Шығармашылық арқылы 1-4 сынып аралығындағы оқушылардың логикасын анықтау
1. Логикалық ойын дамытудағы ойынның рөлі
2. Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы дамыту
3. Оқушыларды шығармашылыққа баулу
4. Логикалық тапсырмалар арқылы ақыл.ойын дамыту
2. Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы дамыту
3. Оқушыларды шығармашылыққа баулу
4. Логикалық тапсырмалар арқылы ақыл.ойын дамыту
Бастауыш мектеп-оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы басшысы, қиын да жауапты жұмыс.
Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді. Дамыта оқытудың да басты мақсаты- баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.
Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі.
Өйткені, қазіргі кезеңдегі қоғамның жедел дамуы ғылым мен техниканың дамуымен байланысты болса, ал болашақта ғылым мен техниканы, өндірісті дамытатын бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан мектеп оқушылары үлкен жауапкершілік пен білімдарлықты қажет етеді. Оқушылардың өз-өзіне сенімін арттыру, олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу-материалы терең ұғына білуге баулу-мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне де байланысты.
Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай болып келуі қажет. Бұл аталған талаптармен бірге мұғалімнің күнделікті өтілетін әрбір сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім-тәрбиелік мәні жан-жақты ашылуы тиіс.
Осы талаптардың орынды атқарылуында ғана оқушыда шығармашылық қабілет дами түсіп, оқушының оқуға, білімге деген құштарлығы дамып отырады. Оқушы құлшынысын ұдайы дамытып әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп, оқытудың озық әдіс-тәсілдерін қолдана білгенде ғана бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеті дами түседі.
Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді. Дамыта оқытудың да басты мақсаты- баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.
Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі.
Өйткені, қазіргі кезеңдегі қоғамның жедел дамуы ғылым мен техниканың дамуымен байланысты болса, ал болашақта ғылым мен техниканы, өндірісті дамытатын бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан мектеп оқушылары үлкен жауапкершілік пен білімдарлықты қажет етеді. Оқушылардың өз-өзіне сенімін арттыру, олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу-материалы терең ұғына білуге баулу-мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне де байланысты.
Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай болып келуі қажет. Бұл аталған талаптармен бірге мұғалімнің күнделікті өтілетін әрбір сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім-тәрбиелік мәні жан-жақты ашылуы тиіс.
Осы талаптардың орынды атқарылуында ғана оқушыда шығармашылық қабілет дами түсіп, оқушының оқуға, білімге деген құштарлығы дамып отырады. Оқушы құлшынысын ұдайы дамытып әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп, оқытудың озық әдіс-тәсілдерін қолдана білгенде ғана бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеті дами түседі.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Д. Рахымбек. Оқушылардың логика методологиялық білімдерін жетілдіру. Алматы. РКБ, 1998ж.
2. Б. Байжұманов. Оқушылардың психикалық даму ерекшеліктері. Бастаукыш мектеп, №12, 1998ж.
1. Д. Рахымбек. Оқушылардың логика методологиялық білімдерін жетілдіру. Алматы. РКБ, 1998ж.
2. Б. Байжұманов. Оқушылардың психикалық даму ерекшеліктері. Бастаукыш мектеп, №12, 1998ж.
Шығармашылық арқылы 1-4 сынып аралығындағы оқушылардың логикасын анықтау
Бастауыш мектеп-оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін,
ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім-үздіксіз білім
берудің алғашқы басшысы, қиын да жауапты жұмыс.
Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы
дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас
қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету,
ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне
үйретеді. Дамыта оқытудың да басты мақсаты- баланы оқыта отырып, оны
шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.
Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани
әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-
бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі.
Өйткені, қазіргі кезеңдегі қоғамның жедел дамуы ғылым мен техниканың
дамуымен байланысты болса, ал болашақта ғылым мен техниканы, өндірісті
дамытатын бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан мектеп оқушылары үлкен
жауапкершілік пен білімдарлықты қажет етеді. Оқушылардың өз-өзіне сенімін
арттыру, олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу-материалы
терең ұғына білуге баулу-мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне де
байланысты.
Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай
болып келуі қажет. Бұл аталған талаптармен бірге мұғалімнің күнделікті
өтілетін әрбір сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім-тәрбиелік мәні
жан-жақты ашылуы тиіс.
Осы талаптардың орынды атқарылуында ғана оқушыда шығармашылық қабілет
дами түсіп, оқушының оқуға, білімге деген құштарлығы дамып отырады. Оқушы
құлшынысын ұдайы дамытып әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп,
оқытудың озық әдіс-тәсілдерін қолдана білгенде ғана бастауыш сынып
оқушыларының шығармашылық қабілеті дами түседі.
Шығармашылық дегеніміз-адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануға
ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін дұрыс ой түйіп, өздігінен
сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі.
Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
шығармашылығын дамыту, қажетті жағдайда айрықша шешім қабылдай алатын жеке
тұлғаны дайындау, осыған орай оқытуды ізгілендіру мектептерінің алдында
тұрған үлкен міндет екені белгілі.
Уақыт талабына сай оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін,
оқытудың жаңа ақпараттық технологиясын пайдаланған жөн деп ойлаймын.
Шығармашылыққа үйрету үшін мынадай жағдайларды ескеру тиіс.
Мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назары бір нәрсеге бағытталуы керек.
-Әрбір шығармашылық тапсырманы оқушыға ұсынудың мазмұны
жеткіншектердің жас ерекшелігіне, қызығушылығына үлесуі керек.
- Оқушының шығармашылықпен айналысуына мектепте, сабақ үстінде, үйде
қолайлы жағдай туғызу.
- Шығармашылық бағытқа баланы жүйелі, сапалы түрде қалыптастырып отыру
қажет.
Сондықтан баланың шығармашылығын дамытуда ұстаз көп еңбек сіңіру
керек.
Баланың қиялын дамытып, ойын ілгері жетектеуде, түрлі лингвистикалық
жаттығулардың да ролі зор. Сабақ үстінде материалды салыстырып қарама-қарсы
қою әдісі арқылы да ұғындыру өз нәтижесін береді.
Мұғалім сабақта әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс
пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға өздеріне деген сенімін арттыруға
мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс-тәсіл көмегімен өткізген әрбір сабақ
оқушылардың ойлауын және қиялын, ойын дамытып, оларды сөйлеуге үйретеді.
Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы балалардың ортасынан қабілеті
жоғары бала іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан-жақты тану, оқушылардың
шығармашылық деңгейін бақылап отыру-әрбір мұғалімнің негізгі міндеті.
Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның
рухани күшін нығайтып, өзін-өзі тануына көмектеседі.
Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани
күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау
мүмкіндіктері де әр түрлі болады. Дегенмен де әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады. Бейімділік-оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Оқушының
шығармашылық қабілетін дамытуға мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,
қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабаққа және
сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Олар мынадай
1.Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау.
2.Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
3.Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсрымаларды шешу ана-
грамма, сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар т.б.
4.Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс кері есеп қарастыру,
мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын әңгіме, мәтін құру, т.б.
5.Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.
6.Ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру.
7.Ой шапшандығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын
құрастыру.
8.Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Ал сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
жұмыс түрлері.
1.Әр түрлі кездесулер өткізу.
2.Әр түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталастар өткізіп, алған әсерлері
бойынша шығарма жазу.
3.Балаларға арналған журналдарға жаздырып, оны сабақ кезінде үнемі
пайдалану.
4.Әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық мағлұмат жинау,
реферат жазу.
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға,
шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз
бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы қабілетті ашу оқушының
шығармашылық бағытта дамуына жете мән беру болып табылады.
Қазақ тілі сабағында сөзбен жүргізілетін жұмыс, сөздерді байланыстырып
сөйлеуге, әңгіме айтуға, шығарма жазуға көмектеседі. Сөздік жұмысы оқушыны
бір жағынан қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға,
белсенділікке ынталандырады.
Қорыта келгенде, бастауыш сыныптың қай пәнінде болсын оқушылардың
танымдық, шығармашылық қабілетін дамыта оқыту олардың сабаққа деген
қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын дамыта түседі.
Баланы оқу -тәрбие үрдісі негізінде дамыту мәселесі –бұл жылдар бойы
көптеген ғалым-психологтардың, педагогтардың, практик-мұғалімдердің
арасында пікірталас тудырып келе жатқан және күні бүгінге дейін күн
тәртібінен түспей жүрген мәселе.
Теориялық мәселелерге сүйенсек, баланың жалпы дамуы негізгі үш
факторға сай жүзеге асады. Біріншісі- биологиялық фактор, екіншісі-
әлеуметтік орта және үшіншісі-тәрбие, яғни оқу-тәрбие үрдісі. Ғалымдардың
пікірінше, осы фактордың ішінде тәрбиенің, яғни оқу-тәрбие үрдісінің ролі
зор. Көптеген ғалым-педагогтардың,практик мұғалімдердің тәжірибесіне
сүйенсек, оқу-тәрбие үрдісі негізінде дамыту мәселесінде басты рөлді, ең
алдымен, оқушының өз бетімен әрекеті, белсенділігі атқарады. Себебі, сабақ
қаншалықты сапалы болсын немесе мұғалімнің білімі, тәжірибелік шеберлігі
мол болсын, бірақ бала тарапынан өзіндік белсенділік, әрекет болмаса
жұмыстың нәтижелі, сапалы орындалуы мүмкін емес.
Өз дәрежесінде жете мән берілмей келген өзіндік жұмыс жасауға соңғы
жылдары сапалы түрде бетбұрыс жасалуда. Оған дәлел-оқушыны дамытуға
бағыттала құрылған жаңа бастауыш білім алып, дамуына жете мән беріле
бастады. Кезінде өз бетіндік жұмыстың бала дамуындағы рөлін жете көре
білген және ол жөнінде еңбек жазған қазақ ғалымдарының бірі, ағартушы-ғалым
Ахмет Байтұрсынов болды. Автордың пікірінше, бала білімді тәжірибе арқылы
өз бетімен алуы керек. Ал мұндағы мұғалімнің қызметі-балаға орындалатын
жұмыс түрлерін шағындап беру және қойылған мақсатқа жету үшін бағыт-бағдар
көрсету.
Бұдан біз А.Байтұрсынұлының 1920-30 жылдардың өзінде-ақ кейінгі
жылдары Ресей ғалымдары В.Давыдов пен Л.Зенковтың дамыта оқыту теориясының
негізі болған-өз бетіндік танымдық әрекеттің рөлін көре біліп, оның бала
дамуындағы маңызын өз кезінде қозғағандығын байқаймыз. Бастауыш сыныптарда
өз бетімен жұмысты ұйымдастыруда, оның бағдарлама мазмұнына, талапқа сай
болуы, түрлі мазмұнда және формада көрініс табуы, оқушыны шығармашылық
бағытта жұмыс істеуге бағыттауы, сондай-ақ бағаланып, марапатталауы сияқты
мәселелерге жете мән беріледі.
Өз бетіндік жұмыс-бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы.Сол себепті де
оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, олардың өз бетінше жұмысынсыз дамыту
мүмкін емес. Бастауыш мектепте өз бетімен жұмысты тиімді ұйымдастыруға жол
ашатын қолайлы жағдай-бұл оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес өзіндік
ерекшеліктері. Өйткені бұл жастағы балалардың ойлау қабілеті жоғары және
қиялдау, елестету, шығармашылық жұмысқа талпынысы басым болады.Сол себепті
де бұл жұмысты тиімді ұйымдастыра білген мұғалімге оның берер маңызы зор.
Өз бетіндік жұмыс түрлеріне қатысты материалдарды саралау және өз
тәжірибеміздің қорытындысы негізінде біз шығармашылық жұмысқа баулуда,
оқушылардің белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсетін негізгі үш
жұмыс түрін атай аламыз.
Олар
1.Логикалық дамытушы ойындармен берілген тапсырмалар өз бетімен
жұмыс түрлері,
2.Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс түрлері
3.Өз ойынан еркін тақырыпқа құрастыруға берілген әдеби
шығармашылық бағыттағы жұмыстар.
Мұнда басты назар аударатын нәрсе – оқушылардың ауызша,жазбаша
тілдерінің өзара ұштастырыла отырып және соған сәйкес жұмыстың
ауызша,жазбаша түрде көрініс табуларын талап ету.Соның негізінде ғана
біздіңше,тіл байлығы мол,сауатты да шығармашыл жас жеткіншекті тәрбиелей
аламыз.
Оқушыларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты
талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу –тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан
түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың
маңызы ерекше. Қазіргі таңда оқытудың елуден астам технологиясы бар екенін
ғалымдарымыз айтып, осылардың кейбіреуі біздің білім беру жүйемізге еніп,
тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ұстаздар қауымының алдында тұрған үлкен
мақсат-өмірдің барлық саласында белсенді, шығармашылық іс-әрекетке
қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Өмірдегі сан
алуан қиындықтарды шеше білу тек шығармашыл адамның қолынан келеді.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін бірнеше шарт орындалуы тиіс.
Олар:
1.Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу.
2.Жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болу.
3.Шығармашылық іс-әрекетке жағдай тудыру.
Оқушының шығармашылық іс-әрекетіне жағдай тудыру дегеніміз-оқушыны
ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған
бүлдіршіннен шығармашылық іс-әрекетті талап етпес бұрын, оны соған үйреткен
жөн. Осыған байланысты Оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып
оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту тақырыбын алдыма келелі
мәселе етіп таңдап алдым. Бұл мәселені алудағы басты мақсатым-оқытудың
жаңаша әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы баланың кішкентай кезінен дүниеге
өзіндік көзқарасының қалыптасуына жол ашу, шығармашылығын дамыту. Оқушының
шығармашылығына бағыт- бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген
М.Жұмабаев болатын. Ойлау жанның өте бір қиын терең ісі-деп атап көрсете
келіп, тәрбиеші баланың ойлап, үйренуіне көп күш жұмсау керектігін
ескертеді. Шығармашылыққа баулудың, өзіндік іс-әрекетін ұйымдастырудың
төмендегідей түрлері бар
-Тақырыпты мазмұнына сай жинақтау.
- Арнайы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
- Шығарма, шағын әңгіме құру.
- Сөзжұмбақ құру, шешу
- Қиялдау арқылы сурет салу, рөлдерге бөлу.
-Мазмұндама түрлерін жазу.
Сондай жұмыстарды үнемі жүргізу шығармашылыққа баулуға, шәкірт
бойындағы талант көзін ашып, тілін байыту, қиялын ұштаумен өз бетінше
ізденуге зор әсерін тигіздік.
Болашақ данышпандарды тәрбиелейтін, дарындылардың талантының көзін
ашатын бірден бір орта-мектеп. Білім –теңіз, мектеп-кеме демекші, оның
тереңіне сипатын жетік білетін, сырын менгерген, құпиясын ашатындар ғана
бойлай алмақ. Ондай адамдарды дайындайтын- мұғалім.
Олай болса, қоғамымыздағы әрбір адам өз ойын өз тілінде-өз ана тілінде
білдіріп, білімнің жемісін сол тілде таратады. Халықтың мәңгі ғұмыры-
тілінде. Ендеше білім беру мен тәрбиеге қатысты нәрсенің бәрі де
шығармашылыққа бет бұруы керек.
Қандай технологияны пайдаланған кезде де оқушының белсенділігі,
мақсатқа ұмтылуы, ақпаратты өзі іздеп табуы, шапшандығы мен еркіндігі,
шығармашылдығы, көңіл-күйінің көтеріңкі болуы қамтамасыз етіледі.
Қорыта айтқанда, оқушылардың шығармашылығын, танымдық белсенділігін
арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп,
шығармашылық ой-өрісін арттыруда алатын маңызы ерекше.
Логикалық ойын дамытудағы ойынның рөлі
Бастауыш сыныптағы математика пәнін оқытудағы ең басты міндет -
баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту. Оқу-әдістемелік көмекші құралмен
шектеліп қана қоймай, баланың ойлау қабілетін дамытатын есеп жұмбақтар,
басқатырғыштар, интеллектуалды ойындарды пайдалану тиімді.
Бүгінгі таңда балалардың көпшілігі басын ауыртып есептегеннен гөрі
дайынды көшіруге әуес. Бар ойы компьютерлік клубтарға бару, бала
психологиясына кері әсер беретін атыс-шабыс ойындарын ойнау. Сондықтан да
әр мұғалімнің алдында Қазақстанның болашақ азаматын өз деңгейінде оқытып
шығару міндеті тұр.
Бірсыдырғы берілген білім мен тәрбие баланы тез жалықтырып жібереді.
Бала тез шаршап қалмас үшін, жалықпас үшін математика сабағындағы жаттығу
есептерін ойын ретінде өткізген дұрыс. Ойын да баланың жас ерекшелігіне
қарай таңдалып алынуы керек. Ойын оқу процесін ширатады, баланың оқуға
деген ынтасын арттырады, сабақ қызықты өтеді. Сабақта қолданылатын әр
ойынның тәрбиелік мәні зор, оқушының ой-өрісін дамытуға, логикалық ойлау
қабілетін арттыруға оң әсерін тигізетіндей болуы тиіс. Белгілі ресейлік
ғалым-педагог Л.В.Зенковтың пікірінше, ойын берілген білімді кеңейтуге,
ынтасын арттыруға, сабақтағы зерігушілікті жоюға көмектеседі.
Ойындар балаға тек қимыл-қозғалыс ләззатын ғана сыйлап қоймай, оның ой-
өрісін, санасын, логикалық ойлау дәрежесін дамытатын белгілі бір құрал
іспеттес. Сол себепті де бүгінгі таңда ұлттық ойын түрлерін сабақта тиімді
қолдану оң нәтижелерін көрсетіп келеді. Ұлттық ойындар - халқымыздың атадан
балаға мұра болып келе жатқан рухани алтын қазынасы. Көпшілігіміз
пайдаланып жүрген ұлттық ойындардың ішіндегі сирек те болса қолданып жүрген
ойындарға қазақтың есеп жұмбақтарын кіргізуге болады. Асыл қазынамыздың осы
түріне көп көңіл аударылмай келген. Бұл есептер балалардың дүниетанымын
байытуға, есепке деген құштарлығын арттыруға, сол арқылы ойын ұштауға себін
тигізеді. 1986 жылы "Мектеп" баспасынан халық есептерінің бір тобы жеке
жинақ болып шыққан. Сол кітаптан есеп жұмбақтың бір үлгісін келтірелік:
"Қаратаудың теріскей етегін жайлаған бір кедей жалғыз атынан айырылып
қалады. Атын іздеп әуре - сарсаңға түседі. Ойдан қырға, жоннан жотаға
шығады. Бірақ жоғалған аты табылмайды. Бірер апта өтеді. Таудың теріскей
бетінде қоныс теуіп отырған біреу жоғалған атты ұстап алып, жолыққан адамға
тоғыз сомға сатып жібереді. Малдың жаңа иесі кәнігі бапкер екен. Ол атты
баптап бәйгеге қосады. Аламан бәйгеде ат бірінші болып келеді. Бәйгесіне өз
бағасынан екі есе көп ақша беріледі. Бәйге алған адамның қуанышы көпке
бармайды. Жайлауда жүрген ат жоғалып кетеді. Мал иесі базарға барып, үш
адамға жар салады. Әрқайсысына үш сомнан ақша береді. Бірақ бұдан ештеңе
шықпайды. Жоғалған ат әуелгі иесі жалбыр тонды кедейге қайта оралады.
Жоғалып, табылған ат - олжа деп қуанғанынан, сүйінші сұрап келген адамға үш
сом береді. Сұрағы: Сонда қашаған аттан кім қанша пайда тапты немесе қанша
зиян шекті?".
Осы тәріздес логикалық қисындағы жұмбақ, есептер қазақтарда ғана емес,
түркі тектес халықтарда да көп болған тәрізді.
Қарапайым, үйренуге еш қиындығы жоқ, отырып та, түрегеліп те, аз адам
да, көп адам да ойнай беретін "сан тастамақ" ойынын келтірейін. Бастаушы
мұғалім немесе жылдам оқушы болуы керек. Бастаушы орамал алып, көбейту
амалына берілген (4 көбейту 6) мысал айтып, бір оқушыға орамалды тастай
салады. Ол оқушы нәтижесін тез айтып, қайтадан бастаушыға береді. Бастаушы
тағы бір мысал айтып, келесі ойыншыға береді. Ойын осылайша жалғаса береді.
Нәтижесін дұрыс айтпаған оқушы айып тартады. Бұл ойын балаларды тез
ойлауға, көбейту кестесін жылдам жаттауға септігін тигізеді.
9-дың көбейту кестесін тез жаттауға арналған мынандай қызықты ойын
түрінде берілген жаттығуды келтіре кетейін. "Біреу Қожанасырдан "9-дың
кестесін білесің бе?" деп сұрапты. Сонда Қожекең, ой соны да білмейсің деп
отырсың ба, ол былай - деп сызып тұрып жазып берген екен. Бірінші 9 х 1 = 9
деп жазып аласың, содан соң стрелка бойынша 9x2 теңдігінен кейін 1, 2, 3,
4, 5, 6, 7, 8 деген сандарды жазып шығасың. 9x9 = 8 деп жазып болған соң
жоғары қарай стрелка бойынша қайтадан. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 деген
сандарды 9 х 2-ге дейін жазып шығасың. Міне, 9-дың кестесін қалай біледі
екенмін" деген екен.
9x1 =9 9x1 = 9
9x2 = 1 8 9x2 = 18
9x3 = 2 7 9x3 = 27
9x4 = 3 6 9x4 = 36
9x5 = 4 5 9x5 = 45
9x6 = 5 4 9x6 = 54
9x7 = 6 3 9x7 = 63
9x3 = 7 2 9x8 = 27
9x4 = 8 1 9x9 = 81
Мұғалім дайын ойын түрлерін қолданып қана қоймай баланың өзіне де күш
салуына болады. Мысалы, бала өзі ойдан ойын немесе математикалық ертегі
құрастырса тіптен жақсы. Мұны бос уақытында құрастыруы тиіс. Менің 4-
сыныбымда оқитын Арай атты қыздың ертегісін келтіре кетейін.
"Баяғыда Математика деген атаның 4 ұлы болыпты, Қосу, Азайту, Көбейту,
Бөлу деген. Бір күні аталары балаларын жинап алып, былай депті. Қане,
айтыңдаршы, осы өмірде қайсыларың пайдалысыңдар? Төртеуі мен, мен деп
айтыса бастапты. Дау өршіге бастаған соң аталары төрелігін өзі айтыпты.
Сендер босқа таласпаңдар, төртеуің де пайдалысыңдар. Баяғы заманнан бері
адам күнделікті тұрмыста сендерді пайдаланып келген. Сендерсіз үй де
тұрғызылмаған, малын да санай алмаған, санамақ та т.б. ойлап таба алмаған,
соңдықтан математика, балаларым, ғылымдардың патшасы деген екен". Міне,
бала ойы сіз ойлағаннан да тереңде жатыр.
Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы дамыту
Математиканы оқытудың әрбір кезеңінде оқушылардың бағдарламалық
материалды оқып үйренгендей қабылдауға терең де берік білімдеріне,
іскерліктеріне және дағдыларына, сонымен бірге, математиканы оқытудағы
қызығушылығын дамытуға да байланысты болады.
Сынып оқушылары бірдей емес. Олардың ішінде математиканы сүйіп оқитын,
оған деген ынтасы зор оқушылар да бар. Оларды жеңіл, бірыңғай жаттығулар
орындау жалықтырады. Сондықтан белгілі бір ережені меңгеретін жаттығуларды
орындағанда оларға қиынырақ тапсырмалар, міндетті емес тапсырмалар берілуі
қажет.
Қазіргі кезеңдегі мектеп математикасында әлі шешімдері тәбылмаған
проблемалар аз емес. Соның бірі оқушылардың логикалық ойлау қабілетін
дамыту, кітапқа, оқуға, білім алуға деген құмарлықтарын арттыру.
Осындай проблемаларды шешу мақсатында бастауыш сыныптан бастап
логикалық есептерді шығару керек.
Ұлы ғалым Д.И.Менделеев мұғалімдердің ғылымның сарқылмас көзін ашудағы
еңбектерін жоғары бағалаған. "Ғылымда мұғалім ғана оқушыларына терең де
мағыналы білім бере алады" деген.
Оқу еңбегінің қаруы - ой. Логикалық жәке пікір мен өзіндік талдау
біртұтас. Бұл талаптар ой мен іс-әрекеттің негізгі өзегі болып келеді. Ол
үшін әр адәм өз орнында еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, оның
сапасын қалай өсіру керектігін ойластырғаны жөн.
Қоғамның, ой-сананың өсуі, жаңа сапалық деңгейге шарықтау кезеңі,
еліміздің егемендік алып, өркениетті елдердің қатарына қосылуы - жаңа
заманның жастарынан өзіндік таланты мен табиғи қабілетін жетілдіріп қана
қоймай, олардың жаңашыл болуын, ізденістерін ұштауын талап етеді. Бұл
орайда математика, логика, информатика пәндері басты мәнге ие. Есептер
шығарғанда олардың ойларынан теориялық негізі логикалық түсініктемелерге,
әр түрлі ситуацияға негізделген ғылыми көріністер байқалады. Әрбір таным
қанағаттанарлық сезімге бөлеу үшін адамның ғылыммен ішкі үндестігі және
логикалық үндестігі біртұтас болғаны жақсы. Тек осындай жағдайда ғана
білімнің қыры-сыры ашылады, түсінбей жаттап алу, ойды жүйесіз баяндау
әрекеті сирейді. Бұған қалыптасқан оқушылардың қиялы шарықтап, білімге
құлшынысы артады.
Оқушылардың жеке ойлау қабілетін дамыту үшін олардың өзіндік күш-қуаты
мен сенімін арттыру керек. Қолынан келетін көп істердің мүмкіндіктеріне
бағыт берген абзал.
Оқушылардың білімді меңгеру үрдісі негізінен мына компоненттерден
тұрады:
1. Қабылдау.
2. Түсіну.
3. Есте сақтау.
4. Қорыту және жүйелеу.
Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұмабаев былай деген: "Ойлауды
өркендету жолдары. Ойлау - жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау
тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен
басқыштап іс істеу керек. Өркендету жолдары мыналар:
1) Баланың жанында дұрыс әсерленулер һәм ашық суреттеулердің көп
болуына иждаһат қылу керек. Әсерленулер, суреттеулер өздері аз болып және
дұрыс һәм ашық болуы керек. Әсерленулер, суреттеулер болмаса, баланың ұғым
жасауы һәм ой шығаруы қате болады. Ойдың өзінің терең болуы үшін әсерлеу
һәм суреттеулердің көп һәм ашық болуы керек. Қанша дегенмен адам
суреттеулер бойынша ойлайды. Сондықтан балаға бір пікірді ұқтырмақшы
болсақ, жалаңаш пікірді айтуда қасиет жоқ, бала пікірді суреттердің езінен
шығарып алсын.
2) Бала заттарды, көріністерді ұқсас сындары бойынша топ-топқа бөлу
сияқты. Мысалы, дыбыстарды, әріптерді бөлу өсімдікті, жануарды топ-топқа
бөлу сияқты. Бірақ баланы заттарды, көріністерді топ-топқа бөлгізіп
үйреткенде, жеңілден ауырға көшуді естен шығармау керек.
3) Бала көріністердің, ойлардың араларындағы байламды, олардың қайсысы
қайсысына себеп екенін біліп үйренсін. Бұл балаға мысалдардан ерекше заң
шығартқызып, үйрету сияқты істермен болады.
"Жаңа буын" математика оқулықтарында "Жасыл қоршаудағы стандартты емес
тапсырмалар" берілген. Бұл материал қазіргі математиканың бастауыш буынының
білім мазмұнындағы Төртінші блок - мазмұндық-логикалық есептер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бастауыш мектеп-оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін,
ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім-үздіксіз білім
берудің алғашқы басшысы, қиын да жауапты жұмыс.
Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы
дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас
қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету,
ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне
үйретеді. Дамыта оқытудың да басты мақсаты- баланы оқыта отырып, оны
шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.
Бастауыш мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани
әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-
бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің бірі.
Өйткені, қазіргі кезеңдегі қоғамның жедел дамуы ғылым мен техниканың
дамуымен байланысты болса, ал болашақта ғылым мен техниканы, өндірісті
дамытатын бүгінгі мектеп оқушылары. Сондықтан мектеп оқушылары үлкен
жауапкершілік пен білімдарлықты қажет етеді. Оқушылардың өз-өзіне сенімін
арттыру, олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу-материалы
терең ұғына білуге баулу-мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне де
байланысты.
Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай
болып келуі қажет. Бұл аталған талаптармен бірге мұғалімнің күнделікті
өтілетін әрбір сабағы ғылыми түрде негізделіп, оның тәлім-тәрбиелік мәні
жан-жақты ашылуы тиіс.
Осы талаптардың орынды атқарылуында ғана оқушыда шығармашылық қабілет
дами түсіп, оқушының оқуға, білімге деген құштарлығы дамып отырады. Оқушы
құлшынысын ұдайы дамытып әрбір өтетін сабағын жаңаша ұйымдастыра біліп,
оқытудың озық әдіс-тәсілдерін қолдана білгенде ғана бастауыш сынып
оқушыларының шығармашылық қабілеті дами түседі.
Шығармашылық дегеніміз-адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануға
ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін дұрыс ой түйіп, өздігінен
сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі.
Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
шығармашылығын дамыту, қажетті жағдайда айрықша шешім қабылдай алатын жеке
тұлғаны дайындау, осыған орай оқытуды ізгілендіру мектептерінің алдында
тұрған үлкен міндет екені белгілі.
Уақыт талабына сай оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін,
оқытудың жаңа ақпараттық технологиясын пайдаланған жөн деп ойлаймын.
Шығармашылыққа үйрету үшін мынадай жағдайларды ескеру тиіс.
Мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назары бір нәрсеге бағытталуы керек.
-Әрбір шығармашылық тапсырманы оқушыға ұсынудың мазмұны
жеткіншектердің жас ерекшелігіне, қызығушылығына үлесуі керек.
- Оқушының шығармашылықпен айналысуына мектепте, сабақ үстінде, үйде
қолайлы жағдай туғызу.
- Шығармашылық бағытқа баланы жүйелі, сапалы түрде қалыптастырып отыру
қажет.
Сондықтан баланың шығармашылығын дамытуда ұстаз көп еңбек сіңіру
керек.
Баланың қиялын дамытып, ойын ілгері жетектеуде, түрлі лингвистикалық
жаттығулардың да ролі зор. Сабақ үстінде материалды салыстырып қарама-қарсы
қою әдісі арқылы да ұғындыру өз нәтижесін береді.
Мұғалім сабақта әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс
пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға өздеріне деген сенімін арттыруға
мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс-тәсіл көмегімен өткізген әрбір сабақ
оқушылардың ойлауын және қиялын, ойын дамытып, оларды сөйлеуге үйретеді.
Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы балалардың ортасынан қабілеті
жоғары бала іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан-жақты тану, оқушылардың
шығармашылық деңгейін бақылап отыру-әрбір мұғалімнің негізгі міндеті.
Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның
рухани күшін нығайтып, өзін-өзі тануына көмектеседі.
Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани
күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау
мүмкіндіктері де әр түрлі болады. Дегенмен де әр баланың бір нәрсеге бейімі
болады. Бейімділік-оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Оқушының
шығармашылық қабілетін дамытуға мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,
қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабаққа және
сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Олар мынадай
1.Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау.
2.Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
3.Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсрымаларды шешу ана-
грамма, сөзжұмбақ, құрастырмалы ойындар т.б.
4.Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс кері есеп қарастыру,
мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын әңгіме, мәтін құру, т.б.
5.Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу.
6.Ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру.
7.Ой шапшандығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын
құрастыру.
8.Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Ал сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың
жұмыс түрлері.
1.Әр түрлі кездесулер өткізу.
2.Әр түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталастар өткізіп, алған әсерлері
бойынша шығарма жазу.
3.Балаларға арналған журналдарға жаздырып, оны сабақ кезінде үнемі
пайдалану.
4.Әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық мағлұмат жинау,
реферат жазу.
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға,
шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз
бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы қабілетті ашу оқушының
шығармашылық бағытта дамуына жете мән беру болып табылады.
Қазақ тілі сабағында сөзбен жүргізілетін жұмыс, сөздерді байланыстырып
сөйлеуге, әңгіме айтуға, шығарма жазуға көмектеседі. Сөздік жұмысы оқушыны
бір жағынан қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға,
белсенділікке ынталандырады.
Қорыта келгенде, бастауыш сыныптың қай пәнінде болсын оқушылардың
танымдық, шығармашылық қабілетін дамыта оқыту олардың сабаққа деген
қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын дамыта түседі.
Баланы оқу -тәрбие үрдісі негізінде дамыту мәселесі –бұл жылдар бойы
көптеген ғалым-психологтардың, педагогтардың, практик-мұғалімдердің
арасында пікірталас тудырып келе жатқан және күні бүгінге дейін күн
тәртібінен түспей жүрген мәселе.
Теориялық мәселелерге сүйенсек, баланың жалпы дамуы негізгі үш
факторға сай жүзеге асады. Біріншісі- биологиялық фактор, екіншісі-
әлеуметтік орта және үшіншісі-тәрбие, яғни оқу-тәрбие үрдісі. Ғалымдардың
пікірінше, осы фактордың ішінде тәрбиенің, яғни оқу-тәрбие үрдісінің ролі
зор. Көптеген ғалым-педагогтардың,практик мұғалімдердің тәжірибесіне
сүйенсек, оқу-тәрбие үрдісі негізінде дамыту мәселесінде басты рөлді, ең
алдымен, оқушының өз бетімен әрекеті, белсенділігі атқарады. Себебі, сабақ
қаншалықты сапалы болсын немесе мұғалімнің білімі, тәжірибелік шеберлігі
мол болсын, бірақ бала тарапынан өзіндік белсенділік, әрекет болмаса
жұмыстың нәтижелі, сапалы орындалуы мүмкін емес.
Өз дәрежесінде жете мән берілмей келген өзіндік жұмыс жасауға соңғы
жылдары сапалы түрде бетбұрыс жасалуда. Оған дәлел-оқушыны дамытуға
бағыттала құрылған жаңа бастауыш білім алып, дамуына жете мән беріле
бастады. Кезінде өз бетіндік жұмыстың бала дамуындағы рөлін жете көре
білген және ол жөнінде еңбек жазған қазақ ғалымдарының бірі, ағартушы-ғалым
Ахмет Байтұрсынов болды. Автордың пікірінше, бала білімді тәжірибе арқылы
өз бетімен алуы керек. Ал мұндағы мұғалімнің қызметі-балаға орындалатын
жұмыс түрлерін шағындап беру және қойылған мақсатқа жету үшін бағыт-бағдар
көрсету.
Бұдан біз А.Байтұрсынұлының 1920-30 жылдардың өзінде-ақ кейінгі
жылдары Ресей ғалымдары В.Давыдов пен Л.Зенковтың дамыта оқыту теориясының
негізі болған-өз бетіндік танымдық әрекеттің рөлін көре біліп, оның бала
дамуындағы маңызын өз кезінде қозғағандығын байқаймыз. Бастауыш сыныптарда
өз бетімен жұмысты ұйымдастыруда, оның бағдарлама мазмұнына, талапқа сай
болуы, түрлі мазмұнда және формада көрініс табуы, оқушыны шығармашылық
бағытта жұмыс істеуге бағыттауы, сондай-ақ бағаланып, марапатталауы сияқты
мәселелерге жете мән беріледі.
Өз бетіндік жұмыс-бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы.Сол себепті де
оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, олардың өз бетінше жұмысынсыз дамыту
мүмкін емес. Бастауыш мектепте өз бетімен жұмысты тиімді ұйымдастыруға жол
ашатын қолайлы жағдай-бұл оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес өзіндік
ерекшеліктері. Өйткені бұл жастағы балалардың ойлау қабілеті жоғары және
қиялдау, елестету, шығармашылық жұмысқа талпынысы басым болады.Сол себепті
де бұл жұмысты тиімді ұйымдастыра білген мұғалімге оның берер маңызы зор.
Өз бетіндік жұмыс түрлеріне қатысты материалдарды саралау және өз
тәжірибеміздің қорытындысы негізінде біз шығармашылық жұмысқа баулуда,
оқушылардің белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсетін негізгі үш
жұмыс түрін атай аламыз.
Олар
1.Логикалық дамытушы ойындармен берілген тапсырмалар өз бетімен
жұмыс түрлері,
2.Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс түрлері
3.Өз ойынан еркін тақырыпқа құрастыруға берілген әдеби
шығармашылық бағыттағы жұмыстар.
Мұнда басты назар аударатын нәрсе – оқушылардың ауызша,жазбаша
тілдерінің өзара ұштастырыла отырып және соған сәйкес жұмыстың
ауызша,жазбаша түрде көрініс табуларын талап ету.Соның негізінде ғана
біздіңше,тіл байлығы мол,сауатты да шығармашыл жас жеткіншекті тәрбиелей
аламыз.
Оқушыларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты
талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу –тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан
түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың
маңызы ерекше. Қазіргі таңда оқытудың елуден астам технологиясы бар екенін
ғалымдарымыз айтып, осылардың кейбіреуі біздің білім беру жүйемізге еніп,
тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ұстаздар қауымының алдында тұрған үлкен
мақсат-өмірдің барлық саласында белсенді, шығармашылық іс-әрекетке
қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Өмірдегі сан
алуан қиындықтарды шеше білу тек шығармашыл адамның қолынан келеді.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін бірнеше шарт орындалуы тиіс.
Олар:
1.Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу.
2.Жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болу.
3.Шығармашылық іс-әрекетке жағдай тудыру.
Оқушының шығармашылық іс-әрекетіне жағдай тудыру дегеніміз-оқушыны
ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған
бүлдіршіннен шығармашылық іс-әрекетті талап етпес бұрын, оны соған үйреткен
жөн. Осыған байланысты Оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып
оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту тақырыбын алдыма келелі
мәселе етіп таңдап алдым. Бұл мәселені алудағы басты мақсатым-оқытудың
жаңаша әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы баланың кішкентай кезінен дүниеге
өзіндік көзқарасының қалыптасуына жол ашу, шығармашылығын дамыту. Оқушының
шығармашылығына бағыт- бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген
М.Жұмабаев болатын. Ойлау жанның өте бір қиын терең ісі-деп атап көрсете
келіп, тәрбиеші баланың ойлап, үйренуіне көп күш жұмсау керектігін
ескертеді. Шығармашылыққа баулудың, өзіндік іс-әрекетін ұйымдастырудың
төмендегідей түрлері бар
-Тақырыпты мазмұнына сай жинақтау.
- Арнайы бір тақырыпта пікірталас тудыру.
- Шығарма, шағын әңгіме құру.
- Сөзжұмбақ құру, шешу
- Қиялдау арқылы сурет салу, рөлдерге бөлу.
-Мазмұндама түрлерін жазу.
Сондай жұмыстарды үнемі жүргізу шығармашылыққа баулуға, шәкірт
бойындағы талант көзін ашып, тілін байыту, қиялын ұштаумен өз бетінше
ізденуге зор әсерін тигіздік.
Болашақ данышпандарды тәрбиелейтін, дарындылардың талантының көзін
ашатын бірден бір орта-мектеп. Білім –теңіз, мектеп-кеме демекші, оның
тереңіне сипатын жетік білетін, сырын менгерген, құпиясын ашатындар ғана
бойлай алмақ. Ондай адамдарды дайындайтын- мұғалім.
Олай болса, қоғамымыздағы әрбір адам өз ойын өз тілінде-өз ана тілінде
білдіріп, білімнің жемісін сол тілде таратады. Халықтың мәңгі ғұмыры-
тілінде. Ендеше білім беру мен тәрбиеге қатысты нәрсенің бәрі де
шығармашылыққа бет бұруы керек.
Қандай технологияны пайдаланған кезде де оқушының белсенділігі,
мақсатқа ұмтылуы, ақпаратты өзі іздеп табуы, шапшандығы мен еркіндігі,
шығармашылдығы, көңіл-күйінің көтеріңкі болуы қамтамасыз етіледі.
Қорыта айтқанда, оқушылардың шығармашылығын, танымдық белсенділігін
арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп,
шығармашылық ой-өрісін арттыруда алатын маңызы ерекше.
Логикалық ойын дамытудағы ойынның рөлі
Бастауыш сыныптағы математика пәнін оқытудағы ең басты міндет -
баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту. Оқу-әдістемелік көмекші құралмен
шектеліп қана қоймай, баланың ойлау қабілетін дамытатын есеп жұмбақтар,
басқатырғыштар, интеллектуалды ойындарды пайдалану тиімді.
Бүгінгі таңда балалардың көпшілігі басын ауыртып есептегеннен гөрі
дайынды көшіруге әуес. Бар ойы компьютерлік клубтарға бару, бала
психологиясына кері әсер беретін атыс-шабыс ойындарын ойнау. Сондықтан да
әр мұғалімнің алдында Қазақстанның болашақ азаматын өз деңгейінде оқытып
шығару міндеті тұр.
Бірсыдырғы берілген білім мен тәрбие баланы тез жалықтырып жібереді.
Бала тез шаршап қалмас үшін, жалықпас үшін математика сабағындағы жаттығу
есептерін ойын ретінде өткізген дұрыс. Ойын да баланың жас ерекшелігіне
қарай таңдалып алынуы керек. Ойын оқу процесін ширатады, баланың оқуға
деген ынтасын арттырады, сабақ қызықты өтеді. Сабақта қолданылатын әр
ойынның тәрбиелік мәні зор, оқушының ой-өрісін дамытуға, логикалық ойлау
қабілетін арттыруға оң әсерін тигізетіндей болуы тиіс. Белгілі ресейлік
ғалым-педагог Л.В.Зенковтың пікірінше, ойын берілген білімді кеңейтуге,
ынтасын арттыруға, сабақтағы зерігушілікті жоюға көмектеседі.
Ойындар балаға тек қимыл-қозғалыс ләззатын ғана сыйлап қоймай, оның ой-
өрісін, санасын, логикалық ойлау дәрежесін дамытатын белгілі бір құрал
іспеттес. Сол себепті де бүгінгі таңда ұлттық ойын түрлерін сабақта тиімді
қолдану оң нәтижелерін көрсетіп келеді. Ұлттық ойындар - халқымыздың атадан
балаға мұра болып келе жатқан рухани алтын қазынасы. Көпшілігіміз
пайдаланып жүрген ұлттық ойындардың ішіндегі сирек те болса қолданып жүрген
ойындарға қазақтың есеп жұмбақтарын кіргізуге болады. Асыл қазынамыздың осы
түріне көп көңіл аударылмай келген. Бұл есептер балалардың дүниетанымын
байытуға, есепке деген құштарлығын арттыруға, сол арқылы ойын ұштауға себін
тигізеді. 1986 жылы "Мектеп" баспасынан халық есептерінің бір тобы жеке
жинақ болып шыққан. Сол кітаптан есеп жұмбақтың бір үлгісін келтірелік:
"Қаратаудың теріскей етегін жайлаған бір кедей жалғыз атынан айырылып
қалады. Атын іздеп әуре - сарсаңға түседі. Ойдан қырға, жоннан жотаға
шығады. Бірақ жоғалған аты табылмайды. Бірер апта өтеді. Таудың теріскей
бетінде қоныс теуіп отырған біреу жоғалған атты ұстап алып, жолыққан адамға
тоғыз сомға сатып жібереді. Малдың жаңа иесі кәнігі бапкер екен. Ол атты
баптап бәйгеге қосады. Аламан бәйгеде ат бірінші болып келеді. Бәйгесіне өз
бағасынан екі есе көп ақша беріледі. Бәйге алған адамның қуанышы көпке
бармайды. Жайлауда жүрген ат жоғалып кетеді. Мал иесі базарға барып, үш
адамға жар салады. Әрқайсысына үш сомнан ақша береді. Бірақ бұдан ештеңе
шықпайды. Жоғалған ат әуелгі иесі жалбыр тонды кедейге қайта оралады.
Жоғалып, табылған ат - олжа деп қуанғанынан, сүйінші сұрап келген адамға үш
сом береді. Сұрағы: Сонда қашаған аттан кім қанша пайда тапты немесе қанша
зиян шекті?".
Осы тәріздес логикалық қисындағы жұмбақ, есептер қазақтарда ғана емес,
түркі тектес халықтарда да көп болған тәрізді.
Қарапайым, үйренуге еш қиындығы жоқ, отырып та, түрегеліп те, аз адам
да, көп адам да ойнай беретін "сан тастамақ" ойынын келтірейін. Бастаушы
мұғалім немесе жылдам оқушы болуы керек. Бастаушы орамал алып, көбейту
амалына берілген (4 көбейту 6) мысал айтып, бір оқушыға орамалды тастай
салады. Ол оқушы нәтижесін тез айтып, қайтадан бастаушыға береді. Бастаушы
тағы бір мысал айтып, келесі ойыншыға береді. Ойын осылайша жалғаса береді.
Нәтижесін дұрыс айтпаған оқушы айып тартады. Бұл ойын балаларды тез
ойлауға, көбейту кестесін жылдам жаттауға септігін тигізеді.
9-дың көбейту кестесін тез жаттауға арналған мынандай қызықты ойын
түрінде берілген жаттығуды келтіре кетейін. "Біреу Қожанасырдан "9-дың
кестесін білесің бе?" деп сұрапты. Сонда Қожекең, ой соны да білмейсің деп
отырсың ба, ол былай - деп сызып тұрып жазып берген екен. Бірінші 9 х 1 = 9
деп жазып аласың, содан соң стрелка бойынша 9x2 теңдігінен кейін 1, 2, 3,
4, 5, 6, 7, 8 деген сандарды жазып шығасың. 9x9 = 8 деп жазып болған соң
жоғары қарай стрелка бойынша қайтадан. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 деген
сандарды 9 х 2-ге дейін жазып шығасың. Міне, 9-дың кестесін қалай біледі
екенмін" деген екен.
9x1 =9 9x1 = 9
9x2 = 1 8 9x2 = 18
9x3 = 2 7 9x3 = 27
9x4 = 3 6 9x4 = 36
9x5 = 4 5 9x5 = 45
9x6 = 5 4 9x6 = 54
9x7 = 6 3 9x7 = 63
9x3 = 7 2 9x8 = 27
9x4 = 8 1 9x9 = 81
Мұғалім дайын ойын түрлерін қолданып қана қоймай баланың өзіне де күш
салуына болады. Мысалы, бала өзі ойдан ойын немесе математикалық ертегі
құрастырса тіптен жақсы. Мұны бос уақытында құрастыруы тиіс. Менің 4-
сыныбымда оқитын Арай атты қыздың ертегісін келтіре кетейін.
"Баяғыда Математика деген атаның 4 ұлы болыпты, Қосу, Азайту, Көбейту,
Бөлу деген. Бір күні аталары балаларын жинап алып, былай депті. Қане,
айтыңдаршы, осы өмірде қайсыларың пайдалысыңдар? Төртеуі мен, мен деп
айтыса бастапты. Дау өршіге бастаған соң аталары төрелігін өзі айтыпты.
Сендер босқа таласпаңдар, төртеуің де пайдалысыңдар. Баяғы заманнан бері
адам күнделікті тұрмыста сендерді пайдаланып келген. Сендерсіз үй де
тұрғызылмаған, малын да санай алмаған, санамақ та т.б. ойлап таба алмаған,
соңдықтан математика, балаларым, ғылымдардың патшасы деген екен". Міне,
бала ойы сіз ойлағаннан да тереңде жатыр.
Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы дамыту
Математиканы оқытудың әрбір кезеңінде оқушылардың бағдарламалық
материалды оқып үйренгендей қабылдауға терең де берік білімдеріне,
іскерліктеріне және дағдыларына, сонымен бірге, математиканы оқытудағы
қызығушылығын дамытуға да байланысты болады.
Сынып оқушылары бірдей емес. Олардың ішінде математиканы сүйіп оқитын,
оған деген ынтасы зор оқушылар да бар. Оларды жеңіл, бірыңғай жаттығулар
орындау жалықтырады. Сондықтан белгілі бір ережені меңгеретін жаттығуларды
орындағанда оларға қиынырақ тапсырмалар, міндетті емес тапсырмалар берілуі
қажет.
Қазіргі кезеңдегі мектеп математикасында әлі шешімдері тәбылмаған
проблемалар аз емес. Соның бірі оқушылардың логикалық ойлау қабілетін
дамыту, кітапқа, оқуға, білім алуға деген құмарлықтарын арттыру.
Осындай проблемаларды шешу мақсатында бастауыш сыныптан бастап
логикалық есептерді шығару керек.
Ұлы ғалым Д.И.Менделеев мұғалімдердің ғылымның сарқылмас көзін ашудағы
еңбектерін жоғары бағалаған. "Ғылымда мұғалім ғана оқушыларына терең де
мағыналы білім бере алады" деген.
Оқу еңбегінің қаруы - ой. Логикалық жәке пікір мен өзіндік талдау
біртұтас. Бұл талаптар ой мен іс-әрекеттің негізгі өзегі болып келеді. Ол
үшін әр адәм өз орнында еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, оның
сапасын қалай өсіру керектігін ойластырғаны жөн.
Қоғамның, ой-сананың өсуі, жаңа сапалық деңгейге шарықтау кезеңі,
еліміздің егемендік алып, өркениетті елдердің қатарына қосылуы - жаңа
заманның жастарынан өзіндік таланты мен табиғи қабілетін жетілдіріп қана
қоймай, олардың жаңашыл болуын, ізденістерін ұштауын талап етеді. Бұл
орайда математика, логика, информатика пәндері басты мәнге ие. Есептер
шығарғанда олардың ойларынан теориялық негізі логикалық түсініктемелерге,
әр түрлі ситуацияға негізделген ғылыми көріністер байқалады. Әрбір таным
қанағаттанарлық сезімге бөлеу үшін адамның ғылыммен ішкі үндестігі және
логикалық үндестігі біртұтас болғаны жақсы. Тек осындай жағдайда ғана
білімнің қыры-сыры ашылады, түсінбей жаттап алу, ойды жүйесіз баяндау
әрекеті сирейді. Бұған қалыптасқан оқушылардың қиялы шарықтап, білімге
құлшынысы артады.
Оқушылардың жеке ойлау қабілетін дамыту үшін олардың өзіндік күш-қуаты
мен сенімін арттыру керек. Қолынан келетін көп істердің мүмкіндіктеріне
бағыт берген абзал.
Оқушылардың білімді меңгеру үрдісі негізінен мына компоненттерден
тұрады:
1. Қабылдау.
2. Түсіну.
3. Есте сақтау.
4. Қорыту және жүйелеу.
Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұмабаев былай деген: "Ойлауды
өркендету жолдары. Ойлау - жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау
тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен
басқыштап іс істеу керек. Өркендету жолдары мыналар:
1) Баланың жанында дұрыс әсерленулер һәм ашық суреттеулердің көп
болуына иждаһат қылу керек. Әсерленулер, суреттеулер өздері аз болып және
дұрыс һәм ашық болуы керек. Әсерленулер, суреттеулер болмаса, баланың ұғым
жасауы һәм ой шығаруы қате болады. Ойдың өзінің терең болуы үшін әсерлеу
һәм суреттеулердің көп һәм ашық болуы керек. Қанша дегенмен адам
суреттеулер бойынша ойлайды. Сондықтан балаға бір пікірді ұқтырмақшы
болсақ, жалаңаш пікірді айтуда қасиет жоқ, бала пікірді суреттердің езінен
шығарып алсын.
2) Бала заттарды, көріністерді ұқсас сындары бойынша топ-топқа бөлу
сияқты. Мысалы, дыбыстарды, әріптерді бөлу өсімдікті, жануарды топ-топқа
бөлу сияқты. Бірақ баланы заттарды, көріністерді топ-топқа бөлгізіп
үйреткенде, жеңілден ауырға көшуді естен шығармау керек.
3) Бала көріністердің, ойлардың араларындағы байламды, олардың қайсысы
қайсысына себеп екенін біліп үйренсін. Бұл балаға мысалдардан ерекше заң
шығартқызып, үйрету сияқты істермен болады.
"Жаңа буын" математика оқулықтарында "Жасыл қоршаудағы стандартты емес
тапсырмалар" берілген. Бұл материал қазіргі математиканың бастауыш буынының
білім мазмұнындағы Төртінші блок - мазмұндық-логикалық есептер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz