болуына байланысты олардың есебі бухгалтерияда келісілген
бағалар бойынша жүргізіледі. Қоймада әрбір қосалқы бөлшектерге карточка
ашылады. Қосалқы бөлшектердің жекелеген түрлері олардың саны мен құны
бойынша есепке алынады. Жөндеудің агрегаттық әдісі кезінде қоймаларда
айналым қорының әрбір агрегатына айналым агрегатын есепке алу карточкасы
ашылады.
Қалпына келтіруге жататын қосалқы бөлшектер мен машиналар деген
талдамалық шоттарда машиналар мен жабдықтардан алынған, қалпына келтіруге
жарамды двигательдер, тораптар, агрегаттар мен бөлшектер есепке алынады.
Есептен шығарылған автомобильдерден, тракторлардан және басқа техникадан
алынған косалқы бөлшектер мен шиналар (205) 1314-шотының дебеті бойынша
Негізгі емес қызметтен түскен басқа да табыстар деген (727) 6280-шотының
кредитінен, олардың калған ресурсына сәйкес бағасы бойынша кіріске
тіркеледі.
(206) 1315 Басқа да материалдар деген шотта басқа материалдардың
есебі жүргізіледі. Бұл шотта кәсіпорын қызметкерлерімен есеп айырысу үшін
арналған талондарды және басқа да материалдарды ескеруі мүмкін. Қоймаларда
жатқан таңбалар, қатаң түрде сакталатын есеп беру бланкілері номиналдық
құны бойынша Қатаң есеп-беру бланкілері 006 - баланстан тыс шотта есепке
алынады, Басқа материалдар (206) және 006 - шоттар бойынша бланкілердің
кірістері мен шығыстары кіріс және шығыс құжаттары негізінде рәсімделеді.
Бұл қорлардың талдамалық есепке алынуы материалдық жағынан жауапты және
есеп беретін адамдар бойынша оқшауланған түрінде ұйымдастырылады. Баланстан
тыс шоттан билеттерді, абонементтерді номиналдық құны бойынша есептен
шығару олардың сатылғанын растайтын құжаттардьң негізінде жүргізіледі.
Кәсіпорынға жетіспей қалған таңбалармен келтірілген зиян билеттердің,
талондардың нақты құнына сүйене отырып есептелінеді. (206) 1315 - шотта
сонымен катар, өндіріс қалдықтары, түзетілетін ақаулы материалдар, негізгі
құралдарды жоюдан алынған, осы кәсіпорынға пайдалануға немесе сатуға
жарайтын материалдар есепке алынады.
Құрылыс материалдарының барлық түрлері, олардың пайдалану аясына
карамастан (күрделі құрылыс, күрделі немесе ағымдағы жөндеу, сату) (208)
1317 Құрылыс материалдары шотында есепке алынады. Бұл шотта кұрылыс және
монтаж жұмыстарын жүргізгенде немесе кұрылыс бөлшектерін жасағанда, үй-
жайларды тұрғызу мен олардың конструкцияларын, бөліктерін әрілеу кезінде
пайдаланылатын құрылыс материалдары, конструкциялар мен бөлшектердін барлық
түрлері: материалдар (алебастр, кірпіш, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
I БӨЛІМ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен ХҚЕС бойынша
тауарлық-материалдық қорлардың бағалануын есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозгалысын есептеу
кезінде жасалатын
құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .17
1.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы
және бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...23
1.4. Мырзакент корпорациясы бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық
процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 34
II БӨЛІМ ТАУАРЛЫ - МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫ ТАЛДАУ
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
2.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.3. Мырзакент корпорациясының тауарлы-материалдық қорлар құрамы
мен дайын өнім қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .60
2.4. Материалдық ресурстарды пайдалануды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .63
III БӨЛІМ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Материалдар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...66
3.2. Кәсіпорынның дайын өнім және тауарлар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .75
3.3. Кәсіпорынның бизнес
-жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
79
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
0
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 93
Аннотация
Бұл дипломдық жұмыс Өнеркәсіп кәсіпорнындағы тауарлы-материалдық
қорлардың есебін ұйымдастыруы және талдауы деп аталады.
Бұл дипломдық жұмыста келесідей сұрақтар қарастырылады:
- Тауарлық- материалдық қорлардың есебі;
- Тауарлық материалдық қорларды талдау;
- Тауарлық – материалдық қорлардың аудиті.
Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының нормативтік -құқықтық
құжаттары, әдістемелік құралдар, кітаптар, түрлі экономикалық және
бухгалтерлік басылымдар, Статистикалық агенствоның көрсеткіштері негізінде
және Мырзакент корпорациясының құжаттары негізінде жазылған.
Жұмыста келесідей ұсыныстар бар:
- есептің автоматизацияланған жүйесін енгізу қажет;
- арнайы ұқсастыру әдісін қолдану ұсынылады;
- кәсіпорын бухгалтерлерінің халқаралық қаржылық есеп беру стандарттары
негізінде біліктілігін арттыру;
- кәсіпорынның техникалық-құрал жабдықтарын қайта жаңарту.
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен және 92 беттен тұрады. Кесте саны 11,
Сызбалар саны 3.
Қысқартулар мен символдар
МЖШ – механикалық жөндеу шеберханасы;
БЕС – бухгалтерлік есеп стандарттары;
ХҚЕС –халқаралық қаржылық есеп стандарттары;
ТМҚ – тауарлық - материалдық қорлар;
СТН – салушының тіркеу номері;
ҚҚС – қосылған құн салығы.
Нормативтік сілтемелер
1. Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Процветание и улучшение благосостояния
всех казахстанцев. Послание Президента страны к народу Казахстана
Казахстанская правда. – 1997. – 11 октября. – с.9-16.
2. Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк
есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы
28 ақпандағы N 235 Заңы
3. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан"
2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
4. Ұйымның есеп саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар,
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және
аудит әдіснамасы департаменті
5. Современный бухгалтерский учет: Оқу құралы Сейдахметова Ф.С. жалпы
редакциясы– Алматы: Издательство LEM ЖШС, 2005. – 312 б. "Егемен
Қазақстан" 2007 жылғы 12 наурыз N 63-64
6. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Оқу құралы Ермолович
Л. Л., Сивчик Л. Г., Толкач Г. В., Щитникова И. В. –М:
Интерпрессервис - 2001 – 576 бет
7. Мырзакент корпорациясының материалдық – құжаттары және есеп
саясаты мен даму тарихы
Анықтамалар
1. ФИФО - есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы
кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып
табылады.
2. Арнайы идентификациялау әдісі – бұл әдіс запастардың партиялық
есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылыады.
3. Дайын өнім - бұл кәсіпорында толық өндеуден өткен, стандартқа сәйкес,
техникалық бақылау белімімен қабылданған және қоймаға өткізілген өнім.
КІРІСПЕ
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы, кәсіпорындардың иелері мен
еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жүмсауға, бәсекеге жарамды
өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік кұнын
төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және
басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жэне тонауға қарсы күресте
бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп
материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді
қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар
есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 Тауарлы-материалдық
қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі
бағыттары көрсетілген:
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардьщ өзіндік қүны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.[2, 2 б]
Тауарлы - материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі
бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс,
тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың
айналымдылығын жоғарылату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып
табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы
өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып
табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын
Өнеркәсіп кәсіпорныныдағы тауарлы-материалдық қорлардың есебін
ұйымдастыруы және талдауы деп алдым. Негізгі мақсатым Мырзакент
коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу
тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі
міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу
кезінде жасалатын кұжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы жэне бухгалтериядағы
есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып
көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.[12 , 24 б]
Мырзакент коррпорациясында тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС
Мырзакент коррпорациясының тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл
кәсіпорын 1999 жылы 22 сәуірде Қазақстан Республикасының Құқық қорғау
Министрлігінде заңды тұлға ретінде тіркелді .
Негізгі өндіретін өнімдері:
- мақта шикізатын дайындау және өңдеу
Мырзакент коррпорациясы дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы
бойынша тұтынады.
I ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар материалдық қорлары еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процессіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін
өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы - материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар. Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың
алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және
толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау;
көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын
уақытында және толық анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу. Өндіріс
барысындағы функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық
қорлар негізгі жэне көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер - дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіндік кұнына
кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды.
Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі
материалдарға қосымша пайдаланылады. Бірақ, материалдарды негізгі және
көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие, өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған
материалдардың санына, технологиялық сипатына және басқа да көптеген
факторларына тәуелді болып келеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін (201) 1310
Материалдар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады.
Бұл бөлімше қүрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: (201) 1310
Шикізаттар және материалдар, (202) 1311 Сатып алынған шала фабрикаттар
және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар, (203)
1312 Отын, (204) 1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар, (205) 1314
Қосалқы бөлшектер, (206) 1315 Басқа материалдар, (207) 1316Қайта
өңдеуге берілген материалдар, (208) 1317 Құрылыс материалдары.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдары,
баланстан тыс шоттарды есепке алады (002, 003). [4 , 42б]
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде
неғұрлым арзан өзіндік құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар
тауарлы-материалдық қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай
ескіруі немесе олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда,
өзіндік кұнының деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік
кұнның орнына сату бағасы пайдаланылуы мүмкін. Шикізат, материалдар, сатып
алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы
материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен
көрсетіледі. Осы баға бойынша кұндылықтар синтетикалык есепте де
көрсетіледі; талдамалы есепте - тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорлар қалдығын дұрыс анықтаудың көптеген параметрлері бойынша
үлкен мағынасы бар. Ең алдымен қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесіне, яғни
өнімнің жеке түрлерінің табыстылығына, сәйкесінше, бюджетке аударылу
көлеміне әсер ететін өткізілген өнімді, дұрыс есептеу үшін қажет. Сондықтан
тауарлы-материалдық қорлар қалдығьн есептеу әдісін дұрыс таңдау мен
сатылған тауарлы-материалдық қорлардың құнын дұрыс анықтау маңызды болып
табылады. №7 Тауарлы-материалдық қорлар бухгалтерлік есеп стандарты
келесі 3 әдісті ұсынады:
1. Арнайы идентификациялау әдісі .
2. Орташа есептеу құн әдісі.
3. ФИФО әдісі.[12,45 б]
Мырзакент коррпорациясы орташа есептеу құн әдісін колданады. Бұл әдіс
аталған әдістердің ішіндегі кең тараған әдіс болып табылады. Бұл әдіс
кезінде материалдық қорлардың құны - ай басындағы қалдық кұнына ай бойында
келіп түскен қорларын қосып есептелінген орташа бағасы есептелінеді.
Кесте 1
Мырзакент корпорациясының ТМҚ орташа есептелген құн әдісі
Көрсеткі Мотор майы, 1л Мотор майы, 2 лҚосалқы Бояу
штер бөлшекте
р
Саны, дана Бағасы 1
данаға
354060:4410=80,28 210x80-16800 700x81=56700
4120x80,28-330753,6 350x80=2800 810x80,50-65205
290x80,28=23281,2 500x80,50=40250 600x80=48000
240x80,50-19320 530x80-42400
470x80=37600 470x80-37600
530x80=42400 240x80,50=19320
600x80=48000 500x80,50=40250
810x80,50-65205 270x80-21600
410x81=33210
Босатылған Босатылған
Босатылған
материалдардың
кұны 330753,6 теңге. материалдардың құны материалдардың құны
Қалдық құны 23281,2 теңге. 330785 теңге. 331075 теңге.
Қалдық кұны 23490 Қалдық құны 23200
теңге. теңге.
2-ХҚЕС-на сәйкес қорлар мына активтер:
• Қалыпты қызмет барысында сату үшін арналған;
• Осылай сату үшін арналған өндіріс процесінде, немесе;
• өндіріс процесінде немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалану үшін
арналған шикізат немесе материалдар түрінде.
Демек,тауарлық-материалдық қорлар анықтамаға сәйкес мынадай үш
санатқа бөлінеді:
1) шикізат пен материалдар
2) аяқталмаған өндіріс
3) дайын өнім және тауарлар
Тауарлық-материалдық қорлар компания балансында актив ретінде
танылады.Егер компанияға болашақта экономикалық пайдалар ағысының
ықтималдығы болса, қорлардың құны немесе сеніммен өлшене алатын бағасы
болады.Әдетте компания қорларының құрамына оларбойынша меншіктің заңды
құқығы сатып алушыға көшкен қорлар енеді.Алайда стандарттарда қарастырылған
белгілі бір ережелер қолданылатын бірқатар жағдайлар болады.Жыл аяғындағы
оларға заңдылық құқық сатып алушыға көшкен жолдағы тауарлар есепті
кезеңнің қорлары ретінде көрсетіледі. Консигнацияға берілген тауарлар
консигнанттағы қор ретінде көрсетіледі.Қорлардың есепке алудың аса маңызды
мәселелерінің бірі оларды бағалау болып табылады. 2-ХҚЕС- ына сәйкес қорлар
өткізу мүмкіндігінің өзіндік құны мен таза құны сияқты екі шаманың ең азы
бойынша бағалануы тиіс.Яғни компаниялар қорларды қаржы есептілігінде
төменгі баға ережесі бойынша көрсетуге тиіс. Оның мәнісі –байыппен қарау
қағидатына байланысты орай қорлар мүмкін болатын құндарының ең кемі бойынша
бағаланады.
Компания бухгалтері қорлардың өзіндік құнына нелер қосылатынын және
қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын әрі олардың пайда болу кезеңінде
шығыстар ретінде танылатын шығындар тізбесін білуге тиіс.
Компанияның есеп саясатында қызмет ерекшелігіне қарай компания
қорларының өзіндік құнына осылатын шығындар тізбесі белгіленуі тиіс.
Сондай-ақ мүмкін болатын өткізудің таза құны не екенін, қандай жағдайларда
қорлар бойынша бағаланатынын және өйткені айқындау әдісін білу қажет.Ең аз
бағалауды айқындаудың әдісі де немесе тәсілі де есеп саясатымен
белгіленеді.
Мүмкін болатын өткізудің таза құнының есеп қисабы ең сенімді айғаққа
, яғни есеп қисап жасалған кезде өткізу үшін арналған қорлар шамасына
негізделеді.Бұл есеп-қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай оқиғалар
кезең аяғында болғанжағдайларды қандай да бір деңгейде дәлелдейтін
оқиғаларға тікелей қатысты бағаның немесе өзіндік құнының ауытқуын есепке
алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен шығарулар және қорлардың
барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап болған
кезеңдегі шығыстар ретінде танылуы тиіс.
Қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес жасайтын ұйымдар шоттардың жұмыс
жоспары ұйым қызметінің ерекшелігіне орай нұсқаулыққа сәйкес жасалатынын
қазақстандық компанияның бухгалтерлері білетіні жөн.Қазақстан
Республикасының заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес нұсқаулақта
белгіленген тәртіппен қызмет қажеттілігіне қарай ұйым синтетикалық және
талдамалы шоттар ашады.Егер тауарлық-материалдық қорлар жасалған шарттар
бойынша сатуға арналса, онда есеп қисап шартты орындау үшін арналған
көлемде контракті бағалары бойынша жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып
кеткен қорлар ағымдағы рыноктық бағалар бойынша қайта бағаланады. Егер
шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнімдер өзіндік құнына
тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса, шикізат пен
материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік жоқ болса, шикізат
пен материалдар олардың қалпына келтіру құны бойынша қайта бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңінде дүркін-дүркін
жүргізіледі.Өткізудің таза құнына дейінгі қорлардың бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде ,есептен шығарылған сома
қорлардың өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі.
Тауарлақ-материалдық қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ,әр
кәсіпорында өз өндірісінің ерекшеліктері болады.Сондықтан әрбір кәсіпорын
материалдық қорлар үшін өз нормаларын белгілеп,бекітуге тиіс.Шикізат пен
материалдар –ең көп деңгейде 45 күнге дейін .Көптеген кәсіпорындар өз
өндірісінің ерекшеліктеріне қарай ақшаға қатысты аз жұмсалатын, бірұ әр
уақытта қолда болуға тиіс қорлардың көп номенклатурасын қоймада сақтауға
мәжбүр болады.Осындай қорларға неғұрлым тән мысалдар қосалқы бөлшектер
табылады. Қандай да бір тиын тұратын қосалқы бөлшектің болмауынан жабдық
жөнделмей қалуы мүмкін.Қосалқы бөлшектер үшін сақтау мерзімін ең көп
дегенде алпыс күнге дейін белгілеуге болады. Егер кәсіпорын қоймаларда
қорлардың сақтаудың нормативтік оңтайлы мерзімін белгілесе, онда олардың
әрбір түрі бойынша тауарлық- материалдық қорлардың нақты айналымдылығын
есептеген жөн және жіктеу белгілері бойынша талдау жасау керек.
Өткізудің таза құнының ұлғаюынан болған тауарлық-материалдық қорларды
кез келген қайта қосымша есептеу шамасы қайта қосымша есептеуді жүзеге
асыру кезеңінде шығыстар деп танылған тауарлық-материалдық қорлар шамасының
азаюы ретінде танылуы тиіс. [1, 16б]
1.2 Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын
кұжаттар
Өндіріс қорларының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар
материалдық есепті ұйымдастырудьң негізі болып табылады. Тікелей алғашқы
кұжаттардың көмегімен тауарлы-материалдық қорлардың тиімді пайдалануын және
сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы және келешектегі бақылануын
жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру ісінде қорлардың сақталуы мен
есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға баға көрсеткішінің
номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда субъектінің қолында
барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері бойынша әзірленеді.
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық
белгілері -номенклатуралық нөмірі беріледі, содан соң барлық кұжаттарда
ТМҚ - дың бары мен қозғалысы бойынша берілген нөмірі қойылады.
Номенклатуралық нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың
қатар нөмірі бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың
номенклатурасында есептелінетін материалдардың бірлік бағасы
көрсетіледі, яғни ол баға-номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген
материалдар тізімі бойынша жасалады және оны кәсіпорынның барлық
бөлімшесі (материалды-техникалық жабдықтау, бухгалтерия, қаржы
бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланылады. Тауарлы-материалдық қорлардың
түсуін құжатпен рәсімдеу. Тауарлы-материалдық қорларды
кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының
қоймасынан, теміржол станциясынан, айлақтардан,
аэропорттардан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз
қоймаларынан. Жабдықтаушылардың қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде алушы -
кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырады.
Материалдардын қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік
құжаттар пайдаланылады: жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін
материалды жауапты тұлғаға сенімхаты беріледі. Сенімхатгы бухгалтерия
рәсімдеп, алушының қолыш қойғызып, колхат алу арқылы береді. № М-2а типтік
ведомосы аралық нысаны, алдын ала нөмірленген және түптелген журналға
тіркеледі. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және
беруге жауапты тұлғада сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды
тұлғамен келісім-шарт жасалады, ондай келісім-шарты жоқ болған
жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық
жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын
басшысы, бас бухгалтері қол койып, мөр басады. Сол сенімхатта алынатын
тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы жағында жазылады. Бір қоймаға жататын
тауарлы-материалдық корлар алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек
болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенім хатын беруіне болады, бірақ
онда берілген барлық накладнойдың нөмірі, күні керсетілуі тиіс. Егер де бір
ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар алуына тура келсе, онда оған
әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат беріледі. Сенімхат, әрекет ететін
мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық қорларды алған кезінен бастап
беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары бойынша есеп бермеген лауазымды
тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді. ТМҚ-ды ала салысымен материалды
жауапты тұлға тапсырманы орындағаны туралы құжаттарды бухгалтерияға беріп,
тауарлы-материалдық қорларды қоймаға өткізу керек, олардың сол қорларды
қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да. Егер де ТМҚ-ды алу құқығы жойылса,
онда одан сенімхаты қайтып алынады, ал жіберушілерге басқа сенімхат
беріледі. Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні
сенім білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты пайдаланбаған кезде
оны Сенімхаттарды есепке алу журналында тіркейді және оның түбіршегіне
пайдаланбаған деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңінің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңінің соңында жойылады.
Тауарлы-материалдық қорларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып
табылады:
- шот-фактура, онда: қатар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен ТМҚ-
ды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген
ТМҚ атаулары мен саны, құны, акцизделетін ТМҚ сомасы т.б.;
- тауарлы-транспорттық накладной;
- тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжаттары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке
алу үшін қолданылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты тұлғадан
материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың леспе
кұжаттарындағы мәліметтерді сандық жэне сапалық айырмашылықтары бар
қорларды қабылдау кезінде қолданылады; сондай-ақ кұжаттарсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты түлғаның жіберуші өкілінің немесе мүдделі емес мекеме
өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды. Қорлар қабылданғаннан кейін
қүжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын
есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі - жабдықтаушыға талап хатын жазу
үшін, жабдықтау бөліміне немесе олардың бухгалтериясына жіберіледі.
Тауарлы-материалдық қорлардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға немесе кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған құжат негіз бола алады. Бұл құжат материалды қабылдау
жөніндегі актіге тіркеледі. Екі данасы толтырылып, комиссия мүшелері мен
кінәлі кісілер қол қояды. Бірінші данасы бухгалтерияға жіберіледі, ал
екіншісі бөлімшеде қалады. Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың
жоғалуы туралы актісі. Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен
кезде табиғи шығын нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе
өңделгеннен кейін оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акті
жасалады. Қорларды қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс
ордері қосымша қызмет атқарады. Комиссия екі дана етіп жасап қол қойып, 1 -
ші данасын бухгалтерияға өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды
жауапты түлғалар ол сол адамдардың есебіне есептен шығаруға негіз бола
алады, ал оның 2-ші данасы қоймада қалады.
Материалдардың бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бүлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды есептен
шығару үшін қолданылады. Ол екі дана етіп жасалынады. 1-ші дана
бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына себепші болған материалды
жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады, 2-ші данасы бөлімшеде
қалады.
Тауарлы-материалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар.
Кәсіпорынның қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да
шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе
артығын сатуға босатқан кезде пайдаланылады. Тауарлы-материалдық қорлар
цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп санайды,
ал егер де орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс шығыны
ретінде танылады.[8, 14б]
Материалдың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді: Лимиттік -
жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға арналған талап - актісі;
материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап накладнойы.
Лимиттік - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын
қорларды босату, сондай - ақ өндіріс қажеттілігіне керек қорларды босатудың
белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға, ағымдағы және қоймадағы
материалдық қорларды бақылауға жэне оларды есептен шығаруға негіз бола
алатын кұжат. Лимиттік - жинақтама карталары жабдықтау бөлімі немесе
жоспарлау бөлімі материалдардың бір түріне 2 дана етіп дайындалады. Бір
данасы ай басталғанша цехқа - қорды пайдаланушыға, 2-шісі - қоймаға немесе
цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің
лимиттік - жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі
данаға да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған
қалдығы шығарылады. Қоймашының лимиттік - жинақтама картасын цех өкілі, ал
цехтың лимиттік жинақтама картасына қоймашы қол қояды. Өндіріске лимиттен
артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы талап- актісімен рәсімделеді.
Лимитті өзгертуге тек сондай кұқық берілген тұлғалар ғана жүзеге асыра
алады. Материалдық қорларды босату тек лимиттік -жинақтама картасында
көрсетілген қоймалардан босатылады. Қоймашы лимиттік жинақтау картасына
жіберілген қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, әрбір номенклатуралық
нөмір бойынша лимиттің қалдығын анықтап отырады. Лимит пайдаланылып болған
соң, лимиттік - жинақтама картасын қоймашы бухгалтерияға өткізеді.
Материалды айырбастауға арналған талап - актісі. Бұл құжат қорлардың
белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын есепке
алу үшін қолданылады, сондай - ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болады.
Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға, екіншісі - қоймаға. Қоймашы
актінің екі данасына да босатылған қорлардың күнімен мөлшерін белгілеп,
содан соң қалдығын шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма
меңгерушісі, ал қойма актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол
қояды. Талап - актілерді бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға
өңдеуге берместен бұрын талап етілген қорлар түгелдей алынуы керек.
Материалдық қорларды лимиттен тыс босату және басқалармен айырбастау тек
қана субъект басшысының немесе оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен
субъектінің тиісті бөлімдерімен келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап
накладнойы. Қорларды субъектінің өз ішіндегі козғалысына және олардың
кәсіпорынның аумағынаы тыс жердегі шаруашылыктарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін - қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз
шаруашылықтарына немесе басқа мекемелерге материалдық қорларды босатқан
кезде талап - накладной келісімдердің, нарядтардың және
баска тиісті құжаттардың негізінде дайындалады. 1-ші данасы коймаға
материалдарды босатуға негіз болады, ал екіншісі материалды қабылдап
алушыға беріледі. Материалды босатқан кезде өзі алып кететін жағдай туса,
алушы кол қойған талап - накладнойды, сондай-ақ егер қорлар кейін төленетін
болып босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу төлемдік құжаттарын толтыруға
бухгалтерияға жіберіледі. Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу
кезінде алынған материалдық қорларды кіріске алу туралы актісі. үйлер мен
ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде
пайдалануға жарамды материалды кіріске алуда қолданылатын кұжат. Құрамында
тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3 дана етіп
жасайды. 1 - ші және 2 - ші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі -мердігерде
болады. Тапсырыс беруші 1 - ші данасын мердігердің төлейтін шот-фактурасына
тіркейді. Материалдық қорлар цехтармен күн сайын пайдаланбайтын болса,
мұндай материалды босату үшін бір реттік Талап толтырылады.Тауарлы-
материалдық қорларды №6 журнал ордерде толтырады.
1.3 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі
Қоймалардағы материалдық қорларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер
(операторлар) материалды есепке алу үшін арналған карточкаларында
жүргізеді. Қорлардың әрбір номенклатуралық нөміріне жекелеген карточкалар
ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде
беріледі.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға
жазбалар кұжаттардың негізінде жазылады. Егер қоймадағы материалдық
қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе тең
болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы тиіс.
Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының
ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Ол нақты қалдық қордың
белгіленген қалдықтарынан ауытқушылығын бақылау үшін және қозғалыссыз
жатқан қалдыққа бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп
қойма меңгерушісі (қоймашы) материалдарды есепке алу карточкасының
деректері бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін
субъектінің материалдық - техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі
тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен өткізілген
нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге
хабарлауға тиіс. Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың
қалдықтарын есепке алатын кітабын қоймашыға береді, оған қойма меңгерушісі
материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшіріп жазады. Мұнан
кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың
есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын
бухгалтерияға қайтарылады. Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке
алуға, олардың карточкаларын жүргізуге, құжаттардың тізімдерін жасауға және
қойма есеп кітабының қалдықтарын шығаруға міндетті. [16, 14б]
Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы
деректермен салыстырылады. Құжаттардың бірінші даналары кейін есептік
өңдеуге пайдаланылады, ал екінші даналары - материалдар
сақталатын орындарда қалады, олар қорлар топтары және
номенклатуралық нөмірлері бойынша орналасады. Олар анықтамалық
мақсаттарда және қоймалар бухгалтериядағы есеп деректерін салыстырып
тексеру үшін пайдаланылады.
Салыстырудан кейін құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп
топтары бойынша (материалдар, ағаш материалдары және т.с.с) материалдарды
жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастырылады, ол тауарлы-
материалдық қорлар кірісі мен шығысы бойынша (201) 1310 Материалдар
бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша
жүргізіледі. Бұл тізімдемеде материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы
тізімдемеден келесі айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттарындағы өткізу
тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісі мен шығысы сомалық
сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен
материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. Жинақтаушы ведомосы қойма мен
бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдаланылады, ол
материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша
жүргізіледі. Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда
сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін
пайдаланылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма
меңгерушісі есепті жылдың аяғындағы материалдық қорлардың қалдықтарын оған
түсіріп, өз қолын койып растайды. Материал калдықтарының кітабы есепті
айдан кейінгі, айдың 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен
тауарлы-материалдық қорларды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша
жинақталған есебі беріледі.
Айдың аяғындағы материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша сомалық түрдегі
деректер материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен
салыстырылады. Бұл деректер сәйкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы
(карточкалардағы, сонан соң материал қалдықтарының кітабындағы)
және бухгалтериядағы (материалдарды жинақтап есепке алудың
жинақтаушы тізімдемесіндегі) жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.
Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің
негізінде (сальдо әдісі қолданылғанда) немесе материалдық жағынан жауапты
адамдардың материалдық қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп
берулерінде (егер сальдо әдісі қолданылмаса) Материалдардың ақша түріндегі
қозғалысы деген тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде материалдық
қорлардың қоймадағы немесе материалды жауапты адамдар арасындағы қозғалысы
көрсетіліп, нақты өзіндік кұнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы
материалдық қорлардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады.
Олардың негізінде материалдардың сомалық жэне пайыздық ауытқулары
анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған материалдық қорлардың нақты
кұны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады. Тізімдеменің бірінші
бөлімінде кәсіпорынға түскен материалдардаң нақты өзіндік құны мен есептік
бағасының арасындағы ауытқулары анықталады.
Тізімдеменің екінші бөлімі Материалдардың синтетикалық есебінің
жинақтаушы ведомосы немесе Материалдық қорлардың қозғалысы мен қалдығы
туралы есеп беруі мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің
деректері (20) 1310 Материалдар мен (22) 1330 Тауарлар бөлімдердің
шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.
Бухгалтерияда материалдың шығысына арналған құжаттардың бірінші
даналарының негізінде Материалдардың шығысын бөлу деген әзірлеме кесте
жасалады, онда цехтар мен шоттар тұтынушылар, тапсырыстар, жұмсау баптары
және есепке алу мен калькуляцияның басқа да объектілері мен есептік бағасы
бойынша материалдардың жұмсалуы көрсетіледі.
Ведомостан көріп отырғанымыздай, жұмсалған материалды қорлардың нақты
өзіндік кұны олардың есептік бағасынан ауытқыған (+,-), және сол ауытқулар
(901) 8011, (921) 8031, (931) 8041 , шоттарының дебетіне
жатқызылады.
Бухгалтерияда, алғашқы құжаттардың негізінде материалдардың шығысына
Материалдар шығысын тарату кестесі жасалады. Сол кестенің негізінде
Цехтар шығыстарының ведомасына тиісті жазбалары жазылады яғни, (901)
8011, (921) 8031, (931) 8041 шоттары дебеттеліп, (201) 1310, (202)
1311, (203) 1312, (204) 1313, (205) 1314, (206) 1315, (208) 1317 шоттары
кредиттеледі).
Қорлардың сақталуына жүйелі түрде бақылауды жүзеге асыру үшін
бухгалтерия материалдардың жекелеген түрлерінің қалдықтарына заттық
қалпында іріктеме - бақылау жүргізеді. Материалдардың өндірісте
пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру да бухгалтерияның маңызды міндеті
болып табылады.
Цехтарда айдың аяғындағы пайдаланбай (қиып-пішілмей, өңделмей) қалған
материалдар өндіріс шоттарынан материалдардың тиісті шоттарына, олардың
түгелдеу жэне бағалау деректері бойынша (1310-шы бөлімше шоттарының дебеті,
(901) 8011, (921) 8031-шоттардың кредиті) тиісті шоттарда есептен
шығарылады. Жаңа айдың бірінші күні бұл материалдардың қалдықтары
бухгалтерлік жазба арқылы өндіріс шоттарынан (901) 8011, (921) 8031,(931)
8041-шоттардың дебеті, 1310~шы бөлімше шоттарының кредиті) есептен
шығарылады.[27, 82 б]
Өндірісте материалдардың пайдаланылуына бақылау жасау үшін мынандай
әдістер қолданылады: нормадан ауытқушылықтарды құжатпен рәсімдеу, партиялар
бойынша ашып-санап-өлшеп көру есебі, түгелдеу (түгелдеу әдісі).
Бір материалды екіншісімен ауыстырғанда нормадан ауытқуларын құжатпен
рәсімдейді, сондай-ақ материалдардың нормадан тыс босатылғандарын да
Материалдарды ауыстыруға арналған талап—актісімен рәсімдейді.
Ашып санаған материалдардың әрбір партиясы бойынша ауытқуларын анықтау
үшін партиялар бойынша ашып—санап-өлшеп көру әдісі пайдаланылады. Бұл
есепті өндірістегі бөлуші-шеберлер, жоспарлау-диспечерлік бюросы, яғни ашып-
санап көруге құқысы бар адамдар материалдардың әрбір партиясына арнайы
ашылатын есептік (ашып-санап-өлшеп көру) карталарында жүргізіледі. Есептік
партияларда ашып-санап-өлшеп көрудің технологиялық карталарына сүйене
отырып, осы партияны ашып-санап-өлшеп көру нәтижесінде қандай көлемде және
қайда дайындалғанын, сондай-ақ қалдық санын (нормалар бойынша ) анықтап,
қаншасы алынуға тиісті екені, сондай-ақ қалдықтары көрсетіледі. Бұған қоса,
карточкаларға жұмыс орнына берілген материалдардың саны, осы партияның
нақты жасалған, дайындалған (бөлшектер) саны, сондай-ақ қалдықтардың нақты
саны да енгізіледі.
Ашып—санап-өлшеп көрудің көмегімен нақты дайындалған материалдың саны
нормативтік санымен салыстыру арқылы нәтижесі анықталады. Нормалар бойынша
материал шығысы өндірілген өнімнің санын шығыс үшін қолданылып жүрген
нормасына көбейту жолымен анықталады. Үнемделген немесе артық жұмсалған
материалдардың сандары өнімнің нақтылы шығарылуына кететін нормативтік
шығысымен салыстыру арқылы анықталады. Қалдықтарға катысты да осындай
бақылау жүргізіледі. Есептік картада ауытқулардың себебі мен материалды
ашып-санап-өлшеп көрген жауапты адамдардьң аты-жөні көрсетіледі.
Партиялар бойынша есептеуді қолдану мүмкін болмағанда немесе орынсыз
болғанда ауытқулар мерзімді түгелдеудің көмегімен материалдардың әрбір
түріне қарай әрбір орындаушы, бригада, бөлімше немесе бүтіндей цех бойынша
анықталады.
Ағымдағы есеп деректерінің негізінде цехтар бухгалтерияға
материалдардың өндірісте пайдаланғаны туралы және үнемделген немесе артық
жұмсалған материалдардың себептерін көрсетіп, содан соң нормадан ауытқулары
туралы рапорттарын береді.[7, 16 б]
Бухгалтерия жақтан жүргізілетін жүйелі тексерулер бухгалтерияның өзінде
сорттық есеп реестрлерін жүргізуден бас тартуға мүмкіндік береді. Бұл қойма
есеп жазулары мен синтетикалық есеп жазулары арасындағы байланыстың койма
есеп карточкаларында материалдар қалдық көрсеткіштерінің бухгалтерияда
жасалатын айналым ведомость қалдықтары көрсеткіштерімен салыстырылу жолымен
жүргізілетіне байланысты (1 сызбаны қараңыз).
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың
корреспонденциясын қарастырайық:
1.Мынадай тауарлы - материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске
алынады:
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың
корреспонденциясын қарастырайық:
Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) 1310-1317 дебеттеледі де
-Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы (ҚҚС) төлеушілерден түскен
материалдық қорлардың құнына, (331) 1410-ші Өтеуге арналған қосылған құнға
салынатын салық шоты дебеттеліп - жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-
фактурасындағы сомасына (671) 3310-шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде:
(206) 1315 Басқа да материалдар шоты дебеттеледі де, (727) 6280 Негізгі
емес қызметтен түскен басқадай табыстар шоты кредиттеледі.[12, 46 б]
Қоймада Алғашқы құжаттар Материалдардың Маркетинг
қоймалық есеп бөлім
карточкалары анықтамасы
Бухгал-
терияда
Кіріс және
шығысбойынша Материалдар
материалдардың қалдығының кітабы
синтетикалық есебі
жинақ ведомосі
Ақшалай түрдегі
материалдар
қозғалысы
ведомості
Топтық айналым
ведомосттары
Материалдарды
Матерриалдар босату есебіне
түсуін арналған
есепке алуға ведомостар
арналған журнал - мен
ордерлер журнал-ордерлер
Бас кітап
№ 1 және 4 нысан
бойынша материал
Сызба 1 Тауарлы-материалдық қорлардың қоймалық және бухгалтерлік есеп
кұжат айналымының өзара байланысы
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың
номенклатуралық тізімі мен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс.
Материалдардың номенклатурасы –деп өндірісте пайдалынатын материалдардың
белгілі бір түрлеріне олардың аты, сапасы, мөлшерлері және тағы да басқа
көрсеткіштері бойынша жасалынған жіктеу тізімін айтады. Номенклатуралық
тізімде әр материалдардың дұрыс аты, оған берілген номенклатуралық
нөмірімен өлшем бірлігі көрсетіледі. Сонымен қатар номенклатуралық тізімде
әрбір материалдардың бухгалтерлік есепте есептелінетін бағасы болуы тиіс.
Сондықтан номенклатуралық тізімді -номенклатуралық баға көрсеткіші деп те
атайды. Шаруашылық субъектісінде пайдаланатын материалдар номенклатуралық
тізімде көрсетілгенде әдетге белгілі бір өздерінің топтары бойынша және
кіші топтары мен аттары, сапалары мен мөлшерлері бойынша жіктелінуі тиіс.
Әрбір топқа тиісті сан жүйесі яғни шифр белгіленеді. Шифр жүйесіндегі
сандық белгілер саны әрбір топқа жататын материалдар санына байланысты.
Материалдарға берілген шифрлар бұл материалдар жазылған алғашқы құжатқа,
есеп регистрларына және әртүрлі кестелерге (таблицаларға) қойылатын
болғандықтан есеп қызметінің жұмысын жетілдіру үшін сан жуйесінің
(шифрлардың) және оның цифрларыныц аз болғаны дұрыс әрі ыңғайлы
болып табылады. Материалдарға шифрлар тағайындағанда сол шифрдағы
материалдардың қай шотқа, сондай-ақ қандай аралық шотқа жататын
көрсететіндей етіп тағайындау керек. Материалдардың номенклатуралық нөмірін
7 цифрдан қүрастыру ыңғайлы болып табылады. Оның алдыңғы 3 цифры шоттың
келесі 2 цифры қай топқа жататынын көрсетсе, соңғы 2 цифры
материалдардың осы топ ішіндегі реттік санын көрсетеді.
Номенклатуралық нөмірді бес саннан да құрастыруға болады. Ол жағдайда оның
алдыңғы бірінші цифры шоттың келесі екі цифры қай топқа жататынын, ал соңғы
екі цифры материалдардың топ ішіндегі реттік санын көрсететіндей
номенклатуралық баға көрсеткіштерінде материалдар өздерінің
статистикалық есеп берудегі бекітіліп қаралған тізімдері бойынша
топталғаны дұрыс. Бұл статистика органдарында материалдарды
пайдалану жөнінде есеп беру жұмысын жеңілдетеді.
Номенклатуралық тізімде материалдардың әр тобы бойыпша жаңадан алынған
материалдарға бос орын және реттік сан қалдырылады. Егер бағаларында көп
айырмашылық болмаса бір номенклатуралық нөмірге түрлері бір тектес, бірақ
бағасы мен сортында аздап айырмашылығы бар материалдарды біріктіруге
болады. Бұл жағдайда олардың есептеу бағасы орташа бағаға сәйкес
тағайындалады. Материалдарға қойылатын номенклатуралық нөмірі, өлшем
бірлігі ол материалдың барлық кіріс-шығыс кұжаттарында, қоймадағы есеп
карточкасында және материалдық есеп беруде көрсетіледі. Егер шаруашылық
субъектісіне кейбір материалдар басқа өлшем бірлігі мен келіп түссе ондай
материалдар номенклатуралық нөмірде көрсетілген өлшем бірлігі бойынша
қайтадан саналып кіріске алынады.[10, 36б]
Материалдардың номенклатуралық баға көрсеткіші, әсіресе, материалдар
есебін оперативтік (жедел) қалдық тәсілін қолдану аркылы жүргізгенде өте
тиімді.
Кәсіпорын 1310-шы Материалдар бөлімшесінің шоттарында есепке алған
қорлардың әртүрлі сипаттары мен өндірістік нысаналары болады. Оларды есепке
алу осы сипаттарына және мақсаттарына біршама байланысты болып келеді.
Қорлардың жекелеген түрлерін есепке алудың ерекшеліктерін ұйымдастырудың
мәселесін қарастырып көрейік.
(201) 1310-шотта өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін
жасайтын немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып
табылатын шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын
немесе шаруашылық қызметіне, сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын,
өнім өқдіру процессіне әсер ететін материалдардың шаруашылық
субъектісіндегі есебі, олардың кіріске алынуы мен есептен шығарылуы
есептелінеді.
(202) 1311-шотта шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу
және жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы
бүйымдардың, бөлшектердің шаруашылық субъектісіндегі есебі жүргізіледі.
(203) 1312-шотта тасымалдау құралына пайдаланатын, сондай-ақ өндірістің
технологиялық қажетіне, энергия өндіруге және үйді жылытуға пайдаланатын
(мұнай өнімдері мен фтор, газ, көмір, т.б.) отындардың қалдығы және кірісі
мен шығысы есептеледі.
Ыдысты есепке алу (204) 1313 Ыдыс жэне ыдыс материалдары шотында
жүргізіледі. Бұл шотта, картоннан, ағаш талшықты, синтетикалык және басқа
материалдардаң жасалған ыдыс, қаптар, ыдыс материалдары, ыдыс жасау және
жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер есепке алынады. Инвентарлық
ыдыс жэне ыдыс жабдықтары (125) 2417 -Басқа негізгі құралдар шотында
есепке алынады, ал бір жылдан аз уақыт пайдалынатындары (204) 1313 шотында
есепке алынады. Ыдыстар тауарлы-материалдық қорлардың бөлінбейтін бөлігі
болып табылады, олар ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Ішкі ыдыстар -
қағаз коробкілері, шыны, пласмас банкілер, флакондар, тюбиктер т.б. Бұндай
ыдыстардың құны тауардың қүнына қосылады, яғни олар толығымен сатып
алушылардыц меншігіне өтеді. Сыртқы ыдыс - бұл ыдыстар тасымалдауға жэне
сактауға қолданатын тауар. Олардың қүны сатып алынатын тауарлардың өзіндік
қүнына жатқызуға немесе қайтарып беруге жатады, яғни көп рет қайталанып
пайдалануы мүмкін.
Машиналар мен жабдықтардың барлық түрлерін жөндеуге арналған Қосалқы
бөлшектер (205) 1314 -Қосалқы бөлшектер деген шотта есепке алынады, онын
бірқатар талдамалық шоттары болады. Қосалқы бөлшектерді талдамалық шотта
олардыц келісілген бағасы бойынша машиналардың маркілеріне жіктей отырып,
жалпы сомасы бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердің үлкен
номенклатурасының болуына байланысты олардың есебі бухгалтерияда келісілген
бағалар бойынша жүргізіледі. Қоймада әрбір қосалқы бөлшектерге карточка
ашылады. Қосалқы бөлшектердің жекелеген түрлері олардың саны мен құны
бойынша есепке алынады. Жөндеудің агрегаттық әдісі кезінде қоймаларда
айналым қорының әрбір агрегатына айналым агрегатын есепке алу карточкасы
ашылады.
Қалпына келтіруге жататын қосалқы бөлшектер мен машиналар деген
талдамалық шоттарда машиналар мен жабдықтардан алынған, қалпына келтіруге
жарамды двигательдер, тораптар, агрегаттар мен бөлшектер есепке алынады.
Есептен шығарылған автомобильдерден, тракторлардан және басқа техникадан
алынған косалқы бөлшектер мен шиналар (205) 1314-шотының дебеті бойынша
Негізгі емес қызметтен түскен басқа да табыстар деген (727) 6280-шотының
кредитінен, олардың калған ресурсына сәйкес бағасы бойынша кіріске
тіркеледі.
(206) 1315 Басқа да материалдар деген шотта басқа материалдардың
есебі жүргізіледі. Бұл шотта кәсіпорын қызметкерлерімен есеп айырысу үшін
арналған талондарды және басқа да материалдарды ескеруі мүмкін. Қоймаларда
жатқан таңбалар, қатаң түрде сакталатын есеп беру бланкілері номиналдық
құны бойынша Қатаң есеп-беру бланкілері 006 - баланстан тыс шотта есепке
алынады, Басқа материалдар (206) және 006 - шоттар бойынша бланкілердің
кірістері мен шығыстары кіріс және шығыс құжаттары негізінде рәсімделеді.
Бұл қорлардың талдамалық есепке алынуы материалдық жағынан жауапты және
есеп беретін адамдар бойынша оқшауланған түрінде ұйымдастырылады. Баланстан
тыс шоттан билеттерді, абонементтерді номиналдық құны бойынша есептен
шығару олардың сатылғанын растайтын құжаттардьң негізінде жүргізіледі.
Кәсіпорынға жетіспей қалған таңбалармен келтірілген зиян билеттердің,
талондардың нақты құнына сүйене отырып есептелінеді. (206) 1315 - шотта
сонымен катар, өндіріс қалдықтары, түзетілетін ақаулы материалдар, негізгі
құралдарды жоюдан алынған, осы кәсіпорынға пайдалануға немесе сатуға
жарайтын материалдар есепке алынады.
Құрылыс материалдарының барлық түрлері, олардың пайдалану аясына
карамастан (күрделі құрылыс, күрделі немесе ағымдағы жөндеу, сату) (208)
1317 Құрылыс материалдары шотында есепке алынады. Бұл шотта кұрылыс және
монтаж жұмыстарын жүргізгенде немесе кұрылыс бөлшектерін жасағанда, үй-
жайларды тұрғызу мен олардың конструкцияларын, бөліктерін әрілеу кезінде
пайдаланылатын құрылыс материалдары, конструкциялар мен бөлшектердін барлық
түрлері: материалдар (алебастр, кірпіш, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz