Билер жөнінде бірер сөз

1 Ежелден келе жатқан аталы дәстүріміз — шешендік өнер
2 Қазақ билері

Қазақ жұрты жаратылысынан шешендік өнерге бейім халық, Оның қиыннан қиыстыра, төтеннен төге сөйлейтін тапқыр да ақылды, бейнелі де бедерлі, аталы да баталы, нақыл, қанатты ойлары женінде өзіміз де, өзгелер де таңдай қағып айтудамыз. Шешендігінің үстіне қазақ халқы — ақын халық. Түйеге мінгеннің төрт ауыз, атқа мінгеннің алты ауыз өлеңі бар демекші, кез-келген үлкен-кіші, әйел-еркек «ауылдың алты ауызын», «қөнақ кәде», «жар-жар», «бет ашар», «той бастарды» домбыраға қосылып термелей жөнеледі.
Ал, аналар болса, тұн ұйқысын терт бөліп, түнде бесік таянып, бесік жырын тербейді. Ақын, жыраулар болса, таң бозарып атқанша елін қорғаған батырлар, хандар, билер жөнінде және махаббат хикаясын шертіп хисса — дастан толғайды. Демек, ақындық пен шешендік өнер егіз. Оны бір-бірінен ажырата қарау әбестік.
Ал, би, шешендер даулы мәселені түйінді төрт-ақ ауыз сөзбен тындырып отырған. Тындырғанда да хатсыз, харарсыз, ауызша жүзеге асып, бітіп жатқан. Ертедегі бір бидің өзі. осы күнгі соттың да, прокурордың да, милицияның да, қаншама мекеме, ұйым басшыларының да қызметін атқарып келген ғой.
Атқарғанда да ол билердің кесім, бітімі көпшіліктің көзінше ашық аспан астында айдан анық жария боп отырған. Ешқандай құпия, алдын ала ымыраласу, пәтуала-су деген болмаған. Билер өзінің сөзін, билік шешімін, «Ал, халайық, бұған не дейсіңдер, ризамысыңдар?» деп көпшілікке салып мақұлдасар еді. Бұдан артық қандай жариялылық болмақ. Осы күнгі айтып жүрген жариялылық, демократиялылық адамгершілік пен гумманистік дегенінің өзі осы емес пе?