Қазақ халқының мәдениеті

Жоспар
Кіріспе

1 Қазақ халқының мәдениеті
2 Қазақстан археологиясындағы жарқын оқиғалар
3 Адамзаттың тарихында дінсіз мәдениет болмаған

Өткен тарихымызды қайта қарап, оның терең қойнауын ақтарып, ежелгі дүниені танып білу – аса маңызды мәселе. Халық тағдырын баян етер тарих пен оның мәдениетін оқып үйрену әр адамды отансүйгіштікке, өз елінің азаматы болуға баулиды. Міне, осындай игі істерді атқаруға Елбасының ұйытқы болуымен жүргізіліп отырған «Мәдени мұра» бағдарламасы мұрындық болды. Осы бағдарлама аясында оқырмандарға арналған ғылыми және ғылыми көпшілік басылымдар арқылы бірнеше кітаптар мен кітапшалар жарық көрді. Осы еңбектердің алдыңғы қатарында белгілі ғалым, археолог, академик К.Байпақовтың «Қазақстанның ежелгі қалалары» атты кітабы тұр.
Бұл кітаптың беттерінде ежелгі және орта ғасырлық Қазақстан қалалары туралы тұңғыш рет жан-жақты толық мағлұматтар берілген. Қазақстан қалалары Жер Орта теңізінен Қытайға дейінгі Еуразияны көктей өтіп жатқан керуен жолдардың тоқсан торабы – Ұлы Жібек жолында орналасқан. Осы жол арқылы Шығыс пен Батыс қола дәуірінен бастап ХVІІ ғасырға дейін бір-бірімен сауда, мәдени және саяси байланыста болды. Қазақ жеріндегі қалаларда Үндістанның інжу маржандары мен тәтті тағамдары, Қытайдың сусылдаған жібек маталары, Афрасиабтың қыш бұйымдары, Иранның күміс заттары сатылып жатты.
Оқырман кітап беттерінен соңғы кездегі археологиялық зерттеулердің нәтижесі мен археолог ғалымдардың ерен еңбектерімен таныса алады. Орта ғасырлық тарихшылар мен жиһангездердің сол кездегі халықтардың этникалық тарихы туралы құнды мағлұматтар берілген. Өте бай сурет кескіндерімен көркемделген кітап беттерінен қазақтың кең байтақ даласында сан алуан мәдениет ошақтарының болғанын көреміз.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақ халқының мәдениеті

Өткен тарихымызды қайта қарап, оның терең қойнауын ақтарып, ежелгі
дүниені танып білу – аса маңызды мәселе. Халық тағдырын баян етер тарих пен
оның мәдениетін оқып үйрену әр адамды отансүйгіштікке, өз елінің азаматы
болуға баулиды. Міне, осындай игі істерді атқаруға Елбасының ұйытқы
болуымен жүргізіліп отырған Мәдени мұра бағдарламасы мұрындық болды. Осы
бағдарлама аясында оқырмандарға арналған ғылыми және ғылыми көпшілік
басылымдар арқылы бірнеше кітаптар мен кітапшалар жарық көрді. Осы
еңбектердің алдыңғы қатарында белгілі ғалым, археолог, академик
К.Байпақовтың Қазақстанның ежелгі қалалары атты кітабы тұр.
Бұл кітаптың беттерінде ежелгі және орта ғасырлық Қазақстан қалалары
туралы тұңғыш рет жан-жақты толық мағлұматтар берілген. Қазақстан қалалары
Жер Орта теңізінен Қытайға дейінгі Еуразияны көктей өтіп жатқан керуен
жолдардың тоқсан торабы – Ұлы Жібек жолында орналасқан. Осы жол арқылы
Шығыс пен Батыс қола дәуірінен бастап ХVІІ ғасырға дейін бір-бірімен сауда,
мәдени және саяси байланыста болды. Қазақ жеріндегі қалаларда Үндістанның
інжу маржандары мен тәтті тағамдары, Қытайдың сусылдаған жібек маталары,
Афрасиабтың қыш бұйымдары, Иранның күміс заттары сатылып жатты.
Оқырман кітап беттерінен соңғы кездегі археологиялық зерттеулердің
нәтижесі мен археолог ғалымдардың ерен еңбектерімен таныса алады. Орта
ғасырлық тарихшылар мен жиһангездердің сол кездегі халықтардың этникалық
тарихы туралы құнды мағлұматтар берілген. Өте бай сурет кескіндерімен
көркемделген кітап беттерінен қазақтың кең байтақ даласында сан алуан
мәдениет ошақтарының болғанын көреміз. Қазақстанның отырықшы қала халқы мен
көшпелі тайпалары көрші елдермен және алыс жұрттармен қарым-қатынас жасауы
арқасында адамзаттың ежелгі өркениетінің алмас тасындай жарқыраған далалық
мәдениетті өмірге алып келді. Орта ғасырларда Қазақстанда жүздеген қалалар
өмір сүрген. Олардың тамаша архитектуралық үйлесімдіктері, сарайлары,
мешіттері, мавзолейлері, медреселері, ұстаханалары, шеберханалары кімді
болмасын таңғалдырмай қоймаған.
Қазақстан археологиясындағы жарқын оқиғалардың бірі – жазба деректерде
көрсетілген орта ғасырлық қалалық мәдениет пен қалалардың табылуы болды.
Автор Қазақстан – тек көшпенділер Отаны деп айтылып келген жаңсақ
пікірлерді жоққа шығарып, қазақ жерін далалық өркениеттің төл бесігі
болғандығын дәлелдеп берді. Ол өркениет диһан мен малшы, қала мен дала
мәдениеттерін бойына сіңірді.
Қазақстан археологтары мен тарихшылары дамыған орта ғасырларды (ІX-XІІ
ғасырлар) қалалық мәдениеттің дамуының шырқау шегіне жеткендігін дәлелдеді.
Сол кезде қоғамның, қолөнердің, ғылымның, өнердің, архитектураның шыңына
жеткендігін көрсетеді. Қазақстанның қалалары саяси әкімшілік қызметін
атқарып қана қоймай, қолөнердің сауда мен ауыл шаруашылығы тауарларының
шоғырланған орны болды. Орта ғасырлық қалалар халқының этникалық құрамы
негізінен, түркі тайпаларынан тұрды.
Кеңес дәуірінде монғол шапқыншылығынан кейін Қазақстан жерінде отырықшы
мәдениет тоқтап қалды деген пікір қалыптасқан болатын. Автор соңғы 15
жылда Қазақстан археологтары Сарайшық, Жайық, Сауран, Бұзық және Орталық
пен Шығыс Қазақстанда кейінгі орта ғасырларға (XІІІ-XVІІ ғасырлар) жататын
бірнеше қалаларға зерттеулер жүргізіп жатқанын баяндап отыр.
Археология тәрізді ғажап ғылым мен ғалымдар еңбегінің арқасында ұлы
Жібек Жолындағы орналасқан Қазақстандық Отрар, Сауран, Испиджаб, Тараз,
Талхир, Суяб, Баласағұн, Қойлық, Құлан, Жайық, Сарайшық қалаларының тарихы
мен мәдениеті туралы қызықты мағлұматтар алып келеміз.

Дін және мәдениеттің арақатынасы жөнінде қыруар пікірлер айтылуда.
Соңғы кездері діни экспансия алаңына айналған елімізде дініміз өзгерсе
өзгерсін, мәдениетіміз өзгермесін (Дулат Исабеков, ҚӘ, №14, 18.04.2003ж.)
дейтіндей ора шолақ пікірлер де айтылуда. Осы мәселеге байланысты ғылыми
қорытынды жасау үшін алдымен қоғам өмірінің ең маңызды ұстыны саналатын дін
мен мәдениеттің арақатынасын анықтайық. Бүгінгі мәдениеттану, антропология
және социология саласының теоретиктері дінді мәдениеттің ең маңызды
құрамдас бөлігі деп санайды (мысалға Эдвард Бурнетт Тайлор, Леслие Уайт,
Радклифф Броун, Рут Бенедикт, Франц Боаз, Бронислав Малиновский, Уиллиам
Хавиланд қатарлы ғалымдардың еңбектерін айтуға болады). Дінсіз қоғам
болмайтындықтан, дінсіз мәдениет те болмайды. Дін әлеуметтік құбылыс,
қоғамды қалыптастыратын ұйытқы ретінде адамзат өмірінде аса маңызды рөл
атқарады. Кейбір идеологиялар мен саяси ағымдар діннің осы рөлін
пайдаланғысы келеді. Бүгінгі күні дүниежүзінде орын алып жатқан саяси,
әлеуметтік, мәдени һәм экономикалық уақиғалардың негізінде діни
факторлардың бар екенін айту жаңсақтық болмас. Әсілі, дін осы салаларға
бағыт-бағдар беретін күштің бірі, тіпті ең бастысы. Қоғамдық құрылымның
анатомиясында діннің алатын орны ерекше. Қоғамдарды басқа қоғамдардан
ажырататын ең негізгі қасиеттің бірі осы діннің өзі болып табылады.
Заманауи әлеуметтану ғылымдары қатарынан социология, психология,
антропология, мәдениеттану, философия, саясаттану, өнертану дінді
зерттеумен шұғылданады. Бұлар дінге әлеуметтік феномен, қоғамдық уақиға
және қоғамға пішін беретін құдірет ретінде қарайды. Тіпті, халық арасында
кең таралған хұрафи сенімдер мен ырым-секемдердің қаншалықты әсерлі екені
баршаға белгілі. Діннің мәдениетті қалыптастырушы басты күш екеніне дау
жоқ. Әсіресе, бүгінгі өтпелі кезеңде азаматтардың өзін-өзі танып-білуі,
ортақ ұлттық мұраны қалыптастыруы және ХХІ ғасырдағы халқымыздың өсіп-
өркендеуінің басты құралы - дініміз.
Маркс еңбектерінде идеология мәселесіне өзін жетектеген күштің дін болғанын
жазған. Мұндай жағдайды Фейербахтың еңбектерінен де табуға болады. Мысалы,
Фейербахтың ой жүйесі сезім арқылы білінетін нәрселердің ғана бар
екендігіне негізделуші еді. Сол себепті Тәңірдің барлығын растайтын нақтылы
дәлел болмайынша Оның барлығын дәлелдеуге болмайды деген философ. Сондықтан
да Фейербах дін әкелген дәлелдерді ғылыми айғақтарға жатқызбай, жай қараңғы
сенім қатарына жатқызған. Сөйтіп, ол Маркс пен Энгелске қатты ықпал
жасаған. Міне, Фейербах философиясының әсеріне шалдыққан адамдар бізде де
жеткілікті. Маркстің дінді халықтың апиынына теңеуі және Гегелдің құқық
философиясына сын атты мақаласы осы сарында жазылғаны белгілі. Маркстің
пікірінше дін адамды белгілі қағидалардың құлына айналдырады, діннен ада
болған адам осы алданыштан да азат болады. Мұнымен, Маркс дін мен
идеологияның арақатынасын мойындайды.
Әлеуметтану ғылымдары ішінде ең көп дау-дамай туғызғандардың бірі
мәдениеттану болып табылады. Мәдениет дегенде кейбіреулердің есіне тек
Пикассо, Моцарт, Чайковский түседі. Ал, мәдениет ұғымы шынында өте кең
ауқымды қамтиды. Әр қоғамның қоғамдық қасиеттерінің материалдық және рухани
тамырлары бар. Мәдениет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.