Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасына шетелдік инвестицияларды тарту
1. Инвестиция теориясының негізгі ережелері
2. Инвестиция көздері.
3. Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасына шетелдік инвестицияларды тарту принциптері.
4. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
5. Ұлттық экономикаға шетелдік инвестицияларды
тартуды талдау
6. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды талдау болжамы
№2. тақырып ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯ.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру принциптері.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың басымдылық бағыттары
ІІІ
1. Макроэкономика тұрғысынан жиынтық ұсыныс
2.Объективтік және рационалды күту теориясы
2. Инвестиция көздері.
3. Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасына шетелдік инвестицияларды тарту принциптері.
4. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
5. Ұлттық экономикаға шетелдік инвестицияларды
тартуды талдау
6. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды талдау болжамы
№2. тақырып ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯ.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру принциптері.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың басымдылық бағыттары
ІІІ
1. Макроэкономика тұрғысынан жиынтық ұсыныс
2.Объективтік және рационалды күту теориясы
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді, ұлттық экономиканың көптеген макро – пропорциялары инвестиция қозғалысына тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша инвестиция мен жинақ ахуалы (яғни көзі немесе резервуары) әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу соларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады (мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы болады. Мұнда «жинақшы» мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір, сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге аспайды, егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса, кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу соларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады (мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы болады. Мұнда «жинақшы» мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір, сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге аспайды, егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса, кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
1. Инвестиция теориясының негізгі ережелері
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макро – пропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша инвестиция мен жинақ ахуалы (яғни көзі
немесе резервуары) әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу
соларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін,
немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер процент
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге
аспайды, егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса,
кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
2. Инвестиция көздері.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға
және шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
1. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
2. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
3. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
4. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
1. пайда нормасын күту;
2. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасына шетелдік инвестицияларды
тарту принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
4. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
5. Ұлттық экономикаға шетелдік инвестицияларды
тартуды талдау
Ұлттық экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін бірнеше
шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік инвестицияларға
қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет шетел
инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай жасауы
керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді кіріптар
етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда.
6. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды
талдау болжамы
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс. Экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін
бірнеше шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік
инвестицияларға қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет
шетел инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай
жасауы керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді
кіріптар етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру
принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға және
шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
5. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
6. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
7. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
8. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
3. пайда нормасын күту;
4. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
Инвестиция теориясының дамуы жайындағы мәліметтер
Инвестиция- болашақта көбейту, пайда табу жоспарланған басқа да
нәтижеге жету мақсатында жұмылдырылғпн құралдар мен ресурстар. Мұндай
салымдар төлем қабілеттік, мерзімді қайтарымды шарттары негізінде жүзеге
асырылады.
Инвестициялар негізінде келесідейқұралдар мен ресурстар пайдаланылады.
1. Ақша құралдары: мақсатты банк салымдары, пайдалар, акциялар, облигация
т.б. құнды қағаздар.
2. Жылжымалы-жылжымайтын мүлік-ғимараттар, құрал-жабдықтар, көлік
құралдары.
3. Авторлық құқық объектілері, лицензия потенттер, ноу-хоу,
бағдараламалық өнімдер басқа да интеллектуалдық құндылықтар
4. Жерді табиғат ресурстарын басқа да мүлік түрлерін пайдалану құқы.
Экономикаға инвестициялық салымның мәселесін шешуде ғалымдардың
теориялық жұмыстарында, сонымен қатар, заңдылық актілерінде мәселен
Инвестиция жөніндегі ҚР-ның заңында 1995 жылы 19 қаңтардағы Мемлекеттік
басқарудың тиімділігінжоғарлату бойынша шараларында және ҚР-ның
экономикасына шетел инвестициясын тарту процесін реттеу заңның күші бар ҚР-
ның Президентінің жарлығында 1996 жылы 16 қыркүйекте Сыртқы бойынша алыс-
беріс комиетінің құрылуымен және т.б. бейнесін табады.
Халықаралық ғаламдану және бірігу кезеңінде кез-келген елдің
әлеуметтік-экономикалық даму жетістігі ұлттық және шетел инвестицияларының
тиімді жұмыс істеуіне байланысты. Инвестиция экономикалық өсудің тек қана
бір көзі емес, сонымен қатар, әлемдік экономикаға енудің өзіне тән
алғышарты болып табылады. Инвестициялар дегеніміз мейлінше кең ауқымды
ұғым. Қаржылық анықтамасы бойынша инвестиция-ол табыс алу мақсатында
шаруашылық қызметке салынатын активтің барлық түрі. Инвестицияның
экономикалық анықтамасын былайша тұжырымдауға болады. Инвестиция-ол құруға,
кеңейтуге, қайта құруға және негізгі капиталды техникамен қайта жабдықтауға
кететін шығындар.
Инвестициялық терминологияның өрістеуі Қазақстанда да, посткеңестікте
90 жылдарға тура келеді. Сөзсіз инвестициялық қызмет пайда табуға
бағытталған (кәсіпкерлік сияқты), бірақ оны жүргізу барысында әлеуметтік
тиімділіктің болғаны және қол жеткізілгені жөн (халықтың материалдық әл-
ауқатын жақсарту, жұмыссыздықты азайту және т.б.) және де осы тиімділіктің
экономикалық (жаңа технологияларды енгізу, экономиканың артта қалған
салаларын дамыту және т.б.), эконологиялық (қазіргі кездегі проблемаларды
шешу және болашақтағы экологиялық проблемаларды болдырмау, қоршаған ортаның
өмір сүруі үшін қолайлы жағдай жасау және т.б.) және ғылыми техникалық
тиімділіктермен (отандық ғылым мен техниканы, инновациялық қызметті дамыту
және т.б.) ұштасып жатуы қажет. Бүкіл әлемде инвестициялар осы мақсаттар
үшін пайдаланылады, әсіресе шетелдік инвестициялар. Мысалы, осыдан 50 жыл
бұрын, Германия мен Жапонияның экономикасына капитал салу өте қауіпті деп
есептелінетін. Бірақ шетел инвесторларын біліктілікпен және іскерлікпен
тартып орналастыру бұл елдерге экономикалық дағдарыстан шығып қана қоймай,
әлемдік қауымдастықта жетекші орындарға ие болуға мүмкіндік берді.
Инвестицияны ұлттық табыс тұрғысынан қарастыра келіп, батыстың кейбір
зерттеушілері оны капиталдың нақты қорына қор қосу деп есептейді. Іс-
жүзінде инвестиция тұрғын үй құрылысын, жабдық орнатуды, фабрикалар,
офистер тұрғызуды және фирманың товар қорын ұлғайтуды қамтиды.
Инвестицияны мемлекеттік қолдаудағы шетелдік тәжірибелер
№2- тақырып ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯ.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды
қызықтыру принциптері.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс. Экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін
бірнеше шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік
инвестицияларға қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет
шетел инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай
жасауы керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді
кіріптар етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру
принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға және
шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
9. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
10. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
11. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
12. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
5. пайда нормасын күту;
6. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
1. Инновациялық кәсіпкерліктің негізгі бағыттары.
Инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдаудың бiр тәсiлi республика
аумағында инновациялық орталықтарды, инкубаторларды, технопарктердi,
консалтингтiк және оқытатын фирмаларды, инновациялық кәсiпорындарды
конструкторлық-технологиялық қолдау жөнiндегi ұйымдарды қамтитын, аймақтық
ерекшелiктердi ескере отырып, бiрыңғай үйлестiрiлген инновациялық
инфрақұрылым қалыптастыру болмақ.
Инфрақұрылымды қалыптастыру кезiнде мемлекет аймақтардағы олар
құратын ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет объектiлерi ғылым және
техника саласымен байланысты барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
ортақ болуына сүйенетiн болады. Бұл инновациялық даму мiндеттерiн шешу
кезiнде - ғылыми ұйымдардың, инновациялық кәсiпорындардың, жоғары оқу
орындары мен шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң әлеуетiн бiр ортаға
бiрiктiруге мүмкiндiк бередi.
Конструкторлық-технологиялық жаңалықтарды жетiлдiру мен өндiрiстердi
дайындауға, бәсекелестiкке қабiлетті ғылымды қажетсiнетiн өнiмдердi және
жоғары технологияларды әзiрлеу кезiнде инновациялық кәсiпорындарды
өндiрiстiк-технологиялық қолдауға ерекше назар аударылатын болады. Бұл
құрылымдардың ғылыми-техникалық әзiрленiмдердi және маркетингтi, жарнамалық
және көрме қызметiн, патенттiк-лицензиялық жұмысты және интеллектуалдық
меншiктi қорғауды қоса алғанда, жергiлiктi және шетелдiк рыноктарға ғылымды
қажетсiнетiн өнiмдердi жылжытуда рөлi белсендi болмақ.
Аймақтардың экономикалық мамандануын, өнеркәсiптiк, ғылыми және оқу
әлеуеттерiнiң бар болуын ескере отырып, Атырау, Ақтау, Ақтөбе, Павлодар,
Шымкент, ¤скемен және басқа да қалаларда бизнес-инкубаторлар және
технопарктер жүйесi құрылатын болады.
Инновацияларды тұтынушылар мен жаңа енгiзiлiмдердiң авторлары
арасында ақпараттық алмасуды қамтамасыз ету үшiн алдағы уақытта "Интернет"
жүйесiнде арнайы сайтта ұсынылатын деректер базасы құрылатын болады.
Қазақстан дамудың инновациялық жолына өту кезiнде қазiргi менеджмент
саласында кең бiлiмi бар мамандарға зәру болады. Меншiктiң барлық
түрлерiндегі кәсiпорындар мен ұйымдарға, салыстырмалы қысқа мерзiмде
инновациялардың жоғары тиiмдiлiгi мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн
қамтамасыз ететiн басқару жүйесiн құруға қабiлеттi мамандар қажет болады.
Инновациялық саланың кадрлары - бұл, ең алдымен, жаңа технологияларды
құру мен игеру процесiнiң белсендi қатысушылары. Кадр құрылымының
күрделiлiгі инновациялар мiндеттерiнiң ерекшелiктерiмен, сондай-ақ ғылыми
және ғылыми-техникалық еңбектiң өзiндiк ерекшелiктерiне негiзделедi. Осы
құрылымды құраушылар ғылыми және инженерлiк қызметкер кадрлар, басқару
қызметшiлерi, тәжiрибелiк өндiрiстiң қызметкерлерi, көмекші және қызмет
көрсету қызметшiлерi болып табылады.
Инновациялық кәсiпорындар алғашқы кезеңде дербес қаражатының есебiнен
кадрларды дайындауға ақы төлей алмайтын жағдайда болады. Сондықтан мұндай
кәсiпорындарды мемлекеттiк қолдау мақсатында инновациялық процестердi
басқару саласындағы кадрларды мемлекеттiк тапсырыс шеңберiнде дайындау
бағдарламасы әзiрленетін болады. Тапсырыс берушiлердiң базалық
кәсiпорындарында мамандардың тағылымдамадан өту мүмкiндiгi көзделетiн
болады.
Нақты кәсiпкерлiк жобаларды басқару және iске асыру үшiн мақсатты
"менеджерлiк-командаларды" оқытуды қоса алғанда, ғылыми-техникалық және
инновациялық қызмет үшiн кадрлар даярлау және қайта даярлау нысандарының
бiрi инновациялық орталықтар мен технопарктер болады.
Қазақстанның қазiргi кадр әлеуетiнiң жағдайы дүниежүзiлiк деңгейдегі
технологияларды әзiрлеудi толық түрде жүзеге асыруға және жоғары сапалы
экспорт және импорт алмастырушы өнiм өндiруге мүмкiндiк бермейдi. Осыған
байланысты қазақстандық мамандардың жетекшi шетелдiк компаниялар мен ғылыми-
зерттеу ұйымдарында тағылымдамадан өтуi тәжiрибеленетiн болады.
Кадрлық қамтамасыз етудiң басымдықты және неғұрлым тиiмдi
бағыттарының бiрi - отандық мамандарды қайта даярлау үшiн шетелдiк жоғары
бiлiктi мамандарды Қазақстанға тарту болмақ.
2. Инновациялық қызметпен байланысты тәуекелділік
Тәуеклділік факторы жобаның және ставкалардың дисконты бойынша
анықталады. Диконт-уақыт, мерзім соларды есепке алатын коэффициент.
Тәуекелділік болжамдағы вариантқа қарағанда зиян және пайда түрінде
көрсетіледі.
Тәуекелділік түрлері:
1. Өндірістік
2. Коммерциялық
3. Қаржылық
Тәуекелділікті есепке алмағандағы диконт коэффициенті Кd төмендегі
формуламен анықталады:
Кd=1+di
di-тәуекелділікті есепке алмағандағы ставкасы.
Ғылыми мекемелер тәуекелділік түрлерін есепке алған жағдайға түзету
коэффициенттерін ұсынады.
1. Тәуекелділік деңгейі төмен, жобаның мақсаты техниканы қолдау арқылы
өндірісті интенсификациялау. 3-5 %.
2. Тәуекелділік деңгейі орта-жобаның мақсаты өндірілген өнімнің сату
көлемін ұлғайту. 8-10%.
3. Тәуекелділік жоғары деңгейде жоба мақсаты жаңа өнімнің бастапқы
көлемін өндіру оны нарыққа шығару. Тәуекелділік-13-15%.
4. Тәуекелділік дегейі өте жоғары жобаның мақсаты инновациялармен
зерттеу, ғылыми жұмыстарды жүргізу. 18-20%
3. Кәсіпорынның инновациялық қызметін реттейтін заңдылық
Көптеген елдердің басты мақсаттары – ұзақ уақытты экономикалық өсуді
қамтамасыз ету болып табылады. Өндірістер санының көп болуы және тауарлар
мен қызметтердің жоғары сапалылығы, халықтардың өмірлері жоғары деңгейде
болуын көрсетеді.
Инновациялық қызмет – бұл процесс, ғылыми нәтижелердің орындалуын
зерттеуге бағытталған және өңдеулердің ғылыми – техникалық жетістіктеріне
жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процестің практикалық қызметте
қолданылатын, сонымен қатар қосымша зерттеулер мен өңдеулерді
байланыстырады.
Инновациямен орайлас кәсіпкерлік моделінің екі түрі бар: олар
классикалық және инновациялық.
Классикалық үлгі – бұл кәсіпкерліктің дәстүрлі түрі. Бұл моделде
кәсіпкер кәсіпорынның пайдасын жоғарылату үшін, ішкі резервтегі
рентабельділікті жоғарылатады. Бұл моделдегі кәсіпкердің табысы жеңілдіктер
көрсетумен, федералдық үкімет жағындағы протекционизммен және аймақтық
басқару органдарымен байланысты.
Инновациялық үлгі – бұл үлгіде кәсіпорынның дамуына соңғы қолдану
сатысына дейін инновациялар немесе жаңалықтар енгізу.
Жаңалықтар дәрежесіне байланысты базистік (негізді) инновациялар және
жақсартатын инновациялар деп екіге бөлінеді.
Базистік инновациялар – ірі ойлап табуларды іске асырады және жаңа
ұрпақтардың қалыптасуына арналған негізбен техниканың даму бағыттары болып
табылады.
Жақсартатын инновациялар – техниктер мен технологиялардың ескірген
түрлерінің жарым – жартылай жақсартылуына бағытталған.
Инновациялар пайда болу себептеріне байланысты 2 – түрге бөлінеді:
реактивті және стратегиялық.
Реактивті инновациялар – фирманың өмір сүруіне бағытталған, олар
бәсекелестерді жүзеге асыруда радикалды инновацияларды қайта қарауда
реакция сияқты көрінеді.
Стратегиялық инновациялар – олар даму жолында көптеген бәсекелестік
ерекшеліктерді алуға бағытталған.
Кәсіпорындағы инновацияны дамыту мотивтеріне кәсіпкерлік қызметтегі
шығындарды азайту және нарықтық бәсеке жағдайында пайда массасын жоғарлату
болып табылады.
Кәсіпорында инновациялық процестің тез қамтылуы, ол белгілі бір
жетістіктерге алып келеді. Өнімді жаңарту, оны дер кезінде нарыққа ұсыну
қосымша пайда алу ықтималдылығын жоғарылатады – бұл ғылыми – техникалық
рента деп аталады.
Сондай – ақ, инновацияны қолдану кәсіпорын шығындарын төмендетеді,
өндіріс көлемдерін жетілдіреді, өткізу нарығын жаулап алады, пайда массасын
жоғарылатады, кәсіпкерлік нәтижелерінің жоғарылауына және ұлттық
экономиканың дамуына жағдай жасайды.
Инновациялық процестің дамуына әртүрлі факторлар әсер етеді. Ол
факторлар экономикалық, технологиялық, саяси, құқықтық, ұйымдық – басқару,
әлеуметтік – психологиялық ж.т.б. Бір фактор инновациялық қызметке дұрыс
ықпал жасайды, ал басқалары кедергі болады.
Экономикалық және технологиялық факторлардың тобында кәсіпорынның
инновациялық қызметіне дұрыс ықпал жасайтын қажетті қаржылық ресурстар
материалды – техникалық құралдар, прогрессивті технологиялар, шаруашылық
және ғылыми – техникалық инфрақұрылымдар жатады. Ал инновациялық қызметке
кедергі болатындарға – инновацияларға арналған құралдардың жетіспеушілігі,
ғылыми – техникалық базалардың әлсіздігі ж.т.б.
Инновацияны қаржыландыру көздеріне өзін - өзі қаржыландыру көздері,
бюджеттен тыс қорлар, әртүрлі деңгейдегі бюджеттер жатады.
Инновациялық қызметтi дамытуды тиiстi нормативтiк құқықтық базаны құрусыз
және тұрақты жетiлдiрусiз мүмкiн емес.
Қазақстандағы ғылыми-техникалық қызметті құқықтық реттеудiң негiзi
"Қазақстан Республикасының ғылымы мен мемлекеттік ғылыми-техникалық саясаты
туралы", "Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы" және "Қазақстан
Республикасының патенттiк заңы" туралы Заңдар болып табылады.
Экономиканың инновациялық даму жолына өту кезiнде құқықтық
қатынастарды қамтамасыз ету мақсатында "Инновациялық қызмет туралы"
Қазақстан Республикасының базалық Заңы және инновациялық бағдарламалар мен
жобаларды қалыптастыру мен iске асыру тәртiбiн регламенттейтiн нормативтiк
құқықтық кесiмдердiң пакетi қабылданатын болады.
¤нiмдердiң сапасына, өнеркәсiптiк құқықтар мен интеллектуалдық
меншiктi қорғауға ерекше назар аударылатын болады.
¤німдердiң, тауарлардың және қызмет көрсетулердiң сапасына қойылатын
талаптардан туындайтын ұлттық стандарттар қазiргi ғылымның, техниканың және
технологиялардың жетiстiктерi, халықаралық стандарттар, басқа елдердiң озық
мемлекеттiк стандарттары негiзiнде әзiрленетiн болады.
Ел экономикасына ИСО 9000 сапасындағы Жүйесi және ИСО 14000 айнала
қоршаған ортаны қорғау басқармасының Жүйесi тұрпатындағы стандарттарды
кеңiнен енгiзу Қазақстанда стандарттау жүйесiн iске асыру кезiнде кешендi
тұрғыны қамтамасыз етедi, қазақстандық өнiмдердiң сапасы мен бәсекелестiк
қабiлетiн арттырады, материалдық ресурстарды үнемдеу мен қоршаған ортаны
қорғау үшiн қолайлы жағдайлар туғызады.
Инновациялық қызметтi дамытуға өзiне өнеркәсiптiк меншiктi
(өнертабыстар, үлгiлер, өнеркәсiптiк үлгiлер), кәсiпорындар мен олардың
өнiмдерiн саралау құралдарын (тауарлық белгiлер мен қызмет көрсету
белгiлерi, фирмалық атаулары), ақпараттық өнiмдердi (бағдарламалық
қамтамасыз ету, мәлiметтер базасы), өзге де материалдық емес ресурстарды
(коммерциялық құпиялар, лицензиялар және басқалары) қамтитын
интеллектуалдық меншiктi қорғаудың құқықтық аспектiлерi үлкен мән беретiн
болады.
Осыған байланысты экономикалық, өндiрiстiк, инвестициялық және
қаржылық нормалар мен нормативтер жиынтығы негiзiнде интеллектуалдық
меншiктi тиiмдi басқару алғашқы дәрежедегi мәнге ие болады.
Мемлекеттiк интеллектуалдық меншiктi түгендеудi өткiзу, оның шын
құнын және коммерциялық сату мүмкiндігiн анықтау, неғұрлым маңызды
интеллектуалдық әзiрленiмдердi және басқаларын мемлекеттiк қолдауды ұлғайту
алда тұр.
4 . Өндірістік процесті ұйымдастыру.
Өндірісті ұйымдастыру – бұл төменгі шығындар мен жоғарғы нәтижелерге
жету мақсатында өндірістің материалдық элементтері мен жанды еңбектің
тиімді үйлесуімен байланысты кәсіпорын жұмыскерлерінің ұжымдық іс -
әрекеттердің уақыт және кеңістік бойынша келісу жүйесі.
Өндірістегі тиімділікті жоғарлатудың негізгі факторлары – техника,
технология, өндірісті ұйымдастыру болып табылады.
Техника (машиналар, механизмдер, өндірісті басқарудағы
автоматтандырылған жүйелер ж.т.б.) өндірісті механикалау және
автоматтандыруды көрсетеді.
Жарым – жартылай механикаландыру – механикаландырудың алғашқы түрі,
өндірістегі қолмен жасайтын жұмысты, машинаның көмегімен істеуді көрсетеді.
Жарым – жартылай механикаландыруда өндірістік процестер адамның қатысуынсыз
жасалады. Нәтижесінде, өндірістің шығындары азаяды, өндірістің және өнімнің
рентабельділігі жоғарылайды, шығарылатын өнімнің сапасы жақсарады.
Технология ғылым ретінде шикізаттардың өңдеу тәсілінде, ірі өнеркәсіп
машиналарының дамуымен пайда болады, технология ауыр және ескішіл
жұмыстарды өндірістік процестерді жетілдірумен және өндірісті
ұйымдастырумен байланыстырады.
Технология экономикамен тығыз байланысты. Олар кәсіпорын экономикасы,
кәсіпкерлік, менеджмент, т.б.
Технология мен экономика ғылымының байланысы өндірістік процестердегі
адамдық қатынастардан туындайды.
Адам – ғылым – техника - өндіріс - экономика бір – бірімен тығыз
байланысты әсерлер.
Өндірісті ұйымдастыру – кәсіпкерлік қызметте белгілі бір мақсатқа жету
үшін өндіріс процестерін тиімді басқару.
Өндірісті ұйымдастырудың мынадай принциптері бар: мамандандыру,
пропорционалдық, үздіксіз, дәл уақытында, ырғақтылық.
Өндірісті мамандандыру – бұл жалпы сұраныспен өнімнің конструктивті
және технологиялық шоғырлану арқылы шығарылуы.
Пропорционалдық – барлық өндіріс бөлімшелерінің өндірістік
қуаттылықтарын үйлестіруі. Ол өнімдердің керекті мөлшерде өндірілуін,
номенклатурасын, ассортиментін кәсіпкерлік мерзімде құрайды.
Параллельді - өндірістік процестегі операциялардың бір уақытта
орындалуын қамтамассыз етеді.
Үздіксіз – белгілі бір операцияларды орындау үшін, үзіліссіз
уақыттарды алмастыру бойынша жұмыс істеуі.
Дәл уақытылы - өндірістік процестерді ұйымдастыруда рационалды орын
ауыстыруы. Бір этаптан екінші этапқа орын ауыстыруы.
Ырғақтылық - өнім шығаруда қайталанатын өнімдердің бірдей немесе
көбірек шығарылуы жатады.
1. Инновация теориясына шолу.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаты ұзақ уақыт ішінде пайда
соммаларының тұрақты өсу шегі, ол кәсіпорынның белсенді инновациялық
саясатымен маңызды дәрежелерге жетеді. Жаңа өнім өндірісіне кіріспес бұрын,
алдымен нарық жағдайын және тұтынушылар сұранысын зерттеу қажет.
Инновация дегеніміз – практикалық қызметте қолданылатын инновациялық
қызметтердің соңғы нәтижелерін, жаңа немесе жетілдірілген өнімдерді,
технологиялық процесте іске асыруды айтамыз.
Дамыған елдердің тәжірибесінде, сатушы нарығы инновациялық қызметтің
кедергілермен, жаңалықтар нарығының тежеуішпен келгенін, сондай – ақ жоғары
сапалы бәсекеге қабілетті өнім өндірісінде жаңа технологиялардың маңызды
роль атқаратынын көрсетеді.
Қоғамдық дамудың объективті заңдылықтары көрсеткендей, нарыққа
потенциалды сатып алушының талаптарына сай өніммен шығуын талап етеді.
Дамыған елдерде өндірістің қайта бағдарлауымен, тұтынушы мұқтаждықтарының
қанағаттандырылуына байланысты, сатушы нарығымен алмастырылады.
Сондай – ақ сатып алушы нарығы кәсіпкерге өндіретін өнімінің сапалы
болуын талап етеді.
Шешімдерді қабылдауда, кәсіпорынның инновациялық қызметін жүзеге асыру
үшін жаңа өнімге арнап, нарықтық сегменттерде маркетингтік зерттеу қажет.
Нарықты сегменттеу негізіне сатып алушыларды әр түрлі параметрлермен,
соның ішінде қажеттіліктермен, табыстар деңгейімен, жасына қарай,
географиялық жағдайға, сатып алушылық қабілетіне, дәстүрлері мен әдеттері
бойынша топтастыруы қажет.
Жаңалықтар нарығындағы маркетингтік зерттеудің негізгі бағытына, сатып
алушылардың ұсынған жаңа өнімі, қызметтері, технологиялары, мәліметтер және
басқа инновациялары жатады.
Сонымен жаңалықтарды енгізуде практикалық ойлардың тууы, яғни
инновациялық өмірлік циклін қарастырады. Инновацияның өмірлік циклі төрт
кезеңді қамтиды.
Бірінші кезеңде, ұйымдардағы ғылыми – зерттеу негіздері жүзеге асады,
нәтижесінде жаңа ғылыми танымдар қалыптасады.
Екінші кезеңге арналған қолданбалы және тәжірибелі зерттеулер,
практикалық бағытта қолданылады. Бұл кезеңде жағымсыз нәтижелерді алу
ықтималдығы жоғары, сондықтан да жаңалықтарды өңдеуде тәуекелді мінез –
құлықтар кездеседі.
Үшінші кезеңде, конструкторлы – технологиялық құжатнамалар
дайындалады, ал аралық инновациялардың нәтижелері, жаңа өнімдердің
тәжірибелі үлгілері, жаңа технологиялардың қолданылуымен көрсетіледі.
Төртінші кезең – жаңалықтардың коммерциялануы – бұл өндіріске
жіберілгенге дейін, нарықта сапалы тауар ретінде көрінуі болып табылады.
Тауардың өмірлік циклі нарықта тауардың жоғалуымен аяқталады.
Кәсіпорынның табысты қызмет жасауы үшін, өндірілген өнімнің қай өмірлік
циклда тұрғанын, бәсекелестердің әрекеттерін және инновацияларды жүзеге
асыру үшін жаңа өнімдердің көбірек сатылуын қамтамасыз ету қажет.
Жаңалықтар нарығы, өзіне тән нарық сегментін анықтап алуы үшін мынадай
функцияларды орындайды:
1. Ақпараттық функция.
2. Делдалдық функция.
3. Баға белгілеуші функция.
4. Реттеуші функция.
5. Іріктеуші (санирующая) функция.
1.Ақпараттық функция – бұл функцияда нарықтық жағдайға байланысты
бірінші ақпарттарды компьютердің көмегімен жинайды. Осы талдап қорытылған
мәліметтердің көмегімен, кәсіпкер қажетті шешімдер қабылдайды.
2. Делдалдық функция – нарықтық қатынастар жағдайында және дамыған
бәсекеде тұтынушы өзіне тиімді жабдықтаушыны, ал сатушы өз кезегінде
өзіне тиімді сатып алушыны таңдайды.
3. Баға белгілеуші функция – сатушылар мен сатып алушылардың
әрекеттестігінің нәтижесінде, нарықтағы тауарларға тиімді бағалар
тағайындалады. Ол қоғамдық қажетті шығындарды және өндіріс шығындарының
төмендеуіне түрткі болады.
4. Реттеуші функция – бұл функция өте маңызды болып табылады. Бұл
нарықтағы кеңейтілген ұдайы өндіріс әсерімен, сондай – ақ өндіріс, айырбас,
тұтыну және жинақтаумен тығыз байланысты. Реттеуші функцияның арқасында
экономиканың оптималды (оңтайлы) құрылымы қалыптасады.
5. Іріктеуші (санирующая) функция - қатты бәсеке күресінде
экономикалық әлсіз кәсіпкерлік құрылымдар жойылады. Оның орнына
инновациялық қызметтерге көп көңіл бөлетін, жоғары тиімді шаруашылық
бірлестіктерінде жұмыс жасайды.
Инновациялық қызмет жаңа шаруашылық-аумақтық құрылымдарды
(технопарктердi, бизнес-инкубаторларды, аймақтық инновациялық қорларды,
венчурлық фирмаларды) дамытуға, бұрын құрылған шаруашылық субъектiлер
арасындағы өзара байланыстарды трансформациялауға, басқару технологияларын
дамытуға көмектеседi. Бұл ретте экономиканы мемлекеттiк реттеу жүйесiнiң
мазмұны да өзгерiске ұшырайды.
Инновациялық процестер тек өндiрiске ғана емес, шынтуайтында қоғамдық
өмiрдiң барлық жақтарына ықпал етедi. Осының нәтижесiнде материалдық және
материалдық емес жағдайларды пайдалану құрылымы жетiлдiріледі, адамдардың
өмiр сүру қызметiнiң жаңа салалары құрылады
2. Шетел экономикасының дамуындағы инновациялық типтері
Қазіргі таңда экономиканың дамуына инновацияның атқаратын рөлі зор.
Инновация дегеніміз – практикалық қызметте қолданылатын инновациялық
қызметтердің соңғы нәтижелерін, жаңа немесе жетілдірілген өнімдерді,
технологиялық процесте іске асыруды айтамыз.
Шаруашылық субъектілердің белсенді инновациялық саясаты, жаңа өнім
түрлері мен технологияларды игеру, сонымен қатар отандық тауарлардың
сатылуын кеңейту, жалпы ішкі өнімнің артуын қамтамасыз ету, өнімнің
бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатумен ғылыми – техникалық потенциалдың
дамуына ықпал жасайды. Жаңалықтардың тиімділігі – ғылыми – техникалық
прогрестің құрама бөлігіндегі шығындардың ара – қатынасымен салыстырылады.
Әлеуметтік – экономикалық тиімділік дегеніміз – бұл жеке тұлғаның
гармониялы дамуына қызметтер мен мәліметтердің жан – жақты қамтылуы, сондай
– ақ қоғамның өнімге деген қажеттіліктерін толықтай қамтамасыз ету
әлеуметтік нәтижелерге жету жиынтығы деп аталады. Бұл нәтижелерге жету үшін
керекті ресурстар қажет, сондай – ақ әлеуметтік және экономикалық
көрсеткіштері өзінің бағалау ерекшеліктерін көрсетеді.
Жаңалықтар (инновация) нәтижелерінің көрсеткіштері жаңалықтар
нәтижелігін сандық және сапалық бағалауларда көрсетіледі.
Инновацияның әсері – ол өндірістің негізгі және құрама әсерлері
арқылы көрсетіледі, яғни өндіріс көлемінің артуымен айқындамайды, керісінше
жұмыс уақытының үнемделуімен, еңбектің көптүрлілігімен айқындалады.
Әсерлердің (эффект) келесідей түрлері бар. Олар:
- ақпараттық;
- ресурстық;
- экологиялық;
- әлеуметтік;
- экономикалық.
1. Ақпараттық әсерлер – жаңа білімдердің алынуына, еңбектердің
дағдылануы технологиялар мен ұйымдық тәжірибелердің алынуы жатады. Осы
әсердің дамуына байланысты интеллектуалды ғылыми – техникалы қоғамдар
дамиды.
2. Ресурстық әсерлер – көрсеткіштеріне жұмыс күшін босату,
шикізаттарды қолданудың кешенділігі жатады.
3. Экологиялық әсерлер – ресурстық әсерлермен тығыз байланысты.
Экологиялық әсерлер оң және теріс болуы мүмкін. Экологиялық әсерлер
көрсеткіштеріне өнеркәсіптік және транспорттық шуылдар дыбысы, ядролық
зардаптар т.б. жатады.
4. Әлеуметтік әсерлер – деп жеке тұлғаның жан – жақты дамуына қолайлы
жағдайлардың болуы, сонымен қатар, азаматтардың творчествалық күштері мен
қабілеттерін қолдануын айтады. Әлеуметтік әсерлер ауыр физикалық
жұмыстардың қысқартылуын, халықтың материалдық және мәдениетті өмір
деңгейін жоғарылату, денсаулығын сақтау ж.т.б. жатады.
5. Экономикалық әсерлер үш түрге бөлінеді:
1. Қоғамдық еңбек үнемділігі.
2. Экономикалық көлемді әсерлер.
3. Экономикалық құрылымды әсерлер.
1. Қоғамдық еңбек үнемділігі - өнімнің өзіндік құнының төмендеуі
кезінде, жұмыстар мен қызметтердің, эксплуатациялық шығындардың, капиталдық
салымдардың салыстырмалығы кезінде көрсетіледі.
2. Экономикалық көлемді әсерлер – қоғамдық жаңа қажеттіліктерді
қанағаттандырумен байланысты, өткізу көлемінің жоғарылауымен, пайда
массалары мен ұлттық табыстың өсуімен тығыз байланысты.
3. Экономикалық құрылымды әсерлері – деп ресурстарды бөлуде әртүрлі
еңбек саласындағы қосымшаларды айтады.
3. Инновациялық қызметті фирмаішілік ұйымдастыру.
Дамыған елдермен салыстырғанда Қазақстанда мемлекеттiк ғылыми-
техникалық саясатының принциптiк ерекшелiктерi бар. Дамыған елдер үшiн
iргелi және қолданбалы зерттеулердi қаржыландыру көлемiн арттыру, ғылымды
жеке сектормен өзара байланыстыруды ынталандыру есебiнен жаңалықтарды жедел
игеру, ғылымның корпоративтiк секторын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макро – пропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша инвестиция мен жинақ ахуалы (яғни көзі
немесе резервуары) әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу
соларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін,
немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер процент
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге
аспайды, егер процент нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса,
кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
2. Инвестиция көздері.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға
және шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
1. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
2. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
3. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
4. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
1. пайда нормасын күту;
2. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасына шетелдік инвестицияларды
тарту принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
4. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
5. Ұлттық экономикаға шетелдік инвестицияларды
тартуды талдау
Ұлттық экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін бірнеше
шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік инвестицияларға
қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет шетел
инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай жасауы
керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді кіріптар
етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда.
6. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды
талдау болжамы
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс. Экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін
бірнеше шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік
инвестицияларға қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет
шетел инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай
жасауы керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді
кіріптар етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру
принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға және
шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
5. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
6. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
7. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
8. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
3. пайда нормасын күту;
4. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
Инвестиция теориясының дамуы жайындағы мәліметтер
Инвестиция- болашақта көбейту, пайда табу жоспарланған басқа да
нәтижеге жету мақсатында жұмылдырылғпн құралдар мен ресурстар. Мұндай
салымдар төлем қабілеттік, мерзімді қайтарымды шарттары негізінде жүзеге
асырылады.
Инвестициялар негізінде келесідейқұралдар мен ресурстар пайдаланылады.
1. Ақша құралдары: мақсатты банк салымдары, пайдалар, акциялар, облигация
т.б. құнды қағаздар.
2. Жылжымалы-жылжымайтын мүлік-ғимараттар, құрал-жабдықтар, көлік
құралдары.
3. Авторлық құқық объектілері, лицензия потенттер, ноу-хоу,
бағдараламалық өнімдер басқа да интеллектуалдық құндылықтар
4. Жерді табиғат ресурстарын басқа да мүлік түрлерін пайдалану құқы.
Экономикаға инвестициялық салымның мәселесін шешуде ғалымдардың
теориялық жұмыстарында, сонымен қатар, заңдылық актілерінде мәселен
Инвестиция жөніндегі ҚР-ның заңында 1995 жылы 19 қаңтардағы Мемлекеттік
басқарудың тиімділігінжоғарлату бойынша шараларында және ҚР-ның
экономикасына шетел инвестициясын тарту процесін реттеу заңның күші бар ҚР-
ның Президентінің жарлығында 1996 жылы 16 қыркүйекте Сыртқы бойынша алыс-
беріс комиетінің құрылуымен және т.б. бейнесін табады.
Халықаралық ғаламдану және бірігу кезеңінде кез-келген елдің
әлеуметтік-экономикалық даму жетістігі ұлттық және шетел инвестицияларының
тиімді жұмыс істеуіне байланысты. Инвестиция экономикалық өсудің тек қана
бір көзі емес, сонымен қатар, әлемдік экономикаға енудің өзіне тән
алғышарты болып табылады. Инвестициялар дегеніміз мейлінше кең ауқымды
ұғым. Қаржылық анықтамасы бойынша инвестиция-ол табыс алу мақсатында
шаруашылық қызметке салынатын активтің барлық түрі. Инвестицияның
экономикалық анықтамасын былайша тұжырымдауға болады. Инвестиция-ол құруға,
кеңейтуге, қайта құруға және негізгі капиталды техникамен қайта жабдықтауға
кететін шығындар.
Инвестициялық терминологияның өрістеуі Қазақстанда да, посткеңестікте
90 жылдарға тура келеді. Сөзсіз инвестициялық қызмет пайда табуға
бағытталған (кәсіпкерлік сияқты), бірақ оны жүргізу барысында әлеуметтік
тиімділіктің болғаны және қол жеткізілгені жөн (халықтың материалдық әл-
ауқатын жақсарту, жұмыссыздықты азайту және т.б.) және де осы тиімділіктің
экономикалық (жаңа технологияларды енгізу, экономиканың артта қалған
салаларын дамыту және т.б.), эконологиялық (қазіргі кездегі проблемаларды
шешу және болашақтағы экологиялық проблемаларды болдырмау, қоршаған ортаның
өмір сүруі үшін қолайлы жағдай жасау және т.б.) және ғылыми техникалық
тиімділіктермен (отандық ғылым мен техниканы, инновациялық қызметті дамыту
және т.б.) ұштасып жатуы қажет. Бүкіл әлемде инвестициялар осы мақсаттар
үшін пайдаланылады, әсіресе шетелдік инвестициялар. Мысалы, осыдан 50 жыл
бұрын, Германия мен Жапонияның экономикасына капитал салу өте қауіпті деп
есептелінетін. Бірақ шетел инвесторларын біліктілікпен және іскерлікпен
тартып орналастыру бұл елдерге экономикалық дағдарыстан шығып қана қоймай,
әлемдік қауымдастықта жетекші орындарға ие болуға мүмкіндік берді.
Инвестицияны ұлттық табыс тұрғысынан қарастыра келіп, батыстың кейбір
зерттеушілері оны капиталдың нақты қорына қор қосу деп есептейді. Іс-
жүзінде инвестиция тұрғын үй құрылысын, жабдық орнатуды, фабрикалар,
офистер тұрғызуды және фирманың товар қорын ұлғайтуды қамтиды.
Инвестицияны мемлекеттік қолдаудағы шетелдік тәжірибелер
№2- тақырып ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯ.
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды
қызықтыру принциптері.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
1. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестициялар
Стратегиялық аспектте инвестиция елдің дамуындағы барлық жинақ
мәселені анықтаушы және экономиканы жаңарту ең алдымен, тұрақты
экономикалық өсімге қол жеткізу, ішкі және әлемдік нарықта отандық
өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды түйіні болып
табылады. 2003 жылы үкімет тарапынан Қазақстанның дамуының 2015 жылға
дейінгі индустриалдық – инновациялық стратегиясы қабылданды. Оның табысты
орындалуы үшін, қомақты инвестициялық бағдарламаны іске асыру, ішкі
көздерді жұмылдыру және шетел инвестициясын тарту керек. Мәселе тек қана
инвестиция көлемінде емес, оның тиімді қолданылуында, сонымен қатар,
ресурстардың экономиканың басымды секторының дамуына бағытталуында.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады
(мысалы жұмысшының, оқытушының, дәрігердің т.б. жинағы). Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес. Алайда, бір мезгілде кәсіпкер
де, жұмыскер де бола алмайтын жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір,
сондықтан жинақ пен инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың
тепе – теңдіктен ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Біріншіден, инвестиция
процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе күрделі қаржылық
рентабелділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше рентабелділік төмен
болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Қазақстанда шетел инвестициясын тартуды талдау жасай отырып келесі
негізгі даму тенденциясын анықтауымызға болады:
- инвестициялық климатты үнемі жетілдіру;
- инвестициялық қызметтің құқықтық базасын жетілдіру;
- инвестициялық процесте мемлекеттің және ұлттық инвесторлардың қызметін
жандандыру;
- кәсіпорындағы тозған технологияларды жаңарту;
- ғылым мен білімді жетілдіру;
- экономиканың инвестиция саласында банк қызметін жандандыру;
үнемі инвестициялық жобаны басқару жүйесін жетілдіру;
Осыған қоса инвестициялық тартудың маңызды формасы және дамыған елдерден
республиканың артта қалған техникасын жаңа шетел серіктесімен бірлескен
кәсіпорын құрған дұрыс. Экономикаға ірі инвестицияларды тартуды талдау үшін
бірнеше шарттарды орындау қажет. Біріншіден, мемлекет шетелдік
инвестицияларға қауіпсіздік кепілдігін беруі қажет. Екіншіден, мемлекет
шетел инвесторларына пайданы тұрақты валютаға ауыстырып әкетуіне жағдай
жасауы керек. Шетелдік инвестициялар қоғамдық санада әлі де болса елді
кіріптар етудің, оны шикізат шылауына айналдыру мақсатындағы экономикалық
интервенцияның құралы ретінде көрініп тұр.
Ал әлемдік тәжірибе болса, дамыған рыноктық экономикалардың шетелдік
инвестицияларды молынан сіңіріп алып жатқанын көрсетеді. Мысалы, XX
ғасырдың соңына қарай шетелдіктер АҚШ – та жалпы сомасы 329 млрд. долл. тең
өндірістік қорларды иемденді. Бұл соманы көзге елестету үшін Австралия
сияқты дамыған елдің жалпы ұлттық өнімінің құнымен тең десек те жеткілікті.
Бұл, әрине, қарапайым американдықтарды мазасыздандыруда, бірақ Америка
бизнесмендері 80 % - тік шетел капиталының ел экономикасына құйылуын
белсенді түрде қолдайды және үкімет тарапынан да бұл жағдай толық қолдау
табуда
2. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияларды қызықтыру
принциптері.
Шетелдік инвестицияларды тарту ісі мемлекеттен нақты қолдау табуы
тиіс. Инвестициялық қаржыларды ел экономикасына қатыстыру әр түрлі нысанда
жүзеге асырылуы мүмкін, оған шетел банктері мен халықаралық ұйымдардан
қарыз алудан бастап, кәсіпорындарды тікелей шетел инвесторларының меншігіне
сатуға дейінгі әрекеттер жатады. Мұның өтпелі формасы ретінде бірлескен
кәсіпорындар ұйымдастырылуы да мүмкін.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден, шетелдік инвестициялар елдің өндірістік базасын жедел жаңартуға
және оның өндірістік мүмкіндіктерін арттруға көмектеседі. Екіншіден, шетел
фирмалары жаңа өндіріс орындарын ашумен қатар, капиталистік бәсекелік
күресте шыңдалған еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
Инвестиция – бұл табыс алу мақсатында елдің ішіндегі жеке салаларға және
шетке ұзақ мерзімге мемлекеттік және капитал салымдарын айтады.
Инвестиция яғни, капитал тарту деген мағына береді.
Инвестиция көздері:
9. Жаңа өндіріс ғимараттары құрылысын салуға;
10. Жаңа техника және технология, жаңа жабдықтар сатып алуға;
11. Шикізат пен материалдарды қосымша алуға;
12. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үй салуға;
Осы бағыттарға байланысты:
- негізгі капитал инвестициясы;
- товарлы – материалдық қорлар инвестициясы;
- адам капиталы инвестициясы.
Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шығындар
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егер жалпы инвестициядан негізгі капиталға амортизация соммаларын алып
тастасақ, таза инвестиция қалады.
Таза инвестициялар – бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық
өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде
болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде
болса, (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика
жағдайда болады. Егер таза инвестициялар кері мөлшерде болса (жалпы
шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді.
Инвестициялық сұрақты анықтайтын факторларға жататындар:
5. пайда нормасын күту;
6. банк процентінің ставкасы.
Егер күтілетін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. Процент
ставкасы ол ақша капиталын қарызға алу үшін фирманың төлейтін бағасы. Егер
күтілетін пайда нормасы (Мыс 10%) проценттік ставкадан көп болса (7 %) онда
инвестициялау пайдалы болады және керісінше.
3. Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың
басымдылық бағыттары
Қазақстан Республикасында шетелдік инвесторлардың негізгі бағыттары
төмендегідей болғаны жөн:
- шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық, сақтандыру
т.б. механизмдерді жетілдіру;
- олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
- басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін инвесторларды
тартудың әр түрлі әдістері мен жоладарын кеңінен қолдану;
- отандық және шетелдік инвестордың импортты ауыстыратын өнімді
дайындаушы өндірістерге, экспорттық әлеуетті жоғарлатуға қаржы
жұмсауын ынталандыратын механизмдерді әзірлеу және іс жүзінде қолдану;
- басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың (қалалардың) дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға
жеңілдетілген салық тәртібін орнату, несие беру;
- экономикалық аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын
заңды және жеке тұлғаларға материалдық – техникалық, қаржы – бюджеттің
салықтық, несиелік т.б. қолдау жасау.
1. Инновациялық кәсіпкерліктің негізгі бағыттары.
Инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдаудың бiр тәсiлi республика
аумағында инновациялық орталықтарды, инкубаторларды, технопарктердi,
консалтингтiк және оқытатын фирмаларды, инновациялық кәсiпорындарды
конструкторлық-технологиялық қолдау жөнiндегi ұйымдарды қамтитын, аймақтық
ерекшелiктердi ескере отырып, бiрыңғай үйлестiрiлген инновациялық
инфрақұрылым қалыптастыру болмақ.
Инфрақұрылымды қалыптастыру кезiнде мемлекет аймақтардағы олар
құратын ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет объектiлерi ғылым және
техника саласымен байланысты барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
ортақ болуына сүйенетiн болады. Бұл инновациялық даму мiндеттерiн шешу
кезiнде - ғылыми ұйымдардың, инновациялық кәсiпорындардың, жоғары оқу
орындары мен шағын кәсiпкерлiк субъектiлердiң әлеуетiн бiр ортаға
бiрiктiруге мүмкiндiк бередi.
Конструкторлық-технологиялық жаңалықтарды жетiлдiру мен өндiрiстердi
дайындауға, бәсекелестiкке қабiлетті ғылымды қажетсiнетiн өнiмдердi және
жоғары технологияларды әзiрлеу кезiнде инновациялық кәсiпорындарды
өндiрiстiк-технологиялық қолдауға ерекше назар аударылатын болады. Бұл
құрылымдардың ғылыми-техникалық әзiрленiмдердi және маркетингтi, жарнамалық
және көрме қызметiн, патенттiк-лицензиялық жұмысты және интеллектуалдық
меншiктi қорғауды қоса алғанда, жергiлiктi және шетелдiк рыноктарға ғылымды
қажетсiнетiн өнiмдердi жылжытуда рөлi белсендi болмақ.
Аймақтардың экономикалық мамандануын, өнеркәсiптiк, ғылыми және оқу
әлеуеттерiнiң бар болуын ескере отырып, Атырау, Ақтау, Ақтөбе, Павлодар,
Шымкент, ¤скемен және басқа да қалаларда бизнес-инкубаторлар және
технопарктер жүйесi құрылатын болады.
Инновацияларды тұтынушылар мен жаңа енгiзiлiмдердiң авторлары
арасында ақпараттық алмасуды қамтамасыз ету үшiн алдағы уақытта "Интернет"
жүйесiнде арнайы сайтта ұсынылатын деректер базасы құрылатын болады.
Қазақстан дамудың инновациялық жолына өту кезiнде қазiргi менеджмент
саласында кең бiлiмi бар мамандарға зәру болады. Меншiктiң барлық
түрлерiндегі кәсiпорындар мен ұйымдарға, салыстырмалы қысқа мерзiмде
инновациялардың жоғары тиiмдiлiгi мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн
қамтамасыз ететiн басқару жүйесiн құруға қабiлеттi мамандар қажет болады.
Инновациялық саланың кадрлары - бұл, ең алдымен, жаңа технологияларды
құру мен игеру процесiнiң белсендi қатысушылары. Кадр құрылымының
күрделiлiгі инновациялар мiндеттерiнiң ерекшелiктерiмен, сондай-ақ ғылыми
және ғылыми-техникалық еңбектiң өзiндiк ерекшелiктерiне негiзделедi. Осы
құрылымды құраушылар ғылыми және инженерлiк қызметкер кадрлар, басқару
қызметшiлерi, тәжiрибелiк өндiрiстiң қызметкерлерi, көмекші және қызмет
көрсету қызметшiлерi болып табылады.
Инновациялық кәсiпорындар алғашқы кезеңде дербес қаражатының есебiнен
кадрларды дайындауға ақы төлей алмайтын жағдайда болады. Сондықтан мұндай
кәсiпорындарды мемлекеттiк қолдау мақсатында инновациялық процестердi
басқару саласындағы кадрларды мемлекеттiк тапсырыс шеңберiнде дайындау
бағдарламасы әзiрленетін болады. Тапсырыс берушiлердiң базалық
кәсiпорындарында мамандардың тағылымдамадан өту мүмкiндiгi көзделетiн
болады.
Нақты кәсiпкерлiк жобаларды басқару және iске асыру үшiн мақсатты
"менеджерлiк-командаларды" оқытуды қоса алғанда, ғылыми-техникалық және
инновациялық қызмет үшiн кадрлар даярлау және қайта даярлау нысандарының
бiрi инновациялық орталықтар мен технопарктер болады.
Қазақстанның қазiргi кадр әлеуетiнiң жағдайы дүниежүзiлiк деңгейдегі
технологияларды әзiрлеудi толық түрде жүзеге асыруға және жоғары сапалы
экспорт және импорт алмастырушы өнiм өндiруге мүмкiндiк бермейдi. Осыған
байланысты қазақстандық мамандардың жетекшi шетелдiк компаниялар мен ғылыми-
зерттеу ұйымдарында тағылымдамадан өтуi тәжiрибеленетiн болады.
Кадрлық қамтамасыз етудiң басымдықты және неғұрлым тиiмдi
бағыттарының бiрi - отандық мамандарды қайта даярлау үшiн шетелдiк жоғары
бiлiктi мамандарды Қазақстанға тарту болмақ.
2. Инновациялық қызметпен байланысты тәуекелділік
Тәуеклділік факторы жобаның және ставкалардың дисконты бойынша
анықталады. Диконт-уақыт, мерзім соларды есепке алатын коэффициент.
Тәуекелділік болжамдағы вариантқа қарағанда зиян және пайда түрінде
көрсетіледі.
Тәуекелділік түрлері:
1. Өндірістік
2. Коммерциялық
3. Қаржылық
Тәуекелділікті есепке алмағандағы диконт коэффициенті Кd төмендегі
формуламен анықталады:
Кd=1+di
di-тәуекелділікті есепке алмағандағы ставкасы.
Ғылыми мекемелер тәуекелділік түрлерін есепке алған жағдайға түзету
коэффициенттерін ұсынады.
1. Тәуекелділік деңгейі төмен, жобаның мақсаты техниканы қолдау арқылы
өндірісті интенсификациялау. 3-5 %.
2. Тәуекелділік деңгейі орта-жобаның мақсаты өндірілген өнімнің сату
көлемін ұлғайту. 8-10%.
3. Тәуекелділік жоғары деңгейде жоба мақсаты жаңа өнімнің бастапқы
көлемін өндіру оны нарыққа шығару. Тәуекелділік-13-15%.
4. Тәуекелділік дегейі өте жоғары жобаның мақсаты инновациялармен
зерттеу, ғылыми жұмыстарды жүргізу. 18-20%
3. Кәсіпорынның инновациялық қызметін реттейтін заңдылық
Көптеген елдердің басты мақсаттары – ұзақ уақытты экономикалық өсуді
қамтамасыз ету болып табылады. Өндірістер санының көп болуы және тауарлар
мен қызметтердің жоғары сапалылығы, халықтардың өмірлері жоғары деңгейде
болуын көрсетеді.
Инновациялық қызмет – бұл процесс, ғылыми нәтижелердің орындалуын
зерттеуге бағытталған және өңдеулердің ғылыми – техникалық жетістіктеріне
жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процестің практикалық қызметте
қолданылатын, сонымен қатар қосымша зерттеулер мен өңдеулерді
байланыстырады.
Инновациямен орайлас кәсіпкерлік моделінің екі түрі бар: олар
классикалық және инновациялық.
Классикалық үлгі – бұл кәсіпкерліктің дәстүрлі түрі. Бұл моделде
кәсіпкер кәсіпорынның пайдасын жоғарылату үшін, ішкі резервтегі
рентабельділікті жоғарылатады. Бұл моделдегі кәсіпкердің табысы жеңілдіктер
көрсетумен, федералдық үкімет жағындағы протекционизммен және аймақтық
басқару органдарымен байланысты.
Инновациялық үлгі – бұл үлгіде кәсіпорынның дамуына соңғы қолдану
сатысына дейін инновациялар немесе жаңалықтар енгізу.
Жаңалықтар дәрежесіне байланысты базистік (негізді) инновациялар және
жақсартатын инновациялар деп екіге бөлінеді.
Базистік инновациялар – ірі ойлап табуларды іске асырады және жаңа
ұрпақтардың қалыптасуына арналған негізбен техниканың даму бағыттары болып
табылады.
Жақсартатын инновациялар – техниктер мен технологиялардың ескірген
түрлерінің жарым – жартылай жақсартылуына бағытталған.
Инновациялар пайда болу себептеріне байланысты 2 – түрге бөлінеді:
реактивті және стратегиялық.
Реактивті инновациялар – фирманың өмір сүруіне бағытталған, олар
бәсекелестерді жүзеге асыруда радикалды инновацияларды қайта қарауда
реакция сияқты көрінеді.
Стратегиялық инновациялар – олар даму жолында көптеген бәсекелестік
ерекшеліктерді алуға бағытталған.
Кәсіпорындағы инновацияны дамыту мотивтеріне кәсіпкерлік қызметтегі
шығындарды азайту және нарықтық бәсеке жағдайында пайда массасын жоғарлату
болып табылады.
Кәсіпорында инновациялық процестің тез қамтылуы, ол белгілі бір
жетістіктерге алып келеді. Өнімді жаңарту, оны дер кезінде нарыққа ұсыну
қосымша пайда алу ықтималдылығын жоғарылатады – бұл ғылыми – техникалық
рента деп аталады.
Сондай – ақ, инновацияны қолдану кәсіпорын шығындарын төмендетеді,
өндіріс көлемдерін жетілдіреді, өткізу нарығын жаулап алады, пайда массасын
жоғарылатады, кәсіпкерлік нәтижелерінің жоғарылауына және ұлттық
экономиканың дамуына жағдай жасайды.
Инновациялық процестің дамуына әртүрлі факторлар әсер етеді. Ол
факторлар экономикалық, технологиялық, саяси, құқықтық, ұйымдық – басқару,
әлеуметтік – психологиялық ж.т.б. Бір фактор инновациялық қызметке дұрыс
ықпал жасайды, ал басқалары кедергі болады.
Экономикалық және технологиялық факторлардың тобында кәсіпорынның
инновациялық қызметіне дұрыс ықпал жасайтын қажетті қаржылық ресурстар
материалды – техникалық құралдар, прогрессивті технологиялар, шаруашылық
және ғылыми – техникалық инфрақұрылымдар жатады. Ал инновациялық қызметке
кедергі болатындарға – инновацияларға арналған құралдардың жетіспеушілігі,
ғылыми – техникалық базалардың әлсіздігі ж.т.б.
Инновацияны қаржыландыру көздеріне өзін - өзі қаржыландыру көздері,
бюджеттен тыс қорлар, әртүрлі деңгейдегі бюджеттер жатады.
Инновациялық қызметтi дамытуды тиiстi нормативтiк құқықтық базаны құрусыз
және тұрақты жетiлдiрусiз мүмкiн емес.
Қазақстандағы ғылыми-техникалық қызметті құқықтық реттеудiң негiзi
"Қазақстан Республикасының ғылымы мен мемлекеттік ғылыми-техникалық саясаты
туралы", "Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы" және "Қазақстан
Республикасының патенттiк заңы" туралы Заңдар болып табылады.
Экономиканың инновациялық даму жолына өту кезiнде құқықтық
қатынастарды қамтамасыз ету мақсатында "Инновациялық қызмет туралы"
Қазақстан Республикасының базалық Заңы және инновациялық бағдарламалар мен
жобаларды қалыптастыру мен iске асыру тәртiбiн регламенттейтiн нормативтiк
құқықтық кесiмдердiң пакетi қабылданатын болады.
¤нiмдердiң сапасына, өнеркәсiптiк құқықтар мен интеллектуалдық
меншiктi қорғауға ерекше назар аударылатын болады.
¤німдердiң, тауарлардың және қызмет көрсетулердiң сапасына қойылатын
талаптардан туындайтын ұлттық стандарттар қазiргi ғылымның, техниканың және
технологиялардың жетiстiктерi, халықаралық стандарттар, басқа елдердiң озық
мемлекеттiк стандарттары негiзiнде әзiрленетiн болады.
Ел экономикасына ИСО 9000 сапасындағы Жүйесi және ИСО 14000 айнала
қоршаған ортаны қорғау басқармасының Жүйесi тұрпатындағы стандарттарды
кеңiнен енгiзу Қазақстанда стандарттау жүйесiн iске асыру кезiнде кешендi
тұрғыны қамтамасыз етедi, қазақстандық өнiмдердiң сапасы мен бәсекелестiк
қабiлетiн арттырады, материалдық ресурстарды үнемдеу мен қоршаған ортаны
қорғау үшiн қолайлы жағдайлар туғызады.
Инновациялық қызметтi дамытуға өзiне өнеркәсiптiк меншiктi
(өнертабыстар, үлгiлер, өнеркәсiптiк үлгiлер), кәсiпорындар мен олардың
өнiмдерiн саралау құралдарын (тауарлық белгiлер мен қызмет көрсету
белгiлерi, фирмалық атаулары), ақпараттық өнiмдердi (бағдарламалық
қамтамасыз ету, мәлiметтер базасы), өзге де материалдық емес ресурстарды
(коммерциялық құпиялар, лицензиялар және басқалары) қамтитын
интеллектуалдық меншiктi қорғаудың құқықтық аспектiлерi үлкен мән беретiн
болады.
Осыған байланысты экономикалық, өндiрiстiк, инвестициялық және
қаржылық нормалар мен нормативтер жиынтығы негiзiнде интеллектуалдық
меншiктi тиiмдi басқару алғашқы дәрежедегi мәнге ие болады.
Мемлекеттiк интеллектуалдық меншiктi түгендеудi өткiзу, оның шын
құнын және коммерциялық сату мүмкiндігiн анықтау, неғұрлым маңызды
интеллектуалдық әзiрленiмдердi және басқаларын мемлекеттiк қолдауды ұлғайту
алда тұр.
4 . Өндірістік процесті ұйымдастыру.
Өндірісті ұйымдастыру – бұл төменгі шығындар мен жоғарғы нәтижелерге
жету мақсатында өндірістің материалдық элементтері мен жанды еңбектің
тиімді үйлесуімен байланысты кәсіпорын жұмыскерлерінің ұжымдық іс -
әрекеттердің уақыт және кеңістік бойынша келісу жүйесі.
Өндірістегі тиімділікті жоғарлатудың негізгі факторлары – техника,
технология, өндірісті ұйымдастыру болып табылады.
Техника (машиналар, механизмдер, өндірісті басқарудағы
автоматтандырылған жүйелер ж.т.б.) өндірісті механикалау және
автоматтандыруды көрсетеді.
Жарым – жартылай механикаландыру – механикаландырудың алғашқы түрі,
өндірістегі қолмен жасайтын жұмысты, машинаның көмегімен істеуді көрсетеді.
Жарым – жартылай механикаландыруда өндірістік процестер адамның қатысуынсыз
жасалады. Нәтижесінде, өндірістің шығындары азаяды, өндірістің және өнімнің
рентабельділігі жоғарылайды, шығарылатын өнімнің сапасы жақсарады.
Технология ғылым ретінде шикізаттардың өңдеу тәсілінде, ірі өнеркәсіп
машиналарының дамуымен пайда болады, технология ауыр және ескішіл
жұмыстарды өндірістік процестерді жетілдірумен және өндірісті
ұйымдастырумен байланыстырады.
Технология экономикамен тығыз байланысты. Олар кәсіпорын экономикасы,
кәсіпкерлік, менеджмент, т.б.
Технология мен экономика ғылымының байланысы өндірістік процестердегі
адамдық қатынастардан туындайды.
Адам – ғылым – техника - өндіріс - экономика бір – бірімен тығыз
байланысты әсерлер.
Өндірісті ұйымдастыру – кәсіпкерлік қызметте белгілі бір мақсатқа жету
үшін өндіріс процестерін тиімді басқару.
Өндірісті ұйымдастырудың мынадай принциптері бар: мамандандыру,
пропорционалдық, үздіксіз, дәл уақытында, ырғақтылық.
Өндірісті мамандандыру – бұл жалпы сұраныспен өнімнің конструктивті
және технологиялық шоғырлану арқылы шығарылуы.
Пропорционалдық – барлық өндіріс бөлімшелерінің өндірістік
қуаттылықтарын үйлестіруі. Ол өнімдердің керекті мөлшерде өндірілуін,
номенклатурасын, ассортиментін кәсіпкерлік мерзімде құрайды.
Параллельді - өндірістік процестегі операциялардың бір уақытта
орындалуын қамтамассыз етеді.
Үздіксіз – белгілі бір операцияларды орындау үшін, үзіліссіз
уақыттарды алмастыру бойынша жұмыс істеуі.
Дәл уақытылы - өндірістік процестерді ұйымдастыруда рационалды орын
ауыстыруы. Бір этаптан екінші этапқа орын ауыстыруы.
Ырғақтылық - өнім шығаруда қайталанатын өнімдердің бірдей немесе
көбірек шығарылуы жатады.
1. Инновация теориясына шолу.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі мақсаты ұзақ уақыт ішінде пайда
соммаларының тұрақты өсу шегі, ол кәсіпорынның белсенді инновациялық
саясатымен маңызды дәрежелерге жетеді. Жаңа өнім өндірісіне кіріспес бұрын,
алдымен нарық жағдайын және тұтынушылар сұранысын зерттеу қажет.
Инновация дегеніміз – практикалық қызметте қолданылатын инновациялық
қызметтердің соңғы нәтижелерін, жаңа немесе жетілдірілген өнімдерді,
технологиялық процесте іске асыруды айтамыз.
Дамыған елдердің тәжірибесінде, сатушы нарығы инновациялық қызметтің
кедергілермен, жаңалықтар нарығының тежеуішпен келгенін, сондай – ақ жоғары
сапалы бәсекеге қабілетті өнім өндірісінде жаңа технологиялардың маңызды
роль атқаратынын көрсетеді.
Қоғамдық дамудың объективті заңдылықтары көрсеткендей, нарыққа
потенциалды сатып алушының талаптарына сай өніммен шығуын талап етеді.
Дамыған елдерде өндірістің қайта бағдарлауымен, тұтынушы мұқтаждықтарының
қанағаттандырылуына байланысты, сатушы нарығымен алмастырылады.
Сондай – ақ сатып алушы нарығы кәсіпкерге өндіретін өнімінің сапалы
болуын талап етеді.
Шешімдерді қабылдауда, кәсіпорынның инновациялық қызметін жүзеге асыру
үшін жаңа өнімге арнап, нарықтық сегменттерде маркетингтік зерттеу қажет.
Нарықты сегменттеу негізіне сатып алушыларды әр түрлі параметрлермен,
соның ішінде қажеттіліктермен, табыстар деңгейімен, жасына қарай,
географиялық жағдайға, сатып алушылық қабілетіне, дәстүрлері мен әдеттері
бойынша топтастыруы қажет.
Жаңалықтар нарығындағы маркетингтік зерттеудің негізгі бағытына, сатып
алушылардың ұсынған жаңа өнімі, қызметтері, технологиялары, мәліметтер және
басқа инновациялары жатады.
Сонымен жаңалықтарды енгізуде практикалық ойлардың тууы, яғни
инновациялық өмірлік циклін қарастырады. Инновацияның өмірлік циклі төрт
кезеңді қамтиды.
Бірінші кезеңде, ұйымдардағы ғылыми – зерттеу негіздері жүзеге асады,
нәтижесінде жаңа ғылыми танымдар қалыптасады.
Екінші кезеңге арналған қолданбалы және тәжірибелі зерттеулер,
практикалық бағытта қолданылады. Бұл кезеңде жағымсыз нәтижелерді алу
ықтималдығы жоғары, сондықтан да жаңалықтарды өңдеуде тәуекелді мінез –
құлықтар кездеседі.
Үшінші кезеңде, конструкторлы – технологиялық құжатнамалар
дайындалады, ал аралық инновациялардың нәтижелері, жаңа өнімдердің
тәжірибелі үлгілері, жаңа технологиялардың қолданылуымен көрсетіледі.
Төртінші кезең – жаңалықтардың коммерциялануы – бұл өндіріске
жіберілгенге дейін, нарықта сапалы тауар ретінде көрінуі болып табылады.
Тауардың өмірлік циклі нарықта тауардың жоғалуымен аяқталады.
Кәсіпорынның табысты қызмет жасауы үшін, өндірілген өнімнің қай өмірлік
циклда тұрғанын, бәсекелестердің әрекеттерін және инновацияларды жүзеге
асыру үшін жаңа өнімдердің көбірек сатылуын қамтамасыз ету қажет.
Жаңалықтар нарығы, өзіне тән нарық сегментін анықтап алуы үшін мынадай
функцияларды орындайды:
1. Ақпараттық функция.
2. Делдалдық функция.
3. Баға белгілеуші функция.
4. Реттеуші функция.
5. Іріктеуші (санирующая) функция.
1.Ақпараттық функция – бұл функцияда нарықтық жағдайға байланысты
бірінші ақпарттарды компьютердің көмегімен жинайды. Осы талдап қорытылған
мәліметтердің көмегімен, кәсіпкер қажетті шешімдер қабылдайды.
2. Делдалдық функция – нарықтық қатынастар жағдайында және дамыған
бәсекеде тұтынушы өзіне тиімді жабдықтаушыны, ал сатушы өз кезегінде
өзіне тиімді сатып алушыны таңдайды.
3. Баға белгілеуші функция – сатушылар мен сатып алушылардың
әрекеттестігінің нәтижесінде, нарықтағы тауарларға тиімді бағалар
тағайындалады. Ол қоғамдық қажетті шығындарды және өндіріс шығындарының
төмендеуіне түрткі болады.
4. Реттеуші функция – бұл функция өте маңызды болып табылады. Бұл
нарықтағы кеңейтілген ұдайы өндіріс әсерімен, сондай – ақ өндіріс, айырбас,
тұтыну және жинақтаумен тығыз байланысты. Реттеуші функцияның арқасында
экономиканың оптималды (оңтайлы) құрылымы қалыптасады.
5. Іріктеуші (санирующая) функция - қатты бәсеке күресінде
экономикалық әлсіз кәсіпкерлік құрылымдар жойылады. Оның орнына
инновациялық қызметтерге көп көңіл бөлетін, жоғары тиімді шаруашылық
бірлестіктерінде жұмыс жасайды.
Инновациялық қызмет жаңа шаруашылық-аумақтық құрылымдарды
(технопарктердi, бизнес-инкубаторларды, аймақтық инновациялық қорларды,
венчурлық фирмаларды) дамытуға, бұрын құрылған шаруашылық субъектiлер
арасындағы өзара байланыстарды трансформациялауға, басқару технологияларын
дамытуға көмектеседi. Бұл ретте экономиканы мемлекеттiк реттеу жүйесiнiң
мазмұны да өзгерiске ұшырайды.
Инновациялық процестер тек өндiрiске ғана емес, шынтуайтында қоғамдық
өмiрдiң барлық жақтарына ықпал етедi. Осының нәтижесiнде материалдық және
материалдық емес жағдайларды пайдалану құрылымы жетiлдiріледі, адамдардың
өмiр сүру қызметiнiң жаңа салалары құрылады
2. Шетел экономикасының дамуындағы инновациялық типтері
Қазіргі таңда экономиканың дамуына инновацияның атқаратын рөлі зор.
Инновация дегеніміз – практикалық қызметте қолданылатын инновациялық
қызметтердің соңғы нәтижелерін, жаңа немесе жетілдірілген өнімдерді,
технологиялық процесте іске асыруды айтамыз.
Шаруашылық субъектілердің белсенді инновациялық саясаты, жаңа өнім
түрлері мен технологияларды игеру, сонымен қатар отандық тауарлардың
сатылуын кеңейту, жалпы ішкі өнімнің артуын қамтамасыз ету, өнімнің
бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатумен ғылыми – техникалық потенциалдың
дамуына ықпал жасайды. Жаңалықтардың тиімділігі – ғылыми – техникалық
прогрестің құрама бөлігіндегі шығындардың ара – қатынасымен салыстырылады.
Әлеуметтік – экономикалық тиімділік дегеніміз – бұл жеке тұлғаның
гармониялы дамуына қызметтер мен мәліметтердің жан – жақты қамтылуы, сондай
– ақ қоғамның өнімге деген қажеттіліктерін толықтай қамтамасыз ету
әлеуметтік нәтижелерге жету жиынтығы деп аталады. Бұл нәтижелерге жету үшін
керекті ресурстар қажет, сондай – ақ әлеуметтік және экономикалық
көрсеткіштері өзінің бағалау ерекшеліктерін көрсетеді.
Жаңалықтар (инновация) нәтижелерінің көрсеткіштері жаңалықтар
нәтижелігін сандық және сапалық бағалауларда көрсетіледі.
Инновацияның әсері – ол өндірістің негізгі және құрама әсерлері
арқылы көрсетіледі, яғни өндіріс көлемінің артуымен айқындамайды, керісінше
жұмыс уақытының үнемделуімен, еңбектің көптүрлілігімен айқындалады.
Әсерлердің (эффект) келесідей түрлері бар. Олар:
- ақпараттық;
- ресурстық;
- экологиялық;
- әлеуметтік;
- экономикалық.
1. Ақпараттық әсерлер – жаңа білімдердің алынуына, еңбектердің
дағдылануы технологиялар мен ұйымдық тәжірибелердің алынуы жатады. Осы
әсердің дамуына байланысты интеллектуалды ғылыми – техникалы қоғамдар
дамиды.
2. Ресурстық әсерлер – көрсеткіштеріне жұмыс күшін босату,
шикізаттарды қолданудың кешенділігі жатады.
3. Экологиялық әсерлер – ресурстық әсерлермен тығыз байланысты.
Экологиялық әсерлер оң және теріс болуы мүмкін. Экологиялық әсерлер
көрсеткіштеріне өнеркәсіптік және транспорттық шуылдар дыбысы, ядролық
зардаптар т.б. жатады.
4. Әлеуметтік әсерлер – деп жеке тұлғаның жан – жақты дамуына қолайлы
жағдайлардың болуы, сонымен қатар, азаматтардың творчествалық күштері мен
қабілеттерін қолдануын айтады. Әлеуметтік әсерлер ауыр физикалық
жұмыстардың қысқартылуын, халықтың материалдық және мәдениетті өмір
деңгейін жоғарылату, денсаулығын сақтау ж.т.б. жатады.
5. Экономикалық әсерлер үш түрге бөлінеді:
1. Қоғамдық еңбек үнемділігі.
2. Экономикалық көлемді әсерлер.
3. Экономикалық құрылымды әсерлер.
1. Қоғамдық еңбек үнемділігі - өнімнің өзіндік құнының төмендеуі
кезінде, жұмыстар мен қызметтердің, эксплуатациялық шығындардың, капиталдық
салымдардың салыстырмалығы кезінде көрсетіледі.
2. Экономикалық көлемді әсерлер – қоғамдық жаңа қажеттіліктерді
қанағаттандырумен байланысты, өткізу көлемінің жоғарылауымен, пайда
массалары мен ұлттық табыстың өсуімен тығыз байланысты.
3. Экономикалық құрылымды әсерлері – деп ресурстарды бөлуде әртүрлі
еңбек саласындағы қосымшаларды айтады.
3. Инновациялық қызметті фирмаішілік ұйымдастыру.
Дамыған елдермен салыстырғанда Қазақстанда мемлекеттiк ғылыми-
техникалық саясатының принциптiк ерекшелiктерi бар. Дамыған елдер үшiн
iргелi және қолданбалы зерттеулердi қаржыландыру көлемiн арттыру, ғылымды
жеке сектормен өзара байланыстыруды ынталандыру есебiнен жаңалықтарды жедел
игеру, ғылымның корпоративтiк секторын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz