Еңбек туралы заңдарды бұзу үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
Кіріспе
Еңбек туралы заңдарды бұзу үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
1. Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
2. Еңбек туралы заңдарды бұзудағы қылмыстық жауаптылық
3. Еңбек туралы заңдарды бұзу қылмыстарын саралаудың жалпы ережелері
4. Қылмыстың обьективтік белгілері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Еңбек туралы заңдарды бұзу үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
1. Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
2. Еңбек туралы заңдарды бұзудағы қылмыстық жауаптылық
3. Еңбек туралы заңдарды бұзу қылмыстарын саралаудың жалпы ережелері
4. Қылмыстың обьективтік белгілері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Біздің елде алғаш рет Конституциямен адамның негізгі құқытары мен бостандықтары әркімге туылғанынан тиесілі және ажырамайтын юолып табылатындығы, ал оларды тану, сақтау және қорғау мелекеттің басты міндеттері қатарына жататындығы бекітілген.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті қамтамасыз ету қазіргі уақытта күрделі мәселлелрдің бірі. Сондықтан да респуьликаның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін көтерудегі басым міндеттердің бірі азаматтардың экономикалық құқықтарын қорғаудың құқықтық жүйесін қалыптастыру болып отыр.
Адам мен азаматқа кепілденген конституциялық құқықтар мен бостандықтар ішінде оның өмірлік маңызына сәйкес тұлғаның еңбек қызметі саласына тиісті құқықтар мен бостандықтар ерекшеленеді. Себебі тек қана еңбек адам қажетті игіліктерін қанағаттандыратын материалдық және рухнаи игіліктерді өндіруге бағытталады.
Азаматтардың құқықтарының шынайылығы негізінде олардың кепілденгендігі жатады. Тұлға бостандығы, азаматтар құқықтарының құқықтық кепілдіктері ретінде заңдармен, құқық нормаларымен бекітілген, азаматтардың құқықтарын қорғайтын, бұзылған құқықтарды қалпына келтіретін, бұзушылықтың алдын алатын құралдар мен әдістерді түсінеміз.
Азаматтардың еңбекке құқығ қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық заңнамада бекітілген. Заңнама бойынша еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін жауапкершіліктің бірнеше түрлері қөзделген, яғни азаматтардың еңбек құқытары тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық-құқықтық шаралар арқылы қорғалады.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жөнінде көптеген фактілерді кездеседі, алайда істегі заңнаманың кемшіліктері, еңбек құқықтарын қорғау механизмінің жетілмегендігі, еңбек заңдарын бұзушылықпен күресуге толық мүмкіндік бермейді. Жамбыл облысы бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары тарапынан 2005 жылы 1047 тексеру жүргізілген. Нәтижелері бойынша 1362 бұзушылықтарды жобға ескертпелер берілген, оның ішінде еңбек бойынша-701, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша -637, жұмыс бастылық бойынша-24. Оларда еңбек құқықтық қатынастарын ережелері мен нормаларын, еңбек туралы заңдарды бұзу бойынша 9432 бұзушылықтарды жоюға талап қойылған.
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік жауапкершілік те ҚР ҚК-ң 148 бабымен көзделген. Іс жүзінде, тәжірибе көрсеткендей еңбек туралызаңдарды бұзғандық үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту жағдайлары өте сирек кездеседі. Біз, әрине, бұл топтағы қылмыстар аз жасалады дей алмаймыз.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті қамтамасыз ету қазіргі уақытта күрделі мәселлелрдің бірі. Сондықтан да респуьликаның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін көтерудегі басым міндеттердің бірі азаматтардың экономикалық құқықтарын қорғаудың құқықтық жүйесін қалыптастыру болып отыр.
Адам мен азаматқа кепілденген конституциялық құқықтар мен бостандықтар ішінде оның өмірлік маңызына сәйкес тұлғаның еңбек қызметі саласына тиісті құқықтар мен бостандықтар ерекшеленеді. Себебі тек қана еңбек адам қажетті игіліктерін қанағаттандыратын материалдық және рухнаи игіліктерді өндіруге бағытталады.
Азаматтардың құқықтарының шынайылығы негізінде олардың кепілденгендігі жатады. Тұлға бостандығы, азаматтар құқықтарының құқықтық кепілдіктері ретінде заңдармен, құқық нормаларымен бекітілген, азаматтардың құқықтарын қорғайтын, бұзылған құқықтарды қалпына келтіретін, бұзушылықтың алдын алатын құралдар мен әдістерді түсінеміз.
Азаматтардың еңбекке құқығ қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық заңнамада бекітілген. Заңнама бойынша еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін жауапкершіліктің бірнеше түрлері қөзделген, яғни азаматтардың еңбек құқытары тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық-құқықтық шаралар арқылы қорғалады.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жөнінде көптеген фактілерді кездеседі, алайда істегі заңнаманың кемшіліктері, еңбек құқықтарын қорғау механизмінің жетілмегендігі, еңбек заңдарын бұзушылықпен күресуге толық мүмкіндік бермейді. Жамбыл облысы бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары тарапынан 2005 жылы 1047 тексеру жүргізілген. Нәтижелері бойынша 1362 бұзушылықтарды жобға ескертпелер берілген, оның ішінде еңбек бойынша-701, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша -637, жұмыс бастылық бойынша-24. Оларда еңбек құқықтық қатынастарын ережелері мен нормаларын, еңбек туралы заңдарды бұзу бойынша 9432 бұзушылықтарды жоюға талап қойылған.
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік жауапкершілік те ҚР ҚК-ң 148 бабымен көзделген. Іс жүзінде, тәжірибе көрсеткендей еңбек туралызаңдарды бұзғандық үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту жағдайлары өте сирек кездеседі. Біз, әрине, бұл топтағы қылмыстар аз жасалады дей алмаймыз.
Жоспар
Кіріспе
Еңбек туралы заңдарды бұзу үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
1. Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
2. Еңбек туралы заңдарды бұзудағы қылмыстық жауаптылық
3. Еңбек туралы заңдарды бұзу қылмыстарын саралаудың жалпы ережелері
4. Қылмыстың обьективтік белгілері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Біздің елде алғаш рет Конституциямен адамның негізгі құқытары мен
бостандықтары әркімге туылғанынан тиесілі және ажырамайтын юолып
табылатындығы, ал оларды тану, сақтау және қорғау мелекеттің басты
міндеттері қатарына жататындығы бекітілген.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті қамтамасыз ету қазіргі
уақытта күрделі мәселлелрдің бірі. Сондықтан да респуьликаның әлеуметтік-
экономикалық даму деңгейін көтерудегі басым міндеттердің бірі азаматтардың
экономикалық құқықтарын қорғаудың құқықтық жүйесін қалыптастыру болып
отыр.
Адам мен азаматқа кепілденген конституциялық құқықтар мен
бостандықтар ішінде оның өмірлік маңызына сәйкес тұлғаның еңбек қызметі
саласына тиісті құқықтар мен бостандықтар ерекшеленеді. Себебі тек қана
еңбек адам қажетті игіліктерін қанағаттандыратын материалдық және рухнаи
игіліктерді өндіруге бағытталады.
Азаматтардың құқықтарының шынайылығы негізінде олардың
кепілденгендігі жатады. Тұлға бостандығы, азаматтар құқықтарының құқықтық
кепілдіктері ретінде заңдармен, құқық нормаларымен бекітілген, азаматтардың
құқықтарын қорғайтын, бұзылған құқықтарды қалпына келтіретін, бұзушылықтың
алдын алатын құралдар мен әдістерді түсінеміз.
Азаматтардың еңбекке құқығ қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық
заңнамада бекітілген. Заңнама бойынша еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін
жауапкершіліктің бірнеше түрлері қөзделген, яғни азаматтардың еңбек
құқытары тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық-құқықтық шаралар арқылы қорғалады.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жөнінде
көптеген фактілерді кездеседі, алайда істегі заңнаманың кемшіліктері, еңбек
құқықтарын қорғау механизмінің жетілмегендігі, еңбек заңдарын бұзушылықпен
күресуге толық мүмкіндік бермейді. Жамбыл облысы бойынша мемлекеттік еңбек
инспекторлары тарапынан 2005 жылы 1047 тексеру жүргізілген. Нәтижелері
бойынша 1362 бұзушылықтарды жобға ескертпелер берілген, оның ішінде еңбек
бойынша-701, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша -637, жұмыс
бастылық бойынша-24. Оларда еңбек құқықтық қатынастарын ережелері мен
нормаларын, еңбек туралы заңдарды бұзу бойынша 9432 бұзушылықтарды жоюға
талап қойылған.
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік
жауапкершілік те ҚР ҚК-ң 148 бабымен көзделген. Іс жүзінде, тәжірибе
көрсеткендей еңбек туралызаңдарды бұзғандық үшін қылмыстық жауапкершілікке
тарту жағдайлары өте сирек кездеседі. Біз, әрине, бұл топтағы қылмыстар аз
жасалады дей алмаймыз.
ҚР 1995 жылғы Конституциясы еңбекке құқық орнына, еңбек ету
бостандығына құқықты бекітті. Кейбір авторлардың пікірінше, бұл өзгеріс
ендігәрі мемлекет еңбекке құқықты кепілдемейді дегенді білдіреді. Олар
конститция еңбекке құқыты емес, қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сай
әлеуметтік жағдайларында еңбек етуге құқықты бекітеді немесе жұмыссыздықтан
әлеуметтік қорғауға ауысады жеген қорытындылар жасайды және Конституция
мәтініне еңбекке құқықты қайта егізуді жөн көреді. Конституциялық еңбекке
құқықтың норматитвтік мазмұны 24-баптың 1-3 бөліктерінің мағынасына сай
таңдайтын немесе өз еркімен келісетін еңбекке құқывқты, қызмет саласы мен
кеәсібін еркін таңдай алу құқығын; еңбектің қауіпсіз және таза
жағдайларындағы еңбектенуге құқықты; еңбек үшін ешқандай кемітусіз және
заңдармен белгіленген мөлшерден кем емес сыйақы алуға құқықты,
жұмысссыздықтан қорғаоуға құқықты қамтиды. Яғни бұл жерде айта кетеін
жағдай, Конституция мәтінінде нақ әркім еңбектенуге құқылы деген сөз
тіркесінің болмауы елде еңбекке құқық кепілденбейді деген қорытындыға алып
келмеуге тиіс, себебі Конституцияға сай мемлекетте ең басты байлық адам,
оның құқықтары мен бостандықтары белгіленген.
Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттері үшін жауапкершілікке тарту
мәселелері кешенді түрде зерттеуді қажет етеді және жауапкершілік түрлерін
өзара шекету үшін қолайлы болып табылады, себебі тәжірибеде еңбек туралы
заңдарды бұзу үшін жауапкерщілікті әкімшілік жауапкершілікті алмастыру.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік мәселелері
негізінен отандық және ресейлік авторлардың еңбектерінде жан-жақты
қарастырылған. Зерттеудің теориялық негізіне ең алдымен халықаралық
құқықтарына қатысты мәселелерді шешуге ықпал еткен табиғи құқықтың
идеялары алынды. Қайнар көздері ретінде – Адам құқығы туралы Жалпы
Декларация, ұлттық заңнамадан Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Еңбек туралы Қазақстан, Республикасының Заңы және өзге де нормативтік
актілер алынды.
Жұмыста тікелей теориялық негіздерінде еңбек заңдарын бұзғаны үшін
жауапкершілік мәселелерін зерттеген төмендегі ғалымдардың еңбегі алынды:
А.Хамзиннің еңбектері қаралып, пайдаланылды.
Еңбек туралы заңдарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық мәселелелері
1 Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
Заңды жауапкершілік – жеке адам, қоғам, мемлекеттің мүддесін
қорғайтын бірден-бір жол болып табылады. Ол құқықтық нормалардың бұзылуы
нәтижесінде пайда болып, құқық бұзуға мемлекеттік күштеу шарасын қолдану
нысанымен сипатталады. Құқық бұзушыға жауапкершіліктің белгілі бір шарасы
көзделген құқықтық норманың санкциясын қолданудан тұрады.
Заңды жауапкершілік күрделі әлеуметтік құбылыс. Мұнда кем дегенде
екі жақ қатысады: мемлекет және құқық бұзушы. Олардың арасында құқық
қорғаушы қатынас қалыптасады және екі жақта заң шеңберінде, қолданылып
отырған жауапкершіліктің құқықтық нормаларының нақты санкциясының негізінде
жүзеге асады.
Заңды жауапкершілік құқықтық жүйенің құрам бөлігі бола отырып, оған
қатысты маңызды міндет атқарады. Кең мағынада жауапкершіліктің түсінігі –
тұлғаның қоғам мен мемлекетке қатысты өз міндетін мойындап, оны орындауы
болып табылады. Тар мағынада мемлекеттің жасалған құқық бұзушылыққа қарсы
жауабы болып саналады.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстары үшін қылмыстық жауапкершілік
ҚР ҚК-нің 148 бабымен белгіленген.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, еңбек саласындағы құқықбұзушылықтар
үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту жағдайлары өте сирек кездеседі, ол,
әрине, бұл саладағы қылмыстардың жасалуымен емес, құқықбұзушылықтың дұрыс
сараланбауына негізделіп отырады. Көптеген жағдайларда жұмыс беруші
тарабынан жасалатын құқықбұзушылықтар азаматтық сот өндірісі тәртібінде
қарастырылып кетеді. Жасалған іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігін бағалау
үшін, қылмыстарды саралау үрдісін дұрыс бастау үшін ең алдымен қылмыс
обьектісі анықталуға жатады.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыс обьектісін қылмыстық іс-әрекет
қол сұғатын қылмыстық құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастар ретінде
анықтау кең таралған.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстары бойынша арнайы субьект
көзделетіндіктен, қылмыстық қол сұғушылық обьектісін анықтаған соң
субьектіні анықтау орын алады.
Қылмыстық жауапкершілік қылмыс жасаған тұлғаға жүктелетін
болғандықтан, бұл санаттағы қылмыстар бойынша субьектіні дұрыс анықтау
маңызды, себебі қылмыс мазмұнына сәйкес оларды тек аранйы өкілеттігі бар
тұлғалар ғана жүзеге асырады.
ҚР қылмыстық кодексінің 307-бабына ескертудің 3 бөлігіне сәйкес
тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша өкіметтің өкілі қызметін
жүзеге асырушы не мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарында, сондай-ақ Қазақстан республикас Қарулы Күштерінде, Қазақстан
республикасы басқа да әскерлері мен әкімшілік –шаруашылық қызметтерді
орындаушы адамдар лауазымды тұлғалар болып табылады.
Заң мәтінінен туындап отырғандай, қылмыс субьектісі кез келген
лауазымды тұлға емес, тек заң тәртібінде азаматтардың еңбек құқықтарын
реттеу және қамтамасыз ету бойынша өкілеттіккке ие лауазымды тұлға болады.
Мәселен, жұмыскерді заңсыз жұмыстан босатқаны үшін лауазымды тұлғаның
жауапкерішлігі тек оны жұмысқа қабылдау, кадрлерді орналастыру жәжәне
жұмыстан босату қызметтері жүтелген жағдайларда ғана басталады.
Бүгіндегі әлеуметтік –экономикалық қатынастар ерекшеліктеріне орай біз
коммерциялық және өзге ұйымдардағы жоғарыда талапы жатқан қызметтерді
атқаратын тұлғаларды да субьект қатарына қоса аламыз. ҚР Қылмыстық
кодексінің 228-бабына жасалған ескертуге сәйкес мемлекеттік органы не
мемлекеттің үлесі кемінде отыз бес процент болатын ұйым болып табылмайтын
ұйымда тұрақты, уақытша не өзге ұйымдарда басқару қызметтерін атқаратын
адам деп танылады.
Келтірілген ойларды ескере отырып, істегі заңнамаға сәйкес
қарастырылап отырған қылмыстар субьектісі ретінде өз қызметтік жағдайын
қызметкерлерді жұмыстан заңсыз босату үшін немесе жұмысқа қайта қабылдау
туралы сот шешімін орындамау үшін , сондай-ақ еңбек туралы заңнаманы
өзге де дөрекі бұзу үшін пайдаланған лауазымды тұлғалар және коммерциялық
немесе өзге де ұйымдарда басқару қызметтерін атқаратын адамды белгілейміз.
Тұлғаны қылмыстық жауапкерщілікке тарту үшін оның негізі болып
табылатын бұзушылықтар көпшілік сипатта болу керек немесе елеулі зиян
келтіру қаупін тудыру керек. Басқаша болған жағдайда қылмыстық
жауапкершіліктен жеңіл құқықтық әсер ету шаралары қолданылуға тиісті. Бұл
топтағы қылмыстарды да әкімшілік зиян келтіру немесе зиян келтіру каупін
тудыру керек. Басқаша болған жағдайда қылмыстық жауапкершіліктен жеңіл
құқықтық әсер ету шаралары қолданылуға тиісті. Бұл топтағы қылмыстарды да
әкімшілік құқықбузушылықтардан ажырату үшін әрекеттің қоғамға қауіптілігі
бағалану керек.
Қылмысты материалдық түсіну мінез құлықтың кейбір нысандарын олар
қоғам және оның мүшелеріне зиян келтіру қауіпін тудыру нәтижесінде ғана
қылмыстық деп тануға негізделеді. Бұл құқықтық тәртіп үшін қол сұғушылық
қаупі мемлекетті қылмыстық құқықбұзушылықты азаматтықтан ажыратып,
қылмыстық жаза тағайындаумен қорқытуға негіздейді.
Қоғамға қауіптілікті қылмыстық заңмен тыйым салынған іс-әрекеттің
әлеуметтік қасиеті ретінде тану құқықты материалистік түсінудің міндетті
шарты болып табылады. Егер құқық қоғам өзінің мүдделерін қорғайтын құрал
болып табылатын болса, құқық нормаларымен тыйым салынған тәртіп ол
мүдделерге қол сұғып. оларға зиян келтіруі тиіс. Керісінше болған жағдайда
құқық өз мәнін жоғалтады және оған жүктелген қызметтерді атқармайды.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстарын саралаған кезде ҚР Қк-ң 148
бабымен қамтылған норма диспозиицясы бланкетті болып табылатынын ескерту
керек.
Бланкеттік диспозициясы туралы мәселені қарастыра отырып, Ильюк Е.В.
диспозиицяларды жай, суреттеуші, сілтемелі және бланкетті деп төртке юөлуді
сынға алады. Оның пікірінше бапта бланкеттегі белгінің болуы оның
құрамының өзге белгілермен нақтылауды қажет етеді, сонда оның белгілері
өзге құқық бұзушылылық белгілермен сәйкес болмайды. Еңбек туралы заңнаманы
бұзу қылмыстары кезінде мұндай жағдай орын алды, яғни қылмыстық және
әкімшілік жауапкершілік шектері нақтыланбаған және ол жағдай тәжірибеде
әрекетті дұрыс сараламау сияқты теріс салдарға алып келдеді.
Бланкеттік диспозиция мәніне орай қылмыстық кодекстің Ерекше
бөлімінде, нақты бапта қылмыс құрамының тек жалпы белгілері ғана
көрсетіліп, заңмен тыйым салынатын әрекеттердің нақты тізімі өзге
нормативтік құқықтық актіде орналасады.
Формальді түрде өзгермейтін диспозиция мазмұны өзге нормативтік актінің
өзгеруіне байланысты өзгерістерге ұшырап отыруы мүмкін. Бір қарағанда,
мұнда салалық нормативтік актілерді шығаратын органдар мәні бойынша
криминализация және дискриминализация мәселелерін шешеді.
ҚР қылмыстық кодексінің 148 бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке
алып келетін еңбек туралы заңнаманы бұзудың келесі белгілері келтірілген:
- қызметкерді жеке пиғылмен жұмыстан заңсыз босату;
- соттың жұмыста қайта қалпына келтіру туралы шешімін орындамау;
- азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келуіне әкеп
соққан еңбек туралы заңдарды өзге де бұзу;
- әйелді оның жүктілік себебі бойынша жұмысқа қабылдаудан негізсіз бас
тарту немесе жұмыстан негізсіз босату;
- үш жасқа дейінгі баласы бар әйелді нақ сол себеппен жұмысқа
қабылдаудан негізсіз бас тарту немесе негізсіз босату;
- кәмелетке толмағанды оның кәмелетке толмағандығы себепті жұмысқа
қабылдаудан негізсіз бас тарту немесе негізсіз босату;
- басқару қызметін атқарушы адамның ақша қаражаттарн өзге мақсаттарға
пайдаланумен байланысты жалақының толық көлемде және белгіленген
мерзімде төлеуін бірнеше рет кідіртуі.
Жұмыскерді жұмыстан босатқаны үшін қылмыстық жауапкершілік ол жеке
пиғылмен және заң талаптарын бұзумен жүзеге асырылған кезде басталады.
Егер жұмыстан босату жағдайлары тек оны жүзеге асыру тәртібін ол
қылмыстық жауапкершілікке алып келмейді. Мысалы, егер жұмыстан босату күнін
дұрыс емес белгілесе.
Көрсетілген белгі бойынша қылмыстық жауапкершілік әрекеттің салдарына
тәуелсіз басталады, яғни қылмыс құрамы формальды болып белгіленеді.
Жұмыстан жұмыс берушінің бастамасымен босату Қазақстан Республикасындағы
еңбек туралы Заңының 26 бабында көрсетілген негіздері жүзеге асырылу
қажет.
Жеке пиғылмен жұмыстан щығару жағдайларына жұмыскерді қудалау
жағдайларыда жатқызылады. Қудалау ретінде сын үшін, арыз, өтініштер
жазғаны үшін жұмыскерді жұмыстан шығаруды түсінеміз.
Соттың жұмыста қайта қалпына келтіру туралы шешімін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Еңбек туралы заңдарды бұзу үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
1. Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
2. Еңбек туралы заңдарды бұзудағы қылмыстық жауаптылық
3. Еңбек туралы заңдарды бұзу қылмыстарын саралаудың жалпы ережелері
4. Қылмыстың обьективтік белгілері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Біздің елде алғаш рет Конституциямен адамның негізгі құқытары мен
бостандықтары әркімге туылғанынан тиесілі және ажырамайтын юолып
табылатындығы, ал оларды тану, сақтау және қорғау мелекеттің басты
міндеттері қатарына жататындығы бекітілген.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті қамтамасыз ету қазіргі
уақытта күрделі мәселлелрдің бірі. Сондықтан да респуьликаның әлеуметтік-
экономикалық даму деңгейін көтерудегі басым міндеттердің бірі азаматтардың
экономикалық құқықтарын қорғаудың құқықтық жүйесін қалыптастыру болып
отыр.
Адам мен азаматқа кепілденген конституциялық құқықтар мен
бостандықтар ішінде оның өмірлік маңызына сәйкес тұлғаның еңбек қызметі
саласына тиісті құқықтар мен бостандықтар ерекшеленеді. Себебі тек қана
еңбек адам қажетті игіліктерін қанағаттандыратын материалдық және рухнаи
игіліктерді өндіруге бағытталады.
Азаматтардың құқықтарының шынайылығы негізінде олардың
кепілденгендігі жатады. Тұлға бостандығы, азаматтар құқықтарының құқықтық
кепілдіктері ретінде заңдармен, құқық нормаларымен бекітілген, азаматтардың
құқықтарын қорғайтын, бұзылған құқықтарды қалпына келтіретін, бұзушылықтың
алдын алатын құралдар мен әдістерді түсінеміз.
Азаматтардың еңбекке құқығ қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық
заңнамада бекітілген. Заңнама бойынша еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін
жауапкершіліктің бірнеше түрлері қөзделген, яғни азаматтардың еңбек
құқытары тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық-құқықтық шаралар арқылы қорғалады.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жөнінде
көптеген фактілерді кездеседі, алайда істегі заңнаманың кемшіліктері, еңбек
құқықтарын қорғау механизмінің жетілмегендігі, еңбек заңдарын бұзушылықпен
күресуге толық мүмкіндік бермейді. Жамбыл облысы бойынша мемлекеттік еңбек
инспекторлары тарапынан 2005 жылы 1047 тексеру жүргізілген. Нәтижелері
бойынша 1362 бұзушылықтарды жобға ескертпелер берілген, оның ішінде еңбек
бойынша-701, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша -637, жұмыс
бастылық бойынша-24. Оларда еңбек құқықтық қатынастарын ережелері мен
нормаларын, еңбек туралы заңдарды бұзу бойынша 9432 бұзушылықтарды жоюға
талап қойылған.
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік
жауапкершілік те ҚР ҚК-ң 148 бабымен көзделген. Іс жүзінде, тәжірибе
көрсеткендей еңбек туралызаңдарды бұзғандық үшін қылмыстық жауапкершілікке
тарту жағдайлары өте сирек кездеседі. Біз, әрине, бұл топтағы қылмыстар аз
жасалады дей алмаймыз.
ҚР 1995 жылғы Конституциясы еңбекке құқық орнына, еңбек ету
бостандығына құқықты бекітті. Кейбір авторлардың пікірінше, бұл өзгеріс
ендігәрі мемлекет еңбекке құқықты кепілдемейді дегенді білдіреді. Олар
конститция еңбекке құқыты емес, қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сай
әлеуметтік жағдайларында еңбек етуге құқықты бекітеді немесе жұмыссыздықтан
әлеуметтік қорғауға ауысады жеген қорытындылар жасайды және Конституция
мәтініне еңбекке құқықты қайта егізуді жөн көреді. Конституциялық еңбекке
құқықтың норматитвтік мазмұны 24-баптың 1-3 бөліктерінің мағынасына сай
таңдайтын немесе өз еркімен келісетін еңбекке құқывқты, қызмет саласы мен
кеәсібін еркін таңдай алу құқығын; еңбектің қауіпсіз және таза
жағдайларындағы еңбектенуге құқықты; еңбек үшін ешқандай кемітусіз және
заңдармен белгіленген мөлшерден кем емес сыйақы алуға құқықты,
жұмысссыздықтан қорғаоуға құқықты қамтиды. Яғни бұл жерде айта кетеін
жағдай, Конституция мәтінінде нақ әркім еңбектенуге құқылы деген сөз
тіркесінің болмауы елде еңбекке құқық кепілденбейді деген қорытындыға алып
келмеуге тиіс, себебі Конституцияға сай мемлекетте ең басты байлық адам,
оның құқықтары мен бостандықтары белгіленген.
Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттері үшін жауапкершілікке тарту
мәселелері кешенді түрде зерттеуді қажет етеді және жауапкершілік түрлерін
өзара шекету үшін қолайлы болып табылады, себебі тәжірибеде еңбек туралы
заңдарды бұзу үшін жауапкерщілікті әкімшілік жауапкершілікті алмастыру.
Еңбек заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік мәселелері
негізінен отандық және ресейлік авторлардың еңбектерінде жан-жақты
қарастырылған. Зерттеудің теориялық негізіне ең алдымен халықаралық
құқықтарына қатысты мәселелерді шешуге ықпал еткен табиғи құқықтың
идеялары алынды. Қайнар көздері ретінде – Адам құқығы туралы Жалпы
Декларация, ұлттық заңнамадан Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Еңбек туралы Қазақстан, Республикасының Заңы және өзге де нормативтік
актілер алынды.
Жұмыста тікелей теориялық негіздерінде еңбек заңдарын бұзғаны үшін
жауапкершілік мәселелерін зерттеген төмендегі ғалымдардың еңбегі алынды:
А.Хамзиннің еңбектері қаралып, пайдаланылды.
Еңбек туралы заңдарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық мәселелелері
1 Еңбек туралы заңдарды бұзу әрекеттерінің жалпы сипаттамасы
Заңды жауапкершілік – жеке адам, қоғам, мемлекеттің мүддесін
қорғайтын бірден-бір жол болып табылады. Ол құқықтық нормалардың бұзылуы
нәтижесінде пайда болып, құқық бұзуға мемлекеттік күштеу шарасын қолдану
нысанымен сипатталады. Құқық бұзушыға жауапкершіліктің белгілі бір шарасы
көзделген құқықтық норманың санкциясын қолданудан тұрады.
Заңды жауапкершілік күрделі әлеуметтік құбылыс. Мұнда кем дегенде
екі жақ қатысады: мемлекет және құқық бұзушы. Олардың арасында құқық
қорғаушы қатынас қалыптасады және екі жақта заң шеңберінде, қолданылып
отырған жауапкершіліктің құқықтық нормаларының нақты санкциясының негізінде
жүзеге асады.
Заңды жауапкершілік құқықтық жүйенің құрам бөлігі бола отырып, оған
қатысты маңызды міндет атқарады. Кең мағынада жауапкершіліктің түсінігі –
тұлғаның қоғам мен мемлекетке қатысты өз міндетін мойындап, оны орындауы
болып табылады. Тар мағынада мемлекеттің жасалған құқық бұзушылыққа қарсы
жауабы болып саналады.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстары үшін қылмыстық жауапкершілік
ҚР ҚК-нің 148 бабымен белгіленген.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, еңбек саласындағы құқықбұзушылықтар
үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту жағдайлары өте сирек кездеседі, ол,
әрине, бұл саладағы қылмыстардың жасалуымен емес, құқықбұзушылықтың дұрыс
сараланбауына негізделіп отырады. Көптеген жағдайларда жұмыс беруші
тарабынан жасалатын құқықбұзушылықтар азаматтық сот өндірісі тәртібінде
қарастырылып кетеді. Жасалған іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігін бағалау
үшін, қылмыстарды саралау үрдісін дұрыс бастау үшін ең алдымен қылмыс
обьектісі анықталуға жатады.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыс обьектісін қылмыстық іс-әрекет
қол сұғатын қылмыстық құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастар ретінде
анықтау кең таралған.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстары бойынша арнайы субьект
көзделетіндіктен, қылмыстық қол сұғушылық обьектісін анықтаған соң
субьектіні анықтау орын алады.
Қылмыстық жауапкершілік қылмыс жасаған тұлғаға жүктелетін
болғандықтан, бұл санаттағы қылмыстар бойынша субьектіні дұрыс анықтау
маңызды, себебі қылмыс мазмұнына сәйкес оларды тек аранйы өкілеттігі бар
тұлғалар ғана жүзеге асырады.
ҚР қылмыстық кодексінің 307-бабына ескертудің 3 бөлігіне сәйкес
тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша өкіметтің өкілі қызметін
жүзеге асырушы не мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарында, сондай-ақ Қазақстан республикас Қарулы Күштерінде, Қазақстан
республикасы басқа да әскерлері мен әкімшілік –шаруашылық қызметтерді
орындаушы адамдар лауазымды тұлғалар болып табылады.
Заң мәтінінен туындап отырғандай, қылмыс субьектісі кез келген
лауазымды тұлға емес, тек заң тәртібінде азаматтардың еңбек құқықтарын
реттеу және қамтамасыз ету бойынша өкілеттіккке ие лауазымды тұлға болады.
Мәселен, жұмыскерді заңсыз жұмыстан босатқаны үшін лауазымды тұлғаның
жауапкерішлігі тек оны жұмысқа қабылдау, кадрлерді орналастыру жәжәне
жұмыстан босату қызметтері жүтелген жағдайларда ғана басталады.
Бүгіндегі әлеуметтік –экономикалық қатынастар ерекшеліктеріне орай біз
коммерциялық және өзге ұйымдардағы жоғарыда талапы жатқан қызметтерді
атқаратын тұлғаларды да субьект қатарына қоса аламыз. ҚР Қылмыстық
кодексінің 228-бабына жасалған ескертуге сәйкес мемлекеттік органы не
мемлекеттің үлесі кемінде отыз бес процент болатын ұйым болып табылмайтын
ұйымда тұрақты, уақытша не өзге ұйымдарда басқару қызметтерін атқаратын
адам деп танылады.
Келтірілген ойларды ескере отырып, істегі заңнамаға сәйкес
қарастырылап отырған қылмыстар субьектісі ретінде өз қызметтік жағдайын
қызметкерлерді жұмыстан заңсыз босату үшін немесе жұмысқа қайта қабылдау
туралы сот шешімін орындамау үшін , сондай-ақ еңбек туралы заңнаманы
өзге де дөрекі бұзу үшін пайдаланған лауазымды тұлғалар және коммерциялық
немесе өзге де ұйымдарда басқару қызметтерін атқаратын адамды белгілейміз.
Тұлғаны қылмыстық жауапкерщілікке тарту үшін оның негізі болып
табылатын бұзушылықтар көпшілік сипатта болу керек немесе елеулі зиян
келтіру қаупін тудыру керек. Басқаша болған жағдайда қылмыстық
жауапкершіліктен жеңіл құқықтық әсер ету шаралары қолданылуға тиісті. Бұл
топтағы қылмыстарды да әкімшілік зиян келтіру немесе зиян келтіру каупін
тудыру керек. Басқаша болған жағдайда қылмыстық жауапкершіліктен жеңіл
құқықтық әсер ету шаралары қолданылуға тиісті. Бұл топтағы қылмыстарды да
әкімшілік құқықбузушылықтардан ажырату үшін әрекеттің қоғамға қауіптілігі
бағалану керек.
Қылмысты материалдық түсіну мінез құлықтың кейбір нысандарын олар
қоғам және оның мүшелеріне зиян келтіру қауіпін тудыру нәтижесінде ғана
қылмыстық деп тануға негізделеді. Бұл құқықтық тәртіп үшін қол сұғушылық
қаупі мемлекетті қылмыстық құқықбұзушылықты азаматтықтан ажыратып,
қылмыстық жаза тағайындаумен қорқытуға негіздейді.
Қоғамға қауіптілікті қылмыстық заңмен тыйым салынған іс-әрекеттің
әлеуметтік қасиеті ретінде тану құқықты материалистік түсінудің міндетті
шарты болып табылады. Егер құқық қоғам өзінің мүдделерін қорғайтын құрал
болып табылатын болса, құқық нормаларымен тыйым салынған тәртіп ол
мүдделерге қол сұғып. оларға зиян келтіруі тиіс. Керісінше болған жағдайда
құқық өз мәнін жоғалтады және оған жүктелген қызметтерді атқармайды.
Еңбек туралы заңнаманы бұзу қылмыстарын саралаған кезде ҚР Қк-ң 148
бабымен қамтылған норма диспозиицясы бланкетті болып табылатынын ескерту
керек.
Бланкеттік диспозициясы туралы мәселені қарастыра отырып, Ильюк Е.В.
диспозиицяларды жай, суреттеуші, сілтемелі және бланкетті деп төртке юөлуді
сынға алады. Оның пікірінше бапта бланкеттегі белгінің болуы оның
құрамының өзге белгілермен нақтылауды қажет етеді, сонда оның белгілері
өзге құқық бұзушылылық белгілермен сәйкес болмайды. Еңбек туралы заңнаманы
бұзу қылмыстары кезінде мұндай жағдай орын алды, яғни қылмыстық және
әкімшілік жауапкершілік шектері нақтыланбаған және ол жағдай тәжірибеде
әрекетті дұрыс сараламау сияқты теріс салдарға алып келдеді.
Бланкеттік диспозиция мәніне орай қылмыстық кодекстің Ерекше
бөлімінде, нақты бапта қылмыс құрамының тек жалпы белгілері ғана
көрсетіліп, заңмен тыйым салынатын әрекеттердің нақты тізімі өзге
нормативтік құқықтық актіде орналасады.
Формальді түрде өзгермейтін диспозиция мазмұны өзге нормативтік актінің
өзгеруіне байланысты өзгерістерге ұшырап отыруы мүмкін. Бір қарағанда,
мұнда салалық нормативтік актілерді шығаратын органдар мәні бойынша
криминализация және дискриминализация мәселелерін шешеді.
ҚР қылмыстық кодексінің 148 бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке
алып келетін еңбек туралы заңнаманы бұзудың келесі белгілері келтірілген:
- қызметкерді жеке пиғылмен жұмыстан заңсыз босату;
- соттың жұмыста қайта қалпына келтіру туралы шешімін орындамау;
- азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келуіне әкеп
соққан еңбек туралы заңдарды өзге де бұзу;
- әйелді оның жүктілік себебі бойынша жұмысқа қабылдаудан негізсіз бас
тарту немесе жұмыстан негізсіз босату;
- үш жасқа дейінгі баласы бар әйелді нақ сол себеппен жұмысқа
қабылдаудан негізсіз бас тарту немесе негізсіз босату;
- кәмелетке толмағанды оның кәмелетке толмағандығы себепті жұмысқа
қабылдаудан негізсіз бас тарту немесе негізсіз босату;
- басқару қызметін атқарушы адамның ақша қаражаттарн өзге мақсаттарға
пайдаланумен байланысты жалақының толық көлемде және белгіленген
мерзімде төлеуін бірнеше рет кідіртуі.
Жұмыскерді жұмыстан босатқаны үшін қылмыстық жауапкершілік ол жеке
пиғылмен және заң талаптарын бұзумен жүзеге асырылған кезде басталады.
Егер жұмыстан босату жағдайлары тек оны жүзеге асыру тәртібін ол
қылмыстық жауапкершілікке алып келмейді. Мысалы, егер жұмыстан босату күнін
дұрыс емес белгілесе.
Көрсетілген белгі бойынша қылмыстық жауапкершілік әрекеттің салдарына
тәуелсіз басталады, яғни қылмыс құрамы формальды болып белгіленеді.
Жұмыстан жұмыс берушінің бастамасымен босату Қазақстан Республикасындағы
еңбек туралы Заңының 26 бабында көрсетілген негіздері жүзеге асырылу
қажет.
Жеке пиғылмен жұмыстан щығару жағдайларына жұмыскерді қудалау
жағдайларыда жатқызылады. Қудалау ретінде сын үшін, арыз, өтініштер
жазғаны үшін жұмыскерді жұмыстан шығаруды түсінеміз.
Соттың жұмыста қайта қалпына келтіру туралы шешімін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz