Жасөспірімдік кезеңдегі қоғамдық, белсенділік және дүниетанымның қалыптасуы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жасөспірімдік кезеңдегі қоғамдық, белсенділік және дүниетанымның қалыптасуы

Мүдделер мен рухани талап-тілектер. Қазіргі совет жігітгері мен қыздарын олардың 3040-жылдардағы құрдастарымен салыстырғанда жастардың жалпы мәдени денгейінің, интеллектілік мүдделерінің кендігі мен жан-жақтылығын аңғармау мүмкін емес. Радио, теледидар, кино, көпшілікке арналған ғылыми басылымдардың арқасында жоғары кластағылар ғылым мен техниканың ең жаңа жетістіктерін біліп отырады. Жүргізілген психологиялық зерттеу оку үлгірімі тәуір жоғары класс оқушыларының ғылым, техника, мәдениет пен спорттың ен жаңа жетістіктері туралы хабардарлығы мұғалімдерден кем түспейтінін, ал кейде ұстаздарынан асып түсетінін көрсетеді. Бұлай болмауы да мүмкін емес: ғылыми-техникалық революция заманында әрбір келесі үрпақ өзінен бұрынғыдан білімдірек болуы тиіс. Жастардың бос уақытын өткізуі де аға ұрпақтардан гөрі мазмұндырақ. Жоғары кластағылардың көпшілігі ғылымға, елдің саяси өміріне, халықаралық қатынастарға, спортқа, өнерге өте зор ынта қояды. Олардың сүйікті істері кітап оқу, кинофильмдер мен телевизия хабарларын көру, спортпен шұғылдану, туризм және т. б. көптеген жайлар. Физикалық-математикалық, химиялык және басқа олимпиадаларға қатысушылардың барған сайын көбеюі жастарда ғылымға деген ынтаның белсенді, творчестволық сипатта екендігін көрсетеді. Жігіттер мен қыздар ғылыми дүниетанымды калыптастыру үшін айрықша маңызы бар әлеуметтік проблемаларға (қоғамтануға, философияға) деп қояды.

Алайда қазіргі бар жағдайды дәріптей беру қате әрі зиянды болар еді. Аға ұрпақты барынша алаңдататын бірқатар проблемалар бар. Алдымен қалада және деревняда, сондай-aқ әр түрлі әлеуметтік ортада тәрбиеленген жігіттер мен қыздардың да-му деңгейі мен мүдделерінің диапазонында әлі де болса үлкен айырмашылықтар сақталуда. Партия мен үкімет бұл теңсіздікті жою, ең болмағанда азайту үшін барлық жағдайды жасап отыр, бірақ мұндай міндет жылдам шешілуі мүмкін емес. Әсіресе қалада мектептің мәдени-тәрбие жұмысының орталығы регіндегі рөлінің біршама төмендегені алаңдатады. Мұғалімнің жағдайының өзі де күрделілене түсті. Бір кезде ол деревнядағы ең білімді, ал кейде тіпті жалғыз сауатты адам болып, мұғалім деген атақтың өзі оның беделін барынша көтеретін еді. Бүгінде ол басқа кәсіптің адамдары сияқты өзіне соншалық қажетті беделге өзінің жеке басының қасиеттерімен жетіп, сақтауға тиіс, ал бұл анағұрлым қиынырақ.

Кейде қазіргі жастардың мүдделерінің ауқымдылы тым кең емес пе, мұның өзі үстірттікке, жаңғалақтыққа, өзі іздеп табудың орнына дайын білімдерді енжарлықпен меңгеруге дағдыландырмай ма деген қауіп айтылады. Алайда бұл көбіне-көп оқытудың сипаты мен әдістеріне байлаңысты. Жоғары кластарда оқитын жас өспірім жігіттер әдетте оқудың неғұрлым белсенді және дербес формаларын жақсы көреді, сондықтан мектеп бұл қажеттерді қанағаттандыруға тиіс.

Ойлаудың «техницизмі» және гуманитарлық мәдениетті, әдебиетті, өнерді жете бағаламау елеулі қауіпі туғызады. Мұндай тенденция шын мәнін де бар, сондықтан онымен күресу қажет. Жоғары класс оқушылары өнердің әр қилы түрлеріне өте-мөте әркелкі ортақтасады. Бірегей мүмкіндіктері бар Ленинградтың өзінде жоғары кластар оқушыларының ішінен бірен-сараңдары ғана балетті өзінің көркемдік әуестігі деп атаған; бірде-біреуі операны әуестігім деп атамаған. Бейнелеу өнеріне деген ынта біршама төмен. Музыкалық мүдделер саласында жеңіл музыка мен джаз көбіне қалғандарының бәрін «тықсырып» тастаған. Кітаптар мен кинофильмдерді бағалаудың критерийлері де жоғары кластағылардың көбінде жетілмеген болып келеді.

Алайда бұл проблемалардың бәрінің жасқа қатысты дегеннен гөрі әлеуметтік проблемалар екендігін атап көрсеткен жөн. Білім деңгейі мен семья жағдайындағы айырмашылықтар мұнда жасқа байланысты айырмашылықтардан гөрі көлемдірек.

Бағалау бағдарлары және қоғамдық белсенділік. Балаң жастық әлеуметтік белсенділіктің едәуір артатын кезеңі. Совет жігіттері мен қыздар ішкі және халықаралық өмірдің оқиғаларына деп қоюмен бірге, өздері коммунизм құрылысына белсене қатысушылар болғысы келеді. Алайда оқушы жастардың ересектердің еңбек өміріне нақты қатысу шамасы шектеулі. 1906 жылы туған адамдардың ішінен 16-жаста үштен біріне жуығы жұмыс істеген, ал 20 жаста жігіттердің бәрі дерлік еңбек өмірін бастаған екен. Бүгінде олардың құрдастарының көбі әлі оқып жүр. Мұның өзі қазіргі жастардың артықшылығы және білімдер адамдарды- керек ететін қоғамның объективтік қажеттілігі. Бір-ақ сонымен қатар бұл әлеуметтік кемелділіктің неғұрлым кем басталатынында білдіреді.

Ересектіктің субъективтік критерийлері сан алуан, олардың ішінде білім алуды аяқтау, өз алдына еңбек өмірін бастау, әке-шешесінен материалдық тәуелсіздік, азаматтық кәмелеттік, әскерде қызмет атқару, үйлену, тұңғыш баласының тууы бар. Бұл оқиғалардың бірден болмайтыны өзінен-өзі түсінікті, сондықтан адам өзінің ересек болғанын бірден емес, біртіндеп сөзінеді. Бірақ аталған критерийлердің ең маңыздысы қалай дегенмен еңбек қызметінің басталуы болмақ.

Жоғары класс оқушыларының оқу істері көп болса да, олар оған қанағаттанбай, қоғамдық пайдалы еңбекке ұмтылады, оны практикалық пайдасына қоса, өзін орнықтырудын, маңызды-құралы деп біледі. Жаздағы ауыл шаруашылық жұмыстары, экспедициялармен құрылыстарға қатысу, қоғамдық тәртіпті сақтауға көмектесу, қартайғандар мен кіші жастағы мектеп оқушыларына қамқорлық жасау осының бәрі жігіттер мен қыздардың еңбек өміріне ортақтасуының сан алуан түрлерінің біразы ғана. Мектеп комсомолы қызметінің маңызды саласы аға ұрпақтардың революциялық дәстүрлерін біліп-үйрену және әскери-патриоттық жұмыс.

Жоғары кластар оқушыларының қоғамдық белсенділігінің өз психологиялық ерекшеліктері бар. Жастық шаққа тән роман-тизм жастарды көбінесе үлкен істерді қолға алуға ұмтылдырады, үлкен істің ұсақ-түйектен құралатынын олар сырттан көмек болмайынша әлі біле бермейді. Бірақ үлкен қоғамдық бастамалардың нәтижесі көбінесе бірден емес, ұзақ уақыт өткеннен кейін барып көрінеді. Ал жастарға өз еңбегінің нәтижесін міндетті турде өзі көріп, сөзінуі керек. Егер ондай нәтижелер болмаса, оңай басталған елігу дәл осылай тез басылып, оның орнын немқүрайдылық басады. Осы себептен де А. С. Макаренконың таяудағы және шалғайдағы перспективами ұштастыру туралы белгілі нұсқауын ескеру ерекше маңызды.

Романтизм мен мұратка ұмтылудан жастар барынша күш са-лу, ерлік пен қаһармандық талап етілетін кез келген бастамаға ерекше ергіш келеді. Мұның өзі жанқиярлық пен батылдық, жамандыкқа келіспеушілік секілді асқақ адамгершілік мұраттарды тәрбиелеуге қолайлы жағдай жасайды. Бірақ елден ерекше болып, жарқырай көрінуге ұмтылу кейде әлеуметтік тұрғыдан зиянды арналарға (батылдығын, елден ерекшелігін көрсету амалы ретіндегі сотқарлық, бұзақылық) ойысады.

Сонымен бірге, жас өспірімдік максимализм, асыра бағалау мен талаптану көбіне шындық болмысты дұрыс, байыптап түсінуге бөгет болады. Жас өспірім кейде көпке дейін жеткіншектік сыңаржақтылықтан, ымырасыз бірбеткейліктен арыла алмай жүреді. Қейбір жоғары класс окушыларында өзінше бір гиперкритицизмнің белгілері аңғарылады: олар өздері де осы жағдайлардың нәтижесі екендігін ұмытып айналасындағы дүниеге сырттан қарағандай болады. Мұндай жас өспірімдер алдымен өздерін қанағаттандырмайтын, өздерінің мұраттарына сай келмейтін жағдайларға назар аударуға бейім тұрады. Ал, міндет кемшіліктерді көруді ғана емес, оларды түзеу үшін күресе білуді де үйренуде болмақ.

Кейде мектептегі жағдайлардың өзі осындай ниеттерге ойыстырады. Егер комсомол жұмысы мектептің ішкі істерімен ғана тұйықталса, ол динамизмінен, ауқымдылығы мен тартымдылығының айрылады. Егер ересектер мектептің комсомол ұйымына әдеп сақтап кәмектесудің орнына ұсақ-түйек қамқорлық жасаса одан да жаман. Қоғамдық жұмыс дербес жұмыс болудан қалса болғаны балалар үшін қызғылықтығынан айрылып, іш пыстыратын ескі сарынға айналады. Мектеп активінің жыныстық құрамының үлкен маңызы бар. Көптеген мектептерде активтің жартысынан көбі қыздар болады: олар өздерімен жасты ер балалардан гөрі көбіне тіл алғыш, мұғалімдерге олармен жұмыс істеу оңайырақ. Бірақ күштердің мұндай орналасуы ер балалар арасынан лидер болуға лайықтыларын мектеп ішіндегі қызметтен шектетеді де, олардың стихиялық топтар мен байланысын нығайта түседі.

Жас өспірім жігіттер мен қыздардың есеюін жасанды түрде тежеу оларда инфантилизм, немқұрайдылық пен жауапсыздык сезімін туғызады, мұның өзі ересек адамда ерекше қауіпті болатын сапалар. Үнемі қамқорлыққа дағдыланған адамдар тіпті қажет болғанның өзінде жауапкершілікті өзіне ала алмайтын болып шығады. Кейде мұндай бағып-қағу бұзақылық пен жастардың қылмысы түрінде көрініп терең иррационалдық қарсылық туғызады.

Жеке адамның өзін-өзі тәрбиелеуі мен өз іс-әрекетінен бө-лек белсенді өмірлік позицияның қалыптасуы мүмкін емес. Жоғары кластарда комсомол мен оқушылардың өзін-өзі басқару органдарының рөлі ерекше зор.

Дүниетанымның қалыптасуы. Балаң жастық дүниетанымның қалыптасуындағы шешуші кезең. Әлбетте, дүниеге кезқарастың негіздері анағұрлым ерте, балалық кезден қаланады. Мұның өзі белгілі бір адамгершілік әдеттерді, нұсқауларды, жағымды, жағымсыз жайларды іс жүзінде меңгеруден басталады, бұлар кейіннен ұғынылын, мінез-құлықтың белгілі бір нормалары мен принциптеріне айналады.

Алайда адам дамуының біршама жоғары сатысында ғана онда бұл принциптерді белгілі бір тұтас жүйеге жинақтау қажеттігі келіп шығады; ол оған айналасындағы дүниені түсініп қана қоймай, оны бағалауға, оған деген өз қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл дүниетанымдық ізденістер айналадағы дүниенің қайсыбір жағын немесе өзінің мінез-құлқын болсын біршама асыра бағалаумен қатар жүреді.

Дүниетаным қалыптасуының бірінші көрсеткіші дуниенің неғұрлым жалпы принциптеріне, табиғат пен адам болмысының әмбебап заңдарын танып білуге деген ынтаның өсуі. Мұның өзі кейде «пәлсапа соғу» түрінде болса да, жоғары класс окушыларын да бұл кезде қалыптасқан бытыраңқы мәліметтер мен фактілердің жиынтығын қорытуды барынша қажетсінушілік болады. Қоғамтану сабақтары, сондай-ақ философия жөніндегі факультативтік сабақтар немесе үйірмелер мұндай бір жүйеге келтіруді едәуір оңайлатады.

Дүниеге көзқарасты қалыптастыру танындық белсенділікке барып саймайды. Бұл процесте көбіне өмірдің мәні туралы сұрақтың төнірегіне топтасатын түбегейлі әлеуметтік-адамгершілік проблемаларды шешу басты орын алады. Бұл сұрақ әдетте жалпы ортақ әмбебап формуланы талап ету сияқты жалпы түрінде қалыптасады. Бірақ іс жүзінде жас өспірім биологиялық немесе әлеуметтік эволюцияның жалпы бағыты қандай де-ген сұраққа ғана емес және бұл сұрақтан гөрі өзінің өмірін коғамдық маңызы бар мазмұнмен қалай толықтыру керек деген сұраққа жауап іздейді. Нақ осы себептен өмірдік мәні туралы мәселе осындай интимдік әрі эмоциялық маныз алады және оған дайын жауап болмайды.

Әмірлік жоспарлар және кәсіп таңдау . Жалпы дүниетанымдық ізденістер өмірлік жоспарларда орнығын, нақтыланады. Жеткіншектердің өмірлік жоспарлары көбіне әлі бұлыңғыр болады және арман дүниесінен әлі бөлінбеген. Жеткіншек өзін алуан түрлі рольдерде қиялдап елестетеді, олардың тартымдылық дәрежелерін салыстырып өлшейді, бірақ өзі үшін бірдеңені біржолата таңдап алуға батылы бармайды және ойға алданына жету үшін көбіне еш нәрсе істемейді. Жас өспірім неғұрлым есейген сайын таңдау қажеттігі соғұрдым күшейе түседі. Ойдағы, қиялдағы немесе абстрактілік көптеген мүмкіндіктердің ішінен неғұрлым шынайы әрі қабылдауға келетін бірнеше вариант біртіндеп тұлғаланып, осылардың арасынан біреуін таңдау ке-рек болады.,

Өмірлік жоспар кең ұғым. Ол өзін жекелей анықтаудың бүкіл саласын моральдық бейнені, өмір стилін, талап-тілектер деңгейін, шұғылданатын істерді т. б. қамтиды. Көп жайлардың тек жалпы түрде ғана тұлғаланатыны түсінікті.

Жоғары кластағылар үшін кәсіп таңдау ең маңызды, шұғыл әрі қиын іске айналады. Психологиялық тұрғыдан болашаққа ұмтылған және тіпті кейбір аяқталмаған кезеңдерден ойша «секіріп те кетуге» бейім жас өспірім (әсіресе оныншы класс окушысы) іштей мектепті енді ауырлай бастайды; мектептегі өмір оған уақытша, нағыз өмір емес, өзін әрі тартын, әрі біраз жүрексіндіретін басқа бір бай және шынайы өмірдің босағасы секілді болып көрінеді. Ол болашақ бұл өмірдің ең алдынен кәсіпті дұрыс таңдап алуына байланысты екенін жақсы түсінеді. Жас өспірім қаншалық жеңілтек және бейқам болып көрінгенімен, қәсіп таңдау оның басты және тұрақты қамы.

Бәсеке мен жұмыссыздық дегеннің не екенін білмейтін совет мектеп окушысы мамандықтың тіршілік құралын беретін кәсіп деп қарамайды, өзінің өмірлік ісі, өз қабілеттерін барынша жүзеге асыра алатын өмірлік мақсаты, іс-әрекет саласы дей қарайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.